NI-NETJER

De regering van Ni-netjer was de langste (40-45 jaar) uit de tweede dynastie en samen met deze van Chasechemoei relatief goed gekend. Wat betreft het aantal gedocumenteerde bronnen is het zonder twijfel het hoogtepunt uit de eerste helft van deze dynastie

Zijn dood werd gevolgd door een zeer obscure periode van ongeveer 20 tot 30 jaar tot de troonsbestijging van Chasechem(oei)

Het materiaal van Ninetjer's regeringsperiode komt bijna uitsluitend uit Beneden-Egypte (Sakkara, maar ook van Gizeh en Helwan); Slechts enkele inscripties op fragmenten van stenen vazen, die zijn naam vermelden, zijn ons uit Opper-Egypte bekend (Abydos-Oemm el Qaab tombe P and V).

De overgrote meerderheid van inscripties van Nineter zijn deze die in inkt werden aangebracht op de binnenkant van stenen vazen en fragmenten ervan van het complex van Djoser te Sakkara. Honderden ervan werden aan hem toegeschreven door interne criteria zoals wordt uitgelegd in het belangrijk artikel van W. Helck (ZAS 106, 1979, 120-132) wiens conclusies echter recent werden in twijfel getrokken door I. Regulski (zie verder). Koningsnamen vindt men nooit onder deze inscripties in inkt (uitgezonderd enkele tempel of graf namen zoalls Hoet-Ka......enz). Maar anderzijds was op een groot aantal vazen afkomstig van de zelfde site Nineters Horus naam op de buitenkant gegrift.

Nineter's graf (B) werd in 1938 door S.Hassan gevonden te Sakkara. De ingang ligt ongeveer 150 m oostwaarts van het graf van Hetepsechemoei (A) in het gebied ten zuiden van het Djoser complex. Slechts een tiental jaar geleden werd het graf opnieuw grondig onderzocht. W. Helck (op. cit) stelde voor dat bijna het geheel van de duizenden stenen vazen afkomstig van de gallerijen van het Djoser complex origineel in (de bovenstructuur van ?) het graf van Ninetjer zouden geplaatst zijn om daarbna te verhuizen naar de locatie waar de archaeologen Firth, J.Quibell en J.P. Lauer ze ontdekten.

De Palermo steen, brengt verslag uit van de een deel ( 15 jaar 6^e tot 21^e) van de regering van Ninetjer en vermeldt ook het begin van zijn titels. Zoals reeds vermeld is hij de derde vorst op de schouder van het Caïro beeldje CG1, na Hetepsechemoei en Nebra. Ternslotte vernoemen we nog een beeldje van Ninetjer. Het zou het eerste niet in stukken gebroken beeldje zijn van een identificeerbare Egyptische koning want zijn Horus naam werd erin gegrift. Recent echter heeft men de autheticiteit ervan betwist.

DE KONINKLIJKE NAMEN

Tot het verschijnen van het artikel van Grdseloff (ASAE 44, 1944, 187) die de lezing 'Ninetjer' intoduceerde werd de naam gelezen als Netjeren of Netjerimoe. De naam netjer of god staat hier uit eerbied voor de n en de naam dient dus gelezen als n-netjer. Zonder twijfel was hij de derde koning van de Tweede Dynastie (de tussenkoningen tussen de Tweede en de Eerste dynastie niet meegerekend) hij staat als immers derde op het Cairo beeldje CG1 dat uit de periode kort na zijn regering stamt.

Bij Manetho vinden we de naam Binothris (althans in de versie volgens Africanus; Eusebius noemt hem Biophis) Bit sluit goed aan bij de naam Ba-Ninetjer of Baoe-netjerw uit de lijsten van het Nieuwe Rijk. Deze persoonlijke naam staat nochtans nergens vermeld in eigentijdse documenten waar Ninetjer zowel de Horus als de nesoebiti/nebti -schijnt te zijn.

Op de Turijnse papyrus is de naam evident er staat netjer-r-n te lezen n-netjer de r is dan een fonetisch complement bij netjer.

Ook de lijst van Abydos en deze van Sakkara leveren weinig moeilijkheden op. Het kleine teken voor de ram (Abydos) en de ba-vogel 'Sakkara) is een wierookptje met zijn rook. Het kan als determinatief staan achter het woord "sntr" voor wierook maar ook allenstaand voorkomen als ideogram en wierook betekenen. Met een ba vogel erachter als determinatief betekent het ba ( ziel) en met een ram erachter als determinatief eveneens ba maar nu met betekenis van ram. Abydos leest dan vlot ba-n-netjer en Sakkara ba-netjer-w. De r en t achter netjer (in feite neter) zijn dan fonetische complementen

Er is echter heel wat meer inkt gevloeid over het gedeelte van de Palermo steen waar de koningstitels op vermeld staan. (D. Wildung 'Die Rolle', 42-43). Op zijn minst zijn er drie interpretaties voor deze korte serie hiлrogliefen. (Palermo Stone recto, lijn 4); Van rechts naar links lezen we : de horus naam N-ntjr dan een zittende farao, een bies met kleine scheuten die in latere tijden voor "n(e)ch(e)b" zal staan maar die wel gelijkenis vertoont met de "soet" plant uit nesoet of koning, dan een mond of de letter r, een golfje of de letter n en het teken voor goud n(e)boe. Dit wordt gevolgd door het begin van een afgebroken cartouche.

1. De zittende koning kan opgevat worden als een determinatief bij de Horus naam. Dan volgt r(e)n (n) n(e)bw . R(e)n betekent doorgaans naam maar kan ook jong (van vee of antilopen) betekenen. Klassiek is de r(en) n n(e)boe de gouden Horus naam. Maar de gouden Horus naam is enkel bekend vanaf de vierde dynastie met mogelijks één uitzondering van Khaba uit de Derde Dynastie. Zou hier dan kunnen staan "zoon of jong van de Goudene" ( waarbij de Goudene dan de god Seth van Ombos is ?) In beide gevallen zou het dus een voorloper van de Gouden Horus naam kunnen zijn. Alleen wat staat het bloeiend riet daar dan te doen. Is het een vergissing voor de n(e)soet plant en betekent het aldus koning ? Of is het geen vergissing en betekent het "bloeiende".
2. Het zogezegd determinatief van de zittende koning zou in feite betekenen "toet" dit is standbeeld, afbeelding, vorm " men zou dan de naam moeten lezen als "de bloeiende vorm (van de naam?) van de Goudene."
3. "Rn (ny) N(e)bw" zou een naam zijn geplaatst tussen de Horus naam en de Nesoet-biti / Nebti cartouche.

Het zou dus wel eens kunnen dat deze lijn een grote betekenis heeft voor de studie van de Gouden-Horus naam. Maar het is moeilijk om uit te maken of we achter achter de Horus naam met een volledige H(o)r N(e)bw Ren -of Gouden Horus naam te doen hebben of met de titel Ren (n) N(e)boe gevolgd door de ontbrekende naam in de cartouche. In het eerste geval zou de cartouche dan een derde naam bevatten die dan ofwel de nesoet)biti of de nebti naam of beide zou moeten zijn. Het zou wel eigenaardig zijn daar op de verso zijde van Palermo steen bij farao Oeserkaf het volgende staat Neswt-bity (Wsrkaf) iri.f m mnw.f ...met de N(e)soet biti titel buiten de cartouche zoals het traditioneel voorkomt . Nog een andere mogelijkheid is nog dat r+n dus wel degelijk naam zo betekenen en neboe de Gouden Naam wat dan de lezing "Gouden naam, Rn ' of "Gouden naam Naam zou opleveren. Hoe dan ok,de evolutie van de titulatuur is nog steeds slecht bekend, en zo zou eveneens de nebti naam ontstaan zijn achter het gebruik van deze samenstelling als een terugkerend infix van de nesoet-biti namen.

We hebben ook al besproken dat in sommige documenten de nebti naam Ninetjer ook de nesoet-biti naam was.

Het meervoud

1. De meest typische manier om het meervoud van zelfstandige naamwoorden aan te duiden is door het toevoegen van de drie meervoudstreepjes samen met de uitgang w ( oe). Maar in de hiлrogliefentaal ging men soms zeer spaarzaam om met tekens en zo is het niet ongebruikelijk dat i (i) en w (oe) vaak weggelaten werden in een woord tenzij ze aan het begin van een woord voorkomen. Dit weglaten gebeurt verschrikkelijk veel wanneer het om een grammaticale uitgang gaat zoals de meervouds w. Zie hieronder het woord voor vogel= aped en zijn meervoudsvormen en het word hebesoe = kleren. Omdat de de drie streepjes volstaan om het meervoud weer te geven wordt telkens bij de tweede vorm van het meervoud de w weggelaten. Bij de translatie schrijven we deze alsnog maar tussen haakjes.

   
   
   
   Voor wie het nog niet gezien zou hebben de gans bij het woord vogel is een determinatief en ook het eigenaardige teken achteraan het woord kleren, bestaande uit een "men" spelbord en een daarachter weggestoken "s" , is eveneens een determinatief het staat voor een kleed (s) met franjes deze laatste verbeeld door het spelbord.
   
   

2. Tweede manier om het meervoud weer te geven is het teken driemaal herhalen. Zie hieronder voor de landen .Ook hier gaan we de uitgang w in detranslatie tussen haakjes zetten tA(w). Merk op dat men de drie puntjes of zandkorreltjes want dat stellen ze voor kan weglaten. Soms zijn het er ook maar twee ipv drie. In de afbeelding staat een capitale fout het meervoud van ta is taoe en niet taoei wat een tweevoud is

   
   

3. In het Egyptisch kennen we ook een tweevoud, telkens het om paren gaat .Voorbeeld de (twee) oren, de (twee) armen maar en dit komt frequent voor ook de (twee) landen d.i. Opper- en Neder-Egypte. In het mannelijk is de uitgang wi (oei) voorbeeld taoei= de twee landen, aoei=twee armen en in het vrouwelijk ti (ti) v.b. de Neb-ti naam van de koningen (de twee meesteressen).
   
   

4. Zoals bij het meervoud kan het tweevoud ook uitgedrukt worden door het woord tweemaal (i.p.v. driemaal bij gewoon meervoud) te herhalen c.f.r. taoei de Twee Landen.
   
   

dat het om een reële arm gaat en niet om de letter a. In de nebti naam word de dualis of het tweevoud gevormd door de de twee kommetjes niet alleen te herhalen maar door er tevens de godinnen waar het overgaat erboven te plaatsen. Merk op daar het over een meesteres gaat we achter het kommetje= neb meester de vrouwelijke uitgang t verwachten maar die is hier weggevallen.

Er is een foutje in bovenstaande afbeelding. Bij de laatste nebti meervoudsvorm is er een t (broodje) wegevallen voor de dubbele streep. Op zich is dit niet echt ongebruikelijk want ook een t en d worden vaak weggelaten, zeker als het grammaticale uitgangen betreft, maar we wilden hier juist de normale vorm illustreren. U ziet de Egyptenaren waren geen meesters in een unieke spelling. Het voornaamste was dat men het begreep en dat het esthetisch mooi was

Nu we het toch over neb hebben. Dit kan niet alleen meester betekenen maar ook ieder, alle, gelijkwelk. Hoe kunnen we nu die twee onderscheiden ?

1. neb in de betekenis van "alle, ieder," gedraagt zich als een bijvoeglijk naamwoord en staat dus ACHTER een zelfstandig naamwoord en komt in getal en geslacht overeen met het zelfstandig naamwoord zoals ieder bijvoeglijk naamwoord doet. (cfr chet nebet)
   
2. Wanneer het om een meester gaat is het een zelfstandig naamwoord en dit komt dus VOORAAN te staan (cfr neb abdjoe)
   
   
   
   
   Merk op dat de papyrusrol bij"chet " een determinatief is en dat de bijtel in abdjoe gelezen kan worden als "mer" maar ook als "ab" dat het hier ab moet zijn blijkt uit het been (b) als fonetisch complement. De cirkel met het kruis  staat als determinatief voor stad.

NEBRA (RANEB) KAKAOE

Zoals eerder gezegd staat de opvolging Hetepsechemoei, Nebra, Ninjeter vast. Zie hiervoor hoger de bevindingen van graf A te Midden-Sakkara en het beeldje van de priester Redjit (vroeger Hotepdief).

NAMEN

De horusnaam ( zie hierboven de serech op lijn drie) Nebra vinden we op een uit Memphis afkomstige stele, op het Cairo CG 1 beeldje en verder op afdrukken van cylinderzegels en rotsgraffiti. Soms wordt de naam als Raneb gelezen dit zou echter impliceren dat de betekenis van de naam '(De god ) Ra is (mijn) Heer indhodt. Maar in deze tijd was Ra als godheid nog onbekend. Het is dan ook meer dan waarschijnlijk dat het hier om een zogenaamde directe genetief gaat . De genetief is een naamval die op bezit duidt en best kan vertaald worden in het nederlands door "van". Neb kennen we reeds als zijnde "heer" , en Nebra wordt dan de heer van Ra waar Ra staat voor de zon en niet voor de godheid. Dus de Heer van de zon. (Wilkinson 1999 p. 84; maar ook J. Kahl, in voorbereiding).

De geboortenaam in latere koningslijsten is unaniem Kakaoe (Sakkara-Tjoeloi graflijst nr; 4; Abydos-Sethi tempellijst nr. 10, Turiinse Canon 2,21). Zie hierboven lijn 1 en 2. Dit gelijkt bovendien erg op de naam die Manetho vermeldt " Kaiechos "0( versie Africanus) en Kaichoos ( versie Eusebius); Manetho voegt er nog aan toe dat tijdens zijn regering :" de' Apis-stier te Memphis en de Mnevis stier in Heliopolis alsook de geit van Mendes vereerd werden als goden. De lengte van zijn regering versie Africanus was 39 jaar maar dit is blijkbaar te lang een periode van 10-15 schijnt dichter bij de werkelijkheid te liggen.

In de Annalen van Memphis (Palermo steen, Caïro steen en andere fragmenten), zou de regering van Nebra, volgens de reconstructie van de muur waar de stenen vandaan komen op de vijfde lijn staan . Deze lijn vangt rechts aan met de regering van Hetepsechemoei. Zijn regering zou ongeveer zes jaarkompartimenten eindigen voor de sectie van Ninetjer' s regering die bewaard gebleven is op de Palermo steen. Alle reconstructies komen overeen over het feit dat de beide regeringen van Hetepsechemoei en Nebra ongever 39 jaar hebben geduurd. Maar de juiste onderlinge verhoudingen van de regeringsjaren zijn niet precies bekend intelligente gokken gaan van 29+10 tot 19+19. Alle mogelijkheden blijven echter open al schijnt een kortere regering van Nebra van ongeveer 10 jaar meer waarschijnlijk dan een 19+19 verdeling (Helck M.D.A.I.K. 30,1974 p.31; id.'Thinitenzeit' 1987 p.125; Kaiser Z.A.S. 86,1961 p.39; Barta Z.A.S. 108,1981 p.11; text in Schafer 'Ein Bruchstuck Altagyptischer Annalen' ). *(Helck-Z.A.S. 106, 1979 leest de naam 'Kaoe' en niet 'Kakaoe').

Naam Noebnefer op vazen uit djoser's complex

Uiteindelijk nog dit : Gunn (in A.S.A.E. 28 p.152) stelt de naam Noebnefer -zoals te zien op lijn 4 - (in twee inscripties op vazen uit Djoser's complex) voor als Nebra' s nesoet-biti naam; maar aangezien de beide namen sindsdien nooit meer samen zijn gevonden moeten we op onze hoede zijn met deze hypothese. Nebra's nesoet-biti naam is waarschijnlijk Kakaoe ofwel een totaal verschillende naam. Noebnefer kan ook onmoglijk de nesoet-biti naam van Neferkaseker (reeds zelf een nesoet-biti naam) zijn en zou dan een ander ephemere koning uit de periode post-Ninetjer en pre-Chasechem zijn. Anderzijds komt de paleis naam 'Hoet Menet-'Anch' voor in beide Pyr.Deg. IV inscripties (nr.99 en 100) maar ook in een inscriptie die gedateerd wordt onder Ninetjer (Noeb Rn). Dicht bracht er Helck toe om Noebnefer als een dichte opvolger van Ninetjer te beschouwen die hij plaatste na Oeng en Sened. Maar alles zou beter op zijn plaats vallen indien Noebnefer inderdaad de nesoetbiti naam van Nebra zou zijn, die op dit ogenblik indien we abstractie maken van Kakaoe niet echt met zekerheid bekend is. Indien dit werkelijk zo zou zijn dan kan echter Kakaoe niet meer als nesoet-biti fungeren en waar moet men dan de oorsprong van deze naam zoeken ?

Deze lezing van de naam wordt nu algemeen aanvaard. Zoals we in onze uiteenzetting over Ka (29.09.2006) reeds hebben gezegd wordt stier gespeld zoals op de eerste lijn het correcte meervoud zou dan zijn zoals op de tweede lijn en de correcte naam Ka-kaoe:Ziel van de stieren zoals op lijn drie. Vergelijk dit met de bovenstaande namen zoals ze op de monumenten werden gevonden en u zult begrijpen dat Egyptenaren vrij los maar esthetisch verantwoord omsprongen met hun spelling. In het eerste geval wordt de stier weggelaten en  meervoud wordt hier uitgedrukt niet door gans het woord driemaal te herhalen of door de meervoud streepjes maar door alleen de penis driemaal voor te stellen wat natuurlijk de mannelijke kracht van de koning benadrukt. Indien we alleen over deze versie zouden beschikken zou het logischer zijn Kaoe (Stieren) in plaats van Kakaoe te lezen. De betekenis van de naam komt dan wel in het gedrang.  In het tweede geval wordt de eerste Ka correct voorgesteld als ziel en het meervoud eveneens correct door de drie streepjes maar nu herhaalt men de armen niet bij het begin van het woord stier.

VOORWERPEN

• De stele (zie fig.) die zich nu in het Metropolitan Museum of Art (acc. 60.144) bevindt werd in 1960 door het museum gekocht. Het was afkomstig uit de streek van Memphis met name uit Mit Rahina in de Midden-Sakkara necropool en werd gepubliceerd door H.G. Fischer in 1961. De steen bestaat uit rode graniet, 99 x 41 cm groot en alhoewel het bovenste gedeelte ontbreekt kan men de stele op grond van reconstructie rangchikken als een met een ronde bovenrand. In een later artikel bij J.P. Lauer ( in 'Orientalia' 35, 1966 p.21-27) waarin deze trachtte de koninklijke status van de Thinitische begraafplaats van Sakkara te benadrukken, haalt hij als een van de tegenargumenten hiervoor aan (en als argument om Abydos als koninklijke begraafplaats van de Thinitenkoningen te bestempelen) het ontbreken van koninklijke steles in de mastabas van Sakkara. De Nebra stele zou dit argument dan ontkrachten. Evenwel ging de betwisting hier over het veld met mastabas aan de noor-oosttelijke helling (nu bijna unaniem aanvaard als zijnde een begraafplaats voor edelen) en niet over graven A en B waarvan de status van koninklijke begraafplaats uit de Tweede Dynastie nooit werd betwist.

• Het beeldje van Redjit (vroeger Hetepdief) Caïro CG 1 werd reeds onder Hetepsechemoei besproken.

  

  Zegelafdrukken

• Zegelafrukken (cfr I.A.F. 3 fig. 264,294,295,296,367) zijn gevonden in graf tomb A ten zuiden van de temenosmuur van Djoser. (cfr. Hetepsechemoei voor bespreking en afbeeldingen).
  

• Er zijn slechts drie stenen vazen met inscripties van Nebra gevonden in het Djoser complex. (Pyr. Deg. IV,1 pl.VI,3,4 en 11,58) maar er bestaat nog één waarvan de herkomst onbekend is (Kaplony, Steingefasse 35,16) en dan is er nog de inscriptie op een vaas uit het complex van Menkaoere te Gizeh (Reisner, Mycerinus pl.70c).

  

  Inscriptie bij Armant site 34

• Twee rotsgraffiti nabij Armant dragen de serech van deze koning : de eerste bij Armant site 34(fig ->) in de westelijke woestijn en een andere bij site 40 in de oostelijke woestijn (Winkler) (cfr. Wilkinson E.D.E. p.168,173). Alleen site 34 toont zonder twijfel de serech van Nebra, de andere is meer uitgewist en onduidelijker.

• Tenslotte is er nog een plaat in steatiet met zijn naam op gebonden te El Kab door Quibell (1898) in het trapgraf nr.2 (Wilkinson, op.cit. 333).

Nota bij de inscripties op de stenen vazen

De inscriptie op de vaas uit het graf van Peribsen te Oemm el Qa'ab (P) werd bestempeld als een usurpatie van een vaas van Nebra' door Ninetjer, maar de rechterzijde kan evengoed op een natuurlijke wijze ziijn afgesleten en het 'ra-neb' teken boven links heeft niets te maken met de koningsnaam maar is misschien een aanwijzing van de dagelijkse reinigings rite door de priester. De tekens onder de serech van Nebra kunnen mogelijk duiden op het koninklijk domein 'Hoet za Ha neb' , bekend uit de eindperiode van de Eerste Dynastie. Een ander domein van koning Nebra vinden we terug op een zegelafdruk uit het graf van Hetepsechemoei-Nebra (Maspero A.S.A.E. 3, 1902) (cfr. fig. nr. 264) maar de lezing als Ti-oea is zeer onzeker.

Een andere inscriptie op een vaas van Horus Ninetjer (Pyr.Deg. IV n. 68) noemt Hoet Pe-Hor-Msn van Horus Nebra , op een gelijkaardige inscriptie (Pyr. Deg. IV nr.58) uit de regering van Hetepsechemoei werd de Horus naam van Nebra toegevoegd. Buiten deze vazen zijn er geen andere meer waar de naam van Nebra op voorkomt. Hierbij laten we buiten beschouwing de twee waarop de naam van Noebnefer voorkomt vermits we deze als een aparte koning zullen beschouwen.

GRAF A (Sakkara)

De gallerijen onder het complex van Oenas werden besproken in het artikel van Hetepsechemoei. Hier zullen we alleen herhalen dat sinds een paar jaar de tendens bij de meeste onderzoekers is om dit graf niet alleen aan Hetepsechemoei maar ook aan Nebra toe te schrijven.

Er zijn vier mogelijkheden

1. Nebra bezette dit graf dat echter volledig door Hetepsechemoei gebouwd werd .
2. Nebra bezette het (onafgewerkte) graf van Hetepsechemoei en beëindigde de bouw ervan.
3. Nebra werd ergens anders begraven en de zegelafdrukken tonen alleen aan dat hij het graf van zijn voorganger voltooide of er zelfs alleen maar de begrafenis voorzat (zoals bij Qa'a-Hetepsechemoei en Chasechemoei-Netjerihet te Abydos).
4. Nebra bouwde alleen maar deze tombe en sloeg er enkele objecten die aan zijn voorganger toebehoorden in op.

De stratigrafie van dit monument is echter weinig bekend en latere begravingen hebben deze nog meer komen verstoren.

Op grond van de uitsgestrekheid van het graf wordt Hetepsechemoei als eigenaar verkozen omdat dit beter past bij een langere regering. We bezitten immers veel meer materiaal uit de periode van Hetepsechemoei dan uit deze van Nebra. Dit leidt dan tot de veronderstelling dat Nebra's regering dus korter geduurd zou hebben dan deze van Hetepsechemoei en alleen deze zou dan de tijd gehad hebben om een dergelijk complex te bouwen. Maar dit is alles behalve zeker. We weten dat de periode van de regering van beide samen zowat 40 jaar geduurd heeft en dus zou het evngeod kunnen dat ze elk 20 jaar hebben geregeerd. Het kan bijvoorbeeld goed zijn dat de schaarste aan vondsten van Nebra te wijten is aan toeval. Maar een statistische en vergelijkende analyse toont aan dat we meer objecten hebben van koningen die langer hebben geregeerd en minder of toch zeer weinig (en soms geen enkel) voor kort regerende koningen (v.b. Nineter,Chasechemoei versus Oeneg, Sened en Noebnefer)

Men kan dus met een bepaalde zekerheid Hetepsechemoei als de bouwheer van dit graf aanwijzen. Zijn regering heeft waarschijnlijk dubbel zolang geduurd als deze van Nebra ( 19 versus 10 jaar).

Stadelmann heeft de de gallerijen onder de volledige westzijde van Het Djoser complex te Sakkara met zekerheid tijdens de Tweede Dynastie gedateerd. Niet minder dan drie verschillende groepen gallerijen werden in de zachte rots uitgehouwen in deze area ( van de westelijke helft van het noordelijke plein, door het centraal "Westelijk Massief" tot aan de zuidelijke gallerijen die slechts een vijftigtal meters van graf A verwijderd zijn.

De langste, centrale groep zou van Ckasechemoei kunnen zijn ( maar geen enkele vondst bewijst dit ). Dus kan er evengoed aan gewerkt zijn door de weinig bekende vorsten uit het midden van de dynastie of zelfs door Nebra. Een ander alternatief is dat andere gallerijen zich zouden kunnen bevinden in een nog niet geëxploreerd en met zand bedekt gebied ten zuiden van Hetepsechemoei's en Ninetjer' s gallerijen en ten oosten van de pyramide van Sechemhet.

BESLUIT

We kunnen besluiten dat de weinige vondsten in ons bezit niet toelaten om ons een duidelijk beeld te vormen van de regering van Nebra, die wellicht een vijf- tot tiental jaar geduurd heeft.

We kunnen wel gaan speculeren over het bijzonder karakter van de koninklijke namen en titels van de koningen van deze dynastie, waarvan verschillende maar vage schaduwen zijn in de lange geschiedenis van het Oude Egypte. Onafhankelijk van de correcte lezing van zijn naam Raneb of Nebra kunnen we zeggen dat de "zonneverering" terrein schijnt te winnen tijdens deze periode in de namen en titels: Horus Neb-Ra, Nesoetbiti-Nebtyi Oeneg, Seth-Ra Peribsen, Netjerikhet Ra-noeb... om nog niet de namen op de koningslijsten uit het Nieuwe Rijk (en latere afleidingen ervan(?)) van deze Tweede en Derde Dynastie te noemen. Het zijn namen die samengestld zijn met Ra: Neferkara, Nebkara.

Deze feiten samen met het begin van de "slechte tijden" op het eind van de Eerste Dynastie en nadien (zowel de naam van Hetepsechemoei als deze van Chasechemoei, zouden een afspiegeling zijn van deze situatie) kunnen door ons niet omgezet worden in "zekere" geschiedenis maar zijn wellicht voldoende om ons voor te stellen dat de staat bepaalde "onrust" diende te verwerken (daarom niet in de aard van een burgeroorlog tussen de volgelingen van Seth en die van Horus of tussen het Noorden en het Zuiden zoals vroeger al eens werd gesuggereerd).

Deze perikelen vonden hun einde-alhoewel verre van definitief- op het einde van de regering van Chasechemoei en deze van Djoser/Netjerichet: de verbondenheid met koninklijke voorgangers werd benadrukt op verschillende manieren: ("collecties " van stenen vazen met koninklijke inscripties, legitimatie van het heilig bloed langs vrouwelijk lijn, voorzitten en organizeren van de begrafenisceremonieen begraving van de overleden koning, oprichten van majestueuze monumentale koninklijke graven en complexen). Voor de schitterende periode van de "grote pyramiden" aanvangt zou er nog een duistere periode van enkele decaden ( midden en late Derde Dynastie) volgen.(cfr D. Gould, 2003].

De wortels van de mysterieuze (en ongetwijfeld ook politieke) problemen die eindigden met Peribsen's "ketterij van Seth" schijnen te liggen of op zijn minst de kop op te steken bij het begin van de eerste helft van de Tweede Dynastie of misschien reeds op het einde van de vorige dynastie (F. Raffaele, 2005).

Tot op heden echter is het practisch onmogelijk gebleken om de oorsprong en de essentie van de culturele veranderingen die leidden tot de aanname van bepaalde namen, nieuwe koninklijke titels, en de verandering van godheid die het koningschap beschermde (en gedeeltelijk ook de verandering van plaats van de koninklijke necropool en andere meer of minder relevante verschijnselen) te verklaren. Nieuwe vondsten zijn steeds welkom en essentiëel voor een betere interpretatie. Maar ook het bestuderen van de gekende feiten vanuit een andere theoretische hoek of een nieuwe analyse van vanouds bekende bronnen (met betere foto's, door directe observatie, of in het licht van andere nieuwe ontdekkingen of juist zonder de vanzelfsprekendheid van "oude" dogmas) kan belangrijke details en oplossingen aanbrengen die werden over het hoofd gezien en aldus nieuwe gedachtenstromen op gang brengen die leiden naar volkomen verschillende conclusies dan deze die momenteel algemeen aanvaard worden.