In 1667 werd de laatste Limburgse heks verbrand op de Tjenneheuvel

Wie kent er Jeanne Machiels?

Volgens de ene bron uit Helshoven, volgens een andere uit Mettekoven. Een braaf mens, dat zich onledig hield met kruiden, maar Tjenne was blijkbaar bij enkele andere dorpelingen een doorn in het oog. Zo erg, dat ze dood moest.

De naam ‘Tjenne’ verwijst naar een zekere Johanna Machiels uit het Zuid-Limburgse Helshoven, in beschuldiging gesteld voor hekserij in 1665 en na een twee jaar durend proces veroordeeld tot de doodstraf in 1667. ‘Tjenne de heks’ zou de verpersoonlijking van het kwaad zijn geweest en anderen tot allerlei wandaden hebben aangezet. Haar straf werd uitgesproken aan de voet van een reusachtige linde nabij een vierdorpenkruispunt van twee oude Romeinse heirbanen. De verbranding van Johanna Machiels vond plaats op de brandstapel zo’n honderd meter verder op het hoogste punt van de vallei, later de Tjenneheuvel genoemd.

Klassenjustitie van de bovenste plank

Vanop de Tjenneheuvel liggen Borgloon, Heers en Sint-Truiden aan je voeten, de vroegere gemeenten Hoepertingen, Mettekoven, Gotem en Voort vormden er een vier-dorpen-kruispunt. Op dat kruispunt stond een boom, die door alle reizigers gebruikt werd als baken in het landschap. Zijn omtrek bedroeg 5,6 meter en in zijn spleten konden gemakkelijk vier personen zitten. Hier werd Tjenne levend verbrand, “ten veure” (door het vuur) terechtgesteld. Dat het proces al twee jaar geduurd heeft, en voeg daarbij de nodige martelingen toe om een bekentenis af te dwingen, dat mogen de heren en geestelijken-rechters van toen een hele bussel pluimen op hun hoed van klassenjustitie steken.

Tjenneheuvel met Tjenneboom

Een kruispunt, op een hoogte gelegen, op de dorpsgrens, dat was de ideale plek om terechtstellingen uit te voeren. Op de plek waar de brandstapel van Tjenne stond werd een lindeboom geplant die uitgroeide tot een reusachtig exemplaar. In 1888-1889 stierf de oude lindebomen er schoot een populier (een canadaboom) uit de grond. Die boom kende een woeliger bestaan, want volgens de overlevering was de rusteloze geest van de veroordeelde Jeanne Machiels in de buurt van de Tjenneheuvel blijven rondwaren. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog werd de boom getroffen door natuurgeweld, of was het de toorn van Tjenne, maar hij overleefde deze slag. Intussen deed de Tjenneheulvel dienst als uitkijkpost voor het Belgisch leger, nog voorn de Duitse inval. Vanop de heuvel heb je inderdaad een panoramisch zicht op Haspengouw, een groot deel van Limburg en Luik. Ook de Duitse en Amerikaanse troepen maakten gebruik van deze strategische locatie.

Levend verband door snotneuzen

De Yankees waren nog maar net vertrokken, of een blikseminslag reet de stam van de boom open en rond 1960 waren het spelende kinderen die vuurtje-stook speelden en de holle boom ging in de vlammen op. Bijna 300 jaar na de terechtstelling van Tjenne, werd ook de Tjenneboom levend verbrand. Enkel een stronk bleef nog staande maar het bleek -excusez le mot- slechts uitstel van executie en de restanten van de eens zo machtige populier kwamen terecht in een nabijgelegen tarweveld.

Een derde Tjenneboom

Dankzij de inspanningen van lokale bezielers rees er uiteindelijk een derde Tjenneboom uit de as van Jeanne Machiels. Op 22 april 1970, tien jaar later, werd onder impuls van burgemeester Vrancken van Voort en broeder Arsène Martens van Zepperen, de bezieler van de kapel van Helshoven, een nieuwe boom geplant, een witte abeel (zilverpopulier). Jozef Weyns, de eerste conservator van het Openluchtmuseum van Bokrijk, schreef een gedicht voor de gelegenheid, dat voor kort nog naast de Tjenneboom prijkte:

Opnieuw geplant

Door Vranckens hand

Waar ‘k eeuwen overschouw

Ons vruchtbaar Haspengouw

Er werd ook een monument opgericht: Jeanne Machiels kreeg eerherstel in de vorm van een beeld waarbij ze ten hemel wordt gedragen en de bijbehorende zuilen voor meer samenwerking en verdraagzaamheid staan. Die witte abeel staat er nog steeds, al 50 jaar. Nog steeds is hij een merkpunt voor kaartentekenaars en landmeters. Nog steeds in het zicht van onder zijn kruin adembenemend. De rust op de Tjenneheuvel lijkt wedergekeerd. En nog steeds wordt Tjenne herdacht. Of het nu nog gebeurt weten we niet, maar voor 10 jaar toch alleszins werd Tjenne opnieuw verbrand door de dorpsbewoners die het verhaal van de vermeende heks tussen Mettekoven en de Tjenneheuvel nieuw leven inbliezen. Alleszins een traditie om, als ze verdwenen zou zijn, weer in ere te herstellen. Als je er met de fiets op uittrekt, zorg dat knooppunt 161 op je fietsroute ligt. En als je houdt van wandelen, parkeer aan de Kapel van Helshoven en wandel naar de Tjenneboom toe. Wees wel voorzichtig, want de fietsers die van boven naar beneden komen, hebben vaak grote snelheden, en soms heb je daar exemplaren tussen met weinig respect voor voetgangers.