De vliegenzwam (Amanita muscaria) is de overbekende paddenstoel met de rode of oranje hoed met witte stippen. Hij groeit gewoonlijk onder berken en naaldbomen op donkere en beschutte plekjes in het bos en komt ook voor op wat zanderige grond. Hij behoort tot de familie van de Amanita en binnen deze familie huizen de mooiste, maar ook de meest giftige paddenstoelen die er bestaan. De vliegenzwam heeft echter ten onrechte de naam extreem giftig te zijn. Die giftigheid wisselt nogal en dat is uiteraard afhankelijk van de vindplaats en de natuurlijke omstandigheden van klimaat en bodem. Een intoxicatie door de vliegenzwam heeft vrijwel nooit een dodelijke afloop.

De overlevering stelt dat er vroeger stukjes van de hoed in een schotel melk werden gebruikt om op die manier de vliegen te vergiftigen. Vermoedelijk heeft de vliegenzwam hieraan zijn naam ontleend. Maar heeft iemand er wel eens over nagedacht dat het woord ‘vliegen’ in de vliegenzwam niet alleen te maken kan hebben met de insecten, maar dat het mogelijk ook te maken kan hebben met ‘het vliegen’ , het trippen naar een andere werkelijkheid zoals de sjamanen dat soms doen?

De hallucinogene eigenschappen van de vliegenzwam zijn al sinds onheugelijke tijden bekend. De sjamanen van Siberië maakten gebruik van de vliegenzwam om in een trance te komen waardoor ze in ondermeer contact konden treden met de wereld van de geesten van hun voorouders.

De effecten van de inname van vliegenzwam kunnen behoorlijk variëren. Als er een te hoog gehalte aan muscarine aanwezig is kun je misselijk worden, gaan zweten en je speekselklieren kunnen overuren gaan maken. Maar de meer gewenste effecten zoals euforie, verhoogde stemming, hallucinaties en een verbeterd uithoudingsvermogen, worden opgewekt door de muscimol. Soms is er de neiging om te gaan zingen en dansen.

Maar je moet wel weten dat deze zogenaamde psychedelische ervaring zowel hemel als hel kan zijn. Met de ene sessie kun je het ultieme geluk ervaren, terwijl je de volgende sessie door de vreselijkste angsten kan worden overvallen. En waarschijnlijk is het deze onvoorspelbaarheid geweest die deze paddestoel zoveel ontzag en mysterie heeft opgeleverd.

De vliegenzwam wordt gewoonlijk gegeten, maar soms proberen mensen ze te roken, hetgeen niet effectief is gebleken. De werkzame stoffen concentreren zich in de hoed, waarvan je de huid dient af te stropen. Je kunt hem ook koken, al zul je dan een behoorlijke hoeveelheid van die thee of ‘soep’ moeten drinken om de gewenste effecten te verkrijgen. Gedroogde paddestoelen verminderen snel in effectiviteit.

 De meest giftige stof, de muscarine verdwijnt uit de paddestoel wanneer deze wordt gedroogd. Hierdoor is het beslist aan te bevelen om de vliegenzwam te drogen voordat je hem gaat gebruiken. De vliegenzwam, die laat in het seizoen geplukt wordt bevat gemiddeld tien maal zoveel muscimol en iboteenzuur als eentje die in het voorjaar wordt geplukt.

 De vliegenzwam valt niet onder de bepalingen van de Opiumwet en mag dus zonder wettelijke problemen gebruikt worden. Soms hoor je wel eens dat de vliegenzwam een beschermde paddenstoel is, maar dat is niet waar. Er bestaan in België en Nederland geen beschermde paddenstoelen.