De muzelman weerstaat god Bacchus, De monnik god Cupido; Men biedt die goden trots: God Hypnus slechts is onweerstaanbaar; Hem volgt, gedwee en willig, En turk en kloosterling.
De wijn baart dronkenschap, de liefde Onkuisheid; maar het slapen Schenkt nuchterheid en tucht. De dronkaard zoekt alom krakelen, De onkuise vuile vreugden; De slapende ademt deugd.
't Vermaak, te drinken en te minnen, Is vluchtig, als ons leven; De dood fnuikt liefde en wijn. De slaap bepaalt zich aan gene eeuwen: Want sterven wij in 't einde, ô Dan eerst slapen wij!
De schrandere arts verbiedt de kranken 't Gebruik des wijns, en tevens 't Genot der zoete min; Terwijl zijn kunst daarop bedacht is, Dat hij de zwakke lijder Een zachte slaap verschaff'.
De stervenden walgt dartle wellust, Ook walgt hem de eêlste nectar, In 't vege tijdgewricht: En, vrij van 't ondermaanse, haakt hij In de uiterste ogenblikken Naar de armen van de slaap.
Een gedicht van C.S. Adama van Scheltema 1877-1924
De krekels en de wandelaar
De dag ging heen, zonk eenzaam achter Een oude wijze vlier, De meiliedjes werden al zachter, De wei lag vol getier - De kleine krekels riepen: Kom hier! kom hier! kom hier!
'k Sloop zachtjes door de bronzen wei, Het zong er als een lier, - Ik hoorde 't - ik was heel dichtbij - Dan zweeg 't - ik zag geen zier, - 't Was verder dat ze 't riepen: Kom hier! kom hier! kom hier!
De avond borg zijn schoonheid weg - Zijn schatkist op een kier - Ik zag het niet, 'k zocht langs de weg, Ik zocht zo'n zingend dier, - 't Was ginder dat ze 't riepen: Kom hier! kom hier! kom hier!
Ik voelde mij alleen in 't donker, Een sterretje had plezier En lachte met zijn fijn geflonker Door de oude wijze vlier, - - Alleen de krekels riepen: Kom hier! kom hier! kom hier!
Schuitje, dobber zachtjes voort, Voer mij naar dit eenzaam oord, Waar in groene frisse dreven, Door de zomergeur omgeven, Niets de kalme ruste stoort.
Schuitje, dobber, dobber zacht; Weldra zendt de koele nacht Zijne frisse schaduw neder, En de nachtegaal zingt teder Zijne zoete minneklacht.
Weldra zal de zilvren maan Aan de starrenhemel staan, En het ondoordringbaar donker Zal voor 't zacht en lief geflonker Der vorstin des nachts vergaan.
Zielbetoovrend is die stond; Dartel, zefier, dartel rond, Meng uw zuchten bij 't geklater Van het kabbelende water, Dartel, zefier, vrij in 't rond.
Zie de schaduw daalt reeds neer Op het spieglend kalme meer, Rijkgetint door duizend kleuren, En der waatren frisse geuren Klimmen telkens meer en meer.
Alles ademt ruim en vrij, Alles spreekt van melodij; En de beekjes, die daar bruisen, En de windjes, die daar ruisen, Vormen mee de harmonij.
’t Zonnevuur is thans geblust, Gans het aardrijk haakt naar rust; Door de schaduw overtrokken, Voelt het zich ter sluimring lokken, Door natuur in zwijm gekust.
Zachte sluimring der natuur, Gij verkondigt mij het uur, 't Uur der heilge, reine liefde Die mij eens de boezem griefde En nu streelt - het hemels uur!
Schuitje, vlieg nu, vlieg nu voort, Tover mij in 't eenzaam oord, Bij die frisse hoge linden, 'k Zal er thans mijn meisje vinden: Trouw en heilig is haar woord.
Stil! - Duizendogig spiegelt zich in 't meer De nacht, en laat haar bleke luchter beven, Die gloeiend witte glanzen heen doet zweven Om 't, rond de diepte reiend, rotsenheer.
En Sluimer daalt op vlinderwieken neer, Met wuivend rijs, waaraan de druppen beven, Die dauwend droom en zoet vergeten geven, En zweeft in schaduw peinzend heen en weer.
En in mijn dolend hulkje, dat er glijdt Langs 't kabblend zilver, zet hij zich; ik zie Hem tederblikkend over mij gebogen.
Hij lacht mij aan, ontplooit de wieken wijd... Ik hoor een sluimerende melodie, En weet niet wat mij loodzwaar viel op de ogen...
Bloemen, sterren, grassen en de zon Nemen voortaan het bedoelen over Van de kleine mensen op de aarde. Want de werelden die in hen zijn Moeten wachten op het mensenwoord Dat hun zeggen zal waarom zij werden Bloemen, sterren, grassen, en de zon.
Daar hing geen zucht, geen vrage; Daar was maar stilt' en duisternis En mystisch viel er groenig-vaal, Op heilgenbeeld een manestraal In de ouw' Maria-nis.
Heel flauwkens monkel-lachend, Als of 't zijn leste lachsken was, Leek 't lampken Gods, in 't duistre rond, Een blom, die zonder water stond In rood kristallen glas.
Daar had ik geern gezongen, Hoog boven al dat oud verdriet, Maar toen ik 't lied beginnen wou, Was 't of ik 't al ontheilgen zou — En daarom zong ik niet.
Maar luistrend naar de stilte En dromerig van dat blomken broos, Rees in mijn ziele, moe gezocht, Een goedheid, die geen mens vermocht: Berusting eindeloos.
Hoe groot, ô Mahomet! zijt ge in mijne ogen, Door de eedle daad, voorwaar te min bekend; Daar gij, verplicht om tempelwaarts te treden, Terwijl uw kat op uwe mantel sliep, De brede mouw, waarop zij vrolijk rustte, Veel liever van de purpren mantel sneed, Dan in zijn sluimren ’t zoete dier te storen! Gezocht en eindelijk verkregen rust Aan ’t rustend voorwerp gul te doen genieten; Haar te beveilgen, en met eigen schaê Haar te verlengen; ô dit is een offer, Waarvoor de hoogste deugd slechts vatbaar is!
Met voor-de-wind en gunstig tij, - Een wonder schoon begin - Met volle zeilen streven wij De wijde wereld in. O! mocht op 's levens oceaan, Zoo kalm als thans de waterbaan, Van storm en strijd En ramp bevrijd, Ons scheepje voorwaarts gaan.
't Zij Oost of West of Zuid of Noord Het lot ons henen voer', Wij zeilen onbekommerd voort, Zit godsdienst aan het roer.
Met zulk een stuurman zijn wij klaar; En woel' of spook' het hier en daar, Wij volgen blij, Van zorgen vrij, En vrezen geen gevaar.
Loei ook de storm bij winterweer, Of steek' de zonnegloed, Stroom' klett'rend soms de hagel neer En kook' de zilte vloed, Het nieuw geschoren lam verdraagt De wind geduldig, die het plaagt: Met d' eigen moed De tegenspoed Verduurd en niet geklaagd.
Hoor ginds, hoe, in 't ontbladerd bos, De roodborst zit en fluit; Toch viel zijn warme vederdos Door koude nachtvorst uit. Zo houde ook ons, hoe guur het zij, Een goed geweten warm en blij, En blijve altijd, Het lot ten spijt, Ons de opgeruimdheid bij.
Parmenides ontkende de beweging: Diogenes, om hem te wederleggen, Sprak niet één woord, maar rees van zijne zetel, En wandelde slechts voor hem heen en weder. Doch filosoof Diogenes, op zijn beurt, Verviel in dwaling tot het andere uiterst', En loochende de rust: wat groter dwaling! Zo hij nog leefde, mij de rust ontkende, Ook ik zou zwijgend zijn systeem weerleggen: Ik zou alleenlijk voor zijne ogen slapen.
De lucht is blauw, en groen het dal; Viooltjes bloeien overal En lelietjes van dalen; 't Is alles geur En fleur en kleur, En glans en gloed en stralen.
Wees blijde nu, gij treurend hart! Al heeft de Lente lang gemard, Ze is dubbel schoon verschenen: Geef God, de Heer, Nu dank en eer; Uw Winter óok vlood henen!
Een gedicht van C.S. Adama van Scheltema 1877-1924
Bede
Lichte nacht, die lichter zijt Dan mijn donker droeve dagen, Sterrennacht, die groter zijt Dan mijn kleine hart kan dragen - Laat mij knielen in het duister, Waar geen sterveling mij ziet, En mij bidden tot uw luister: Doof het licht mijns harten niet!
Laat mij door Uw stilten ommedolen, waar het schendend woord van hen niet is, dat ik – in een donker woud verscholen – bij de geur van Uwe bosviolen word omvat van Uw geheimenis.
Laat mij, als wie uit zijn huis getreden, ginder in de nevelen verdween - - nimmer nimmer hoort men zijn gewende schreden – spoorloos in Uw stilten zijn vergleden, waar ik eeuwig ben met U alleen.
Lief, mij houdt de liefde voor u Zo vriendelijk gevangen, Dat ik met hart en ziel U onderworpen moet wezen.
Ik zag nooit zo'n rode mond Noch zulke vriendelijke ogen Als zij heeft, die mij heimelijk In het hart heeft verwond. Toch leef ik nog verheugd en hoop Voor de smart te worden beloond. Al doet ze mij minnepijn lijden: Ze kan me spoedig genezen.
Lief, mij houdt de liefde voor u Zo vriendelijk gevangen, Dat ik met hart en ziel U onderworpen moet wezen.
Ik ben gelukkig als ik bij Mijn schone vrouwe kan zijn En haar zuiver gelaat en Haar gestalte kan schouwen. God vrijware haar van leed! Zij is zo fraai gevormd, Dat ik haar trouw van hart Tot elke dienst bereid moet zijn.
Lief, mij houdt de liefde voor u Zo vriendelijk gevangen, Dat ik met hart en ziel U onderworpen moet wezen.
Machtigste verleidster! wufte mode! Godheid, duivelin! of, toveres! 't Mensdom stort met drift naar uw pagode, Boeit zijn oor aan uwe orakelles. Gij verwint elks hart, in spijt der reden, 't Zij ge zulks door macht of list bestrijdt; En verdedigt alle uitsporigheden, Daar gij zelf 't uitsporigste wezen zijt
Straks, na de eerste dracht der vijgenblâren, Wisselde, op uw wenk, der mensen tooi, Keer op keer, als ongestuime baren, En in stoffe en vorm, in snede en plooi. Sinds volgde eeuwige ebbe en vloed uw stander, Dien gij plantte tot in 't uiterst Rijk. Schoon zich dwaasheid duizend-werf verander', Echter blijft zij steeds zich zelf gelijk.
Gij bestond tot slaven u te maken, Van de huif tot aan den hoepelrok; Van de grove pij tot aan 't scharlaken; Van de luijr tot aan de oude stok, Ja, gij voert ook zelfs nog na ons sterven, Over onze lijkbus uw bestier; En gewis begraven ons onze erven Eenmaal naar de nieuwste mode en zwier.
Onze plechtighêen, vermaken, spelen, Worden naar uw willekeur bepaald, Hoge-scholen, kansels en tonelen, Walen, zo als uw kompasnaald waalt. Kunst en smaak, en denken en gevoelen, Wordt van u op zijne prijs gezet; En journalen, die uw roem bedoelen, Zijn voor 't kies publiek een stalen wet.
Elk uitheems gebruik, de vreemdste zeden, Schenkt gij 't burgerrecht van Nederland! Galliër en Brit bespot met reden, Onze kinderlijke onverstand! Gij bestemt ons zingen, snuiven, vloeken, Onze houding, kleding en frisuur, Geeft ons honden, paarden, koetsen, boeken, Maar - helaas! - ook menig zotte kuur.
Oefen vrij voortaan uw alvermogen, Fop vrij elk, die roem op dwaasheid draagt, Laat slechts mij, uw guichelspel onttogen, Gaan en handlen zoo als 't mij behaagt. Scheiden we onderling in vrede, o Mode! Hoor mijn opzet, dat ik plechtig staaf: Nimmer worde ik dwaas uw antipode, Maar nog min, en dwazer, ooit uw slaaf.
De vreugde is 't gevoel van de nakende morgen En tooit elke stond met haar innige lach, Evenals de vrede, na werken en zorgen De weemoed versiert van de kwijnende dag.
Wie vreugde nooit eenzaam des morgens liet marren, Hem zijn alle wondren begrijplijk en klaar; De stilte der aarde, de schoonheid der starren Maakt vrede des nachts aan ons hart openbaar.
O vreugde, kom 's morgens al dansend getreden, En wek mij met zangen, dat steeds aan mijn zij Uw lach moge klinken! Maar gij, zachte vrede, O ga, als het schemert, mijn huis niet voorbij!
Wanneer de nacht Hem tegenlacht, Die pozing van de arbeid wacht En stilstand van de zorgen, Dan rust het lichaam, mat gesloofd, Dan rust het suf gezonnen hoofd, Hij slaapt tot aan de morgen.
Maar die de tijd, Aan 't werk gewijd, Steeds doel- en nutteloos verslijt, En d' avond ziet genaken, Hij, wie verveling plaagt en pijnt, Hij beeft zodra de dag verdwijnt, En kan geen ruste smaken.
Wanneer de nacht Het leed verzacht Van hem, die deugd en plicht betracht, Maar worstlen moet met rampen, Dan daalt op hem de slaap ter neer, En geeft hem nieuwe krachten weer, Om met het lot te kampen.
De boze keer' Naar 't rustbed weer, Dat hem der wroegings spokenheer Des morgens deed ontvlieden; Al heeft hij aanzien, schat en macht, De slaap, waarnaar hij rustloos smacht, Wil hem geen laafnis bieden.
Ja, troosteres En rampvoogdes! Gij geeft ene onontwijkbre les Aan luiaards en aan bozen; Stort ge ook uw giften kwistig uit, Zij worden nooit des tragen buit, Het deel van de godlozen. Geen ledikant, In weidse trant Gebeeldhouwd door des kunstnaars hand, Of zijden praalgordijnen, Geen luchtig dons of zachte sprei, Geen kamerwacht in prachtlivrei Dwingt u er te verschijnen.
Geen stromatras, Die d'armen pas 't Vermoeide lijf ten leger was, Hebt gij dáárom ontweken; De krebbe, waar de deugd in rust, Door noeste vlijt in slaap gesust, Kan van uw goedheid spreken.
Ja, Slaap! kunt gij (Schoon 't lot ook vrij Balsturig op de stervling zij) Des levens zuur verzoeten; o! Breng mij op uw wieken dan, Waar ik de ramp trotseren kan, Die wegduikt aan mijn voeten.
'k Wil, noest en braaf, Uw diere gaaf, Wie in 't gareel der ondeugd draav', In al haar volheid smaken; Van schoner morgenstond bewust, Zij kalm eenmaal mijn jongste rust En zalig 't laatste ontwaken!
