Diakens in ‘sacramentum caritatis’

Het is nuttig inleidingen of introducties bij de postsynodale apostolische exhortatie “ SACRAMENTUM CARITATIS” over de eucharistie te lezen. Lees bijvoorbeeld de introductie van de woordvoerder van de van de bisschoppenconferentie, Hans Geybels of die van Stijn Van den Bossche Eucharistie maakt ons tot zon-dagelijkse mensen in Tertio of van Toon Osaer in Kerk en Leven..

Het is natuurlijk beter om de apostolische exhortatie zélf te lezen. Ik las Sacramentum caritatis met het oog van een diaken.

1. Ik som de nummers op waarin de diaken uitdrukkelijk ter sprake komt: in het adres: “aan de bisschoppen, aan de priesters, aan de diakens…”. Verder in de nummers 26, 39, 51, 53, 61, 75 en 94.
2. Daarnaast zijn er nummers waarin behartenswaardige gedachten worden geformuleerd die wij als diakens speciaal kunnen overdenken of die een vraag inhouden naar de diakens toe: 6, 25, 33b, 45, 47, 49, 72, 82 – 92.

1. Nummers waarin over de diaken wordt gesproken:

- De diaken wordt in het adres van de exhortatie opgenomen. Niet zo lang geleden werd de diaken niet vernoemd.

- 26: in dit nummer zegt de paus dat Christus niet ophoudt om mannen te roepen , die alles achter laten om zich totaal te kunnen wijden aan de viering van de heilige Mysteries, de verkondiging van het Evangelie en het pastoraal werk. Hij voegt er aan toe: “In deze omstandigheden wens ik mij tot de stem te maken van de dankbaarheid van heel de Kerk voor de bisschoppen en de priesters, die deze zending met toewijding en trouwe ijver vervullen. Natuurlijk richt deze dankbaarheid van de Kerk zich ook naar de diakens, aan wie de handen zijn opgelegd “niet voor het priesterschap maar voor de dienst””.

- 39: “Indien het waar is dat geheel het volk van God deelneemt aan de eucharistische liturgie, is het nochtans zo dat in verband met een juiste ars celebrandi, een onbetwistbare taak toekomt aan degenen die het wijdingssacrament hebben ontvangen. Bisschoppen, priesters en diakens, elk volgens hun graad, moeten de viering beschouwen als hun belangrijkste plicht.”

- 51: “Na de zegen, zendt de diaken of de priester het volk terug naar huis met de woorden: Ite, missa est. In deze begroeting wordt ons de band tussen de gevierde mis en de christelijke zending in de wereld te verstaan gegeven. In de Oudheid betekende “missa” heel eenvoudig “wegzending” (dimissio). In het christelijk taalgebruik heeft dit woord een veel diepere betekenis gekregen. In feite werd de uitdrukking “wegzending” veranderd in “zending”. Deze groet drukt op synthetische manier de missionaire zending van de Kerk uit. Dat heeft als gevolg dat het goed is om het volk van God te helpen deze constitutieve dimensie van het kerkelijk leven te verdiepen, door zich door de liturgie te laten inspireren. Vanuit dit perspectief is het goed om bij de gebeden over het volk en voor de eindzegen over teksten te beschikken die op hun deugdelijkheid zijn onderzocht.”

- 53: Elke viering van de eucharistie wordt inderdaad geleid door de bisschop, “hetzij door hem zelf, hetzij door priesters die hem bijstaan”. “Hij wordt geholpen door de diaken, die tijdens de viering bepaalde specifieke rollen (taken) vervult: het altaar klaar maken voor de viering en de priester assisteren, het evangelie verkondigen, eventueel de homilie verzorgen, aan de gelovigen de intenties van de voorbede voorstellen, de Eucharistie aan de gelovigen uitdelen.”

- 61: In verband met de kwaliteit van de grote (massa-)vieringen lezen wij o.a.: “Het is van de ene kant gemakkelijk om de waarde van deze momenten te begrijpen, vooral als de bisschop voorgaat omringd door zijn presbyterium en diakens.”

- 75: Over de zondaagse bijeenkomsten zonder priester: daar waar door de afstand het praktisch onmogelijk is aan de eucharistieviering deel te nemen, “is het belangrijk dat de christelijke gemeenschappen eveneens samenkomen om de Heer te loven en om de gedachtenis te vieren van de dag die Hem is toegewijd. (…). De pastorale zorg van de Kerk moet zich in dat geval uitdrukken door er over te waken dat de dienst van het Woord, georganiseerd onder het voorzitterschap van een diaken (…), verloopt volgens een specifiek ritueel, opgesteld door de bisschoppenconferenties en door hen voor dit doel goedgekeurd.” Daarbij wordt uitdrukkelijk vermeld dat een gebedsdienst met communie afhangt van de goedkeuring van de plaatselijke bisschop.

- 94: “Ik nodig dus alle herders uit om de grootste aandacht te besteden (te wijden) aan de promotie van een authentieke eucharistische christelijke spiritualiteit.. De priesters, de diakens en al degenen die een eucharistisch ministerie (ambt) uitoefenen kunnen uit die diensten, verricht met zorg en een blijvende voorbereiding, kracht en aanmoediging putten voor hun persoonlijke en gemeenschappelijke heiliging.”

Tot daar de nummers waar de diaken uitdrukkelijk wordt genoemd. Er zijn ook nummers die, zonder de diaken bij name te noemen, belangrijk zijn voor de diakens.

2. Nummers uit de exhortatie het overdenken meer dan de moeite waard.

- 6: Ik heb altijd gedacht dat het tot de rol van diaken behoort om ná de consecratie de aanwezigen op te roepen tot aandacht voor ‘het mysterie van het geloof’. Daar wordt in de exhortatie niets over gezegd en in het Missaal voor zon- en feestdagen (uitgave Licap C.V., Brussel, 1993) staat in de Eucharistische gebeden duidelijk het volgende: De priester zegt: “Blijft dit doen om Mij te gedenken. (Hij toont de beker aan het volk, zet hem weer op het corporale en knielt; daarna zegt hij:” Verkondigen wij het mysterie van het geloof.” Wij vinden deze taak trouwens ook niet vermeld in De algemene inleiding waarin De functies van diaken worden opgesomd ( van p. 32 tot 34, de nummers 127 – 141. In Duitstalige artikels wordt de diaken steeds aangeduid als degene die de gelovigen oproept het mysterie van het geloof te verkondigen! De Duitsers kunnen dit zelf zo ingevoerd hebben, vanwege de brugfunctie van de diaken tussen gelovigen en priester. Misschien staat er iets over in recentere documenten, maar die zijn mij onbekend.

- 25: In dit nummers schrijft de paus dat de bisschoppen er over moeten waken, ook in tijden van een nijpend priestertekort, dat bij de aanvaarding van kandidaten voor het priesterschap gelet wordt dat zij beschikken over de vereisten bekwaamheden. Dan volgt: “ Een geestelijke (en dat is ook een diaken) die niet voldoende is gevormd en aanvaard wordt tot de wijding zonder het vereiste oordeelvermogen te bezitten, kan moeilijk een getuigenis geven dat bij de anderen het verlangen opwekt om te antwoorden op het genereuze roeping van Christus.”

- 33b: Een mooi beeld: “ (Maria) bewaart in haar hart de woorden die van Godswege tot haar komen en, ze ordenend als in een mozaïek, bereidt zij zich voor om ze dieper te begrijpen (cf. Lc 2, 19.51);”

- 40: De paus nodigt ons in dit nummer aan om de Algemene Inleiding tot het Romeins Missaal te lezen en de ritus van de mis beter te leren kennen om er de grote rijkdom van te ontdekken. Dat geldt ook voor de Schriftlezingen zoals zij werden voorzien in de zondagsvieringen. De viering van de eucharistie zou er veel voordeel uit halen. Hij zegt: “men denkt misschien van die reeds te kennen en daarover een helder oordeel te kunnen vellen, maar dikwijls, is dat niet zo.” Deze raad van de paus is een echte ‘aanrader’ voor de diakens!

- 45: “Met de synode wens ik dat de liturgie van het Woord altijd behoorlijk zou worden voorbereid en beleefd. (…) De kennis en de studie van het Woord van God laten ons toe om de eucharistie beter te waarderen, te vieren en te beleven.” Zulehner (geciteerd door Herbert Vorgrimler) zegt daarover: “ Niet de wijding alleen maakt iemand geschikt (gekwalificeerd) voor de dienst van de prediking, maar alleen een wijding die voortbouwt op geschiktheid (bekwaamheid). Anders veroorzaakt het een pastoraal schandaal, wanneer onbekwame (incompetente) diaken s, dank zij hun wijding, wel mogen prediken, terwijl integendeel goed gevormde lekentheologen, zonder wijding, niet mogen prediken.” Eén van zeven geestelijke werken van barmhartigheid luidt: de onwetenden onderrichten. Hier ligt een belangrijke taak van de diakens. Zij moeten dus niet alleen de Schrift opgegeten hebben, maar de Schrift lezen terwijl men terzelfder tijd de krant leest. Vandaag, 3 april, publiceerden onze bisschoppen een brief onder de titel Kunt gij de tekenen van de tijd dan niet duiden?. Waarschijnlijk vinden wij daar wegwijzers om dat op vruchtbare wijze te doen.

- 47: “De synodevaders hebben ook de aandacht gevestigd op het aanbieden van de gaven. Dit is niet zo maar een soort “pauze” tussen de liturgie van het Woord en de eucharistische liturgie. Dat zou, onder andere, de unieke betekenis van de ritus, die is samengesteld uit twee delen die met elkaar verbonden zijn, laten verloren gaan. In deze nederige en simpele handeling wordt in feite een zeer grote betekenis uitgedrukt: in het brood en de wijn die wij naar het altaar brengen wordt heel de schepping door Christus de redder aanvaard en omgevormd om aan de Vader aangeboden te worden. Gezien van uit dit perspectief brengen wij naar het altaar al het lijden en verdriet van de wereld naar het altaar, in de zekerheid dat alles waardevol is in de ogen van God. (…) Het stelt ons in staat om de medewerking die God, van in het begin, aan de mens vraagt, tot haar echte waarde te laten komen, om het in het goddelijk werk tot zijn vervulling te laten komen en om daardoor aan de menselijke arbeid zijn volle betekenis te geven, dat, door de eucharistische viering wordt verenigd met het offer van onze redder Christus.”

49: In dit nummer spreekt de paus over de vredewens. Hier wordt de diaken niet vermeld, terwijl wij in n° 136 van de algemene inleiding op het missaal het volgende lezen: “Nadat de priester het gebed voor de vrede en De vrede des Heren zij altijd met u gezegd heeft en het volk heeft geantwoord: En met uw geest, nodigt de diaken eventueel tot de vredewens uit, zeggende: Wenst elkaar de vrede toe. Zelf ontvangt hij de vredekus van de priester en kan hij die doorgeven aan de dienaars die het dichtst bij hem staan.” De diaken spreekt dus de het gebed voor de vrede niet zelf uit.

In voetnoot 150 bij dit nummer over de vredewens lezen wij: “Rekening houdend met oud en eerbiedwaardige gewoonten en met de uitgedrukte wensen van de synodevaders, heb ik aan de bevoegde Dicasteries (departementen van de curie) gevraagd om de mogelijkheid te bestuderen of de uitwisseling van de vredewens kan verplaats worden naar een ander moment, bijvoorbeeld vóór de aanbieding van de gaven aan het altaar. Van de andere kant, zou deze keuze op een betekenisvolle wijze aan de waarschuwing van de Heer herinneren dat verzoening vereist is alvorens ons offer aan God te brengen. (cfr. Mt 5, 23 e.v.). In Gastav Kalt, De viering van de heilige eucharistie Over de groei en de zin van haar liturgisch vorm, Standaard, Antwerpen, 1961Nederlandse vertaling van Gilbert De Keersmaeker, pr. leerden wij tijdens een seminarie het volgende:

“ Deze wens “De vrede des Heren zij altijd met u” was vroeger een oproep tot de gelovigen om elkaar de vredekus te geven. Het eerste christendom schatte deze “heilige kus” zeer hoog. Aanvankelijk opende hij de offerbereiding en gold als de verwerkelijking van het woord van de Heer” … ga u eerst met uw broeder verzoenen; kom dan terug en draag uw offer op” (Mt 5, 23 – 24).

Tegen het einde van de 6^e eeuw echter werd hij als voorbereiding op de heilige communie bij het Onzevader aangesloten. De vredekus drukte zo de wil uit aan alle vergiffenis te schenken, zoals dit in het gebed van de Heer tot uiting wordt gebracht. …” .

- 72: De christenen worden door de heilige Ignatius van Antiochië “voorgesteld als degenen die leven ‘op zijn zondags’”. Zoals Stijn Van den Bossche het mooi vertaalt: de “Eucharistie maakt ons tot zon-dagelijkse mensen.” Deze uitspraak van de grote heilige en martelaar “stelt klaar en duidelijk de band tussen de eucharistische realiteit en het christelijk bestaan in zijn dagelijkse beleving (karakter).”

- 82: “Een eucharistieviering die niet verwijst naar de concrete beleving van de liefde in het dagelijks leven is in haar wezen verminkt.”

- 84 – 94: In deze nummers lees ik de opdracht voor de diakens ‘die (als) wachters zijn bij de liturgie’. De titels alleen maken dit heel duidelijk: Eucharistie en zending – Eucharistie en getuigenis – Jezus Christus de enige Redder – Godsdienstvrijheid en vrijheid van cultus (?) – Eucharistie, gebroken brood voor het leven van de wereld – De sociale gevolgen (implicaties) van het eucharistisch mysterie – Het voedsel van de waarheid en de armoede (behoeftigheid) van de mens – De sociale leer van de Kerk – De heiliging van wereld en bescherming van de wereld (behoud van de schepping) .

Diaken Maurice Temmerman