Dit is mijn laatste artikel op mijn blog ‘Westends Dialect’
Omdat ik regelmatig hoorde en zag dat dorps- en streekgenoten zich uitdrukten in hun dialect en omdat ik vaststelde dat er zoveel verschillende schrijfwijzen en uitspraken waren*, dacht ik: waarom niet eens proberen om een document op te stellen met lijsten en teksten in het Westends, zoals ik het altijd gekend heb. Ik weet niet of die uitdrukking nog geldig is, maar ik heb toch al een ‘gerespecteerde leeftijd’ bereikt en ik ben tenslotte geboren in Westende en ik stam af van een naamgenoot die zich in de achttiende eeuw in ons dorp vestigde. * Voorbeeld: wij zeggen toch niet "oe ist" maar "oewist"
Mijn motivatie zette ik uitgebreider uiteen in een artikel uit ‘Westendse Blik’ op 16 maart 2008, uiteraard te vinden in de map ‘Dialect’. Ik schreef zo af en toe, 17 weken, een artikel tot 5.11.2018. Toen vond ik dat het eigenlijk beter zou zijn als ik startte met een tweede blog ‘Westends dialect’, eerst elke week een artikel, daarna om de veertien dagen. Mijn eerste artikel ‘Welkom op mijn nieuwe blog’ verscheen op 12.11.2018. Ik legde daarin nogmaals uit waarom ik vond dat er een tweede blog moest komen.
Mijn werkmethode
Ik heb daar in de 13 voorbije jaren heel wat werk ingestoken. In eerste instantie moest ik de schrijfwijze bepalen. Ik vond dat ik best de klanken en woorden kon schrijven zoals ze uitgesproken werden: korte en lange klinkers, medeklinkers zoals c als k of s, d als d of t uitgesproken, … Dat is niet eenvoudig, dat weet ik, maar dat is volgens mij de duidelijkste manier. Ik stelde daarvan dus maar een handleiding op van alle mogelijke gevallen. Toen moest ik nog een woordenboek opstellen, een reusachtig werk dat je bijna dagelijks moet bijwerken, omdat er je vaak nieuwe woorden te binnen vallen of dat je er een nieuw hoort … of leest op Facebook.
Om te oefenen vond ik dat ik niet al te lange teksten in het Westends moest publiceren, met daarbij telkens de vertaling in het Algemeen Nederlands. Ik fantaseerde dan maar wat … soms een gesprek tussen twee ‘rasechte’ Westendenaars, goeie kameraden maar toch, vaak omwille van mijn verhaal, erg van mening verschillend over allerlei onderwerpen (politiek, sport, …) Voor de afwisseling haalde ik wat moppen uit mijn geheugen, die ik persoonlijk bijzonder goed vond of anders zocht ik er goede op internet. Een goeie mop moet voldoen aan verschillende voorwaarden. Met ‘aangebrande’ moppen bereik je misschien meer lezers, maar dat vind ik te goedkoop, alhoewel ik ook wel eens kan lachen met een ‘vuile mop’. Een mop moet zo origineel mogelijk zijn en moet de lezer uiteraard een lach of minstens een glimlach ontlokken. Wie een mop goed kan vertellen, bezit een bijzondere troef.
Ben ik in mijn doelstellingen gelukt? Helaas niet. Er is heel weinig belangstelling voor mijn blog. Zelden kreeg ik een reactie te lezen of te horen. Ik heb wel nooit verwacht dat er elke week of om de veertien dagen, honderden lezers zouden uitkijken naar mijn blog. Ik schrijf die blogartikels niet om populair of succesrijk te worden. Ik wou toch enige invloed uitoefenen om het Westends op een gelijkvormige manier te gebruiken. Daarin ben ik dus niet geslaagd! Ik hou er dus maar mee op. Dit is voorlopig het laatste blogartikel van ‘Westends Dialect’. Persoonlijk en voor de 'goede' (?) zaak, zal ik nog wel verbeteringen aanbrengen en aanvullingen toevoegen aan mijn spraakkunst en woordenschat van ons dialect.
Ik wil tenslotte toch de zeldzame lezers van harte bedanken.
Kmoestn vanduweeku in du Meeëruloörustroötu zien e naaänguzieën da mu bestu moötn Fraanswa e Nastriet doö weun, gienguk u ki u goejun dag zegn.
Fraanswa kwaamt du deuru oopundoeën, piekoo biloo aaänguklit, deftug i nu kostuum met u noeërujaagurtju, kloör voe nor u feeëstu tu vurtrekn. Kvursjhootun nog nie reeduluk want normaal istnie uzo nie upgutietumatoojt. U plastrong is em guweunluk a tu veelu. Da zien mensjhun diet nie aal anundur gat ang.
Kwildun weeru weggoön mo mu moöt droengdan voe tog eftjus bin tu komn. En doö stoent Astriet in vulu gloorju. U sjhooön vromeëns! Suriejeus wi! Medu lank kleeët, medu taamuluk dieëpu deekoltee. Zaa nateurlik in dagturnoeënu no du kwafeuzu guwist voer u pirmanaantu. Zadaal eur goeduwerk aaängudoön: du brosju dasu van eur moeëdur gerft aat, u sjhooönu ketienk aneur neku, u braanzjulee e noörbeln. Zu zaagtur sjiek uut. Mo ja, zu klidal medu laptju. Eur pelsun frak zoe zu we noojt mir andoeën uut sjhrik voe du reejaksjus van beeëstulieëfeburs. Nog uki in du speegul kiekn e nog uki opmerkn dadeur vint zu pardusuu eën zu noeët (!) moest andoeën, eur sakosj stoendal kloör up taaful e zu woörn weg, mo Fraanswa moest eeëst ook nog u riekooördu toebiengn.
Gekleed op zijn Westends
Ik moest deze week in de Merelstraat een boodschap doen en aangezien daar mijn beste vrienden François en Astrid wonen, ging ik natuurlijk eens goeie dag zeggen.
François kwam de deur opendoen, piekfijn aangekleed, deftig in een kostuum met strikje, klaar om naar een feest te vertrekken. Ik verschoot nog niet redelijk want normaal is hij niet zo opgedirkt. Een das is hem meestal al te veel. Dat zijn geen mensen die al hun geld uitgeven aan kledij. Ik wilde weer weggaan maar mijn vriend drong aan om toch even binnen te komen. En daar stond Astrid in volle glorie. Een mooie vrouw! Echt, hoor! Met een lang kleed, met een tamelijk diepe inkijk. Ze was natuurlijk in de namiddag naar de kapster geweest voor een permanent. Ze had al haar juwelen omgedaan: de broche die ze van haar moeder geërfd had, een mooie ketting aan de hals, een armband en oorbellen. Ze zag er prachtig uit. Maar ja, ze kleedt al met een lapje. Haar pelsen mantel zou ze wel nooit meer aandoen. Ze vreest de reacties van dierenliefhebbers. Nog even in de spiegel kijken en nog opmerken dat haar man zijn mantel en zijn hoed (!) moest aandoen, haar handtas stond al klaar op tafel en ze waren weg, maar François moest nog zijn ene veter toeknopen.
In kruuswooörtratsuls vraagn zu somtiets oewu dat guluut van du neeën of du nanduru beeëstu eeët. Die guluudn stoön ook in mu wooörduboek van t ‘Westeëns diejalekt’.
Ken dur du pluzanstu uutgukoozn.
Leuke dierengeluiden
In kruiswoordraadsels vraagt men soms hoe het geluid van één of ander dier heet. Die geluiden staan ook in mijn woordenboek van het ‘Westends dialect’.
Ik heb daaruit de leukste gekozen.
Aap en Leeuw en Tijger Brullen Aap en Leeëw en Tiegur Bruln Giraf Neuriën Zjierafu Neurjun Dolfijn en Walvis Zingen Dolfienu en Walvis Zieng Eend en Kalkoen en Papegaai Snateren Eeëndu en Kalkoeënu en Paapugoöj Snoöturn Ekster Klappen Ekstur Klapn Everzwijn en Hert Briesen Eevurzwien e Nertu Brieësjhun Geit Mekkeren Geeëtu Mekurn Jakhals Lachen Jakaals Lachn Kat Spinnen Katu Spin Muis Piepen Muus Pieëpn Neushoorn Beren Neuzooörn Beeërn Olifant Trompetteren Ooliefant Trompeturn Pauw Schreeuwen Pow Sjhreeëwn Uil en Wolf en Zeehond Huilen Uul en Woöf en Zeeëoent Uuln
Likofdat vooörngusjhreevn is deur koroona, stoentur u langu reeku wuuvn tu wagtn an u mooduwienkul. U vint probeerdu undur vurbie tu steekn, mo nu wieërt deur kwoöt guroep vurpligt vanagtur in du reeku an tu sluutn. U tietju loötur probeerdnt noguki, mo weeru kreegtn tu doeën metu koleeru van du wuuvn. Bie zu derdu poogiengu duwdun de wuuvn em ijgunandug nor agtur. Nu gavutop, trok zu vestu efn, streek zu noör plat en nu zij woördug: “Tis goeët daamus, oj ju giedur jundur uzo bluuf gudraagn, doenkik du winkul nie oopn ee."
Zoals corona het voorschrijft stond een lange rij vrouwen geduldig voor een modewinkel te wachten. Een man probeerde voor te dringen, maar het boze geschreeuw deed hem achter in de rij aansluiten. Na een tijdje probeerde hij het opnieuw, maar weer kreeg hij de woede van de vrouwen over zich heen. Bij zijn derde poging werkten de vrouwen hem eigenhandig naar achteren. Hij gaf het op, trok zijn das recht, streek zijn verwarde haar glad en zei waardig: "Prima, dames, als u zich zo blijft gedragen, dan open ik de winkel niet, hé."
Regtur: “Worom wil ju giedur ijguntlik sjheeën?” Vint: “Tzit uzo, eedulagtboöru, men wiedur duzeëfstu intresun” Regtur: “Dadengkik nu nog nooöjt meegumakt, oj giedur wilt sjheeën omdaj giedur vursjhilundu intresun et… mo duzeëfstu!” Vromeëns: “Ik zien voe du vintn…” Vint: “… Ikook…”
Rechter: "Waarom willen jullie eigenlijk scheiden?" Man: "Het zit zo, edelachtbare, we hebben dezelfde interesses..." Rechter: "Dat heb ik nu nog nooit meegemaakt, als jullie willen scheiden omdat jullie verschillende interesses hebben... maar dezelfde!" Vrouw: "Ik ben voor de mannen..." Man: "...Ik ook..."
U vint komt tuus van u naavuntju stapn me zu moöts. Zu wuuf wagtem up, du beezum in eur nant eën zu wildem aaänvoln. Ie vraagt: “Woör ju nog ant kuusjhun sjhat … of vlieëg juzo mor u bitju roent?”
Een man komt thuis van een avondje stappen met zijn vrienden. Zijn vrouw wacht hem op, de bezem in de hand en ze wil hem aanvallen. Hij vraagt: “Was je nog aan het schoonmaken, schat … of vlieg je zo maar wat rond?”
Wata dandru meënsjhun vieng - Wat de andere mensen vinden
U komieku vurteliengu oovur tfijt dadiedreeën aaltiet krietiek et.
Dur was u kir u boeër die me zu zeunu up weg was no du mart voe zu neezul tu vurkoopn. Naa su beeëstu in u kortuwaagn guzet omdatn nie moeë e nuutguput up du mart zoe dangkomn. Azoo duwdun voödur eën zeunu du kortuwaagn vors langs du boönu. On du meënsjhun da saagun rieëpn zu: “Die vint e zu nie alumalu! ! Wieën etur da vaan zu leevn guzieën datur utwieën zu neezul no du mart briengt in u kortuwaagn?”
Zu kwaamn langs du smit die spotunt rieëp: “Wil ju gie musjhieën busleegun wordn? Ju doe gie tog twerk datu neezulmoe toeën?” Da was du drupul die du seulu dee doovurloopn. Du boeër stoptu, tildu zu neezeul uut du kortuwaagun en kroop up zu rik e zu zeuntju volgdu em a loopn.
Drie wuuvun die van du mart kwaamn bugostun tu roepun: “Wa ziej gie tog gumeeënu! Zoön grooötu lompuriek lik gie got up zu neezultju rieën e ju kleeënu zeunu moedagtur ju loopn. Ziej gie nie busjhaamt?”
Du meeënsjhun rieëpn deeënu buleedugiengu agtur dandru eën sjholdun du noeëngulukugu boeër uut toedatn van du neezul ofsproenk. Nu wist eftjus nie wadatn moestu doeën, nu naam zu noeët of eën krabuldu oovur zu vooörooft. “Pfff!Kaan nooöjt gupijst dat zo moejlik gienk zien om u neezul no du mart tu brieng", zijtnie i zu nijgn.
Nu zetu tonu zu kleeënu joeng up du neezul e nu bleeëf zeëvu agtur du beeëstu loopn. Nu protisteeërdn du vintn. “Ju moe dadu u ki bukiekn.! U sjhandu! Zoön keërultju lik u priïns up du neezul e zu noedu vurmoejdu voödur moe tur nefuns loopn." Weeru stoptn de voödur en du zeunu. Oewu moestn zu da voe mukoör kriegn dan du meeënshun undur moent zoen oedn. We, zu klomn alutweeë up du neezul.
‘”Wufur ertulooös stelutju” rieëpn du vurbiegangurs. ‘Me tweeënup zooön kleeënu neezul!” Mo nuu aat du boeër zu buuk vul van aal die upmerkieng. Nu spooördu zu neezul kragtug an e nu rieëp: “Aju beeëstu! Va nu ovan doenk du diengn up mien manieëru ent kut mu nie mi sjhiln wadan dandru meeënsjhun dur van pijzun!”
Wat andere mensen vinden Een grappig volksverhaal over hoe iedereen altijd wel kritiek heeft
Er was eens een boer die met zijn zoon op weg was naar de markt om zijn ezel te verkopen. Hij had het dier in de kruiwagen gezet zodat hij niet moe en uitgeput op de markt aan zou komen. Zo duwden vader en zoon de kruiwagen langs de weg voort. Toen de mensen dat zagen riepen ze: "Die man is gek! Wie heeft ooit gezien dat iemand een ezel naar de markt brengt in een kruiwagen?"
Ze kwamen langs de smid die spottend riep: "Wil je misschien beslagen worden? Je doet toch het werk dat de ezel behoort te doen?" Dat was de druppel die de emmer deed overlopen. De boer hield stil, tilde zijn ezel uit de kruiwagen en klom op zijn rug, terwijl zijn zoontje hem lopend volgde.
Drie vrouwen die van de markt terugkwamen begonnen te roepen: "Wat ben jij gemeen! Zo'n grote lomperd als jij gaat op een ezeltje rijden terwijl je kleine zoon achter je aan moet lopen! Schaam je je niet?"
De mensen schreeuwden de ene belediging na de andere en scholden de ongelukkige boer uit tot hij van de ezel af sprong. Hij wist even niet wat hij moest doen, nam zijn hoed af en krabbelde over zijn voorhoofd. "Pfff! Ik had nooit gedacht dat het zo moeilijk zou zijn een ezel naar de markt te brengen," mompelde hij.
Toen tilde hij zijn kleine jongen op de ezel en bleef zelf achter het dier lopen. Deze keer begonnen een heleboel mannen te protesteren. "Moet je dat zien! Zo'n kereltje prinsheerlijk op de ezel terwijl zijn oude, vermoeide vader ernaast kan lopen! Schande!" Opnieuw hielden vader en zoon stil. Hoe ter wereld konden ze het voor elkaar krijgen dat de mensen hun mond hielden? Wel, ten slotte klommen ze allebei op de ezel.
"Wat een harteloos stelletje!" riepen de voorbijgangers. "Twee ruiters op zo'n kleine ezel!" Maar nu had de boer schoon genoeg van alle opmerkingen. Hij spoorde zijn ezel krachtig aan en riep: "Vort beest! Van nu af aan doe ik de dingen op mijn manier en het kan me geen klap meer schelen wat andere mensen ervan vinden!"
Jullie weten natuurlijk allemaal welke ellende ‘De Grote Oorlog van 1914-1918’ meebracht over de hele wereld. Bloedvergieten en verwoestingen veroorzaakten oneindig veel verdriet en hartzeer.
Hebben jullie al gehoord van het kerstbestand dat in 1914 afgesloten werd tussen de Duitsers en de Engelsen? De soldaten aan weerszijden in de loopgraven zouden in een moment van vrede samengekomen zijn. Hierna lezen jullie een ingekorte versie van het verhaal.
Sommige trekken dit gebeuren in twijfel. Andere verwijzen naar bewaarde brieven van soldaten die erover vertellen. De plaats van het gebeuren? De ene beweert Ieper, de andere Diksmuide. In het laatste geval zou er sprake zijn van Belgen in plaats van Engelsen.
Een Engelse soldaat getuigt: “in onze sector werd die hele dag vóór Kerstmis geen schot gelost. Die avond om half acht werden de vijandelijke loopgraven ineens verlicht door 'n rij gekleurde lampions en werd er 'n vreugdevuur aangelegd in het dorp daarachter. We stonden met de geweren in de hand, en moesten ons paraat houden, want je kon niet weten wat er gebeuren ging.”
Toen begonnen de Duitsers het kerstlied ‘Stille Nacht, heilige Nacht’ te zingen. De Britse soldaten reageerden met 'The First Noel'. Uiteindelijk zongen alle soldaten samen 'O Come All Ye Faithful', de Engelse vertaling van het Latijnse lied ‘Adeste Fideles'. Het zingen hield niet op. De lokaal bevelvoerende officieren gaven elkaar hun erewoord dat in de eerstvolgende 24 uur geen schot zou gelost worden. Witte vlaggen werden geheven.
Om acht uur de volgende ochtend verlieten de soldaten de loopgraven en waagden ze zich in Niemandsland. Dit bood de vijanden de gelegenheid om naar elkaar toe te gaan en elkaar prettige kerstdagen te wensen. De kerstgedachte was voor even sterker dan het wapengekletter. Handen werden geschud en geschenken, sigaretten en sigaren, cognac, jam en pruimenpuddingen die de soldaten van thuis ontvingen , werden uitgewisseld. Foto’s vereeuwigden die unieke gebeurtenis.
Er werd afgesproken om die dag, op kerstdag zelf, een voetbalwedstrijd te betwisten en na een begrafenisplechtigheid werden de lijken geborgen die men nog niet had kunnen weghalen omdat ze te dicht bij de loopgraven van de tegenstander lagen.
Veel gesprekken konden weliswaar niet gevoerd worden. Sommige Duitsers spraken Engels maar de Engelsen waren het Duits niet machtig.
Toen de 24 uren van het bestand verlopen waren, werd de strijd hervat. ‘Binnen drie dagen hadden we vijftig doden en gewonden’, schrijft een Engelse soldaat.
Het spreekt vanzelf dat de autoriteiten en de hoge legerleidingen in beide betrokken naties, niet te vinden waren voor dergelijke bestanden. Ze vreesden dat de vechtlust van hun soldaten eronder zou lijden.
Ziehier een gedeeltelijke vertaling in het Westends van bovenstaande tekst.
Tonu bugostn du Duutsjhu ut kestlietju ‘Stille Nacht, Heilige Nacht’ tu zieng. Diengulsjhu soldoötn rijageerdun me ‘The First Noel’. Uutijntlik zoengn al du soldoötn tugoöru 'O Come All Ye Faithful', Diengulsjhu vurtaaliengu van Tlatieëns lietju ‘Adeste Fideles’. Tsieng stoptu nie. Du lokaal komandeerundu ofusiern gaavun mukoör undur eeëruwooört datur in du eeëstvoögundu vieëruntwientug eurun gin sjhot zoe gulost wordn. Du witu vlagn gienk omoogu.
Sandurdaags tu nagtun in du nugtunt kwaamn du soldoötn uut du loopgraavun en rieshieërdn zundur in tnieëmanslant. Da gaf du vijandun du kaansu om no mukoör toe tu goön e mukoör u vrooliku kestag tu weënsjhun. Tkestguvoeël was eevuntjus sterkur dan twaapungukletur. Andun wierdun gusjhut en du kadoos, siegretun en siegaarun, kojak, koönfuteuru en pruumupodienk die du soldoötun van tuus toeguzon kreeëgun, wierdun uutguwisult. Die uunieku gubeurtunisu wiert vastugulijt up fotoos.
Dur wieërt ofgusprookun daan zu die dag, up kestdag zeëvu, u foetbalwetstriet gieng speeln. Dur was ook nog u bugraaviengsplegtugijt vorzieën en doragtur wierdun du liekun guborgun daan zu nog nie adun kun wegaaln omdaan zu tu digtu bie du loopgraavun van du teegunstandur laagun.
Dur kostun wel ni feelu gusprekn guvoeërt wordn. Somugu Duutsjhu spraakn Ienguls mo gineeën Iengulsman spraaktur Duuts.
Fraans e Zjielbiïr werkn voer u lastugu boös. Fraans kriegt up u zeekru dag u tilufongsju van du Lotoo: “Meneer u hebt 50 miljoen gewonnen”. Fraans stoö regtu, sloö zu kompjoetur kapot e go no du boös en sjhelt em uut voer aal die sjhooönu e leeëlik is: "Tis voe ju tu zegun dank nooöjt mi voe joen werkn, ken fuftug mieljoeën guwon. Vala, ier is mu nafsjhijt (nu gift du boös u klop iïn zu noönzigtu)." Eeënugtu weekn loötur kreeg Zjielbiïr ook u tilufong van du Lotoo: “Meneer u hebt drie miljoen gewonnen’, worop da Zjielbiïr, die gukeekn at no wa da Fraans gudoön at, regtu stoöt, geeël zu buuroo an stikn sloöt, no du boös stapt, em ook uutsjhelt, up zu noönzigtu klopt e zegt: “Ken drie mieljoeën guwon met du Lotoo en tis voe ju tu meldn dank ier vanaf nu mor oöftajm mi komn werkn.”
Frans en Gilbert werken voor een kwal van een baas. Frans krijgt op een dag telefoon van de Lotto: "Meneer u hebt 50 miljoen gewonnen". Frans staat recht, slaat zijn computer stuk, stapt naar de baas en scheldt hem de huid vol: "t Is om te melden dat ik nooit meer voor u werk, ik heb 50 miljoen gewonnen. Voilà, dit is mijn afscheid" (slaat in het gezicht van de baas) Enkele weken later krijgt ook Gilbert telefoon van de Lotto: "Meneer u hebt drie miljoen gewonnen", waarop Gilbert, die goed keek naar wat Frans deed, rechtstaat, heel zijn bureau aan diggelen slaat, naar de baas stapt, hem eveneens de huid vol scheldt, op diens gezicht klopt en vervolgens zegt: "Ik heb drie miljoen met de Lotto gewonnen en 't is om u te melden dat ik hier voortaan slechts parttime zal komen werken."
Dank zie du sosjaalu meedja
Dogtur: Paa, kzien vurlieëft up u joeng dank leeërn ken en up u deejtieng sajt, mu zien vrieëndn guwordn up Fijsboek e meën veelu guklapt vieja Wotsap. Ne mu u naanzoek gudoön vieja Skajp e men droovur gubelt vieja Viebur. Gif ju gie joen zeegun oovur uus uuwuluk?” Vaadur: “Wow, fantasties, kzoen zegn: Gif ju nantwooört via Twietur, buleef ju nuuwuluksnagt vieja du webcam, bustelt kiendurs met Iedeejal. O ju gunoeg et va ju vint, vurkopt em toenu up Iebij!”
Sociale media huwelijk:
Dochter: "Pap, ik ben verliefd op een jongen die ik heb leren kennen op een dating site, we werden vrienden op Facebook, en we hebben al veel gekletst via What's app. Hij heeft me een aanzoek gedaan via Skype en we hebben erover gebeld via Viber. Geef jij ons je zegen over ons huwelijk?" Vader: "Wauw fantastisch, ik zou zeggen: Geef je ja-woord via Twitter, beleef je huwelijksnacht via de webcam, bestel kinderen met Ideal. En als je genoeg hebt van je man, verkoop hem dan op Ebay!"
U visjhur laag luj neevus zu booöt e nu smooördu u puupu. U rieku vint die vurbiekwaam voent dadoeëngupast en du tweeë giengn iïn gusprek.
Riekn: “Worom ziej nie ant visjhun?” Visjhur: “Omdank gunoeg guvang en voe vandaagu.”
Riekn: “Worom vang ju dur nie nog u poör?” Visjhur: “Wa zoenk durmee moeëtn doeën?”
Riekn: “Ju zoe gelt kun vurdieën; Ju zoe domee u moteur up ju booöt kun zetn om verdur du zeeë tu kun upgoön e meeër vis tu vang. Ju zoe tonu gunoeg vurdieën om nielong netn tu koopn en dudeezu zoe nog meeër vis e meeër gelt upleevurn. E ju zoet a rap gunoeg gelt en voer u twidu booöt. Ju zoet tonu u rieku vint zien likik.” Visjhur: “E wadu zoenk ton doeën?”
Riekn: “Ju zoe tonu werklik kun gunieëtn van tleevun” Visjhur: “E wa pijs ju dank nu ant doeën zien?”
***
Een visser lag lui naast zijn boot en rookte een pijp. Een rijke voorbijganger vond dat ongepast en er ontspon zich een gesprek tussen beide.
Voorbijganger: ‘Waarom ben je niet aan het vissen?’ Visser: ‘Omdat ik genoeg vis heb gevangen voor vandaag.’
Voorbijganger: ‘Waarom vang je er niet nog een paar?’ Visser: ‘Wat zou ik ermee moeten?’
Voorbijganger: ‘Je zou geld kunnen verdienen. Daarmee zou je een motor op je boot kunnen laten monteren om verder de zee op te gaan en meer vis te vangen. Dan zou je genoeg verdienen om nylon netten te kopen en die zouden je nog meer vis en meer geld opleveren. Al gauw zou je genoeg geld hebben om twee boten te bezitten ... Misschien wel een hele vloot. Dan zou je een rijk man zijn, net als ik. Visser: ‘Wat zou ik dan doen?’.
Voorbijganger: ‘Dan zou je werkelijk van het leven kunnen genieten. Visser: ‘En wat denk je dat ik nu aan het doen ben?’
***
U vlieëgtuug makt u nooötlandiengu en brikt in drie stikn. De kabienu vult em me rook. Aal du iïnzitundun busefn daan zu doö wegmoeëtn. Wa gubeurtur? -Up planeetu A vraagun du iïnzitundun a mukoör oön zu okee zien. Meënsjhun die ulpu noödug en, kriegun vooörank. Somugu zien burijt undur leevun tu geevun, zeeëfs voe vrimdu.
-Up planeetu B ist eëk voe zu nijgun. Dur brikt totaalu paniek uut. Dur wort gusjhopt eën guduwt. Kiendurs, oedu meënsjhun e meënsjhun me du nandiekap wordun oendur du voeët guloopn.
Up du vraagu up wufur planeetu da mu leevun, peist 97% dat tup planeetu B is. Oendurzoek wiesduut da mu in du pratiek aaltiet up planeetu A leevun.
***
Een vliegtuig maakt en noodlanding en breekt in drie stukken. De cabine vult zich met rook. Alle inzittenden realiseren zich: we moeten hier weg. Wat gebeurt er?
- Op planeet A vragen de inzittende elkaar of ze in orde zijn. Personen die hulp nodig hebben krijgen voorrang. Mensen zijn bereid hun leven te geven, zelfs voor vreemden.
- Op planeet B is het ieder voor zich. Totale paniek breekt uit. Er wordt geschopt en geduwd. Kinderen, ouderen en mensen met een handicap worden onder de voet gelopen.
Op de vraag op welke planeet we leven denkt 97% dat dit op planeet B is. Uit onderzoek blijkt dat we in de praktijk bijna altijd op planeet A leven.
Mu grotvoödur was nie aleeënu lantgubruukur mor ook grafmaakur en stoeëlzetur in du kerku va Westendu. Nu moest biïnst du mesu roentgoön agtur tstoeëlgelt. Eeën van du kerkgangurs kwaamt altiet tu loötu in doogmesu met du budoeëliengu van toentsnapun an du butaaliengu van du vursjhuldugdu vuuf sentiem. Mo mu grotvoödur aat em deuru. Nu gienk guweunu nog u ki vurbie mo van deezu ki toogdu du slimurik u stik van vuuf frang en du geltupaalur moestu toegeevun datn dorop nie kostu weerugeevun. Du volgundu zundag aatn 99 stiksjus van vuuf sentiem kloörgoedun. Tgeltstik van 5 frang kwaam weeru boovun en deezu ki was du lastugu kalant voe langu tiet vorzieën van kleeëngelt.
Maar gij niet hoor, vogel!
Mijn grootvader was naast landgebruiker, grafmaker ook stoelzetter in de kerk van Westende. Hij had daarbij ook de taak om tijdens de missen het stoelgeld te ontvangen. Eén van de kerkgangers kwam tijdens de hoogmis regelmatig te laat met de bedoeling om te ontsnappen aan de betaling van de verschuldigde vijf centiem. Maar mijn grootvader had hem door. Hij ging gewoon nog eens voorbij maar deze keer toonde de ‘slimmerik’ een stuk van vijf frank waarop de geldophaler moest toegeven dat hij daarop niet kon teruggeven. De volgende zondag had hij 99 stukjes van vijf centiem in gereedheid gehouden. Het geldstuk van 5 frank kwam opnieuw tevoorschijn en deze keer was de lastige klant voor lange tijd voorzien van pasmunt.
U kozien va mu voödur, Tilisfoör, gienk vanof 1938 roent met du zwienubeër en nu dijt dadu veeërtieën joör. Pur keeë moestn du boeërun vuftieën frang butaaln pluus du kost voe Tilisfoör en voe Pol of Juul likofdatu beërn eeëtn. Du beër kwam soms wel u kir aleeënu tuus o zu boös in du zoomur u babultju bleef sloön met du gubeurs die zaatn tu koörtn of die u puupu smooördn vooör undur deuru. Binst du nooörloogu atn ook wel u ki last met du Duutsjhu omda ju agtur du neegun saavuns nie mi buutn mogtu komn. Nu wieërt zeeëfs u ki budrijgt met ‘einsperren’ of upsluutn. Oj mien upsluut, zijtn, moejook Pol einsperren.
Doör adun du Duutsjhu giïn goestu voörn.
Over Telesphore en Pol, zijn varkensbeer
Een neef van mijn vader, Telesphore, ging vanaf 1938 rond met de varkensbeer en hij deed dat 14 jaar. Per ‘keer’ moesten de boeren 15 franken betalen plus de kost voor Telesphore en voor Pol of Jules zoals de beren heetten. De beer kwam soms wel eens alleen thuis als zijn baas in de zomer een babbeltje bleef slaan bij de buren die voor hun deur zaten te kaarten of een pijp te roken. Tijdens de oorlog had hij ook soms last met de Duitsers omdat je na 21 uur niet meer buiten mocht komen. Hij werd zelfs eens bedreigd met ‘einsperren’ of opsluiten. Als ge mij opsluit, zei hij, dan moet ge Pol ook einsperren.
Ik ergurn mien doö soms an, ot u bitju tu langu deurt. Kspoeëln ook dikwils u ki deuru. En tog … somugu spots viendunk pluzant en doö gunieëtn kook van. Erinur giedur jundur ook da spotju van ‘Pirjee’, u merk van nateurlik mieneeraal spuitwoötur, sterk bruusjhunt. Tvursjhilt van anduru merkun deur zu sterk erkenboöru smaaku en du duust kleeënu belutjus die sterk sprankuln i ju moent. Tgift tog zooön aangunaam vurfrisjhunt guvoeël.
Fraanswa, du fieguur in triklaamuspotju, wilt u nuutgustrektu woestien deurutrekn mo naa nieks vorzieën teegun du grotstu vijant bie zuku uutstapn … du dust. Agtur i tietju voltn durbie neeru mo nu givut nie up … e nu kruupt verdur. Biekan uutgudroogt, mo du rediengu komt digtur. Wa zieëtn doö ineeënuki vooörem? Muzieëlugots u stalutju woödat du lekurstu drankn vurkogt wordn. Nu droöjt uki zien ooft no du vurkoopur e nu vraagt ‘Pirjee?’ Du vurkoopur antwooört ‘No pirjee” e wa doe Fraanswa? Nu kruupt verdur.
Houden jullie van reclame op TV?
Ik erger mij daar soms aan, als het wat te lang duurt. Ik spoel het ook vaak door. En toch … sommige spots vind ik leuk en daar geniet ik dan ook van. Herinneren jullie zich ook dat spotje van ‘Perrier’, een merk van natuurlijk mineraal spuitwater, sterk bruisend. Het onderscheidt zich van andere merken dankzij zijn sterk herkenbare smaak en de duizend kleine belletjes die intens sprankelen in de mond. Het geeft toch zo’n aangenaam verfrissend gevoel.
François, de figuur in het reclamespotje, wil een immense woestijn doortrekken maar hij heeft niets voorzien tegen de grootste vijand bij dergelijke uitstappen … de dorst. Na een tijdje valt hij erbij neer maar hij geeft het niet op … en kruipt verder. Bijna uitgedroogd, maar de redding is nabij. Wat duikt daar voor hem op? Waarempel een stalletje waar de heerlijkste dranken verkocht worden. Hij draait even zijn hoofd naar de verkoper en vraagt “Perrier”? De verkoper antwoordt ‘No Perrier’ en wat doet François? Hij kruipt verder!!
In du weeku die vurbie is, vielt du lugt uut i mu friegoo. Vurveelunt, mor u kapot lamtju is ijguntlik gin grooötu panu. Twas intju van vuftieën wat. Wel u kleeën bitju mindur vurbruuk, dus! Mo doö ielnkik mu nie mee beezug, mo kpijsdun we a wadaturmien utwieën vurteldu die inu wienkul van iliktrieku toesteln werkt, oovur u vint die bie em u friegoo kwaam koopun.
Vooö datn du koop ofsloot, wildu du kalant nog van du vurkoopur ooörn ot lugtju wel uutgienk oj du deuru toedij. Du ‘nateurluk’ van du vurkoopur was nie gunoeg voerem. Nu kroop in du friegoo om ut me zu nijgun oogun tu zieën.
Wufur andur wooört voe gieërugoört past ur voöguns jundur doö best bie? Geltwoöf of geltduuvul, krentu, krebubietur, kluutubietur, sjhraapzugtiegu, epzugtugoört of vrek? Sjhraapur wort vooöguns mien nie gubruukt int Westeëns.
Ken ju giedur ook du voögundu uutdrukieng? Voöguns du Needurlandurs is gieërugijt u deugt en da wort doö zujnugeit gunoemt. U gieërugoört zoet du kliïnstu muntun lieëfst nog splietun of in tweeën bietun omdatn zu nie ineeënuki geeëlugaans zoe moeëtn uutgeevun. Du boeër zit up u sentu lik du duuvul up u zieëlu. Du vrek go mezu gat up du geltkistu goön zitn. Du vrek et oovur talgumeeën gin andru pasies: ebzugt is voer em gunoeg.
Ben jij een gierigaard?
In de voorbije week viel het licht uit in mijn koelkast. Vervelend, maar een kapot lampje is uiteraard geen grote panne. Het lampje was er één van 15 watt. Wel een klein beetje minder verbruik, dus! Maar daar dacht ik niet aan, wel aan wat een elektrowinkel - bediende mij vertelde over een man die bij hem een koelkast kwam kopen. Vooraleer de koop af te sluiten, wilde hij nog van de verkoper horen of dat lichtje wel uitging als de deur dichtgedaan werd. De ‘uiteraard’ van de verkoper voldeed hem niet en hij wilde de proef bij de som. Hij kroop toen zelf in de koelkast om dat met zijn eigen ogen te zien. Welk synoniem van gierigaard past daar volgens jullie het best bij? Geldwolf, krent, vrek, schraper, kribbebijter, kluitenbijter, schraapzuchtige, hebzuchtige, geldduivel? Kennen jullie ook de volgende uitdrukkingen? Gierigheid wordt in Nederland beschouwd als een deugd en wordt er zuinigheid genoemd. Een gierigaard zou de kleinste munten liefst nog splijten of in tweeën bijten om ze niet in één keer helemaal te moeten uitgeven. De boer zit op een cent als de duivel op een ziel. De vrek gaat met zijn gat op de geldkist zitten. De vrek heeft over het algemeen geen enkele andere passie: aan hebzucht heeft hij genoeg.
U moöt va mu nagturkozien, naamt in Ostendu du tring no Brusul. Naat em nog mo zjuustu giïnstaleert e nu vieël dal in slaapu. In Brugu staptu dur u snelu mamzil up en zu gienk regtoovur em goön zitn. Zu deit oöf du viïnstur oopun omda zu nog u bitju wildu klapn met eur vrieënt die up tpirong agturbleef. Ot du tring em in buweegiengu zetu, bleef zu nor eur lieëfstu zwoöjn met u wit ziedun zakdoeksju. Mo … dur was noga veelu wient en da zakdoeksju wooöjdu tog wel uut eur nant zeekru … en da kwaam turegtu up u deeliekoötu pleku … woödatu broekspuupn van du joengulienk van regtoovur eur, bie mukoör komn, juustoendur du gordul. Oejoej, da mamuziltju durfdu nateurlik eur doeksju nie weerupakn. U bitju loötur sjhoot du joenkijt wakr en otn pijsdu dat nieëmant zag, stoptn da zakdoeksju weg, ju wit giedur we woö zeekru … omdatn pijsdu da zu nemdu uutstak.
Als de wind je parten speelt …
Een vriend van mijn achterneef, nam in Oostende de trein naar BrusseL Kort na zijn installatie viel hij al in slaap. In Brugge stapte een mooie juffrouw op en zij nam plaats recht tegenover hem. Zij opende half het venster om nog enkele woorden te kunnen wisselen met haar vriend die op het perron achterbleef. Toen de trein zich in beweging zette bleef ze haar liefste toewuiven met een wit zijden zakdoekje. Maar … er was nogal wat wind en plots ontglipte haar dat zakdoekje en … dat kwam terecht op een delicate plaats … waar de broekspijpen, van de jongeling tegenover haar, bij elkaar komen, juist onder de gordel.
Oei, de juffrouw durfde natuurlijk haar kleinood niet terugnemen. Enkele tellen later schoot de jongeman wakker en ongemerkt stopte hij het zakdoekje weg, jullie weten wel waar … omdat hij dacht dat zijn hemd uitstak.
Up du zoöturdag du twijuntwientugstun oguustus bugost du nuutvurkoop bie du sjhoe- en kleeërwienkul Brantaanoo. Da kwamt deur tfajiet va nundur moeëdurbudrief. Kwistn nateurluk we, kaandadop inturnet guleezun, datu wienkul mo tu tieën oopungienk, mok pijsdun datur doö veelu voök giengdup ofkomn en dorom stoeng kik doöral van tu zeevun en vuuvunveeërtug. E kaant tog we goeët guroön zeekru! Veelu kooplustugun adun pursies tzeeëfstu gupijst want onk doör ankwaamn stoent ur do zeekur al u reeku van oendurt fuftug meeturs. Mo nie guklaagt! kWildn indurdoöt apsoluut die sjhooönu blowu sluffurs dank doö u moönt vroegur guzieën adun. Zu kostun toenu 38,74 euro en nu kostunk zup du kop tikn voe nog gin 20 euro. Ot da gin batju was! Treegundu ligtjus en du parapluus wierdn goopunt. Eeën poliesju ieëlt voe du zeekurijt u noogsju int zil. Zu zigt up du reeku moet up du neeën of du nandru manieëru bulemurt guwordun zien, want naa spietug gunoeg nie kun zieën datur u poör meeënsjun du sosiaalu afstantsreegul nie eeërbieëdugdun en datur u poör woörn die nie wistn daanzook u masjhur moestn draagun voe bin tu graakun. Of pijsdun zu musjhieën datu fierma dreeën tur busjhikiengu gienk steln … nuu dadundur stok tog oovurboodug go wordn? Up du lienksu fotoo ieëroendur zieën mu u stiksju van du reeku kalantun die voe du latstu ki van undur gulieëfdu wienkul wiln gunieëtn en die Brantanoo aaltiet u suupurwienkul guvoeng en. Let wel, du reeku wieërt nog verdurguzet up dOstenduloönu. Ieëroendur regts zieën mu datur in u nandru gumeeëntu nog mindur reekniengu goedun wiert met du koroonareeguls.
Bestu leezurs, datis gin aprilgrap en ik en ook nie in du reeku gustoön. Kwildun mo juustu up u speelsjhu manieëru mu vurwoenduriengu uutdrukn oovur tgubeurdu.
Op zaterdag 22 augustus begon de uitverkoop bij de schoen- en kledijwinkel Brantano, als gevolg van het failliete moederbedrijf. Ik wist natuurlijk, dat had ik op internet gelezen, dat de winkel pas om 10 uur opende maar ik dacht dat daar heel veel volk zou op af komen en daarom stond ik daar reeds om 07u45. Ik had het toch wel goed geraden, zeker! Veel kooplustigen hadden schijnbaar hetzelfde gedacht want toen ik aankwam stond daar zeker al een rij van 150 meter. Maar, niet geklaagd! Ik wilde inderdaad absoluut die mooie blauwe pantoffels die ik een maand vroeger daar gezien had. Ze kostten toen 38,74 euro en nu kon ik die op de kop tikken voor nog geen 20 euro. Als dat geen koopje was! Het regende lichtjes en velen hadden hun regenscherm geopend. Eén politieman hield voor de zekerheid een oogje in het zeil. Zijn kijk op de rij moet op de één of andere manier belemmerd geworden zijn, want hij had spijtig genoeg niet opgemerkt dat enkele mensen de sociale afstandsregel niet eerbiedigden en dat er een paar waren die niet wisten dat je ook een masker moest dragen om binnen te geraken. Of dachten ze dat de firma die wel gratis ter beschikking zou stellen … nu hun stock toch overbodig zou worden? Op de linkse foto hieronder, geleend uit het artikel van Het Laatste Nieuws door Timmy Van Assche, zien we een stuk van de rij klanten die voor de laatste keer van hun geliefde winkel willen genieten en die Brantano altijd een superwinkel vonden. Let wel, de rij werd nog verder gezet op de Oostendelaan. Hieronder rechts zien we dat er in een andere gemeente nog minder rekening gehouden werd met de coronaregels.
Beste lezers, dit is geen aprilgrap en ik heb evenmin in de rij gestaan. Ik wilde enkel op ludieke wijze mijn verbazing uitdrukken over het gebeurde.
Magtur in deezu koroonatiet nog gulachn wordn? Worom nieë, oe surjeus en vurveelunt datie toestant ook mag zien. Ken dorom nog mor u kir u poör mopn guzogt, kort en proopur mo tog pluzant, viendun kik tog.
Mag er in deze coronatijd nog gelachen worden? Waarom niet, hoe ernstig en vervelend deze toestand ook is. Ik heb daarom nog maar eens enkele moppen opgezocht, kort en proper maar toch leuk, vind ik.
Utwoösjhun in Waloonju stoöt dur u groeptju statarbijdurs u siegretju te smooörn an u bloemperksju woö daanzu toenkruut moeëtn uuttrekn. Up under rik istur u sjhooönu Vlamsjhu leeëw gubordeurt. U Brusuloöru die doö vurbiekomt kut da nie bugriepn. Nu vraagt “Worom stoöt dur u Vlamsjhu leeëw up jundur werkkleeërun?”. Du arbijdurs antwooördun: “Dadis uuzu spoönsur
Ergens in Wallonië staat een groepje stadsarbeiders een sigaretje te roken aan een bloemenperkje waar ze onkruid moeten wieden. Op de rugzijde van hun werkkledij staat een mooie Vlaamse Leeuw geborduurd. Een Brusselaar komt voorbij en fronst de wenkbrauwen. Hij vraagt: 'Waarom staat er een Vlaamse Leeuw op uw werkkledij?' Waarop de arbeiders antwoorden: 'Dat is onze sponsor.'
Aadam e Neeva wanduln deur tparadies. Ineeën u ki vraagdeeva: “Aadam, oedu gie nog va mien?”, worup dadaadam antwooört: “Jaak, nateurluk, va wieën andurs?”
Adam en Eva wandelen door het paradijs. Plots vraagt Eva: “Adam, hou je nog van mij?”, waarop Adam antwoordt: “Ja natuurlijk, van wie anders?”
U joengu dogtru Anuku zieët dadeur moeëdru u wostu go broön. Moeëdru sniet dur eeëst u kleeën stiksju of e nAnuku wilt weetn worom. “Da weetn kik ijguntlik ook nieë”, zegt du moeëdru, “mo mien moeëdru dijt dadook altiet. Vraagt ut mo a ju nooma!”. Du grotmoeëdur kent tantwooört ook nie en vurwiest Anuku nor eur oovurgrotmoeëdur. Up Anukus vraagu, antwooört dudieë: “Oewu, gubruuku giedur nog asan da kleeën panutju?”
Een jonge dochter Anneke ziet dat haar moeder een worst gaat braden. Die snijdt daar eerst een klein stukje af en Anneke wil weten waarom. “Dat weet ik eigenlijk ook niet”, zegt de moeder, “maar mijn moeder deed dat ook altijd.Vraag het maar aan je oma!”. De grootmoeder kent het antwoord ook niet en verwijst Anneke naar haar overgrootmoeder. Op Anneke’s vraag, antwoordt die: “Hoe, gebruiken jullie nog steeds dat klein pannetje?”
Vanduweeku zoenk ut wilnen oovur du goomoos. Neeën, nie oovur du vintun die undur aaängutrokn foeëln nor andru vintun, mor oovur goomooniemun, goomoofoonun en goomoograafun.
Goomoo is ofgulijt van toet Grieks en buteeëkunt, oendur andru, ‘guliek’. Dus: Goomooniemun zien wooördun die dur tzeeëfstu uutzieën en tzeeëfstu klienkun, mo die u nandru buteeëkunisu en. Goomoofoonun zien wooördun die tzeeëfstu klienkun, mo die andurs gusjhreevun wordn. Goomoograafun zien wooördun die tzeeëfstu gusjhreevun wordn, mo wovan dat du uutspraaku vursjhilt voöguns du buteeëkunisu. Ieëroendur zieju jundur u naantul vooörbeeldn van du drie kateegorieën.
Goomooniemn Int rooöt du tekst in du standoörttaalu, int blow int Westeëns. Ken du zinutjus guvormt om duuduluk tu maakn wata goomooniemun zien, mo meeëstal got ur eeën van du tweeë wooördn uut du neeërstu kolomu gubruukt wordn. Ju go giedur ook al guzieën en da somugu goomooniemun da nie mi zien int Westeëns (vb ‘strafu’ en ‘straf’, ‘vorst’ en ‘vost’),
*arm: lichaamsdeel / niet rijk Is hij arm omdat hij geen lange arm heeft? Istn oörmu omdatn gin langu noörmu et?
*bank: zitmeubel / geldinstelling In de bank nam hij plaats op een bank In du bank gienktn gon zitn up u bank
*bevallen: behagen / een kind ter wereld brengen Het zal die man niet bevallen dat zijn vrouw weer moet bevallen Da got die vint nie buvoln da zu vrowu weeru moe buvoln
*gerecht: rechtbank / maaltijd Hij betaalde het opgediend gerecht niet en kwam zo voor het gerecht Nu butaaldu zu nupgudieënt guregt nie en azooö kwaamtn voe tguregt
*graven: spitten / adellijke personen Hebben jullie ooit al graven in hun tuin zien graven? Ej giedur al u ki graavun zieën graavun i nundur nof?
*kater: dier / naweeën van een drinkgelag Het baasje van de kater had een kater Tboösju van du koötur adu koötur
*koper: iemand die koopt / metaal De kandidaat-koper is vooral geïnteresseerd in koper Du kandiedoöt-koopur is suurtoe gintriseert in koopur
*lokaal: plaatselijk / zaal, ruimte Het feest had plaats in een lokaal lokaal Du feeëstu voent platsu in u lokaal lokaal
*sirene: zangster / toestel dat geluidssignaal geeft De ene sirene trekt aan, de andere sirene waarschuwt Du neeënu sieriïnu trekt an, dandru sieriïnu woörsjhuwt
*slot: einde / burcht Aan het slot van de film kreeg je een slot te zien Ant slot (endu) van du fielmu zaag ju u slot (kasteeël)
*straf: sterk / vergeldingsmaatregel Een straf voor zo’n kleinighetd? Dat is straf! U strafu voe zooön kleeënugijt? Dadis straf.
*vorst: koning / vrieskou Bij zo’n vorst komt de vorst niet buiten Met die vost komt du vorst (keunienk) nie buutn
*weer: gesteldheid van de atmosfeer / opnieuw Morgen wordt het weer slecht weer Morgun wort ut weeru sligt weeru
Goomoofoonun
Ieër e mu tu doeën met tfijt datu meeëstu goomoogoonun da nie mi zien int Westeëns of dadeeën van du tweeë of alutweeë nie gubruukt wordn in uus diejalekt
*bereiden / berijden kloörmaakn en burieën *gelach / gelag gulag en geen Westends *hard / hart art en ertu *eis / ijs ijs en ies *reizen / rijzen reizun en riezun *steil / stijl stijl en geen Westends *wei / wij weeë en wiedur *weide / wijde weeë en wiedu
Goomoograafun
In uus diejalekt wort tvursjhil nie mi gumakt deur du noödruk tu legn up eeën leturgreepu mo deur du sjhriefwiezu.
bedelen: (‘buh-délen’:) begiftigen / (‘bé-duhlen’): om een aalmoes vragen budeeln en beeduln
bekeren: (‘buh-kéren’:) van mening laten veranderen / (‘bé-kuhr-en’:) bekerwedstrijd spelen bukeerun en beekurun
ondergaan: (‘ondergáán’:) iets lijdzaam ondergaan / (‘óndergaan’:) de zon zien ondergaan oendurgoön en oendurgooön
overweg: (‘overwég’:) overweg kunnen met iemand / (‘óverweg’:) spoorbomen van overweg oovurweg
regent: (‘re-gént’:) bestuurder / (‘ré-gent’:) het regent rugent en ut reegunt
voorkomen: (‘vóórkomen’:) bestaan; voor de rechter komen / (‘voorkómen’:) beletten vooörnkomn en vooörkomn
De eigenaardigheden van een taal
Deze week zou ik het willen hebben over de homo’s. Neen, niet over de mannen die zich aangetrokken voelen tot andere mannen, maar over homoniemen, homofonen en homografen. ‘Homo’ is afgeleid van het oud-Grieks en betekent ‘gelijk’. Dus: Homoniemen zijn woorden die er hetzelfde uitzien en hetzelfde klinken, maar die een andere betekenis hebben. Homofonen zijn woorden die hetzelfde klinken, maar die anders geschreven worden. Homografen zijn woorden die op dezelfde manier geschreven worden, maar waarvan de uitspraak verschilt volgens de betekenis. Hierboven zien jullie een aantal voorbeelden van de drie categorieën.
Homoniemen In het rood de tekst in de standaardtaal, in het blauw in het Westends. Ik heb de zinnetjes gevormd om duidelijk te maken wat goomooniemun zijn, maar men zal meestal voor één van de twee een ander woord gebruiken (uit de eerste kolom). Jullie merken ook dat sommige homoniemen dat niet meer zijn in het Westends (vb ‘strafu’ en ‘straf’, ‘vorst’ en ‘vost’).
Homofonen Hier hebben we te doen met het feit dat de meeste homofonen dat niet meer zijn in het Westends of dat één van beide of beide niet gebruikt worden in ons dialect.
Homografen In ons dialect wordt het verschil niet meer gemaakt door de nadruk op één lettergreep te leggen maar door de schrijfwijze.
I mu vooörugu biedraagu gaavunk u poör vooörbeeldn vant vursjhil in buteeëkunisu van u wooört int Westeëns teegunoovur tzeëfstu wooört in du standaarttaalu.
Ken ik vaaän zu leevun tzeëfstu meegumakt biïnst mu vurbluuf in du vroeguru Duutsjhu Boentsreepuubliek.
Uuzu naalmoezunieër aat aan zu deuru u kartju gangn worup datur stoent da ju drie keeërn moestu beln ‘3 x Bellen’. Joörluks ieldun mu wiedur ook u noopun deuru worup dat du Duutsjhu inweunurs vant statju uutgunooödugt wieërdun. Iedru keeë steldn mu vastu dat die meënsjhun voö du deuru van uuzu ‘pastur’ stoendn tu sjhoöturlachn: ‘Bellen’ buteeëkunt int Duuts naamuluk ‘Blaffen’ (van du noent)
Ke ju giedur tvursjhil tusjhun ‘Tapete’ en ‘Teppich’ int Duuts? U ‘Teppich’ is u vloeërkleeët en ‘Tapete’ is bugang(papieër). U Belg durfdu wel u ki du tweeë vurwarn omdatn pijsdu dat u tapiet u ‘Tapete’ was.
U Belg wildu u slapzak koopn voer up kamp tu goön e nu vroeg in du wienkul ‘Ein Schlaftasche’. Tasche buteeëkunt indurdoöt ook ‘zak of kofur’ mor u Schlafsack ist juustu wooört. Zooön gumakuluk Duuts wooört da zo digtu aaänleunt bie Tvlams mo ja, ojut tu goeët wilt doeën. Du Duutsjhu wienkulieër vurstoent ut wel nie want slaaptasun aat nie.
Me wooördn die kwa klank up mukoör gliekn, adun du Belgun ut ook soms moejlik. Zooö vroegtur ukir utwieën in u naftustasjong voe zu ‘Kaninchen zu füllen’. U Kaninchen is u keun en Kanister ist juustu wooört voe zjiriekan.
U koleega va mu wildu biet daaänsun zu Duutsjhu paartnur u kompliement maakn. Nu wildu eur zegun da zu zo ligtu daanstu lik u pluumu. Omda ‘Sie tanzen wie ein Pflaume’ goeët dorop trekt sloegtun du bolu leeëluk mis want du daamu lieët em aleeënu agtur up du daansvloeër, want ‘Pflaume’ buteeëkunt pruumu.
Taalproblemen
In mijn vorige bijdrage gaf ik enkele voorbeelden van het verschil in betekenis van een woord in het Westends tegenover datzelfde woord in de standaardtaal. Hetzelfde heb ik ooit meegemaakt tijdens mijn verblijf in de toenmalige Bondsrepubliek.
Onze aalmoezenier hing namelijk aan zijn deur een kaartje waarop hij de bezoeker uitnodigde drie keer te bellen ‘3 x Bellen’. Jaarlijks hielden wij ook een Open Deur waarop de Duitse inwoners van het stadje uitgenodigd werden. Telkens stelden wij vast dat deze voor de deur van onze ‘pastoor’ stonden te schaterlachen. ‘Bellen’ betekent in het Duits namelijk ‘Blaffen’ (van de hond).
Kennen jullie het verschil tussen ‘Tapete’ en ‘Teppich’ in het Duits? Een ‘Teppich’ is een vloerkleed en ‘Tapete’ is behang(papier). Een Belg durfde wel eens de beide verwarren omdat hij/zij dacht dat een tapijt een ‘Tapete’ was.
Een Belg wou een slaapzak kopen om op kamp te gaan en vroeg in de winkel ‘Ein Schlaftasche’. Tasche betekent weliswaar ook ‘zak of koffer’ maar een Schlafsack is het juiste woord. Zo’n gemakkelijk Duits woord dat zo dicht aanleunt bij het Vlaams maar ja, als je het te goed wilt doen. De Duitse winkelier verstond het wel niet want slaaptassen had hij niet.
Met woorden die qua klank op elkaar gelijken, hadden de Belgen het ook soms moeilijk. Zo vroeg iemand in het benzinestation om zijn ‘Kaninchen zu füllen’. Een Kaninchen is een konijn en Kanister is het juiste woord voor benzineblik.
Een collega van me wilde bij het dansen zijn Duitse partner een compliment maken. Hij wilde haar zeggen dat ze zo licht danste als een pluim. Omdat ‘Sie tanzen wie ein Pflaume’ goed daarop gelijkt sloeg hij lelijk de bal mis want de dame liet hem alleen achter op de dansvloer, want ‘Pflaume’ betekent pruim.
Het Westends dialect verschilt erg van de standaardtaal, niet enkel op het gebied van uitspraak, maar ook qua betekenis van de woorden
Heel wat woorden hebben in het West-Vlaams een andere betekenis dan in de standaardtaal.
Ziehier enkele voorbeelden:
‘U snelu moku’ is gin rapu, mor u ‘sjhooön mijsju’ ‘U snelu moku’ is geen rap, maar een ‘mooi meisje’
'U noördugoört' is nie oördug (lieëf), mor is u roörn 'U noördugoört’ is niet aardig (lief), maar een rare
Bloözun is stoefn e nie ‘lugt uutstootn’ 'Bloözun' is opscheppen en niet ‘lucht uitstoten’
Bukn is kopug zien e nie ‘voroovur buugn’ 'Bukn' is koppig zijn en niet vooroverbuigen
Leeg is luj (mo wel vurwant met dooödmoeë) => u leegoört is u lujoört, u werksjhuwn 'Leeg' is lui (wel verwant met leeg = doodmoe) => leegoört = luiaard, werkschuw
‘Onk mu nie budrieëgun’ stoöt voe ‘onk mu nie vurgisn’ en nie voe ‘wiesmaakn, bulieëgun’ ‘Onk mu nie budrieëgun’ staat voor ‘als ik me niet vergis’ en niet voor ‘beethebben, beliegen’
In twesteëns wordun dur ‘fotoos gutrokn’ en in du standoörttaal ‘wordun zu gumakt’ In het Westends worden ‘foto’s getrokken’, in de standaardtaal worden ze gemaakt
Froöj zien is braavu zien e nie sjhooönu of beeldug 'Froöj zien' is braaf zijn en niet fraai = mooi, beeldig
‘Droef zien’ is ‘stoet zien’ e nie budroeft of triestug ‘Droef zien’ is ‘stout zijn’ en niet bedroefd, triestig
‘Stief veelu’ is ‘geeël veelu’ en nie voe stram of vurstieft 'Stief veelu' is zeer veel en niet stijf
‘U potju klapn’ is nie aplodieseerun mo spreekn ‘Een potje klappen’ is spreekun en niet applaudisseren
En nu toch ook één zinnetje in de P-taal, zij het dan in twee versies: de overzetting uit het Westends en de overzetting uit de standaardtaal.
Tis we stief warmu ee vanduweeku. Me gon nog smeëkn. Tipis wepe waparmepe eepee vapandupuweepeekepe. Mepe gopon nopog smepeëkepen.
Het is toch wel warm, hé, deze week. We gaan nog smelten. Hepet ipis topoch wepel waparm, hépé, depezepe weepeek. Wepe gaapaan nopog smepeltepen.
Eeërgisturn woörnk in mu nof an twerkn. Omda voöguns du kalendur tupaaln van snoejoet vorzieën was, stoptu dur u kamiejong voo mu deuru die tkwam uploön Omdank sagturnoeëns komisjus gieng doeën, zij mu vromeëns: “Ju moe ju smaartfoon nog uploön”. Dadaankik nu u ki glat vurgeetn si! Ik eën gi nilutrieku noto enk moestn eeëst nog naftu gon tankn. Mu zeunu e wel u zoo noto e nu moedie reegulmoötieg zu nakuu uploön. Kmoetn ik ook soms mu batrieën uploön voe nieëwu eenirzjie up tu doeën. Onk mu u naantal keeërn gusjhoorn en, moetnk mu sjheeëraparoöt uploön. Up mu gassjhoöru flikurt drook u lamtju onk em moeëtn uploön. Onkin Lombartziedu an u nuus paseerdun daan zant vurnieëwn zien, zaagunk daan zu tpuun ant uploön woörn. Mu vrieënt e zjuustu u niliktrieku vieloo gukogt en biïnst zu weekuluksjhu nuutstap, stoptn soms an u kafeetju en biïnst datn em u trapiest lat smaakun, latn zu vieloo uploön.
Noota: aj giedur ookal oendurvoeng oe modirn dat werkwoört ‘uploön’ guwordn is?
Modern taalgebruik
Eergisteren was ik in mijn tuin aan het werken. Omdat volgens de kalender het ophalen van snoeihout voorzien was, stopte vóór mijn deur een camion die het kwam opladen.
Omdat ik ’s namiddags boodschappen moest doen, zei mijn vrouw: “Je moet je smartphone nog opladen”. Dat had ik glad vergeten! Ik heb geen elektrische auto en ik moest eerst nog benzine gaan tanken. Mijn zoon heeft er wel één en die moet regelmatig zijn accu opladen. Soms moet ik ook wel mijn batterijen opladen om nieuwe energie op te doen. Als ik me enkele keren geschoren heb, moet ik mijn scheerapparaat opladen. Op mijn grasschaar gaat er ook een lichtje flikkeren als ik hem moet opladen.
Toen ik in Lombardsijde voorbijreed aan een te renoveren huis, zag ik dat ze puin aan het opladen waren. Mijn vriend heeft zojuist een elektrische fiets gekocht en tijdens zijn wekelijkse uitstap stopt hij soms aan een cafeetje en terwijl hij zich een trappist laat smaken, laat hij zijn fiets opladen.
Nota: hadden jullie ook al ondervonden hoe ‘modern’ het werkwoord ‘opladen’ geworden is?
En omdat jullie het niet zouden vergeten, nu ook nog eens bovenstaande tekst uit het nederlands vertalen naar de P-taal.
Kzienik guboorn i Westendu en kendur nu al tjestug joör deurugubrogt. Mu famielie istur biekaans driejoendurt joör guvestugt en zen in veelu domijn undur biedraagu guleevurt an du gusjhieëdunisu va Westendu, vooral in deen van torp. Du meeëstu sjhoörsu arsjievun oovur Westendu enk deurzogt.
Kvurzaamuln al joörun aal wadank kun vieng oovur Westendu: boekn, postkoörtun, artiekuls uut du gazetu, afiesjus, vurkieëziengspropaganda, eënzovors. Kooptun ooit va zu leevun u ki al die vurgoördu kenisu tugoöru tu brieng in u boek, mok vreezun data dur noois mi go van komn. Ju wit giedur ook zeekur we da veelu va wa tu kenisu oovur du gusjhieëdunisu va Westendu aaängoöt, oentleeënt wiert van ‘Gusjhieëdunisu en busjhrieviengu van du gumeeëntu Westendu-tur-zeeë bie Niepooört’ deur Robregt du Bookoeër va Nooörtveldu’ gusjhreevun in 1898. Mu zie we vurpligt da boeksju taaänveeërdun voer eevangeelie want ju kut mo geeël winug andru oedu arsjievun oovur Westendu weeru vieng. In 1865 zoet er u vandaal u kofur in brandu gustookn en me darsjievun van Westendu.
Mindur bukent, mo dorom nie mindur vurdieënstuluk, ist werk van wijlun Eemiel Du Riduru, die veelu arsjievun uutgupluust et, wodeuru da mu tog u biekomundu slujur kun ligtun van somugu deeëln van du Westeënsjhu gusjhieëdunisu. Eemiel was oojt du zaakvoeërdur van de ‘Azjaansu La Foermie’ in du Portiekuloönu in Westendu-bat. Nu sjhreef toet up zu sterfbedu, aaän zu ‘Biedraagu an du gusjhieëdunisu van Westendu’. Ment anem tu dankun, dan mu weet en van u ‘Nomuloopur’ van Westendu vant joör 1628, met du busjhrieviengu van du 525 pirseeëln woruut daduus dorp toenu bustoent. Nis tur ook iïnguslaagt geeël wa stamboomn van du aaduluku famielies, die buzitiengn adun in uus dorp, saamun tu steln. Ook du upeeënvolgundu ‘Eeërun va Westendu’ et nie weeruguvoeng.
Van du modirnu gusjhieëdunisu emu veelu tu dankn ant werk van Mark Koönstant. Dadis u nikspiïr van du gusjhieëdunisu vant kusttoeriesmu en zeekur voe Westendu-bat DU nikspiïr.
Mogtruwieën oendur du sjhoörsu leezurs van die blog oovur biekomundu dokuumentoösju oovur uus dorp busjhikn, zoenk em/eur nie met doopun oörmus mo me medinagtnaamu van du sosjiaalu afstant e me veelu dank oentvang.
Ik ben geboren in Westende en heb er ongeveer 60 jaar doorgebracht. Mijn familie is er bijna driehonderd jaar gevestigd en heeft in veel domeinen zijn bijdrage geleverd aan de Westendse geschiedenis, vooral dan deze van het dorp.
De meeste schaarse archieven over Westende heb ik doorzocht.
Ik verzamel al jaren alles wat ik kan vinden over Westende: boeken, postkaarten, dagbladartikels, affiches, verkiezingspropaganda, enz… Ik hoopte ooit de vergaarde kennis samen te brengen in een boek, maar ik vrees dat het er nooit meer van zal komen.
Jullie weten heel zeker ook dat veel van wat de kennis over de geschiedenis van Westende aangaat, werd ontleend aan ‘Geschiedenis en beschrijving der gemeente Westende-ter-zee bij Nieuwpoort’ door Robrecht de Beaucourt van Noortvelde’, geschreven in 1898. We zijn wel verplicht dat boekje als evangelie aan te nemen want er zijn heel weinig andere oude archieven over Westende terug te vinden. In 1865 zou een vandaal een koffer met archieven van Westende in brand gestoken hebben.
Minder bekend, maar daarom niet minder verdienstelijk, is het werk van wijlen Emile De Riddere, die heel wat archieven uitgeplozen heeft, waardoor we toch een bijkomende sluier kunnen lichten van sommige gedeelten van de Westendse geschiedenis.
Emile was ooit de zaakvoerder van de ‘Agence La Fourmi’ in de Portiekenlaan in Westende-bad. Hij schreef, tot op zijn sterfbed, aan zijn ‘Bijdrage aan de geschiedenis van Westende’.
Dankzij hem kennen we, onder andere, een ‘ommeloper’ van Westende van het jaar 1628, met de beschrijving van de 525 percelen waaruit ons dorp toen bestond. Hij is er ook in geslaagd heel wat stambomen van de adellijke families, die bezittingen hadden in ons dorp, samen te stellen. Ook de opeenvolgende ‘Heren van Westende’ werden door hem teruggevonden.
Voor de modernere geschiedenis hebben we veel te danken aan het werk van Marc Constandt. Hij is een expert van de geschiedenis van het kusttoerisme en zeker voor Westende-bad DE expert.
Mocht iemand onder de schaarse lezers van deze blog over bijkomende documentatie over ons dorp beschikken, dan zal ik hem/haar niet met open armen, maar met inachtneming van de sociale afstand en met veel dank ontvangen.
