Vanaf mijn teenerleeftijd had ik regelmatig briefcontact met opa. Vaak ging het over boeken of gedichten die we beiden mooi of juist niet mooi vonden. Ook nadat Wim en ik getrouwd waren ging dat door. Hij was het eens met mijn keus en dat liet hij merken ook. Zijn brieven zijn, vind ik, zo bijzonder dat ze eigenlijk bedoeld zijn voor een breder publiek. Daarom, en ik ben in de gelegenheid, volgt hier zo'n speciale brief.

13-10-‘71

Lieve kinderen,

Ik begin dan nu aan een brief aan jullie. Eerst over dat dikke boek: Soldaat van Oranje. Een heel eerlijk boek, interessant om te lezen, maar voor mij houdt daar alles mee op. Zeer toepasselijk lees je op elke bladzij het woord godverdomme. Dat woord kàn voor een stervende soldaat een gebed zijn, maar in dat boek is dat geen gebed, vrees ik.
Door de Duitsers te verdoemen is het noodzakelijk dat je in elke Duitse jongen niets ziet dan het symbool van een macht die inderdaad verdoemeniswaardig is. En om dat te kunnen volhouden moet je hem kunnen haten wat altijd een tweesnijdend zwaard is.
Maar als ik in die jaren met Duitse jongens sprak… dan was het altijd: Was müssen sie, anders worden ze voor de muur gezet. Op zichzelf was dat laf, maar we moeten niet vergeten dat niet elke soldaat een martelaar hoeft te worden. En wie was nu de eigenlijke schuldige? Hitler schijnbaar. Maar het Duitse gewone volk zèlf. Hadden zij niet uit tienduizenden kelen: Sieg Heil gebruld dan was Hitler niet zo verdwaald. De jongens konden nu wel zeggen: Was müssen sie, maar zij waren er zelf de schuld van.
Zo verging het vroeger keizer Wilhelm ook. Hij heeft in zijn boek zijn hofhouding, zijn generaals aangeklaagd als de ware schuldigen van de eerste Wereldoorlog. Hij, als 19 jarige jongen tot keizer gemaakt, alles had voor hem geknikt. Dat was zijn val geweest en dat was ook de val van Hitler geworden. Mensvergoding en de straf kregen ze thuisbezorgd.
Ja, nu verwenst de Duitser Hitler naar de diepste hel. Fout. Of zij er van geleerd hebben moet de toekomst uitwijzen. Of zij het op de een of andere manier het nog van het geweld verwachten zullen zij en elke regering weer bedrogen uitkomen.
Ik heb het in een visioen gezien. Ik begreep die symbolen helemaal niet, maar die kalme jonge man die dan altijd naast me staat, gaf me in een paar woorden uitleg.
Dat boekje Peper en Zout,… prachtig man!
Dat boekje Liefde heb ik met gemengde gevoelens gelezen, dat moet ik nog eens lezen voor ik weet wat ik er aan heb.
Dit had ik al geschreven met de pen, nog beter te lezen dan met mijn getik…

Johan