Hoewel de titel kwakzalver is, lijkt het eerder een scène op een dorpskermis (er hangt zelfs een affiche). Maar eigenlijk is het een moraliserende scène rond dwaasheid van mensen en dat vertier niet loont.

Een charlatan heeft zijn kraampje opgesteld en toont een wonderbaarlijk flesje. Omstaanders kijken verbaasd en luisteren aandachtig. Hoewel, niet allemaal...De verwijzingen:
Beginnen we bij de dame rechts: met open mond luistert ze naar het spektakel. Het jongetje achter haar staat op het punt haar te beroven.
Voor haar zit een dame die pannekoeken bakt, maar tussendoor verschoont ze de kleine. Een verwijzing dat 'het zaakje stinkt' van de charlatan.Net als de jongen die de vogel probeert te lokken. Zal de vogel zich 'laten vangen'?. Zelfde symboliek. 

Ook de jager staat met open mond. Hij heeft een haas gevangen, maar nu laat hij zichzelf vangen.
Achter hapt een meisje toe en wil haar ring inruilen voor een flesje. Haar man naast haar fluistert wellicht dat het beter is om het niet te doen.
Vermoedelijk is het een gezin van de charlatan die aan het werk is: de vrouw bakt koeken en de dochter verkoopt ze, een zoontje speelt accordeon en een andere zoon probeert de beurzen te snijden.
Het aapje is ook een deel vande attractie, maar staat hier symbool voor dwaasheid. Net als het hondje dat snuffelt..ruikt hij onraad?
De boer met de kruiwagen is het toonbeeld hoe het wél moet. Hij is een voorbeeldig hardwerkend man die de charlatan voorbijgaat.
En boven de charlatan door een raampje kijkt de schilder Gerrit Dou het gebeuren toe. Hij boert goed blijkbaar: de boom aan zijn huis is groen en in volle bloei, aan de overkant is het aan kale boom. Aan de hand van de stadspoort kon men de lokatie terugvinden: Leiden.

Dit is een typisch werk in 'troubadourstijl'. In de 19de eeuw was er een grote vraag naar historische schilderijen. Jacques Louis David, de leermeester van Ingres, was er wereldberoemd mee geworden. Vanaf 1850, na de revoluties in Europa van 1848, wou men terug de nationale gevoelens aanzwengelen. Dat was zo bij ons in het prille België, maar ook in Frankrijk dat na de nederlaag van Napoleon, volgde een restauratieperiode om een een soort nationale eenheid terug krijgen.
Men ging dus terug oude helden vereren, waaronder deze Jeanne d'Arc. 
Hierbij werd soms wel een loopje met de waarheid genomen of moest je de voorstelling van de held van weleer met een grove korrel zout nemen. Die kunst die een loopje met de waarheid nam, noemde men 'style Troubadour'.
Om maar aan te geven bij dit schilderij, want het is eigenlijk één groot propagandaschilderij.
Ze wordt als heldin afgebeeld en niet meer op de brandstapel. Als je haar vaandel ziet, staan de 'fleur de lys' erop (Frans koningshuis) en katholieke taferelen: de twee pijlers die men voor ogen had voor een sterk Frankrijk: een katholiek koninkrijk. Ze wordt dan ook afgebeeld in de kathedraal van Reims bij de kroning van koning Karel VII.
Het is met dit schilderij dat de mythe van Jeanne als heldin gevormd werd en waardoor, als je nu door Frankrijk rijdt, her en der standbeelden van Jeanne tegenkomt. Die zijn allen ontstaan in de tweede helft van de 19de eeuw.
Nog terzijde: De titel van 'maagd van Orleans' is een oud gebruik. Veel steden hadden in de middeleeuwen een beschermvrouw en die noemde men de 'maagd van de stad', symbool voor zuiverheid en autonomie. In Gent wordt de maagd voorgesteld, zitten in een ommuurde hof (stadswal) met een leeuw.
Het gevolg van dit propagandaschilderij was dat de brandstapel was vergeten, het feit dat ze veroordeeld is door de kerk en wordt ook verzwegen dat ze van geboorte afkomstig was van het Duitse Lotharingen. Voortaan is ze de heldin van Frankrijk, de nieuwe 'Marianne'.
Frappant is wel dat toen reeds een nimbus rond haar hoofd werd geschilderd alsof ze een heilige was. Ze zal pas heilig verklaard worden in 1920. Ze moest het weten...ze keert haar om in haar graf. Maar zelfs dat kreeg ze niet van de kerk...

Dit werk is eerder een buitenbeentje in het genre van de Russische schilder. Zijn werk evalueerde van klassieke stijl naar romantische stijl en qua thema had hij veel mythologische scènes en romantische taferelen. Rond 1830 verminderde het type 'genretafereel' met onderliggende betekenis, naar een eerder romantische scène van het dagelijks leven zonder verdere verwijzingen.
Dit werkje is een aquarel met een ietwat ironische ondertoon. Er is duidelijk zoveel op te biechten, dat een wachtende in slaap is gevallen.
Nog over die biecht:
In onze streken is de biecht overgewaaid van de Ierse monniken rond de 10de eeuw. (via hen kwam ook de haan op de toren). Biechten gebeurde aanvankelijk in openlucht, en nadien in kloosters. Later in de middeleeuwen is de plaats van het biechten verhuisd naar de kerk.
Het is pas in de 17de eeuw dat biechtstoelen in de kerk verschenen (samen met de preekstoel). Dit was één van de vele nieuwigheden van het Concilie van Trente. Gedurende het liturgisch jaar was er één moment in het jaar dat MOEST gebiecht worden: met Pasen. Wie dan niet gebiecht had en in de loop van het jaar stierf, kon niet in gewijde grond begraven worden. Voor protestanten lag het anders: biechten doe je enkel tegenover God zelf.

Jan Lievens was een Nederlandse schilder die een tijd nauw samenwerkte met Rembrandt. Aan de stijl van het schilderij is het duidelijk merkbaar. Dit schilderij gaat over een ietwat vergeten persoon in de katholieke kerk: Job. Het boek Job behoort tot de Hebreeuwse bijbel en is genoemd naar dit personage. Tot ver in de middeleeuwen was hij een heilige, die werd aanroepen voor besmettelijke ziektes. Zijn weergave is een oude man, halfnaakt vol zweren, zitten op een mesthoop.

Iets over het boek Job, dat eigenlijk bij de joden behoort tot de wijsheidsliteratuur. Job was een heel rijk, vroom en gelukkig man. Tot het moment dat God en Satan afspraken om een test te doen: hoe lang zou Job volharden in zijn geloof mocht hij continu tegenslagen hebben? En zo geschiedde dus.. hij verloor al zijn kinderen, zijn bezittingen, zijn vrienden, werd continu gepest door zijn vrouw,... In die toestand ontstaat een bezinning en een dialoog met God.
Op het schilderij zie je dus Satan die hem tergt en zijn vrouw die hem verwijten naar het hoofd slingert omdat hij standvastig en rechtvaardig blijft.

Maar in de loop der tijden is iets gebeurd: Bij deel 3 van het boek Job bij de joden, staat Job recht en vermaant hij zijn vrienden, wijst op hun ongeloof, hun onmenselijkheid,... En dat doet hij ook tegenover God. En daaruit ontstaat de zinnen vol wijsheid en rede.
In de Griekse vertaling echter is dit deel veranderd in die zin dat Job geduld oefent en vasthoudt aan zijn geloof in God. Het is dus deze versie die de Kerk overnam, waardoor hij een heilige kon worden (mensen die in opstand komen tegen God was uitgesloten).

Zijn ster bleef schitteren tot in de middeleeuwen, tot hij geleidelijk aan werd verdrongen door St Rochus, die stelsematig meer aanbeden werd tegen de pest. En zo verdween Job van het toneel. Althans, we hebben nog de uitspraak 'zo arm als Job' en een gemeente die hem ooit aanbad: Sint Job in 't goor.

In 2007 zette de componist Zbigniew Preisner een tekstfragment uit het boek Job op muziek in zijn cd 'Silence, Night and dreams'. De tekst is:
Job 28, 12-14...20-22

Maar de wijsheid, waar kan zij gevonden worden
en waarin verschilt ze van intelligentie?
De mens kent haar waarde niet
Ze wordt niet op aarde aangetroffen
De afgrond zegt: ze is niet in mij
en de zee zegt: ze is niet bij mij

De wijsheid, waar komt ze vandaan?
En waar is de plaats van het verstand?
Zij is verholen voor de ogen van de levenden
en voor het gevolgelte des hemels is zij verborgen
Het verderf en de dood zegt:
Haar gerucht hebben wij gehoord
En ik zeg: Maar ze is niet in mij
Ze is niet bij mij

En DIT is de muziek (in het Latijn gezongen)...

Boursse schilderde veel van deze scènes: huiselijke taferelen bij gewone mensen.

Waarom ik dit schilderij aanhaal, is omdat je soms oude voorwerpen ziet, die vandaag nog bij ons 'spreekwoordelijk' voorkomen.
Neem nu de lage mand met hoge rug voor de haard: dit is een bakermat. De hoge leunig was steun voor de moeder en beschermde het kind tegen tocht. Het was laag gebouwd om voor de haard te kunnen zitten en het kind warm te houden. Wij spreken nog van 'bakermat' in de zin dat het onze oorsprong is. Met het handvat onderaan kon met de bakermat makkelijk verslepen zonder dat de moeder en kind er telkens uit moest.

Het kind zelf is volledig ingewikkeld in doeken. Veel kinderen in die tijd hadden een tekort aan vitamine D waardoor ledematen soms krom groeiden. Men dacht dit te verhelpen door hen strak in te snoeren. Die doeken noemde ludure of kortweg luren (wij spreken vandaag van luier). Vandaar het spreekwoord 'iemand in de luren leggen'. Die doeken werd vooraf verwarmd en dan werd het kind ermee 'ingewikkeld'. Het inwikkelen zelf noemde men bakeren. Het bijgeloof was dat als de doeken te warm waren, dat het kind later een opvliegend karakter zou hebben: 'te heetgebakerd zijn'...
Zo zie je maar wat een schilderijtje kan vertellen...

Sommige schilderijen zijn gewoonweg mooi om hun uitstraling. Dat heb ik bij dit schilderij. De moeder is één brok energie. De armspieren, de vastberadenheid, de manier waarop de de kleine bij de hand neemt. Je hoort haar zo zeggen: 'nie trunten! Meekomen!'.

Het zou een zelfportret van de kunstenares kunnen zijn. Een even resolute, krachtdadige dame. Vader Jules Breton was schilder en haar moeder was de dochter van de Gentse schilder Felix de Vigne. Uiteraard dat ze ook zou schilderen. Maar meer dan dat! Ze zou haar leven lang ijveren dat vrouwen ook een plaats kregen in de schilderkunst. En het lukte haar wat vanaf 1897 werden in Parijs onder haar druk vrouwen toegelaten in de Ecole des Beaux-Arts.
Nadien had zij met haar man een villa in Wissant (afkomstig van het Nederlands 'wit zand') aan de Opaalkust. Dit werd een samenkomstplaats voor kunstenaars wat resulteerde in de 'Ecole de Wissant'.

Het is niet altijd evident om religieuze figuren in schilderijen te herkennen. Heiligen hebben elk hun attribuut, maar soms laat de schilder na om dit erbij te schilderen of weg te laten. Anderzijds is niet elke vrouw met een doodshoofd Maria Magdalena, nog minder dat elke vrouw in een blauw kleed de H. Maria is. 
Dit heb je ook met dit schilderij van Rembrandt, die Jacobus de Meerdere uitbeeldt. Normaal zijn de attributen de st jacobsschelp, staf met kruikje, knapzak, hoed met zwaarden (hij werd onthoofd met het zwaard) en is hij een oudere man met baard. Bij rembrandt is het beperkt tot een staf en de typische mantel en hoed van een bedevaarder.

En wie jacobus zegt, zegt uiteraard Santiago de Compostela. De weg naar zijn graf zou aangewezen zijn door een helder ster in 'het sterrenveld'(compostela) en zou gemarkeerd geweest zijn met een st jacobsschelp. Tot daar de legende.
Met de opkomst van de relieken ontstonden de bedevaarten. De mens heeft nu eenmaal de fantasie als men iets 'wonderbaarlijk' aanraakt, dat er een mystieke overdracht van wat dan ook is. Bedevaarten naar Compostela waren in de middeleeuwen zeer in trek.
Je kon uit devotie uit bedevaart gaan, maar ook als opgelegde straf of boetedoening, soms met een verplicht verblijf. Een ideale manier om ongewenste personen te verwijderen uit de maatschappij. Wie op bedevaart ging, kon rekenen dat de samenleving de vrouw en kinderen onderhield, want bedevaarten was een mannenzaak.
In onze streken vertrokken ze van de St Jacobskerk richting Cambrai en Atrecht, richting Parijs en dan de Loirestreek door tot in Tours. In Tours was de eigenlijke start en die liep zo naar beneden tot de pyreneeën met onderweg halteplaatsen. De tocht kon op allerlei manieren: te voet of per boot, de rijken met hun paard, of soms lieten ze een ander de bedevaart in hun plaats doen. Maar ook zijn veel bedevaarten als straf uitgekocht, t.t.z: omgezet in een geldboete. 
Uiteraard had je kleinere versies van bedevaarten naar andere heiligdommen. Zo is de St Lievenspoortstraat in Gent genoemd omdat men van daaruit jaarlijks vertrok naar de relikwieën van St Lieven in St Lievens Houtem. Een andere straat naar bedevaarders genoemd is de 'Doorgang der Hallegasten' in Ledeberg. Dat was voor de bedevaarders naar Halle, die een beruchte reputatie hadden omwille van ongeregeldheden onderweg. 
Cultureel waren de bedevaarten van groot belang in de geschiedenis. Zo kreeg de kerkmuziek veel profane invloeden qua melodie en ritme. Veel liederen van bedevaarders waren onzedig en vulgair. Daarom dat kloosters om de openbare orde te bewaren de bedevaarders binnennamen voor overnachting of als rustplaats. Op hun 'vuile' liedjes zetten de kloosterlingen dan devote teksten. Een belangrijke verzameling hiervan is de Llibre Vermeil. HIER kan je de liederen beluisteren.... 

Zoals 'Le déjeuner sur l'herbe' van Manet in 1863 kritiek oogstte, was dit net hetzelfde met 'Het witte meisje' van Whistler. Niettemin was zijn naam hierdoor gemaakt op de Salon des Refusés.
De daaropvolgende jaren zette Whistler zich meer en meer af van het realisme. In zijn schilderijen beperkte hij het kleurenpalet tot schakeringen van een of twee kleuren. Bovenop werden de onderwerpen op het schilderij louter nog vormen zonder enig detail. De resultaten waren dromerige landschappen waarvan de inhoud heel beperkt was en zich beperkte tot contouren.

Rond de jaren 1870 begon hij zijn werken muzikale titels te geven. 'Het witte meisje' werd dan een 'symphony in white'. En zijn avondlijke landschappen werden 'nocturnes' genoemd. Het is op die schilderijen dat Claude Debussy zijn 'nocturnes' zal componeren: nuages, Fêtes en Sirenes.
In die werken probeerde hij de dromerige, onbetekenende sfeer van Whistler te vertolken. En de rage was hierdoor begonnen: muziekwerken als 'images', sous la plui, clair de la lune,... volgden.
Toen Debussy kritiek had op de muziek van de excentrieke Erik Satie, dat deze geen vorm had, antwoordde Satie met de titel in zijn volgend werk: 'trois morceaux en fome de poire'. En zo was de perenmuziek van Satie ontstaan, later volgden de Veritable preludes flasques (pour un chien), Descriptions Automatiques en zijn sonate bureaucratique....

De Keyser was een schilder van romantische historiestukken en portretten. Dit is een van de propaganda-opdrachten die hij kreeg: De guldensporenslag die hij op het Salon in Brussel in 1836 exposeerde. België stond in zijn kinderschoenen en er moest de bevolking een kunstmatig nationaliteitsgevoel ingeblazen worden. Her en der verrezen vergeten helden onder de vorm van standbeelden: Artevelde, Ambiorix, Jan Breydel,... Ook in de literatuur met Hendrik Conscience's Leeuw van Vlaanderen. En dit was de bijdrage van De Keyser (naar wie de Keyserlei in Antwerpen is genoemd). 

Een typisch romantisch heroisch tafereel, met andere woorden: veel volk, veel heldenmoed, maar geen spatje bloed. Iconografisch niet echt interessant omdat de waarheid zoal duchtig bij het haar getrokken is, als het al niet kaalgeplukt is...
En dat het heroisch moest overkomen: het is 6,22m op 4,80m! Het werd opgekocht door Kortrijk maar het werd vernield door de bombardementen in 1944. De Keyser had nog een miniversie gemaakt en dit werd dan maar in 1963 door Kortrijk opgekocht (de nationale gevoelens waren intussen toch al getemperd). Momenteel wordt het gerestaureerd.

Om maar te zeggen hoe geschiedenis ingekleurd werd: Nergens werd op school, noch in de meeste boeken, vermeld dat België in feite een belegging was van Nathan Rothschild. Leopold I mocht dan wel koning spelen door toedoen van Engeland, hij werd opgezadeld met een arm land dat gemoderniseerd moest worden. En daarvoor is geld nodig. En wie stond te springen om geld te lenen? Nathan Rotschild! 
Op 19 december 1831 reeds wordt het dictaat van Calais getekend tussen de Belgische regering en de Rotschilds. Nathan leende 100 miljoen (in die tijd een aanzienlijk bedrag) aan een rente van 5% (wat zeer hoog was). Bovenop zou Nathan bepalen bij wie België in de toekomst zou lenen. De put was al gemaakt van in het begin....

Een klassieke winterlandschap van Bruegel en net als bij 'Jagers in de sneeuw' verwijst ook hier de titel naar het centrale voorplan: een koppel met een os en een ezel. Althans we verbeelden Maria en Jozef, door de titel te lezen. Er is echter geen kind Jezus te zien. De vrouw op de ezel heeft een ronde rieten mand bij met een deksel erop. Het is pas door de titel te lezen dat we zoeken naar Jozef en Maria en we maken meteen de link.
Maar er is uiteraard meer...

Het is overduidelijk dat het niet om een volkstelling gaat, maar om het innen van belastingen. Links is het belastingskantoor. Aan de gevel hangt een bord met de tweekoppige Habsburgse adelaar. Het thema van belastingen zal Bruegel aangesproken hebben, want het schilderij maakte hij in hetzelfde jaar van de Beeldenstorm. De mensen trekken naar kantoor en zijn met vanalles beladen. Sommigen, zoals de mensen achter 'Maria en Jozef', zijn begeleid door iemand met een zwaard, wellicht uit schrik overvallen te worden.

Verder zie je rondom mensen die met vanalles bezig zijn: sommigen spelen op het ijs, in de verte troepen ze samen bij een herberg met een vuur in open lucht ('De Zwaan' zo staat op het uithangbord aan de boom). In hun omgeving staan ook soldaten met lansen. Dat huis in de verte is recent door iemand hetkend op een pentekening in het Louvre. Het was een huis in Wijnegem. De Heer van Wijnegem, Jan Vleminck, verleende leningen aan Margaretha van Parma en mocht daardoor lokale taksen heffen. Vandaar wellicht het schilderij. Dat Bruegel niet te hoog op had met de Heer van Wijnegem, moge blijken dat er iemand staat te pissen tegen het huis....

Dat de spanningen dat jaar zo hoog oplopen, is misschien symbolisch weergegeven met het varken dat gekeeld wordt en het bloed door de vrouw wordt opgevangen: het bloed vergieten. Anders zie ik niet in dat men een varken zou kelen terwijl een massa volk daarnaast staat.
Belastingen werden toen nog vaak in natura geïnd. Mensen hadden amper geld. Enerzijds was er belasting van de Spaanse bezetter om de oorlogen te bekostigen, dan van de lokale broodheer en dan de tiende van de Kerk. De tiendebelasting was 1/10 van de oogst die bestemd was voor de Kerk. Daarmee onderhield men de kerk, betaalde men priester en de overschot was voor behoeftigen. Al die goederen werden opgeslagen of verkocht. Zoals in Gent heb je 'het Spijker' (nu café). Dit was zo een graanschuur waar graan werd opgeslagen (spica in het Latijn is graan, vandaar Spijker).

Het alleenstaande huisje vooraan heeft een kruisje. Vermoedelijk is het een huis voor pestlijders. In het deurgat staat iemand met een ratel en een andere in de tuin van het huisje heeft een platte hoed. Wat verder staat een gelijkaardige man met hoed die een gift krijgt.

De winterse landschappen doen natuurlijk terugdenken aan de strenge winters. Bruegel leefde tijdens de 'kleine ijstijd', die duurde van ongeveer 1430 tot 1587. De periode voordien in de vroege middeleeuwen was het merkelijk warmer. Zo had je dan wijngaarden aan de St Pietersabdij in Gent. En er waren er zelfs in Engeland. Ik vraag me af of ze toen ook zo een heisa over het klimaat gemaakt hebben als vandaag. Net alsof de wereld vergaat! Ik denk dat ze toen andere zorgen hadden, namelijk proberen overleven...en niet omwille van het klimaat. Hierbij in bijlage nog twee grafieken: de temperatuurcurve en de wereldbevolking. Neem daarbij de industrie vanaf 1850 en je weet genoeg: we zijn met teveel.
Soit, Er is maar één ding niet veranderd: de belastingen.

Bijlagen:
temp.pdf (302.3 KB)   

Dit is een foto van het graf van Fritz Van den Berghe, kunstschilder van de Tweede Latemse school. Op het graf staan beelden van de kunstenaar MaRf, geïnspireerd op het schilderij 'De Staalmensen' uit 1929. De beelden werden gemaakt op vraag van de dochter van de schilder Yolande. De drie figuren uit het werk werden in keramiek met zwart craquelé-glazuur uitgevoerd. De streepjescode in ceramiek verwijst naar de levenswijze van Frits Van den Berghe, zonder doorgedreven behoefte aan het materiële.

Het graf is gelegen op de Westerbegraafplaats in Gent, beter bekend als het Geuzenkerkhof. De aanleg ervan zorgde in de 19de eeuw voor de nodige heisa tussen de vrijzinnigen en Katholieken. Burgemeester de Denterghem wou dat iedereen kon worden begraven worden op de plaats, de bisschop Bracq wou niet dat er heidenen bij katholieken lagen en weigerde het kerkhof te wijden. Resultaat was een jarenlange 'kerkhofoorlog.
De begraafplaats is zeker een bezoekje waard. Het is opgevat als Campo Santo (rechthoekig met een ommuring) en middenin een Engelse landschapstuin. Een soort mini-Pere Lachaise in Parijs. Uiteraard dat veel rustplaatsen van vrijzinnigen zijn: Virginie Loveling, Johan Daisne, Cyriel Buysse, Romain De Coninck, Anseele, Napoleon Destanberg,...  En als je op bezoek gaat, kan deze bijlage je misschien van dienst zijn: over grafsymboliek.

Oja: en de naam 'geus' komt uit de 16de eeuw. Het komt van het Franse 'geux' wat bedelaar, schooier betekent. Op 5 april 1566 kwam een delegatie protestanten hun grieven afgeven aan Margaretha van Parma. Een katholieke raadgever van haar, Karel van Berlaymont, moet dan gezegd hebben: 'N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux' ('Heb geen schrik, Mevrouw, het zijn maar schooiers').

Bijlagen:
GRAFSYMBOLIEK.pdf (3.7 MB)   

Bouilly leefde in de turbulente periode van de Franse Revolutie. Net voor de revolutie maakt hij vooral erotisch getinte schilderijen waarmee hij de spot dreef met de adel, bij zoverre dat zijn werken iets té aanstootgevend waren dat hij een proces riskeerde, zoals 'La Toilette intime'.Ten tijde van de Terreur dreigde een gevangenisstraf, maar hij kon zijn hachje redden door nieuwe thema's die het nieuw bewind verheerlijkte, zoals DEZE 'Triomf de Marat' of een portret van Robespierre.
Deze gravure dateert nog van 1792 en noemt 'Ca Ira' (Het zal wel gaan). 'ça ira' was oorspronkelijk een dansmelodietje van de componist Bécourt. Het was een melodietje dat Marie Antoinette graag speelde op haar clavecimbel. En vandaar zie je de link met de gravure. In die jaren heerste een propaganda tegen Marie Antoinette.
Het deuntje werd een revolutionair liedje ten tijde van de guillotine. Je kan het HIER horen.
Enkele tientallen jaren later zou de  Vlaamsgezinde vrijzinnige studentenvereniging in Gent gesticht worden door Jules Vuylsteke onder de naam  't zal wel gaan'...

Dit is het middenpaneel van het Mérode drieluik met de annunciatie-scène. Annunciatie is de aankondiging van de engel Gabriël aan Maria dat ze zwanger is. De scène komt vaak voor in de schilderkunst en je kan ze aan diverse symbolieken meteen herkennen.

Bij dit schilderij zie je Maria de bijbel lezen (komt vaak voor). De bank waaraan ze tegen leunt heeft versieringen van kleine leeuwtjes: het koninklijke. Zelf draagt ze een rood kleed, wat wijst op de passie (het lijden). Bij de engel Gabriel is steeds een witte lelie, teken van zuiverheid. Haar buik is omgeven met een lichtflits. Die komt van het foetusje linksboven met een kruisje, die de H. Geest symboliseert. Hij vliegt dwars door het raam zonder het glas te breken!
Ook steeds aanwezig is een handdoek en een wasbekken of keteltje, wat wijst op de maagdelijkheid. Opmerkelijk is wel dat de kaars net gedoofd is bij Campin. Normaal wijst een brandende kaars op de goddelijke aanwezigheid of een heilige plaats. Merk ook op dat ook hier de vensterluiken nog aan de binnenkant zitten. Voor de luiken zit geen glas maar gebleekt papier. Enkel het bovendeel is in glas en heeft vermoedelijk de wapenschilden van de opdrachtgever, Peter Engelbrecht, die op het linkerpaneel staat afgebeeld.

Nog over die witte lelie: de symboliek komt van bij de doop van Clovis. Bij zijn doop zou hij drie padden in de lucht gezien hebben die veranderden in die witte lelies. Een doop kan wat teweeg brengen! En het zijn net die lelies die in het koninklijk wapenschild stond van Frankrijk: de fleur de Lys. Vandaar dat die fleur de lys chique stond en tot op vandaag vinden we ze terug in tal van versieringen, vooral in afsluitingen en hekkens, dat de rijkdom moet symboliseren.

Over de schilder is vrijwel niks bekend. Hij moet in de eerste helft van de 16de eeuw geleefd hebben in Antwerpen. 'Henri met de bles' is dan ook een noodnaam. De schilderijen aan hem toegeschreven zijn vaak landschappen of religieuze thema's. In zijn stijl merk je de invloeden van Bruegel en vooral Jeroen Bosch, zoals dit schilderij 'Inferno'. Net als bij Bosch heb je ogen te kort om alle tafereeltjes te bekijken.
Het werk hier wordt ook aan hem toegeschreven. Mogelijks kende hij Thérouanne van uitzicht, maar de kans is klein dat hij bij de slag ter plaatse was. Wat was nu die Slag om Thérouanne?

Thérouanne ligt een 20-tal kilometer onder St Omer. In die tijd behoorde dit tot Vlaanderen en noemde St Omer, Sint Omaars en Thérouanne heette Terwaan. Terwaan lag op de grens tussen het rijk van Keizer Karel en dat van Frankrijk. Terwaan wou eigenlijk bij Frankrijk horen en geregeld waren er twisten en opstanden tegen Karel V. Uiteindelijk was de keizer het beu en in 1553 besluit hij dat Terwaan moet verdwijnen. De totale stad (het wat toen een bisschopszetel!) werd met de grond gelijk gemaakt totdat niks meer herinnerde aan Terwaan.
Als je er vandaag passeert, zie je nog  borden van de gemeente 'Therouanne', maar er is niks meer. Het enige was nog rest is een beeld uit de kathedraal dat men tijdig kunnen onderbrengen heeft in St Omer. DIT beeld staat nu in de plaatselijke kathedraal.
Enkele jaren daarvoor was Keizer Karel hetzelfde van plan met Gent, maar gezien het van groot economisch belang was, heeft hij er van afgezien. Terwaan had minder geluk...

Een schilderij dat bij mij veel verwondering oproept. Althans, als ik besprekingen in boeken of op internet lees over dit schilderij. Men beschrijft personages, de bijbelse oorsprong, ... maar simpele vragen komen nooit aan bod.

Bon, over de personages: de man links zou Johannes moeten zijn, naast hem H. Maria als treurende moeder (Mater dolores), dan met het hoofd neerbuigend Maria Magdalena en naast haar de zus van Maria, die getrouwd is met Klopas. De man op de voorgrond zou vermoedelijk Nicodemus moeten zijn. Maar los van die personages, gaat het me vooral om de scène: We zien de personen op een stenen plaat staan, maar we zien geen graf. Is de stenen plaat wel de grafsteen?
En meer nog: wordt Jezus IN het graf gelegd of wordt hij eruit gehaald? Aan de pose is dit niet uit te maken, alleen: het is duidelijk nacht en dus wie begraaft er nu iemand 's nachts? Het meest voor de hand liggend  is dat je een lichaam steelt dan dat je iemand begraaft bij nacht, niet?
Uiteraard kom je dan op glad ijs met de geloofsleer rond verrijzenis. En toch zijn er nog enkele details. De hangende arm van Jezus hangt niet volledig door. Bij een dode moet die slap doorhangen. Hier is dit niet zo. Ook op zijn armen zie je gezwollen aders. Onmogelijk bij een dode. Er is dan geen bloeddruk meer. Ook de vingers hangen niet door, de wijsvinger is zelfs gekromd. Dus Caravaggio schilderde geen dode Jezus! 
Raar dat geen enkele onderzoeker deze simpele zaken (moedwillig?) aanhaalt.
Hetzelfde had je met de rimpels op de arm van Abraham in mijn uitleg over 'Het offer Van Isaak'. En als je dan dergelijke dingen mailt naar de musea in Italië, krijg je zelfs geen antwoord. Ze zullen me wellicht een ketter vinden in het katholieke Italië
Zou religie dan toch blind maken?...

Terug een schilderij waar de titel misleidend is. Soms wordt het ook 'het galant gezelschap' genoemd, wat het thema van het werk beter benaderd. Mogelijks was Pieter Codde leerling van Frans Hals. Althans heeft hij een gelijkaardige stijl.
Dit werk bulkt van erotische symboliek: de dame links speelt luit. De luit komt vaak voor op schilderijen. Muziek stond algemeen in het teken van vertier. Op tafel staat een spiegeltje, poederdoosje en poederborstel. De ene vrouw steekt haar oorbellen in, de andere dame wijst naar de rest van het gezelschap: de mannen.
De ene heeft een haas bij. Onnodig te zeggen dat het verwijst naar geslachtsgemeenschap (het diertje plant zich duchtig voort). De andere heeft een patrijs, wat ook op seks wijst. Patrijzen stonden bekend om hun onstuimig gedrag. Zo zouden ze hierbij de eieren in het nest breken, waardoor het vrouwtje nieuwe moet hebben.Het gaat dus om 'vogelen'.
Verder is er het bed op de achtergrond en het schilderij in het donker aan de muur: een portret van een man, die geenszins lijkt op één van de twee mannen op het schilderij. 
En de hond druipt af. Er zal blijkbaar niet veel gejaagd worden, althans niet op wild. En dat ze terugkeren van de jacht, is wel heel onzinnig als je hun kleding ziet.

Nog een pikant detail: drie jaar na het schilderen van dit werk scheidt Pieter Codde van zijn vrouw. Zij zou hem meermaals met andere mannen bedrogen hebben. Zij trok nadien in bij de buurman en hij verhuisde naar de chique Keizersgracht in Amsterdam. Zijn fortuin liet hij na aan het dienstmeisje. Die zal wellicht meer gedaan hebben dan kuisen en koken...

Iedereen heeft wel ergens 'nen hoek af'. In mijn geval is het de onhebbelijke gewoonte om symbolen te ontrafelen. Een wandeling in Gent is voor mij meestal rondzien en kijken...vragen stellen en antwoorden zoeken nadien. En geloof me: er is veel te zien!

Neem bijvoorbeeld het wachten op de bus aan de Korenmarkt. Rechts heb je de Mac Donalds en bovenin de gevel staat een ster. Ze leek me ietwat Amerikaans, dus thuis uitpluizen en wat blijkt: ten tijde van de wereldexpo in Gent in 1913 bouwde men hier een hotel. Na de oorlog kreeg het de naam 'Hotel Wilson', omdat deze Amerikaanse president besliste om zich in WO I te mengen, wat snel nadien het einde van de oorlog betekende. Er ontstond kort na de oorlog een verheerlijking van zijn persoon, vandaar die Amerikaanse ster. En ook vandaar het 'woodrow Wilsonplein' in Gent.

En aan de overkant zie je die gevelsteen. Een vrouw met een rad. Het rad is het attribuut van de H. Catharina. Blijkt na opzoekingen dat rond 1100 op de plaats een godshuis stond tussen de St Niklaasstraat en de Veldstraat: het Winockxhospitaal. Dat is in 1176 afgebrand en een rijke Jonkvrouw Catharina Utenhove liet de mensen onderbrengen in een pand van haar in Onderbergen. Dat zou al snel te klein zijn, zodat een nieuw pand werd gezocht: het latere Bijlokehospitaal in Gent. De gevelsteen is dus een aandenken aan Catharina Utenhove door haar patroonheilige af te beelden. Trouwens vandaag noemt de straat Cattaloniëstraat, vroeger Catteloensche straat en nog daarvoor Cattestraat en Cattesteghe. De naam zal ook verwijzen naar Catharina.
Als je dan weet dat in Gent veel straatjes zijn, begrijp je dat ik nooit verder geraak op mijn wandeling. En zo heeft elkeen wel nen hoek af zeker...

Eigenlijk weten we weinig of niets van Clara Peeters. Ze moet in de eerste helft van de 17de eeuw geleefd hebben in het Antwerpse. Vrouwen konden nu eenmaal niet aansluiten bij een gilde, wat maakt dat ze geen atelier kon hebben. Toch moet ze ergens een opleiding genoten hebben bij een schildersmeester. Haar werken bestaan vooral uit stillevens die van een ongelooflijke precisie getuigen.
Clara Peeters was één van de pioniers van het stilleven. En raar, haar schilderijen zijn allen gesigneerd met haar mini-zelfportretje. Al moet je hier en daar zoeken. Bij dit schilderij vind je het in de weerspiegeling van de zwarte kan.
Bij DIT schilderij: in het deksel van de bruine kruik. HIER op de staander tussen krab en garnalen. En bij DIT schilderij in de rechterkaraf.
Van DIT schilderij denkt men dat het haar zelfportret is. Hier signeerde ze op de rechter staande schaal in het midden.

'De Helderziendheid' van Magritte. Een zelfportret waarbij hij een vogel schildert terwijl hij een ei als model heeft. Uiteraard bevat het werk een portie psychologie zoals naar gewoonte bij Magritte.
Op sommige sites staat het werk gecatalogeerd als één van de grappigste schilderijen. Het is maar hoe je een werk bekijkt.
Per definitie is helderziendheid het vermogen om op buitenzintuiglijke wijze dingen te ervaren op een andere plaats of een andere tijd. Strikt genomen neemt de schilder hier het ei waar met de ogen, dus het is niet buitenzintuiglijk. Hij schildert wel hetgeen hij verwacht dat uit het ei zal komen. De titel had dus beter 'verwachtingen' geweest.
Het doet me denken aan mijn stamboom waarbij ik kon teruggaan tot ongeveer 1700. Generaties lang, tot op vandaag waren het gewone mensen uit een arbeidersmilieu. En elk van mijn voorvaders had de verwachting in zijn leven om een trapje hoger te klimmen op de maatschappelijke ladder. Niet dus.
Net zoals ouders, die in hun kind de toekomstige professor of genie zien. Is het abnormaal? Nee, ik denk dat het eigen is aan de mens. Net die verwachtingen die we hebben, geven energie om te leven. Iemand die geen toekomstpersectief heeft, verdort en wordt depressief. Het is net dat positieve beeld dat ons een zekere zin geeft aan het leven, hoe bedrieglijk het ook is. 
Dat maakt het leven een toneelstuk, met dat verschil dat we erin geloven en niet acteren...

Henri kwam uit een aristocratische familie en was vermoedelijk misvormd vanwege inteelt binnen de familie. Hij zakte af naar Parijs waar hij floreerde binnen het artistiek milieu rond Montmartre waar hij schilderijen maakte van het cabaret, de danseressen, prostituées, het uitgangsleven,... Veelal toont hij de miserabele kant van het armoedige milieu, zoals 'La buveuse', ook soms 'La gueule de bois' genoemd (de kater).
Het was een veel voorkomend thema dat de uitzichtloosheid en armoede weergaf: een vrouw aan een tafeltje met een drank. Het symboliseerde de uitzichtloosheid van het fabrieksleven. Lange werkdagen en armoede, de eenzaamheid, de vlucht naar de drank.

In dit geval is het model Suzanne Valadon. Zoals vele naar Parijs getrokken in de hoop om het te maken. Als jong meisje trad ze eerst op in een circus, raakte als ongehuwde zwanger, nadien poseerde ze voor schilders om uiteindelijk zelf te schilderen. Ze was enige tijd de enige liefde van Erik Satie, maar de drank en het eigenzinnig karakter zullen hen uit elkaar gedreven hebben. HIER zie je een schilderij van haar.

Het thema 'buveuse' doet me een beetje aan vandaag denken. Mensen die vandaag op een terrasje zitten en voor zich uit staren of naar de mensen die passeren. Zoveel mensen om zich heen en geen sociaal contact. Het lijkt wel een variant op de 'buveuse', niet dat ze drinken vandaag, maar de eenzaamheid is gelijkend. Het is eigenlijk een contradictie: nergens op de wereld is het zo goed om te leven als in onze streken, en nergens is het psychisch leiden zo groot. Ook als je terugkijkt in de geschiedenis: steeds als er welvaart is, worden mensen individualistisch. Men heeft elkaar niet nodig. En zo onstaat eenzaamheid. Terwijl wanneer men minder rijk is, men elkaar nodig heeft en sociale contacten heeft. Materieel heeft men het minder, maar psychisch staat men sterker. Geen licht zonder duisternis....