Nog nooit waren er zo weinig varkens in Duitsland en in Nederland. Ook in België ging de varkensstapel met reuzenschreden achteruit. Wat zit er achter al die varkensvermindering? Minder vleesetende consumenten, zeker, en de stikstofcrisis. Maar op de achtergrond spelen nog twee factoren een rol. Afrikaanse varkenspest en de lobby van de energiesector.
In België werden in mei 2023 428.502 varkens minder gehouden dan een jaar eerder, blijkt uit cijfers van het Belgische statistiekbureau Statbel. De varkensstapel daalde er met 7,3% tot 5,08 miljoen dieren. Volgens Statbel is de forse daling in één jaar tijd te wijten aan "de onzekerheid in het stikstofdossier en de slechte marktsituatie in 2022", schrijft VILT.

Voor Belgische varkenshouders blijft het moeilijk te exporteren naar de Aziatische landen, sinds de uitbraak van de Afrikaanse varkenspest in 2018. Tel daarbij op "de zeer dure voeders en zeer lage varkensprijzen" waar de varkenshouders mee te maken hadden en de daling is verklaarbaar. Naar verwachting van Wouter Wytynck, expert varkenshouderij bij Boerenbond, zal de Belgische varkensstapel in de toekomst een stuk kleiner zal blijven dan een jaar of twee geleden. Daarbij speelt die aanhoudende onzekerheid over het stikstofdossier zeker een rol: nog maar 236 varkenshouders tekenden in op de opkoopregeling, waar de Vlaamse regering 980 hoopte uit te kunnen kopen. Inmiddels is de regeling versoepeld waardoor tot 3.000 varkenshouders er gebruik van zouden kunnen maken.

Maar ook in Duitsland krimpt de varkensstapel fors. Sinds de eenwording in 1990 telde Duitsland nog nooit zo weinig varkens, meldde het Duitse statistiekbureau Destatis dit voorjaar. Destijds telde Duitsland 30,8 miljoen varkens, inmiddels zijn het er 20,7 miljoen. Afgelopen jaar kromp de Duitse varkensstapel met 7,1%.

In 10 jaar stopte bijna de helft van de Duitse varkenshouders, aldus Agrarheute. Op de peildatum van 3 mei 2023 telde Duitsland 15.900 varkenshouderijbedrijven, een daling van maar liefst 43,4% (-12.200 bedrijven) ten opzichte van 2013.

Nederland voegt zich in dezelfde trend. Ook bij ons was het aantal varkens nog nooit zo laag, berichtte Trouw in september. Voor het eerst in 40 jaar daalde het aantal varkens in ons land onder de 11 miljoen. Voor een groot deel is deze daling toe te schrijven aan de uitkoopregeling die het vorige kabinet in het leven riep als maatregel tegen geuroverlast in met name varkensdichte gebieden als Oost-Brabant en Noord-Limburg. Aan die ‘warme sanering’ namen 277 varkenshouders met zo'n 600.000 varkens deel.

Varkenspest
Dat de stikstofcrisis een grote rol speelt in de varkensvermindering in Nederland en België, zal niemand meer verbazen. En vlak ook de consument niet uit, die weliswaar heel langzaam, maar toch zeker, minder vlees gaat eten. Toch speelt er nog twee minder bekende factoren een rol. De ene is de zojuist al genoemde Afrikaanse varkenspest. Zodra die voor mensen ongevaarlijke ziekte de kop opsteekt, leggen allerlei (Aziatische) landen meteen importrestricties op. Vlees wordt niet meer vertrouwd, zodat slachters hun vlees niet meer internationaal kwijt kunnen. Dat laat de sector die van oudsher de wereld ook buiten de EU bedient, krimpen.

Energie in plaats van voer
En dan blijkt er nog een kaper op de kust. De energiesector. Die lobbyt al volop voor het mogen opstoken van de biomassa van de reststromen die vanouds naar de varkens zouden gaan. Ze maken gas van oud brood, taart, gebroken koekjes en bierbostel. Zulke biomassa tot energie verwerken, heet in de EU duurzaam.

Inmiddels betalen energiebedrijven meer voor voedselafval dan de veevoerindustrie. Dat kan een verrassend snelle afbouw van met name de varkenssector betekenen. Je plakje gekookte ham in je tosti zal er heel duur van worden. Niet ondenkbaar is bovendien dat de prosciutto crudo uit Italië en de Serranoham uit Spanje - die alle twee voor een belangrijk deel van Nederlandse varkensbillen worden gemaakt - uit de schappen van je favoriete supermarkt zullen verdwijnen.