Een bijzonder krachtig beeld dat geen symbolen nodig heeft om te vertellen waarover het gaat. Het 'together alone' syndroom druipt er van af. Een huiselijke, kleinburgerlijke kamer dat weinig smaakvol, zelfs kitcherig is ingericht. Een getrouwd stel. Ze zijn samen maar er is geen interactie. Ze staan zelfs van elkaar gekeerd. Hij rookt zijn sigaar en mijmert over het verleden. Hij is voldaan over wat hij bereikte. Zij leunt op een kast en mijmert naar een foto aan de wand. Hun trouwfoto wellicht, zoals vaak gebruikelijk was. Aan de andere muur een portretje van haar uit vervlogen tijd. Uit betere tijden. Want nu is er niks meer. Alles is bereikt, alles is gezegd. De verveling (ennui) slaat toe. 

Het is wellicht een herkenbaar beeld voor koppels die jarenlang samenleven en samen oud worden. Abnormaal is het niet. Je kent elkaar door en door. En als je ouder wordt, hunker je zo al naar rust en niet al te veel beslommeringen. 
Dat maakt ook dat je in het straatbeeld vandaag, meteen kan zien als je een 'nieuw' ouder koppel ziet. Handje vasthouden, attenties tot zelfs puberaal gedrag. Het lijkt misschien wel opwindernder, maar ook die 'verveling' zoals op het schilderij heeft zijn kracht. Je maakte zoveel samen mee dat samen oud worden ook een soort band schept. Je krijgt zelf problemen met je gezondheid, maar je partner ook. Je maakt ze samen door. Liefde vertaalt zich in dit geval anders dan in handje geven en pubers gedrag. Het is zelfs veel intenser. In dat opzicht is 'ennui' een herkenbaar, maar ook een eenzijdige kijk op het leven als ouder koppel. '
Maar we leven nu eenmaal in een tijd van prestaties, waar verveling en niets doen een doodzonde is geworden. Maar op het einde zal blijken dat door louter te presteren en hun geluk na te jagen, ze enkel bestaan hebben en niet hebben geleefd.
En dat deed dat ouder koppel wel op het schilderij, want ze hebben herinneringen.

Zelfs in de boeken van Bart Van Loo of Johan Op De Beeck kreeg hij geen plaatsje: deze Belgische schilder Adam Frans van der Meulen, 'peintre des batailles du Roy', zoals zijn aanstellingstitel luidde bij Lodewijk XIV. Hij was dus in het kielzog van de legers en maakte schetsen van de gevechten, voornamelijk in de Zuidelijke Nederlanden en Holland. Hij is dus zijn eigen land binnengevallen.
In sommige gevallen maakte hij ook portretten van de Zonnekoning te paard.
Hij was van Brussel afkomstig en zijn schilderkunst werd opgemerkt door Colbert, die hem aan het Hof van de Zonnekoning introduceerde. In oorlogstijd maakte hij dus de schetsen, om die nadien in vredestijd om te zetten in schilderijen of bedoeld voor de wandtapijten (als de slag gewonnen was uiteraard). Zijn werken blonken uit in een ongekende precisie van het landschap. 
De gehele leiding  stond onder toezicht van de Fransman Charles Lebrun.  Zo maakte hij deze veldslag in 1657, de overtocht van de Rijn in 1672 of de Franse legers voor Kortrijk in 1667. Hij werd zelfs lid en conseiller bij de Koninklijke Académie en werkte hij in de Gobelin fabriek nabij Parijs.

Je kunt Cecilia moeilijk een kunstenares noemen, maar een commercante is ze wel. Het verhaal...

Borja is een dorpje in Spanje. In de kerk was een fresco met een Christusbeeld uit de jaren '30 dat danig afgebladderd was. Cecilia stelde in 2012 voor om het werk te restaureren. Rechts op de foto zie je haar resultaat. Het dorp vond de restauratie niet echt geslaagd en wou een ander beeld van de Christus. Intussen was de knullige restauratie overal op internet verschenen en ontstond er een hype.
Bezoekers stroomden toe in het dorpje om die aap van Cecilia te zien. Uiteraard begon men toegangsgeld te vragen. Het eerste jaar nog 6000 bezoekers, het jaar nadien 57.000! De helft ging naar de pastoor die het schonk aan het goede doel voor het dorp, de andere helft was voor Cecilia.
Na enige jaren wou de pastoor dan toch maar het Christusbeeld opnieuw laten restaureren, maar deze keer had hij de inwoners van het dorp tegen. De aap had intussen een commerce van souveniers meegebracht, dat het beter was om de aap te laten voor wat hij was. En op die tshirts, koffiemokken en andere prullaria had Cecilia ook haar rechten. Intussen is Cecilia 93 en heeft ze goed verdiend...

Met dit schilderij gaf Courbet een nieuwe wending in de schilderkunst. Courbet zette zich af van de geïdealiseerde romantiek en toonde het rauwe plattelandsleven van toen, waar honger en armoede heerste. Ondanks de grote Revolutie was er niets veranderd, en dat maakt hij duidelijk op het schilderij. Het ontstaan van het realisme.

Rond 1849 stierf de grootoom van Courbet in Ornans. Hij had de aanwezige dorpsgenoten nadien uitgenodigd in zijn atelier om te poseren voor het schilderij. Maar wat voor schilderij! Het was meer dan 6 meter op 3 meter groot! Zulke afmetingen waren toen enkel voor verheven religieuze of mythlogische thema's of staatsieportretten. Niet moeilijk dat er kritiek was op de Salon in Parijs bij de tentoonstelling. Ze vonden het een lelijk schilderij dat niks idealiseerde. Hij schilderde lelijke mensen en ook: hij had ze gescheiden opgesteld, iets wat hen in die tijd direct opviel.
Links zie je de dragers met doodskist, daarnaast de rijken met een buishoed, dan de geestelijken en rechts het gewone volk. De drie standen zoals in het Ancien Regime van vijftig jaar voorheen! Daarmee toonde Courbet dat de revolutie voor de gewone mens niets had veranderd. En hier, op dit schilderij maakte hij elke stand gelijk door ze samen te brengen op een begrafenis.

In andere schilderijen doet Courbet hetzelfde. Hij geeft een realistische weergave van het platteland, maar de personen die hij portretteert staan vaak voorovergebogen of geknield, wat wijst op onderdrukking (mensen moesten vroeger buigen voor de rijken als begroeting). In 'Les Cribleuses de blé' zit het meisje op de knieën en kijkt de jongen in de kast, een indirecte verwijzing naar honger. Idem op 'Les casseurs de pierres'. Of zijn 'Les Baigneuses' die geenszins het ideaal vrouwbeeld van toen weergaf. En al zeker niet met vuile voeten!

Carpaccio herken je meteen aan zijn bruinrode tinten in zijn schilderijen. Dit schilderij noemde lange tijd 'Courtisanes' maar vandaag houdt men het bij 'twee Venetiaanse vrouwen'.
Erg gelukkig zien ze er niet uit, en wie ze zijn is ook niet gekend. Waarom zien ze er zo koel en verslagen uit? Even rondkijken...

Ze zien er allebei volgens de laatste mode uit: weelderige kleren, hun kapsel in krullen, tussen de vrouw en de jongen staan op de grond een stel chopines, immense platteauschoenen die toen in de mode waren. Ook zien we een pauw voor haar, symbool van ijdelheid. De papegaai daarentegen verwijst naar 'babbelziek' zijn.
Op de ballustrade ligt een vijg, symbool van welvaart. De vaas op de ballustrade heeft een wapenschild, wat wijst op een rijke familie. In het vaasje zit rozemarijn. Rozemarijn werd meegegeven aan soldaten door hun geliefde, als ze ten strijde moesten trekken. De geur herinnerden hen aan hun thuisland en aan haar. Ook de witte sjaal die de ene vrouw in haar hand heeft verwijst er naar. Ze heeft hem uitgewuift. Dit was ook één van de gebruiken bij soldaten om een sjaaltje mee te geven.

Maar...er zitten ook twee duifjes. Normaal symbool van liefde, maar hier kijken ze van elkaar weg. Net als bij de andere dame: haar schoothondje zoekt aandacht, maar de grote hond (die wellicht de man of minnaar symboliseert) is aan het touwtrekken en lijkt ook agressiever.
Wat we dus zien zijn twee Venetiaanse dames die de bons hebben gekregen van hun minnaar of geliefde.
Het jongetje op het werk is een raadsel. Misschien was hij de boodschapper van het briefje dat op de grond ligt.

Bij Carpaccio denken we eerder aan het gerecht. Dit is ook naar hem ooit genoemd. De roodbruine tinten deed de kok in Harry's Bar in Venetië op het idee komen om dit gerecht zo te noemen. Op dat moment liep er in Venetië een expositie van zijn schilderijen.

Muziek maken, gebaseerd op schilderijen. Dat is wat Modest Mussorgski deed bij zijn 'Pictures at an exhibition', een pianosuite in 16 delen, waarvan 10 delen op een schilderij zijn geïnspireerd. De suite werd nadien vele malen is georchestreerd.
De expositie was die van de net overleden schilder Victor Hartmann. Hij behoorde tot de vriendenkring van Mussorgski, die ijverden voor Russische muziek zonder westerse invloeden. Mussorgski bezocht de expositie in St Petersburg op 23 juni 1874 waar een 400 tal werken van Hartmann werden tentoongesteld. Het muziekstuk is een soort eerbetoon aan de overleden schilder.
Het werk hierbij, 'de catacomben van Parijs', maakte Hartmann toen hij de catacomben in Parijs bezocht met een vriend Vasily Kenel en een gids (met lantaarn). Mussorgski maakter er DEZE muziek op...

'Mag er ook nog eens gelachen worden?'
Dat was de vraag van een groepje in Parijs rond 1880. Na de Frans-Pruisische oorkog ontstond een fin de siècle gevoel. Wat kunst betreft was er het eeuwige getouwtrek op de Salon van wat wel of niet kunst was, hoe verheven het moest zijn en dat we kunst met een ernstige blik moeten bekijken.
Hierop ontstond rond Jules Lévy de artistieke ludieke tegenbeweging van enkele grappige mafkezen: Les Arts Incohérents.
Hun eerste expositie vond plaats in oktober 1883 in de Galerie Vivienne in Parijs. Voorwaarden om te exposeren: Alle werken zijn toegelaten, behalve ernstige of obscene werken. Later volgden nog bijeenkomsten in de vorm van bals, waar bvb. bordjes hingen 'verboden op het plafond te spuwen'. De beweging was een kort leven beschoren want tegen 1886 was de beweging zo goed als opgedoekt. Niettemin kenden ook wij in Brussel in die jaren ook enkele 'Great Zwans Exhibitions' georganiseerd door fotograaf Louis Ghémar.
Eén van de kunstenaars op de Parijse expositie was Alphonse Allais die een reeks werken had gemaakt als: Dodenmars voor een grote dove man, Eerste communie van bleke jonge meisjes in de sneeuw, ... De volledige reeks vind je op DEZE pagina.

'Ik schilder wat ik zie, niet was ik zag' zei Munch ooit, waarmee hij bedoelde dat hij zijn innerlijke onrust weergaf. Net als Van Gogh leed Munch geregeld aan depressies, wat zich natuurlijk ook uitte in zijn kunst. Het allerbekendste werk is uiteraard 'De Schreeuw'. Het gaat over het lawaai in de omgeving die hij hoorde bij een avondlijke wandeling met vrienden. De figuur op het doek schreeuwt dus zelf niet.
Het werk was wel gekend na zijn dood, maar de grote bekendheid kwam er, net als bij de Mona Lisa, na de diefstal van het werk. Het werd namelijk in 1994 en eens in 2004 gestolen. Momenteel hangt het in het Nationaal museum in Oslo.
Intussen heeft men ook kunnen achterhalen wie het zinnetje in potlood schreef. In de linkerbovenhoek staat in het Noors: 'Kan kun være malet af en gal Mand!' (Kan alleen door een gek geschilderd zijn!'). Na onderzoek met infrarood blijkt dat Munch dit zelf op het werk geschreven heeft.

Schilderijen is men pas beginnen signeren vanaf de renaissance. Aanvankelijk was dit door zichzelf af te beelden, later door initialen, een monogram en uiteindelijk door een naam. Men heeft dus veel oude schilderijen die anoniem zijn. Die geeft men dan een noodnaam als: 'Meester van....'. Vaak is de verwijzing dan naar het thema van het werk.
Dit werk moet dateren van 1500-1520. Van de schilder heeft men een aantal gelijkaardige werken, waarvan het gekendste dit werk een deel is van een triptiek: 'De prediking van Maria Magdalena'. Men heeft een vermoeden dat hij moet in het Brusselse geleefd hebben.

Het thema van een predikende Maria Magdalena is vandaag voor ons nogal ongewoon. Om dat te begrijpen moet je naar Zuid Frankrijk. Toen rond 1200 de Mariaverering begon, begon in Zuid Frankrijk een verering van Maria Magdalena. Daar bestond het geloof dat zij na de kruisiging in ballingschap ging naar Frankrijk en aankwam in Saint Maries la Mer. Ze zou dan dertig jaar als kluizenares geleefd hebben in totale afzondering. Ook werd geopperd dat ze mogelijks zwanger was en het kind de stichter was van de Franse dynastie. Toen een monnik haar ontdekte, vertrouwde ze haar ware naam aan hem toe, waarna ze kort daarop stierf.
Zo ontstond rond de periode van het maken van het schilderij, een pelgrimage naar de kloosters van Saint Maximin en Velezay, die beweerden relieken (beenderen) van Maria Magdalena te hebben. Uiteindelijk kwam dit geloof tot een dispuut met de paus en werd in 1521 het pleit beslist: de legende werd geschrapt uit kerkboeken en kwam op de lijst van verboden lectuur. Koning Filips II en de Dominkanen zouden de volgende jaren toezien op dit ketters geloof. Maria Magdalena werd terug de prostituée zoals in 591 was beslist door Paus Gregorius I.

Dit werk stamt dus uit de periode van de Maria Magdalenaverering: Ze predikt, heeft een geel kleed, maar is overdekt met een wit kleed (zuiverheid).Op de voorgrond zijn twee dames, waarvan één met een kind. Ze geeft een appel aan het kind, wat verwijst naar de erfzonde. Onder de toehoorders staat iemand met een vermanende vinger, een verwijzing naar het afvallig geloof.
Op de achtergrond: het schip waarmee ze in Frankrijk aankwam, de grot waarin ze gestorven is (haar lijk is zelfs geschilderd) en het kindje dat bij de grot loopt. Verder de verbaasde monnik die de hemel aanroept dat hij Maria Magdalena ontdekt heeft.
De setting dat Maria Magdalena op een verhoogje staat en de prediking in een bos is, verwijst naar de zogenoemde 'hagepreken'.

Wat men al niet doet om aandacht te trekken...

Recent kwam dit schilderij van Van Gogh in de media. Men blokletterde dat een chef-kok die het Van Gogh museum bezocht had ontdekt dat het geen uien maar knoflook was. Nogal wiedes, daarvoor moet je geen chef-kok zijn.
En dat de titel aan het werk foutief was, is ook al niet wereldschokkend. Ik denk dat het aantal schilderijen met een foutieve titel niet te tellen zijn.
Maar goed, zo kwam Van Gogh weer maar eens in de kijker en kon de kassa rinkelen.
De chef-kok zal wel niet geweten hebben waarom hij precies knoflook schilderde. Het schilderij dateert van 1887, drie jaar voor zijn dood. Van Gogh was mentaal dan al in een bedenkelijke toestand. De rodekolen zijn niet uitgedroogd, in tegenstelling tot de knoflook die uitgedroogd is en afbladert. Van Gogh schilderde zijn mentale toestand: de frisse rodekolen uit zijn jeugd in Nederland, de knoflook in zijn latere leven in Zuid Frankrijk. 

Deze verluchting is een deel van de kronieken van Froissart. Froissart was een dichter en kroniekschrijver die een verzameling historische feiten bundelde in de Bourgondische periode. De verluchtingen bij die kroniek zijn minder artistiek dan bij getijdenboeken. En historisch moet je ze ook met een grove korrel zout nemen. ('met een korrel zout nemen' komt van het Latijn:'addito salis grano'. 'Salis' betekent in het Latijn zowel zout als verstand. Wij vertaalden het foutief dus...Doch dit terzijde.
De afbeelding stelt de slag om het Beverhoutsveld voor van 3 mei 1382. Gentenaars kwamen nog maar eens in opstand tegen de graaf en trokken met 3000 man naar Brugge. Net buiten de stad kwam het tot een treffen met de grafelijke troepen van Lodewijk van Male. Die zou uiteindelijk moeten vluchten naar Frankrijk om hulp te vragen.
Als we de verluchting zien, merken we dat ook toen een loopje met de waarheid werd genomen. Geen enkele Gentenaar had een harnas, laat staan paarden om te strijden. Trouwens, deze harnassen waren voor tornooien. De gebruikelijke harnassen bij de strijd waren maliënkolders, een soort geweven harnas van ijzerdraad. En zelfs dat hadden de Gentenaars niet. Op de achtergrond zie je de gekende toegangspoort tot Brugge.
Soit, het dispuut zal drie jaar later eindige met de Vrede van Doornik, waar de Gentenaars hun bijnaam van 'Heren' kregen. De legende zegt dat de Gentenaars hovaardig in rijke gewaden op paarden toekwamen. Toen ze bij de onderhandelingen merkten dat er geen kussens op de stoelen lagen, vouwden ze hun mantels op om op te zitten. Na afloop lieten ze hun mantels liggen, waarop de Bourgondiërs vroegen of ze hun mantels niet moesten meehebben. Ze zouden geantwoord hebben: 'Wij hebben niet de gewoonte om de kussens mee te nemen'.
Mooi verhaaltje, maar wellicht niet waar. Feit is wel dat ze met veel geste naar de onderhandelingen kwamen en hun bijnaam kregen.
Soms hoor je nog in Gent als iemand zich bij een gezelschap voegt op een terrasje, dat hij zegt 'Dag Hieres'...
Pas 150 jaar later zouden het stroppendragers worden...

Dit is een bijzonder kinderportret van de Engelse hofschilder William Hogarth uit 1742.
Daniël Graham was de hofapotheker. In die tijd was veel vraag naar kinderportretten, omdat de kindsterfte heel hoog was. Ouders van betere komaf lieten daarom hun kind op vroege leeftijd portretteren. Zo is het jongste kindje tijdens het maken van het schilderij gestorven. In het schilderij stak Hogarth diverse verwijzingen:
-op de klok links staat de man met de zeis.
-rechts zie je een kat die loert naar een vogel in de kooi. De vogel is herhaald op het wagentje waarin de kleinste zit.
-Het vogeltje is een distelvink. In de christelijke symboliek verwijst hij naar het lijden van Jezus. De legende is dat hij de doorns uit het hoofd van Jezus wou trekken. Vandaar het rode kopje.
De kunst van Hogarth moge blijken op de wijze waarop hij de ogen van de kat schildert. Zoom maar eens in..!
Het oudste meisje houdt de hand van de kleinste vast. In de andere hand heeft ze kersen. Ze verwijzen naar de erfzonde, waarop de schilder wijst dat het meisje de volwassenheid nadert. Maar kersen staan ook voor een nieuw begin, de onschuld. Vandaar dat de kleinste gefascineerd naar de kersen kijkt. In tegenstelling worden het andere meisje en de jongen dat nog speels wordt afgebeeld.
Voor het wagentje ligt een anjer. De legende was dat de tranen van Maria aan het kruis veranderden in anjer nadien. Het is dus een symbool van moederliefde. Het rode gordijn verwijst naar de passie.
Van links naar rechts noemden ze: Thomas, Henriette, Anna en Richard. Voor het schilderij maakte Hogarth een schets van het dode kind, welke ook bewaard is gebleven. Dit zie je HIER 
Hogarth maakt naast portretten veel satirische spotprenten en etsen van het dagelijks leven.

Als God geen vrouwenborsten had gemaakt,
was ik misschien nooit schilder geworden
Renoir

Als ze twaaf is, is de vrouw een schets, op vijtien is ze een tekening,
als ze achttien is schildert ze zichzelf en op haar twintigste stelt ze zichzelf tentoon.
Maar wat haar leeftijd ook is, ze is nooit een stilleven
Degas

Het platteland heeft maar charme
voor hen die er niet moeten wonen
Manet

Men moet van een kunstenaar niet meer verlangen dan dat hij kan geven
en van de criticus niet meer dan dat hij kan zien.
Georges Braque

Indien nodig, zou ik zelfs mijn kont schilderen
Jean-Honoré Fragonard

Wat mannen betreft:
Ik hou alleen van de stieren die ik schilder
Rosa Bonheur

Ik schilder niet wat ik zie,
 ik schilder wat ik denk.
Pablo Picasso

Ik stopte mijn ziel en zaligheid in mijn werk, 
en tijdens de voortgang verloor ik mijn verstand.
Vincent van Gogh

Of een mens smaak heeft kun je makkelijk zien: 
de vloerbedekking moet bij de wenkbrauwen passen.
Salvador Dali

De natuur overtreedt nooit haar wetten
Leonardo da Vinci

Op een rollende steen groeit geen mos
Oskar Kokoschka

Nu ik het toch over treinen had, wil ik u dit werk van Manet uit 1873 niet onthouden: De Spoorweg.

Het schilderij zorgde in 1874 voor spot en kritiek op de Salon te Parijs. Niet alleen had men kritiek op de niet-academische stijl en techniek die Manet hanteerde, maar vooral: wat stelde het eigenlijk voor? Een moeder met haar kind? Een tante en haar nichtje? En naar waar kijkt het kind? Het schilderij noemt ‘de spoorweg’, maar er is niet eens een trein te zien!

Wat is er eigenlijk wél te zien? Een zittende jongedame, keurig gekleed, met een slapend hondje op de schoot. Verder heeft ze een waaier en een boek in de hand. Ze kijkt de toeschouwer aan. Achter haar is een zwartmetalen hek die het totale schilderij overheerst. Naast haar staat een meisje dat de omheining vasthoudt en met de rug naar de toeschouwer gekeerd is. Ze kijkt door de omheining waar een dikke stoomwolk te zien is en een deel van een herenhuis. Naast haar, op het muurtje aan de omheining, ligt een druiventros.

Als we de kleur van de kleding van beiden bekijken, zien we een samenhang: het meisje heeft een zwart lint in het haar. De dame heeft dit om de hals. Het hemd van de dame is wit en de jas is blauw. Net de twee kleuren die voorkomen bij het kleedje van het meisje. Ook hun haarkleur is identiek.
Iconografisch staat het hondje op de schoot symbool voor trouw en deugd. Anderzijds is een druiventros dan weer een symbool van vruchtbaarheid en lust. Maar hier verwijst het naar haar verleden, toen ze bij Manet model stond voor de schilderijen Le déjeuner sur l'herbe (druiven) en Olympia (hondje)

De plaats van de scène is het station Saint-Lazare in Parijs, in het Quartier d’Europe, waar Manet een atelier had. Het was een wijk die in volle opbouw was om een metropool te worden. Treinen waren toen een nieuw vervoermiddel. Ze staan in het schilderij symbool voor de toekomst en moderniteit. En dit was de sleutel tot de betekenis van het werk dat mensen toen niet begrepen: het meisje kijkt naar de toekomst, die nog in nevels gehuld is (de stoom van de trein). De dame echter heeft een leven gehad en zij leeft in het heden en van herinneringen. Daarom is ze met de rug naar het station toegekeerd. Het boek, misschien een dagboek, benadrukt dat ze een leven had. De metalen afsluiting symboliseert de grens tussen het heden en de toekomst.
Het jonge meisje dat poseerde, was het dochtertje van een buurman van Manet. De dame was het favoriete model van Manet: Victorine Meurent. Victorine was op dat moment 29 jaar en het zou bij dit schilderij de laatste keer zijn dat ze voor Manet poseerde. Ze was intussen zelf beginnen schilderen.

Iconografie begint met tijd nemen. Tijd nemen om iets te bekijken en dan vragen stellen aan jezelf en antwoorden zoeken. Zo nam ik onlangs de tijd om in de stationshal van Gent St Pieters het gerestaureerde plafond te bewonderen. Het dateert, net als het station, van de wereldexpo 1913 in Gent. Een ontwerp van Louis Cloquet, net als het postgebouw op de Korenmarkt, waar dagelijks Chinese toeristen zich vergapen aan het 'middeleeuws' gebouw van pakweg 100 jaar oud...
Op dit plafond staat dus het oude symbool van de spoorweg: het gevleugeld wiel. Je vindt het in veel grote stations, zoals HIER in Den Haag, gemaakt door de Belgische beeldhouwer Pierre Elysee Van Den Bossche.
Treinen waren in de 19de eeuw-begin 20ste eeuw een symbool van vooruitgang en de toekomst. Dat symboliseert het rad. De vleugels verwijzen naar de Griekse God Hermes, bij de Romeinen Mercurius. Bij de Grieken was hij de boodschapper tussen de goden en de mensen. Het was een onbetrouwbaar en onvoorspelbaar figuur (net als de treinen). Zijn boodschappen droeg hij in een gesloten koker (vandaar hermetisch afgesloten). Een ander attribuut was de caduceus, een gevleugelde staf met twee kronkelende slangen die hem overal toegang verleende. HIER is hij afgebeeld op een schilderij van Rubens.
Bij de Romeinen werd hij de god van de handel en winsten. In de alchemie was hij het symbool voor kwik. Maar misschien ken je hem het best als de figuur van Papageno in Die Zauberflöte van Mozart. De vleugels in dit fragment zijn vervangen door een eend
Zo zie je maar...als je op een trein staat te wachten...

Toen vader Bruegel stierf, nam zijn oudste zoon Jan het atelier over in Antwerpen. Hij teerde op het succes van zijn vader en werkte lange tijd in zijn stijl verder. Ook nam hij veel thema's over van zijn vader, zoals DEZE 'boerenbruiloft' die in het MSK Gent hangt.
De jonge Bruegel was ook heel goed bevriend met Rubens, die ook een atelier in Antwerpen had. En ze maakten zelfs werken tesamen. Dit is er eentje van: Pan en Syrinx
Het verhaaltje: de lelijke sater Pan heeft een oogje op een herderinnetje, de nimf Syrinx. Zij ziet hem echter niet zitten en slaat op de vlucht (vandaar het woord 'paniek'). Ze vraagt de goden om hulp en die laten haar veranderen in riet. Pan blijft maar zoeken maar hij kan haar niet meer vinden. Moe van het zoeken valt hij neer in het riet en ligt te zuchten. Zijn adem wordt versterkt door het riet en brengt een klagerige zang voort. Hij besluit zeven stengels af te snijden en die als zijn instrument te maken: de panfluit.

Op het schilderij zie je Pan haar dus nog najagen. Op de achtergrond in de verte zie je een herder met een herderinnetje die op een panfluit speelt (Pan was de patroon van de herders). Ze loopt over madeliefjes, symbool voor zuiverheid en trouw. De waterlelies staan symbool voor vruchtbaarheid. Een eend is steeds op zoek naar een partner, dus symbool van verbintenis, huwelijk. De reiger staat voor intuïtie, niks onbezonnen doen. En zo zie je er twee: één die roerloos blijft en de ander de vliegt. Ze zijn in feite een weerspiegeling van het gebeuren tussen Pan en Syrinx. En de uitgelaten patrijs rechts in het hoekje staat dan weer voor wellust.

Deze keer geen schilderkunst, maar fotografie van de Praagse kunstenaar Jan Saudek.
Saudek groeide op in het toen communistische Praag in de jaren '50. Hij moest zijn kunst in een verborgen keldertje maken vanwege censuur. Veel van zijn werken keurde hij in en als thema's komen vaak religie, contrast man-vrouw en erotiek aan bod. Zijn modellen voldoen ook niet aan de 'ideale' vormen. Vanaf de jaren '70 krijgt Saudek grote bekendheid in het Westen en onder die druk wordt Saudek toegestaan om zijn kunst te maken, hoewel geregeld werden worden inbeslaggenomen. Mettertijd zal Tsjechië zich losmaken van het communisme en zou Saudek dus vrij kunnen werken. Intussen is echter het Westen veel conservatiever geworden. Zijn kunst wordt in bepaalde landen gecatalogeerd onder pornografie of worden sommige werken gecensureerd.

Dit werk heet 'Pieta'. Pieta is de bewening van Christus. Vaak wordt het weergegeven als de H. Maria die het dode lichaam van Jezus op schoot heeft. Hier is het anders weergegeven. We zien een vrouw liggend op de vloer, waarbij een man bij haar knielt en voorover buigt. Hij beweent dus de vrouw. Op de vensterbank zit een jongetje dat ons recht in de ogen kijkt.
Saudek gebruikt vaak kale kamers met afgebladderde verf. Dat soort intrieurs kende hij maar al te goed. Het symboliseerde de betonnen woonblokken in het Oostblok: grauw, leeg, armoedig. Ook de open venster is een terugkerend thema bij Saudek. Het symboliseert de drang naar zuurstof, het verstikkend communisme. De venster geeft uit op een kale muur, een teken van een uitzichtloze toekomst.
En dan de vrouw: is ze dood? Slaapt ze? Als je naar de voeten kijkt zie je dat ze gespannen is. De man beweent haar omdat de vrouw geen zin heeft in seksualiteit. Dit is het contrast man-vrouw die Saudek wou weergeven. Het kind symboliseert de onschuld. Hij zit dichtbij het venster, de droomwereld met zuurstof. Maar zijn blik is zo veelzeggend: En hoe zit het met jou..?
Er is dus veel meer dan het naakte in de kunst van Saudek. Spijtig dat veel hypocriete geesten enkel naar het naakte zien. Dus wie is eigenlijk de pervert?...

Frans van Mieris was een leerling van Gerrit Dou, die van het slapende hondje. Hij was werkzaam in Leiden en wordt met Dou en Metsu gerekend tot de grootste Nederlandse fijnschilders. Hun stijl was om zo gedetailleerd mogelijk de werkelijkheid weer te geven. Van Mieris was tijdens zij leven al beroemd in het buitenland. Hij maakte veel portretten en genretafereeltjes.

Het werk dat je hier ziet is 'Hondje plagen'. Een man plaagt een hondje, dat op de schoot zit van een een vrouw, door aan zijn oor te trekken. Een ander hondje komt blaffend tussenbeide. 
Je zou zoeken waar de verborgen symboliek zit bij dit werkje, maar die is er niet. Het is een zelfportret van de schilder en zijn vrouw Cunera van der Cock. Een origineel zelfportret!

Anders is het dan weer met DIT werk van hem. 'Bordeelscène' genoemd. De symboliek is dan ook niet ver te zoeken: Een gedécolleteerde vrouw met geel kleedje, de luit aan de muur, de man die links zijn roes uitslaapt en achterin een vrijend koppeltje. Maar het grappige zijn vooral de hondjes. Die tonen waar het om te doen is! In de 19de eeuw werden de hondjes overschilderd. Intussen werden ze bij restauratie teruggetoverd.
Bovenaan zie je ook de dekens en de matras over de ballustrade hangen. Een manier om aan te geven dat de scène niet echt is maar een onderliggende betekenis heeft. Zoom maar eens in: zelfs de strootjes schilderde hij...! Of zoom eens in op de planken vloer...zelfs de nerven in het hout!

Een iconisch werk van de Amerikaan Grant Wood uit 1930. Maar wat maakte het werk zo bijzonder?

Het werk straalt Amerikaans conservatisme uit. Op de achtergrond zie we een huis in ietwat Victoriaanse stijl die toen uit de mode was geraakt. De vrouw is heel conservatief gekleed, het haar netjes opgestoken en ietwat onderdanig (ze staat ietwat achter haar man). De man zelf kijkt de toeschouwer recht in de ogen. Ietwat dreigend, wat onderstreept wordt met de riek in de hand.
Amerika maakte begin jaren '30 grote veranderingen mee, wat zou resulteren in de beurscrash. Het was dus een bewogen tijd tussen mensen die bij het oude zworen en zij die in een nieuwe toekomst geloofden. Dit beeld schetste dus het conservatieve, bekrompen denken van mensen op het platteland. Het was voor veel Amerikanen heel herkenbaar toen. Je zou het beeld evengoed bij ons vandaag kunnen nadoen met een fermette op de achtergrond. De rest kan je zelf invullen...
De twee personen waren modellen: de vrouw was de zus van de kunstenaar en de man was zijn tandarts. Ook het huis bestaat nog steeds in Iowa.
Nu we het toch hebben over conservatief vs progressief: Mensen zijn van nature argwanend voor verandering. Een mens streeft nu eenmaal naar een veilige omgeving met vertrouwde dingen rond hem. Vandaar ook het idee dat vroeger alles beter was.
Hoe vaak hoor je niet van 'zoals Mozart wordt geen muziek meer gemaakt'. Inderdaad, maar als Mozart vandaag leefde, zou hij niet die muziek van toen maken ook. Vandaag zijn er andere 'Mozarts', alleen is hun taal anders. Neem bvb. hedendaagse componisten als Dobrinka Tabakova, Max Richter of Zbigniew Preisner.
Kunst verandert steeds. En hoe meer je ermee bezig bent, hoe meer je evolueert. En het mooi aan kunst is, dat als je nieuwe werken ontdekt, de oude even mooi blijven.
Nog dit: Amerikanen zijn qua wetenschap dan wel zeer progressief, bij alles wat ze doen is het 'in the name of God'. En dan had ik het nog niet over de jongeren die uitroepen 'Oh My God!'. Dit hebben ze te danken aan de Engelse puriteinen. Puriteinen waren een conservatieve geloofsgemeenschap in Engeland die zich afzette tegen het Anglicanisme. Veel puriteinen hebben gemeenschappen gesticht in Amerika. Vandaar dus...

Marc Chagall, of eigenlijk Movsja Zacharovitsj Sjagal, was 26 jaar toen hij van het Russische dorp Vitebsk verhuisde naar Parijs met de ambitie om een groot kunstenaar te worden. Net daarvoor in 1910 wou hij trouwen met een dorpsmeisje Bella Rosenberg, een meisje uit een begoede familie, maar zij zagen niks in de kunstenaar. Als afscheidscadeau gaf ze hem een tafellaken.
En het is op dit tafellaken dat Chagall in 1913 in Parijs zijn vioolspeler schildert. Het werk straalt een mix van westers en Russisch uit. En dat is het ook. Vioolspelers maakten veelal deel uit op feesten in de Russische dorpen. De kerk op het werk ziet er ook ietwat orthodox uit. Het is een herinnering aan zijn vaderland of misschien ook wel heimwee.
Parijs was duur en Chagall had weinig geld. Daarom kocht hij schilderijtjes op rommelmarkten en overschilderde die. Ook schilderde hij op beddelakens. Met de Eerste Wereldoorlog keert hij terug naar Rusland en deze keer trouwt hij wel met zijn Bella in 1915. In 1922 laten ze dan voorgoed Rusland achter zich en vestigen ze zich in Parijs....