Nou vooruit... nog één keer Johanna op z'n Achterhoeks!
Vooral in het weekend horen we hier het geknal van de jagers. We halen dan onze katten binnen, want of ze het verschil niet (willen) zien? De jagers zien katten als vijand voor hun wild, heb ik me laten vertellen. Buurman Jans wil de jagers niet langer vlakbij z'n huis hebben. Ze willen nl de fazanten op een bepaalde manier opjagen en die hebben dan geen schijn van kans meer. Bovendien vindt hij het voor Geesje te gevaarlijk. "Zee hef zo een schot hagel in de konte as ze doar in de tuin bezig is". Meneer de jager was zo kwaad dat hij hele vervelende dingen ging zeggen die ik hier niet zal herhalen. Toen was Jans er helemaal klaar mee. Op het land bij ons achter zijn ieder jaar nog een aantal hazen die je lekker ziet smikkelen en rennen. Verleden jaar waren er telkens vier zich daar prima vermaakten. De jagers kwamen... en de volgende dag was er nog maar één. Hier komt dan Johannetty!
De jacht is lös
t Is in de maond oktober De hazen kriegt t der veur Ik heure de geweren Et geet al stief zo deur Ik zie den jager trekken, Et schot klinkt aover n es Dan denk ik biej mie zölf: Den is der weer ewes. Van t zommer nog zo nerig eviesterd deur et bos Noe vindt de hond em starvend Op t zachte greune mos Weer heure wie-j van klopjacht, Dat is n moord in t groot. Et dier in t nauw edreven Is wisse van de dood Zo is ok t hazenleaven Een kommen en een goan En t mensdom mag zo geerne Een haesken, broen ebraon. En bleven z allemaol lopen Wat was t oew dan een toer, Ze vratten alle rogge op Van onzen armen boer. Eén ding is mien zo wonder: Dat héé neet scheten mag, Wat op zíén greune akkers Geet vretten dag nao dag.
Johanna gaf evèènsterd wat ik vertaald heb met eviesterd. Opa Bijenhof gebruikte dat voor iemand die er snel vandoor ging. Ik heb geen Achterhoeks woordenboek en moet soms gokken. En echt helemaal goed vertalen ?? In de Achterhoek is een es een enk en dan zit je weer met een rijmwoord dat niet klopt.
Gek hoor dat Sallands/Twents nog zo anders klinkt dan het Achterhoeks. Eigenlijk verschillen de woorden niet zoveel, maar de klank is wat anders. Door een duwtje in deze richting van neef Wim komt dan een stukje Johanna in het Achterhoeks van Vorden en omstreken. Er kan een tikkeltje Voorst in doorklinken, want opoe Bijenhof- Barmentloo is daar geboren en opgegroeid en zoals jullie weten heeft zij veel invloed gehad op onze vroegste jeugd. Ik twiefeln nog efkes tussen wegjen en weggesken. Ik laot et toch moar zo.
Toen k wonen an dat weggesken
Ik wonen an een weggesken Waor t stille en röstig was En mooi an alle kanten Ak ston en kek deur t glas. Ik zag de akkers welven, Het grote grösland gruun, De stille boerenhuze, Woar weelde was betuun.
Ik zag de blanke barken In dokters olden hof, In herfsttied n griezen toren, As al het blad völ of. Het ene boerenhuus ston Met t höfken op mie toe En an mien achterdeurken Was k zo bie-j schoap en koe.
Ie-j leaven der zo vrie-j en Met de natuur zo mee, Ie-j proaten met de lammer En kunnig was oew t vee. t Was op een zundagoavend, Dak al in bedde lag En nergens bie-j de noabers Het lich meer brannen zag
Toen heurn ik d'r ene hägchen Heel kot bie t raam, waor k lei. Ik dagche, zol der ene Iets an eschotten wean, Den doar noe lig te sloapen? k Ston op en trok' mie-j an k Dee dachterdeure lös en Het hägchen ging verdan. Toen halen ik een lämpken, En ging d'r is op toe. t Was kunnigheid van mie-j, want Het was mien buurmans koe!
In t huus waaw met zien beiden, Twee dearntjes, vieftig joar, Elk in n halve kante, Dat kon zo reedlijk door. Dee andre kwam uut Holland, Mar kon mie-j goed verstoan. n Keer kwam z op een nach is Mien kaemerken in egoan.
Zee zei:Je moet s horen, Hier aan de overkant. De deur gaat en ze praten, Daar is wat aan de hand. Zee was van t Greune Kruus en Zee dach an zeekte of zo, Mar k zei:Iej sloapt mar röstig, Doar kalft misschien n koe.
En d anderen maen, toe k hen ging Met t pänneken um melk, Ik vroog nog neet nao s nagchens, Door ston al veur ons elk n Kanne op de toafel Met beestmelk gel en dik. Toen snistern onze panne, En dee pannekoeke smikt..!!
Den keer dat t deurken lös ston, Waak effen vot egoan En toen k weerum' kwam, zag ik t Schoap an de toafel stoan. Ik zei:Het wodt te barre, Noe wodt ie-j zoo strabant, De ruumte hek hier neudig. Goa ie-j moar weer in t land.
Het was doar an dat weggesken Zoo landelijk en vrie-j En volle dinge waan der Dee t hatte maken blie-j.
Wanneer in de brugklassen bij Nederlands het hoofdstuk Schooltaal-- Thuistaal aan de beurt was stond dit gedicht er als voorbeeld in èn het verhaal van Roodkapje op z'n Amsterdams. Ook leuk. De kinderen mochten zelf ook iets vertellen in hun eigen streektaal. Het was altijd een leuke les. Tot slot droeg ik dan mijn favoriet voor: Hans Knol in het Achterhoeks. Volgens hen konden ze de strekking goed begrijpen. Opa Bijenhof moest eens weten dat zijn gedicht hier de ronde doet. En nu kom ik hier in het grote boek met Verzamelde gedichten van Johanna van Buren Den Sik uut Enter weer tegen. Vooruit maar met de geit!
Den sik uut Enter
Det n oalen bok mangs biester op n Jong blaachien is gesteld, Det wus ik, mar det n sik zoo was, Had miej nog nums verteld. In Enter was der kottens een, Door was t nog slimmer mee. Den wol alleent mar mooi greun gros, En aans beduun e nee.
Door kon de baas neet an voldoon, Dreug heui, aans hadden neet. Toew prakkezeren e wat uut, Misschien det t hulp, wee weet. Hee haaln nen groten greunen bril En dee den t sikkien veur. Toew kreeg jandoriemiej het heui Inees ne greune kleur! Het sikkien dach det t meitied was, Het beet der nerig in! Aj de verbelinge mar hebt, Het sikkien gung t noa t zin.
Geleuft miej leu, zoo geet t alleent Den sik uut Enter neet. t Maakt ook veur oons verschil, deur wat Veur n bril ow n dink bezeet. As oonzen bril is van goon mood, Of van een good humeur, Dan zeew de dinge neet zoo slim, Dan komt zoons better veur.
Eén van de gedichten van Johanna van Buren gaat als volgt:
Willem is een padwies keerltien Hee verbeelt zich mor, hee weet Alles better as een ander, En zoo as hee zeg, zo geet t. Mar vandaege hef e ezene, Det e toch van t weer neet wus, Mesdeurnat an wal ekömmen. O wat keek det Wilmpien smus.
Kottens lachen e zoo vaeke De vekaansiejgangers uut, En mar schèlen:Zukke gekke, Dee wilt nat wèèn albesluut! Woerum wacht ze neet, totdet de Hondsdaege almao zint veurbiej? n Twintigsten goa ik hen fietsen, En dan schient de zun veur miej!
n Twintigsten begun zo netties, Dreuge weer en zunneschien, Wilm gunk met de vrouwe hen fietsen, Heel noa Dèèmter hen, misschien Eets veurbiej de oale mölle: Zee, wat wödt de luch door zwat, En veurdet zin Dèèmter kwammen Hadden ze de hoed al nat!
Effen aens de buje ofwagchen . Mar het regen al verdan. Door zat niks aans op, zee mossen Ongetreust op Heldern an. En zoo zint zan wal ekömmen, Ginnen dreugen droad an t lief. Toew kon n aander um uutlachen: Al zien leven, Wilm en t wief!
Deerste daege is Wilmpien wisse Noew zoo sprekkrig neet as aans. Mar aw tooken wekke had hebt Is e al weer heel wat maans.
Als Achterhoeker zie je meteen dat er toch veel verschil is tussen Achterhoeks en het Sallands/Twents van Johanna van Buren. Van Padwies heb ik nooit gehoord, maar hier zal wel bedoeld worden dat Wil'mpien altied alles better wis. Ik kom ook geregeld het woord wichter tegen waarmee hier jongens èn meisjes bedoeld worden. Riet uit Luttenberg heeft het ook altijd over haar wichter en dan heeft ze het over al haar kinderen èn kleinkinderen.
Bij de vlaggestok- zie kruisje- is het postkantoor, meldde oom Jaap.
Wel eens van Johanna F. van Buren gehoord? Zij schreef tijdens haar leven 1881-1962 meer dan 1000 dialectgedichten. De streektaal is die van de omgeving Hellendoorn. Het lijkt op het Achterhoeks en ook het Veluws en ja.... vooral Sallands/Twents is er in te herkennen. Het dikke boek met verzamelde gedichten van Johanna van Buren kreeg ik te leen van neef Wim Harwig. Het boek is van tante Riek geweest. Wim vertelde dat zijn ouders, onze tante Riek en ome Jaap, altijd Nederlands spraken, maar daar kwam verandering na de pensionering van oom Jaap en gingen ze terug naar de streektaal. Voorin het boek staat het gedichtje dat tante Riek ook op de rouwkaart na het overlijden van oom Jaap had laten zetten.
Een man en vader waar je op kon bouwen, Met een woord waar je op kon vertrouwen. Achter je ligt een leven van plicht. En juist dat bepaalde jouw eigen gezicht.
W.H. Bijenhof 19 mei 1984
In het boek heeft ze een telegram en een paar dierbare kaarten als boekenlegger gelegd. Een telegram voor haar verjaardag van jonge Jaap toen die op zee voer en verstuurd is vanaf ms de Japara via Radio Holland: -Lieve moeder, gefeliciteerd hoor. Ik vergeet u niet al ben ik ver weg. Jaap-. En een paar ansichtkaarten van ome Jaap, die in 1953 blijkbaar op het postkantoor van Lunteren werkte en kwam daardoor alleen in het weekend thuis. Toen kostte een postzegel nog 7 cent. Ik denk dat het net de tijd was voor ze vanuit Zutphen naar Vorden verhuisden. Op één van de kaarten meldt oom Jaap tot twee maal toe dat ze dat ene jurkje maar moet gaan kopen dat ze hadden gezien bij het tramstation in Zutphen. En aan het eind .. voor Henny een kusje, Jan en Jaap de groetjes en zelf een pakkerd, schrijft oom Jaap. Zo lief. Ik zag dat vader Hein nog niet doen. Dit soort taal werd niet gebruikt in de boerenstand. Liefde en houden van . Daar werd niet over gepraat. Jammer! Maar het was er wel . Gelukkig!
