Muziek maken, gebaseerd op schilderijen. Dat is wat Modest Mussorgski deed bij zijn 'Pictures at an exhibition', een pianosuite in 16 delen, waarvan 10 delen op een schilderij zijn geïnspireerd. De suite werd nadien vele malen is georchestreerd.
De expositie was die van de net overleden schilder Victor Hartmann. Hij behoorde tot de vriendenkring van Mussorgski, die ijverden voor Russische muziek zonder westerse invloeden. Mussorgski bezocht de expositie in St Petersburg op 23 juni 1874 waar een 400 tal werken van Hartmann werden tentoongesteld. Het muziekstuk is een soort eerbetoon aan de overleden schilder.
Het werk hierbij, 'de catacomben van Parijs', maakte Hartmann toen hij de catacomben in Parijs bezocht met een vriend Vasily Kenel en een gids (met lantaarn). Mussorgski maakter er DEZE muziek op...

'Mag er ook nog eens gelachen worden?'
Dat was de vraag van een groepje in Parijs rond 1880. Na de Frans-Pruisische oorkog ontstond een fin de siècle gevoel. Wat kunst betreft was er het eeuwige getouwtrek op de Salon van wat wel of niet kunst was, hoe verheven het moest zijn en dat we kunst met een ernstige blik moeten bekijken.
Hierop ontstond rond Jules Lévy de artistieke ludieke tegenbeweging van enkele grappige mafkezen: Les Arts Incohérents.
Hun eerste expositie vond plaats in oktober 1883 in de Galerie Vivienne in Parijs. Voorwaarden om te exposeren: Alle werken zijn toegelaten, behalve ernstige of obscene werken. Later volgden nog bijeenkomsten in de vorm van bals, waar bvb. bordjes hingen 'verboden op het plafond te spuwen'. De beweging was een kort leven beschoren want tegen 1886 was de beweging zo goed als opgedoekt. Niettemin kenden ook wij in Brussel in die jaren ook enkele 'Great Zwans Exhibitions' georganiseerd door fotograaf Louis Ghémar.
Eén van de kunstenaars op de Parijse expositie was Alphonse Allais die een reeks werken had gemaakt als: Dodenmars voor een grote dove man, Eerste communie van bleke jonge meisjes in de sneeuw, ... De volledige reeks vind je op DEZE pagina.

'Ik schilder wat ik zie, niet was ik zag' zei Munch ooit, waarmee hij bedoelde dat hij zijn innerlijke onrust weergaf. Net als Van Gogh leed Munch geregeld aan depressies, wat zich natuurlijk ook uitte in zijn kunst. Het allerbekendste werk is uiteraard 'De Schreeuw'. Het gaat over het lawaai in de omgeving die hij hoorde bij een avondlijke wandeling met vrienden. De figuur op het doek schreeuwt dus zelf niet.
Het werk was wel gekend na zijn dood, maar de grote bekendheid kwam er, net als bij de Mona Lisa, na de diefstal van het werk. Het werd namelijk in 1994 en eens in 2004 gestolen. Momenteel hangt het in het Nationaal museum in Oslo.
Intussen heeft men ook kunnen achterhalen wie het zinnetje in potlood schreef. In de linkerbovenhoek staat in het Noors: 'Kan kun være malet af en gal Mand!' (Kan alleen door een gek geschilderd zijn!'). Na onderzoek met infrarood blijkt dat Munch dit zelf op het werk geschreven heeft.

Schilderijen is men pas beginnen signeren vanaf de renaissance. Aanvankelijk was dit door zichzelf af te beelden, later door initialen, een monogram en uiteindelijk door een naam. Men heeft dus veel oude schilderijen die anoniem zijn. Die geeft men dan een noodnaam als: 'Meester van....'. Vaak is de verwijzing dan naar het thema van het werk.
Dit werk moet dateren van 1500-1520. Van de schilder heeft men een aantal gelijkaardige werken, waarvan het gekendste dit werk een deel is van een triptiek: 'De prediking van Maria Magdalena'. Men heeft een vermoeden dat hij moet in het Brusselse geleefd hebben.

Het thema van een predikende Maria Magdalena is vandaag voor ons nogal ongewoon. Om dat te begrijpen moet je naar Zuid Frankrijk. Toen rond 1200 de Mariaverering begon, begon in Zuid Frankrijk een verering van Maria Magdalena. Daar bestond het geloof dat zij na de kruisiging in ballingschap ging naar Frankrijk en aankwam in Saint Maries la Mer. Ze zou dan dertig jaar als kluizenares geleefd hebben in totale afzondering. Ook werd geopperd dat ze mogelijks zwanger was en het kind de stichter was van de Franse dynastie. Toen een monnik haar ontdekte, vertrouwde ze haar ware naam aan hem toe, waarna ze kort daarop stierf.
Zo ontstond rond de periode van het maken van het schilderij, een pelgrimage naar de kloosters van Saint Maximin en Velezay, die beweerden relieken (beenderen) van Maria Magdalena te hebben. Uiteindelijk kwam dit geloof tot een dispuut met de paus en werd in 1521 het pleit beslist: de legende werd geschrapt uit kerkboeken en kwam op de lijst van verboden lectuur. Koning Filips II en de Dominkanen zouden de volgende jaren toezien op dit ketters geloof. Maria Magdalena werd terug de prostituée zoals in 591 was beslist door Paus Gregorius I.

Dit werk stamt dus uit de periode van de Maria Magdalenaverering: Ze predikt, heeft een geel kleed, maar is overdekt met een wit kleed (zuiverheid).Op de voorgrond zijn twee dames, waarvan één met een kind. Ze geeft een appel aan het kind, wat verwijst naar de erfzonde. Onder de toehoorders staat iemand met een vermanende vinger, een verwijzing naar het afvallig geloof.
Op de achtergrond: het schip waarmee ze in Frankrijk aankwam, de grot waarin ze gestorven is (haar lijk is zelfs geschilderd) en het kindje dat bij de grot loopt. Verder de verbaasde monnik die de hemel aanroept dat hij Maria Magdalena ontdekt heeft.
De setting dat Maria Magdalena op een verhoogje staat en de prediking in een bos is, verwijst naar de zogenoemde 'hagepreken'.

Wat men al niet doet om aandacht te trekken...

Recent kwam dit schilderij van Van Gogh in de media. Men blokletterde dat een chef-kok die het Van Gogh museum bezocht had ontdekt dat het geen uien maar knoflook was. Nogal wiedes, daarvoor moet je geen chef-kok zijn.
En dat de titel aan het werk foutief was, is ook al niet wereldschokkend. Ik denk dat het aantal schilderijen met een foutieve titel niet te tellen zijn.
Maar goed, zo kwam Van Gogh weer maar eens in de kijker en kon de kassa rinkelen.
De chef-kok zal wel niet geweten hebben waarom hij precies knoflook schilderde. Het schilderij dateert van 1887, drie jaar voor zijn dood. Van Gogh was mentaal dan al in een bedenkelijke toestand. De rodekolen zijn niet uitgedroogd, in tegenstelling tot de knoflook die uitgedroogd is en afbladert. Van Gogh schilderde zijn mentale toestand: de frisse rodekolen uit zijn jeugd in Nederland, de knoflook in zijn latere leven in Zuid Frankrijk. 

Deze verluchting is een deel van de kronieken van Froissart. Froissart was een dichter en kroniekschrijver die een verzameling historische feiten bundelde in de Bourgondische periode. De verluchtingen bij die kroniek zijn minder artistiek dan bij getijdenboeken. En historisch moet je ze ook met een grove korrel zout nemen. ('met een korrel zout nemen' komt van het Latijn:'addito salis grano'. 'Salis' betekent in het Latijn zowel zout als verstand. Wij vertaalden het foutief dus...Doch dit terzijde.
De afbeelding stelt de slag om het Beverhoutsveld voor van 3 mei 1382. Gentenaars kwamen nog maar eens in opstand tegen de graaf en trokken met 3000 man naar Brugge. Net buiten de stad kwam het tot een treffen met de grafelijke troepen van Lodewijk van Male. Die zou uiteindelijk moeten vluchten naar Frankrijk om hulp te vragen.
Als we de verluchting zien, merken we dat ook toen een loopje met de waarheid werd genomen. Geen enkele Gentenaar had een harnas, laat staan paarden om te strijden. Trouwens, deze harnassen waren voor tornooien. De gebruikelijke harnassen bij de strijd waren maliënkolders, een soort geweven harnas van ijzerdraad. En zelfs dat hadden de Gentenaars niet. Op de achtergrond zie je de gekende toegangspoort tot Brugge.
Soit, het dispuut zal drie jaar later eindige met de Vrede van Doornik, waar de Gentenaars hun bijnaam van 'Heren' kregen. De legende zegt dat de Gentenaars hovaardig in rijke gewaden op paarden toekwamen. Toen ze bij de onderhandelingen merkten dat er geen kussens op de stoelen lagen, vouwden ze hun mantels op om op te zitten. Na afloop lieten ze hun mantels liggen, waarop de Bourgondiërs vroegen of ze hun mantels niet moesten meehebben. Ze zouden geantwoord hebben: 'Wij hebben niet de gewoonte om de kussens mee te nemen'.
Mooi verhaaltje, maar wellicht niet waar. Feit is wel dat ze met veel geste naar de onderhandelingen kwamen en hun bijnaam kregen.
Soms hoor je nog in Gent als iemand zich bij een gezelschap voegt op een terrasje, dat hij zegt 'Dag Hieres'...
Pas 150 jaar later zouden het stroppendragers worden...

Dit is een bijzonder kinderportret van de Engelse hofschilder William Hogarth uit 1742.
Daniël Graham was de hofapotheker. In die tijd was veel vraag naar kinderportretten, omdat de kindsterfte heel hoog was. Ouders van betere komaf lieten daarom hun kind op vroege leeftijd portretteren. Zo is het jongste kindje tijdens het maken van het schilderij gestorven. In het schilderij stak Hogarth diverse verwijzingen:
-op de klok links staat de man met de zeis.
-rechts zie je een kat die loert naar een vogel in de kooi. De vogel is herhaald op het wagentje waarin de kleinste zit.
-Het vogeltje is een distelvink. In de christelijke symboliek verwijst hij naar het lijden van Jezus. De legende is dat hij de doorns uit het hoofd van Jezus wou trekken. Vandaar het rode kopje.
De kunst van Hogarth moge blijken op de wijze waarop hij de ogen van de kat schildert. Zoom maar eens in..!
Het oudste meisje houdt de hand van de kleinste vast. In de andere hand heeft ze kersen. Ze verwijzen naar de erfzonde, waarop de schilder wijst dat het meisje de volwassenheid nadert. Maar kersen staan ook voor een nieuw begin, de onschuld. Vandaar dat de kleinste gefascineerd naar de kersen kijkt. In tegenstelling worden het andere meisje en de jongen dat nog speels wordt afgebeeld.
Voor het wagentje ligt een anjer. De legende was dat de tranen van Maria aan het kruis veranderden in anjer nadien. Het is dus een symbool van moederliefde. Het rode gordijn verwijst naar de passie.
Van links naar rechts noemden ze: Thomas, Henriette, Anna en Richard. Voor het schilderij maakte Hogarth een schets van het dode kind, welke ook bewaard is gebleven. Dit zie je HIER 
Hogarth maakt naast portretten veel satirische spotprenten en etsen van het dagelijks leven.

Als God geen vrouwenborsten had gemaakt,
was ik misschien nooit schilder geworden
Renoir

Als ze twaaf is, is de vrouw een schets, op vijtien is ze een tekening,
als ze achttien is schildert ze zichzelf en op haar twintigste stelt ze zichzelf tentoon.
Maar wat haar leeftijd ook is, ze is nooit een stilleven
Degas

Het platteland heeft maar charme
voor hen die er niet moeten wonen
Manet

Men moet van een kunstenaar niet meer verlangen dan dat hij kan geven
en van de criticus niet meer dan dat hij kan zien.
Georges Braque

Indien nodig, zou ik zelfs mijn kont schilderen
Jean-Honoré Fragonard

Wat mannen betreft:
Ik hou alleen van de stieren die ik schilder
Rosa Bonheur

Ik schilder niet wat ik zie,
 ik schilder wat ik denk.
Pablo Picasso

Ik stopte mijn ziel en zaligheid in mijn werk, 
en tijdens de voortgang verloor ik mijn verstand.
Vincent van Gogh

Of een mens smaak heeft kun je makkelijk zien: 
de vloerbedekking moet bij de wenkbrauwen passen.
Salvador Dali

De natuur overtreedt nooit haar wetten
Leonardo da Vinci

Op een rollende steen groeit geen mos
Oskar Kokoschka

Nu ik het toch over treinen had, wil ik u dit werk van Manet uit 1873 niet onthouden: De Spoorweg.

Het schilderij zorgde in 1874 voor spot en kritiek op de Salon te Parijs. Niet alleen had men kritiek op de niet-academische stijl en techniek die Manet hanteerde, maar vooral: wat stelde het eigenlijk voor? Een moeder met haar kind? Een tante en haar nichtje? En naar waar kijkt het kind? Het schilderij noemt ‘de spoorweg’, maar er is niet eens een trein te zien!

Wat is er eigenlijk wél te zien? Een zittende jongedame, keurig gekleed, met een slapend hondje op de schoot. Verder heeft ze een waaier en een boek in de hand. Ze kijkt de toeschouwer aan. Achter haar is een zwartmetalen hek die het totale schilderij overheerst. Naast haar staat een meisje dat de omheining vasthoudt en met de rug naar de toeschouwer gekeerd is. Ze kijkt door de omheining waar een dikke stoomwolk te zien is en een deel van een herenhuis. Naast haar, op het muurtje aan de omheining, ligt een druiventros.

Als we de kleur van de kleding van beiden bekijken, zien we een samenhang: het meisje heeft een zwart lint in het haar. De dame heeft dit om de hals. Het hemd van de dame is wit en de jas is blauw. Net de twee kleuren die voorkomen bij het kleedje van het meisje. Ook hun haarkleur is identiek.
Iconografisch staat het hondje op de schoot symbool voor trouw en deugd. Anderzijds is een druiventros dan weer een symbool van vruchtbaarheid en lust. Maar hier verwijst het naar haar verleden, toen ze bij Manet model stond voor de schilderijen Le déjeuner sur l'herbe (druiven) en Olympia (hondje)

De plaats van de scène is het station Saint-Lazare in Parijs, in het Quartier d’Europe, waar Manet een atelier had. Het was een wijk die in volle opbouw was om een metropool te worden. Treinen waren toen een nieuw vervoermiddel. Ze staan in het schilderij symbool voor de toekomst en moderniteit. En dit was de sleutel tot de betekenis van het werk dat mensen toen niet begrepen: het meisje kijkt naar de toekomst, die nog in nevels gehuld is (de stoom van de trein). De dame echter heeft een leven gehad en zij leeft in het heden en van herinneringen. Daarom is ze met de rug naar het station toegekeerd. Het boek, misschien een dagboek, benadrukt dat ze een leven had. De metalen afsluiting symboliseert de grens tussen het heden en de toekomst.
Het jonge meisje dat poseerde, was het dochtertje van een buurman van Manet. De dame was het favoriete model van Manet: Victorine Meurent. Victorine was op dat moment 29 jaar en het zou bij dit schilderij de laatste keer zijn dat ze voor Manet poseerde. Ze was intussen zelf beginnen schilderen.

Iconografie begint met tijd nemen. Tijd nemen om iets te bekijken en dan vragen stellen aan jezelf en antwoorden zoeken. Zo nam ik onlangs de tijd om in de stationshal van Gent St Pieters het gerestaureerde plafond te bewonderen. Het dateert, net als het station, van de wereldexpo 1913 in Gent. Een ontwerp van Louis Cloquet, net als het postgebouw op de Korenmarkt, waar dagelijks Chinese toeristen zich vergapen aan het 'middeleeuws' gebouw van pakweg 100 jaar oud...
Op dit plafond staat dus het oude symbool van de spoorweg: het gevleugeld wiel. Je vindt het in veel grote stations, zoals HIER in Den Haag, gemaakt door de Belgische beeldhouwer Pierre Elysee Van Den Bossche.
Treinen waren in de 19de eeuw-begin 20ste eeuw een symbool van vooruitgang en de toekomst. Dat symboliseert het rad. De vleugels verwijzen naar de Griekse God Hermes, bij de Romeinen Mercurius. Bij de Grieken was hij de boodschapper tussen de goden en de mensen. Het was een onbetrouwbaar en onvoorspelbaar figuur (net als de treinen). Zijn boodschappen droeg hij in een gesloten koker (vandaar hermetisch afgesloten). Een ander attribuut was de caduceus, een gevleugelde staf met twee kronkelende slangen die hem overal toegang verleende. HIER is hij afgebeeld op een schilderij van Rubens.
Bij de Romeinen werd hij de god van de handel en winsten. In de alchemie was hij het symbool voor kwik. Maar misschien ken je hem het best als de figuur van Papageno in Die Zauberflöte van Mozart. De vleugels in dit fragment zijn vervangen door een eend
Zo zie je maar...als je op een trein staat te wachten...

Toen vader Bruegel stierf, nam zijn oudste zoon Jan het atelier over in Antwerpen. Hij teerde op het succes van zijn vader en werkte lange tijd in zijn stijl verder. Ook nam hij veel thema's over van zijn vader, zoals DEZE 'boerenbruiloft' die in het MSK Gent hangt.
De jonge Bruegel was ook heel goed bevriend met Rubens, die ook een atelier in Antwerpen had. En ze maakten zelfs werken tesamen. Dit is er eentje van: Pan en Syrinx
Het verhaaltje: de lelijke sater Pan heeft een oogje op een herderinnetje, de nimf Syrinx. Zij ziet hem echter niet zitten en slaat op de vlucht (vandaar het woord 'paniek'). Ze vraagt de goden om hulp en die laten haar veranderen in riet. Pan blijft maar zoeken maar hij kan haar niet meer vinden. Moe van het zoeken valt hij neer in het riet en ligt te zuchten. Zijn adem wordt versterkt door het riet en brengt een klagerige zang voort. Hij besluit zeven stengels af te snijden en die als zijn instrument te maken: de panfluit.

Op het schilderij zie je Pan haar dus nog najagen. Op de achtergrond in de verte zie je een herder met een herderinnetje die op een panfluit speelt (Pan was de patroon van de herders). Ze loopt over madeliefjes, symbool voor zuiverheid en trouw. De waterlelies staan symbool voor vruchtbaarheid. Een eend is steeds op zoek naar een partner, dus symbool van verbintenis, huwelijk. De reiger staat voor intuïtie, niks onbezonnen doen. En zo zie je er twee: één die roerloos blijft en de ander de vliegt. Ze zijn in feite een weerspiegeling van het gebeuren tussen Pan en Syrinx. En de uitgelaten patrijs rechts in het hoekje staat dan weer voor wellust.

Deze keer geen schilderkunst, maar fotografie van de Praagse kunstenaar Jan Saudek.
Saudek groeide op in het toen communistische Praag in de jaren '50. Hij moest zijn kunst in een verborgen keldertje maken vanwege censuur. Veel van zijn werken keurde hij in en als thema's komen vaak religie, contrast man-vrouw en erotiek aan bod. Zijn modellen voldoen ook niet aan de 'ideale' vormen. Vanaf de jaren '70 krijgt Saudek grote bekendheid in het Westen en onder die druk wordt Saudek toegestaan om zijn kunst te maken, hoewel geregeld werden worden inbeslaggenomen. Mettertijd zal Tsjechië zich losmaken van het communisme en zou Saudek dus vrij kunnen werken. Intussen is echter het Westen veel conservatiever geworden. Zijn kunst wordt in bepaalde landen gecatalogeerd onder pornografie of worden sommige werken gecensureerd.

Dit werk heet 'Pieta'. Pieta is de bewening van Christus. Vaak wordt het weergegeven als de H. Maria die het dode lichaam van Jezus op schoot heeft. Hier is het anders weergegeven. We zien een vrouw liggend op de vloer, waarbij een man bij haar knielt en voorover buigt. Hij beweent dus de vrouw. Op de vensterbank zit een jongetje dat ons recht in de ogen kijkt.
Saudek gebruikt vaak kale kamers met afgebladderde verf. Dat soort intrieurs kende hij maar al te goed. Het symboliseerde de betonnen woonblokken in het Oostblok: grauw, leeg, armoedig. Ook de open venster is een terugkerend thema bij Saudek. Het symboliseert de drang naar zuurstof, het verstikkend communisme. De venster geeft uit op een kale muur, een teken van een uitzichtloze toekomst.
En dan de vrouw: is ze dood? Slaapt ze? Als je naar de voeten kijkt zie je dat ze gespannen is. De man beweent haar omdat de vrouw geen zin heeft in seksualiteit. Dit is het contrast man-vrouw die Saudek wou weergeven. Het kind symboliseert de onschuld. Hij zit dichtbij het venster, de droomwereld met zuurstof. Maar zijn blik is zo veelzeggend: En hoe zit het met jou..?
Er is dus veel meer dan het naakte in de kunst van Saudek. Spijtig dat veel hypocriete geesten enkel naar het naakte zien. Dus wie is eigenlijk de pervert?...

Frans van Mieris was een leerling van Gerrit Dou, die van het slapende hondje. Hij was werkzaam in Leiden en wordt met Dou en Metsu gerekend tot de grootste Nederlandse fijnschilders. Hun stijl was om zo gedetailleerd mogelijk de werkelijkheid weer te geven. Van Mieris was tijdens zij leven al beroemd in het buitenland. Hij maakte veel portretten en genretafereeltjes.

Het werk dat je hier ziet is 'Hondje plagen'. Een man plaagt een hondje, dat op de schoot zit van een een vrouw, door aan zijn oor te trekken. Een ander hondje komt blaffend tussenbeide. 
Je zou zoeken waar de verborgen symboliek zit bij dit werkje, maar die is er niet. Het is een zelfportret van de schilder en zijn vrouw Cunera van der Cock. Een origineel zelfportret!

Anders is het dan weer met DIT werk van hem. 'Bordeelscène' genoemd. De symboliek is dan ook niet ver te zoeken: Een gedécolleteerde vrouw met geel kleedje, de luit aan de muur, de man die links zijn roes uitslaapt en achterin een vrijend koppeltje. Maar het grappige zijn vooral de hondjes. Die tonen waar het om te doen is! In de 19de eeuw werden de hondjes overschilderd. Intussen werden ze bij restauratie teruggetoverd.
Bovenaan zie je ook de dekens en de matras over de ballustrade hangen. Een manier om aan te geven dat de scène niet echt is maar een onderliggende betekenis heeft. Zoom maar eens in: zelfs de strootjes schilderde hij...! Of zoom eens in op de planken vloer...zelfs de nerven in het hout!

Een iconisch werk van de Amerikaan Grant Wood uit 1930. Maar wat maakte het werk zo bijzonder?

Het werk straalt Amerikaans conservatisme uit. Op de achtergrond zie we een huis in ietwat Victoriaanse stijl die toen uit de mode was geraakt. De vrouw is heel conservatief gekleed, het haar netjes opgestoken en ietwat onderdanig (ze staat ietwat achter haar man). De man zelf kijkt de toeschouwer recht in de ogen. Ietwat dreigend, wat onderstreept wordt met de riek in de hand.
Amerika maakte begin jaren '30 grote veranderingen mee, wat zou resulteren in de beurscrash. Het was dus een bewogen tijd tussen mensen die bij het oude zworen en zij die in een nieuwe toekomst geloofden. Dit beeld schetste dus het conservatieve, bekrompen denken van mensen op het platteland. Het was voor veel Amerikanen heel herkenbaar toen. Je zou het beeld evengoed bij ons vandaag kunnen nadoen met een fermette op de achtergrond. De rest kan je zelf invullen...
De twee personen waren modellen: de vrouw was de zus van de kunstenaar en de man was zijn tandarts. Ook het huis bestaat nog steeds in Iowa.
Nu we het toch hebben over conservatief vs progressief: Mensen zijn van nature argwanend voor verandering. Een mens streeft nu eenmaal naar een veilige omgeving met vertrouwde dingen rond hem. Vandaar ook het idee dat vroeger alles beter was.
Hoe vaak hoor je niet van 'zoals Mozart wordt geen muziek meer gemaakt'. Inderdaad, maar als Mozart vandaag leefde, zou hij niet die muziek van toen maken ook. Vandaag zijn er andere 'Mozarts', alleen is hun taal anders. Neem bvb. hedendaagse componisten als Dobrinka Tabakova, Max Richter of Zbigniew Preisner.
Kunst verandert steeds. En hoe meer je ermee bezig bent, hoe meer je evolueert. En het mooi aan kunst is, dat als je nieuwe werken ontdekt, de oude even mooi blijven.
Nog dit: Amerikanen zijn qua wetenschap dan wel zeer progressief, bij alles wat ze doen is het 'in the name of God'. En dan had ik het nog niet over de jongeren die uitroepen 'Oh My God!'. Dit hebben ze te danken aan de Engelse puriteinen. Puriteinen waren een conservatieve geloofsgemeenschap in Engeland die zich afzette tegen het Anglicanisme. Veel puriteinen hebben gemeenschappen gesticht in Amerika. Vandaar dus...

Marc Chagall, of eigenlijk Movsja Zacharovitsj Sjagal, was 26 jaar toen hij van het Russische dorp Vitebsk verhuisde naar Parijs met de ambitie om een groot kunstenaar te worden. Net daarvoor in 1910 wou hij trouwen met een dorpsmeisje Bella Rosenberg, een meisje uit een begoede familie, maar zij zagen niks in de kunstenaar. Als afscheidscadeau gaf ze hem een tafellaken.
En het is op dit tafellaken dat Chagall in 1913 in Parijs zijn vioolspeler schildert. Het werk straalt een mix van westers en Russisch uit. En dat is het ook. Vioolspelers maakten veelal deel uit op feesten in de Russische dorpen. De kerk op het werk ziet er ook ietwat orthodox uit. Het is een herinnering aan zijn vaderland of misschien ook wel heimwee.
Parijs was duur en Chagall had weinig geld. Daarom kocht hij schilderijtjes op rommelmarkten en overschilderde die. Ook schilderde hij op beddelakens. Met de Eerste Wereldoorlog keert hij terug naar Rusland en deze keer trouwt hij wel met zijn Bella in 1915. In 1922 laten ze dan voorgoed Rusland achter zich en vestigen ze zich in Parijs....

Giovanni di Nicolao Arnolfini en Constanza Trenta werden door Van Eyck in 1434 geportretteerd. Hij was een Italiaanse textielhandelaar die werkzaam was in Brugge. Het paar huwde in 1426. Constanza stierf in 1433. Het is dus een postuum portret van haar. Mogelijks stierf ze in het kraambed.
Iconografisch barst het van symbolen van een vroom en voorbeeldig huwelijk. Even overlopen...
Het paar staat in de slaapkamer van hun woning. Zij legt haar hand in zijn hand, symbool dat ze voortaan Constanze Arnolfini is en niet meer Trenta. In de kamer hangt een luchter waarvan één kaars brandt: God is aanwezig.
Op de voorgrond een hondje, symbool van trouw. Het rode bed op de achtergrond verwijst naar het lijden in het kraambed (rood is kleur van passie).Ook de ietwat dikke buik verwijst naar de zwangerschap.
Op de vloer staan patijnen. Dit waren schoenen die men over het schoeisel kon schuiven vanwege de modderige straten. Hij is dus op bezoek bij haar. Aan de muur achteraan hangt een gebedsnoer en een bolle spiegel (vlakke bestonden toen niet). Van Eyck toont een staaltje van zijn vakmanschap in de weerspiegeling. Er zijn twee personen te zien. 
Achterin de kamer staan ook haar slippertjes. Een verwijzing dat ze op 'heilige grond' zijn. Huwelijken werden niet altijd in de kerk afgesloten in die tijd, maar vaak thuis. De twee personen in de spiegel zijn ofwel getuigen of zij die het huwelijk komen voltrekken. Het is dus een portret van hun huwelijk.
Op de vensterbank ligt een sinaasappel, teken van rijkdom en welstand. En door het raam zie je een stuik met lijsterbessen. Het weerde boze geesten en symboliseerde wijsheid en kracht.
Nog iets over het venster: op schilderijen van Van Eyck zie je vaak vensters met een cirkelvormig motief. Het was in die tijd de techniek om glas te maken. Op draaiende schijfjes werd glas gegoten en zo verspreidde het zich tot een plat vlak.
Het raam daaronder heeft dat glas niet. Glas was heel duur. Voor grote oppervlakken gebruikte men gebleekt papier dat in olie gedrenkt was. Zo hield men de wind en de kou buiten en kon er toch zonlicht binnen. Een blaf werd zoiets genoemd, van het Latijnse 'blaffardus' (bleek). Vandaar dat wij spreken van 'blaffeturen'.
Je ziet ook dat de houten vensterluiken aan de binnenzijde zitten. Dat was aanvankelijk zo, omdat men anders telkens naar buiten moest om ze te openen en te sluiten. Vensterluiken werden pas aan de buitenzijde gehangen met de opkomst van vensters in glas, om het dure glas aan de buitenkant te beschermen. Vensters met kleine glasstukjes in lood was dus een noodzaak omdat men geen grote oppervlakken toen kon maken. Dit is nadien nog lang gebleven omdat het goedkoper was om een klein raampje te vervangen dan een groot venster.
Tot slot: op de vloer ligt een tapijt. Dit was een typisch Italiaanse gewoonte. In onze streken werden tapijten gebruikt om muren te bekleden (wandtapijten) of om kamers in te delen (een gewoonte die we meebrachten van de kruistochten). In ons vochtig klimaat was het ongebruikelijk om een tapijt op de grond te leggen. Mettertijd zouden we de Italiaanse gewoonte overnemen.

De afbeelding hierbij is van het Crombrugs Handschrift, daterend van rond 1400. Het toont graaf Filips van den Elzas met een wapenschild van een leeuw. Aan zijn voeten ligt een ander wapenschild, waarvan men aanneemt dat dit het oude wapenschild van Vlaanderen was. De Vlaamse leeuw werd door Filips geïntroduceerd als wapenschild in de 12de eeuw. Draken, panters, leeuwen, wolven stonden in die tijd symbool voor dappere dieren. Vandaar dus.

En zo komen we bij de term 'schilderij'. In de middeleeuwen sprak men van 'confeytsels". De term 'schilderij' komt pas het eerst in 1617 voor.
Het verwijst naar het ontstaan: het versieren of verluchten van schilden. Die noodzaak was er in de 12de eeuw gekomen door de harnassen. De ridder was op tornooien niet meer herkenbaar geworden en daardoor versierde men het schild om aan te geven wie hij was. Zo ontstond het wapenschild bij adellijke families en evolueerde het tot het woord 'schilderij'. Doch ik wijk af..

De Vlaamse leeuw raakte na de veelvuldige bezettingen van o.a. Bourgondiërs, Spanjaarden, Oosterijkers, Fransen en Nederlanders wat op de achtergrond. Hij kwam pas terug op de voorgrond in de 19de eeuw met het ontstaan van België waar men op zoek ging naar vergeten helden uit het verleden om een identiteitsgevoel te kweken. En zo komen we uiteraard bij Hendrik Conscience. Gelijklopend hieraan ontstond een Vlaamse beweging en de leeuw werd uiteraard hiervan een symbool.
Nog een weetje: het lied de Vlaamse Leeuw is in Gent onststaan. Hyppolyte van Peene schreef de tekst (aan zijn huis in de Peperstraat hangt nog een gedenkplaat). De muziek is van Karel Miry die wat verderop woonde. Zo origineel waren ze ook niet in hun kunst, want ze hadden hun inspiratie gezocht bij het patriottenlied 'Der Deutschen Rhein' (tekst van Nickolaus Becker en muziek van Robert schumann). Vandaag hadden ze plagiaat aan hun been!

Onder de schilderijen in kerken heb je natuurlijk de kruisweg. Die is ontstaan in de 15de eeuw onder impuls van Franciscus van Assisi. Aanvankelijk had hij zeven halteplaatsen maar uiteindelijk kwamen er 14. Pas in 1751 werden de halteplaatsen vastgelegd. Hoewel de plaatsing niet is vastgelegd, begint de kruisweg veelal aan de noorderwand en gaat zo verder in wijzerszin. Probleempje intussen is wel dat bij statie 6 het gezicht wordt afgeveegd door de H. Veronica en dat die intussen ontheiligd is door de Kerk.
De afgebeelde kruisweg hierbij hangt in de kerk van Drongen en is van de Latemse schilder Evarist De Buck (1892-1974). Hier zie je een landschapsschilderij van hem.

Ook preekstoelen dateren uit diezelfde periode. Eigenlijk komt dit alles door het Concilie van Trente. De Kerk wou paal en perk stellen aan diverse uitwassen en terugkeren naar het essentiële geloof met een doogedreven geloofbeleving.
Eigenlijk is een kerk één grote schatkamer aan symboliek: om een kerk binnen te gaan, moet je meestal trappen op. Symbolisch is dit dat je de materiële wereld verlaat en de spirituele wereld binnenkomt. Je moet je dus 'verheffen'. Ook kom je in het westen binnen (elke kerk is gericht naar het licht, het oosten). Vrouwen zaten aan de zuidkant omdat ze meer licht nodig hadden dan mannen, die aan de noordkant zaten.
Voor je binnenkomt heb je het boogvormig timpaan. Veelal staat er een laatste oordeel om nederigheid op te wekken. Dan kom je steeds in een portaal (bij de joden was dit een voorhof). Tot hier mochten mensen staan die niet gedoopt waren of die een kerkelijke ban hadden.
Het orgel staat vaak in het westen boven het portaal. Lang was dit het enige muziekinstrument dat toegelaten was, en het was dan nog eerder bedoeld om de toon aan te geven. Andere muziekinstrumenten waren lange tijd voor de kerk een teken van verderf. Ook vrouwen mochten lange tijd niet zingen in de kerk.
Een doopvont staat meestal in het zuidwesten, maar zeker niet bij het altaar. De pasgeborene is nog niet gedoopt en mag het 'licht' nog niet zien. Het altaar was de dichtste plaats bij God. Vandaar dat vele rijken zo dicht mogelijk bij het altaar wilden begraven worden.
En stoelen de in de kerk...die zijn er pas rond Napoleon gekomen. Voordien was er enkel meubilair voor de rijken die hun plaatsje duur betaalden aan de Kerk. Napoleon verordende dat de Kerk moest voorzien in een zitplaats om een kerkdienst bij te wonen, maar de Kerk mocht dan wel geld vragen voor die zitplaats. Het gevolg was dat de Kerk geld geroken had en de kerken werden volgestouwd met stoelen... Vandaag allemaal lege stoelen... Wat zei Bredero ook weer...?

Een raadsel in de iconografie waar ik tot op heden nog niet de oplossing van terugvond, is dit handgebaar: 'het handgebaar met dubbel gesplitste vingers'. Midden en ringvinger samen, maar gescheiden van pink en wijsvinger. Je moet het zelf maar eens proberen. Het is geen natuurlijke pose. Vandaar: wat betekent het?
Het zijn voornamelijk hooggeplaatse personen of religieuze personages. Ik kom het nu en dan tegen zoals bij: portret Maria de Medici van Bronzino, Maria Magdalena van Titiaan, portret van Sebastiano del Piombo. Het komt vooral voor op schilderijen uit de 15de en 16de eeuw bij Italiaanse schilders of schilders die in Italië werkzaam zijn geweest...

Dit is wel een grappig genretafereeltje. Een jongen wil een grap uithalen met een paling bij een meisje. Hij kijkt naar een volwassene of ze dit doorhebben. Intussen ziet hij niet dat het meisje dit ook doorheeft en de staart van de kat vastheeft. Als ze trekt, zal de kat wellicht klauwen op zijn arm. Zelfs de kat heeft door wat er gaat gebeuren.

Het werk is van Judith Leyster, een leerlinge van Frans Hals. Ze werd dermate populair dat ze als vrouw werd toegelaten tot de schildergilde, wat weinigen konden in die tijd. Ze opende een atelier en huwde een andere schilder Jan Miense Molenaer.
Momenteel zijn er iets meer dan 40 werken aan haar toegeschreven. Sommige werken die aan Frans Hals toegeschreven, blijken haar hand te hebben. Ook eens ze getrouwd was, waren werken gesigneerd met 'molenaer', zodat het moeilijk uit te maken is wat precies van haar is.
De aan haar toegeschreven werken zijn vooral genretaferelen. Vaak zie je huiselijke taferelen met lachende mensen en is de erotische dubbele bodem ietwat achterwege gelaten. Hoewel bij dit werkje de ondertoon is, dat de jongen haar doet schrikken met zijn paling en zij hem zal doen schrikken met haar poesje...