Enkele bA-woorden

OENEG

Men vermoedt, zoals hoger reeds werd aangegeven, dat er op het einde van Ni-Netjers regering een verzwakking van het centrale gezag is opgetreden met als gevolg een periode van troebelen, die pas een einde nam tegen het eind van de Tweede Dynastie. Het is zelfs niet onmogelijk dat het land uit elkaar viel en dat de nu volgende koningen niet over het ganse land heersten. Dit is mogelijks het geval voor Ni-Netjer's kandidaat opvolger Oeneg van wie er buiten Sakkara geen vondsten werden gedaan en wiens gezag zich mogelijks niet tot het zuiden uitstrekte. Over de oorzaken van deze crisis tasten we in het duister al kunnen de uiterst lage waterstanden bij de overstroming van de Nijl tijdens de laatste jaren van Ni-Netjer, zoals aangegeven op de Palermo steen, ons laten vermoeden dat mogelijks hongersnood of een andere economische factor aan de basis lag van de troebelen. Het is echter niet geweten of de opsplitisng , als er al een opsplitsing was, te wijten was aan een vreedzame opdeling van het land tussen b.v. twee broers of het gevolg van een oorlog.

W. Barta's reconstructie van de annalensteen ¹ geeft vijf jaar voor de duur van de regering van Oeneg wat zeer aanvardbaar lijkt.Volgens Manetho regeerde Tlas met wie we deze koning zullen vereenzelvigen zeventien jaar.

NAMEN VAN DE KONING

1. Nesoet-biti naam

   De nisoet-biti naam werd door B. Grdseloff² gelezen als "Oeneg". Kaplony leest de naam als Sesjen of dus lotus bloem'³ .

   
   
   
   
   

   1.Naar Grdseloff (cfr voetnoot 2), 2 Naar T.Wilkinson⁴, 3. Naam zoals hij te vinden is op de Abydos lijst nr 12, 4. Naam zoals op de koningslijst van Sakkara nr 6

   Oeneg versus Oeadjes of Oeadnes, de naam zoals hij op de koningslijsten van Abydios en Sakkara voorkomt. Oeadj-nes is een verkeerde interpretatie van de naam door schrijvers van het Nieuwe Rijk. Dit is eenvoudig te verklaren het lotusbloemteken (Kahl S.A.H. m4, p.586), gelezen als Wng (oeneg) zou door de schrijvers van het Nieuwe Rijk verwisselt zijn het Gardiner M13 (wAD -oeadj) papyrus teken. In cursief schrift lijken de tekens ook heel sterk op elkaar. Mogelijks werden ook de fonetische complementen n+g in het Nieuwe Rijk omgedoopt tot n+s of het fonetisch complement g werd n+s. Op die manier ontstond dan het woord 'ns'. Oeadj-nes betekent in het Egyptisch 'fris van tong' en dit werd in het Grieks vertaald als "ougot-las" vanwaar de naam Tlas die Manetho gebruikt voor deze koning.Op de Sakkara lijst werd ns voorgesteld door een dierentong (Gardiner f20) die eveeens de fonetische waarde nes heeft.

   
   

   Maar er is nog een andere hypothese. Namelijk dat de naam Oer (of Hr=horus) Maaoe Oe-adjsen voorkomend op enkele inscripties van Ni-Netjers vazen aan de oorsprong zou liggen van Oe-adjes.

   
   

   Maar de interpretatie van Kaplony ( zie illustratie) namelijk dat bij de grote hiлroglief ( a.h.w. een aan de punt uitgerafeklde omgekeerde wortel) onderaan het Gardiner V7 teken zou staan ( met fonetische waarde sjen = boom) is niet overtuigdend. De fonetische complementen achter het teken zijn immers "s+n" en wanneer men Sesjen zou lezen zouden de fonetische complementen "sj + n" zijn en er kan geen twijfel over bestaan dat we hier een "s" hebben die volgt achter de grote hiлroglief, die op een boom maaar ook op papyruskolom en dus op een Oeadj lijkt. De lezing is dus Oeadj-sen of Oeadj-nes net zoals op de koningslijsten.

   
   

   Belangrijk om te vermelden is ook dat Oeneg de naam is van een godheid die voorkomt in de pyramidteksten.⁵

   
   

2. Horus naam

   De Horus naam van deze koning is onbekend⁶

   
   

   D.Wildung en recent nog W. Barta¹ associлren Oeneg - Oeadjnes met Horus Sechemib, bekend van de zegelafdrukken van uit het graf van Peribsen te Oemm el Qaab (Abydos). Zoals J.P. Lauer reeds aantoonde⁷ staat op de zegelafdrukken nergens de naam van Peribsen naast deze van Horus Sechemib zodat deze namen dus wel degelijk aan twee verschillende personen kunnen hebben toebehoord. Evenmin staat het onomstotelijk vast dat Horus Sechemib zijn naam veranderde in Seth Peribsen (zoals later Chasechem, Menthoehotep en Amenhotep IV hun naam zouden veranderen) en blijft dus alles mogelijk. Niettemin blijft de associatie Oeneg-Sechemib volledig speculatief en kunnen de drie namen evengoed aan drie verschillende personages hebben toebehoord.

   
   

   Daarnaast dient men ook rekening te houden met het feit dat Oeneg-Oeadjnes chronologisch dichter bij Ni-Netjer staat en Sechemib-Peribsen dichter bij Chasechem(oei).

   
   
   

   Vazen met vermelding van de Hoet-ka Hor Sa

   
   
   

   W. Helck heeft betoogd ⁸dat de Horus naam van Oeneg wel eens Sa⁹zou kunnen zijn. Inscripties van stenen vazen uit de oostelijke gallerijen beneden het Djoser complex vernoemen een 'Hwt-k3 Hrw S3' (Hoet-ka Horoe Sa, de zieletempel van Horus Sa). Volgens Helck zouden deze inscripties uit het tijdperk na Ni-Netjer stammen¹⁰. Francesco Raffaele¹¹denkt niet en wel om epigrafische redenen dat deze Horus Za  zou thuishoren in de reeks van efemere koningen die volgt op Qa'a ( met o.a. Sneferka, Ba/Vogel) omdat de epigrafie van hun inscripties schijnt uit te sluiten dat ze na Ni-Netjer zouden hebben geregeerd. Anderzijds lijken de inscripties van Horus Sa, waarin zijn Ka-huis vernoemd wordt, goed op de inscripties die het Hoet-Ka van Hetepsechemoei vernoemen. Volgens Raffaele moet 'Sa' een andere efemere koning zijn die korte tijd te Memfis zou hebben geregeerd na het overlijden van Ni-Netjer of Sened. Inderdaad de 39 van hem bekende inscripties zijn meestal gekoppeld aan de naam van de ambtenaar Chnoemenii ( uit het tweede deel van Ni-Netjers regering) wat eerder zou suggeren dat deze Horus naam aan Oeneg, aan Sened of aan een totaal andere koning zou behoren.¹²

   
   

   Een andere inscriptie die het 'Hwt Ka Hrw Za' vermeldt werd in de jaren 1980 gevonden bij het graf van Maya¹³ Dit zou er kunnen op wijzen dat het recent ontdekte koninklijke graf dat werd hergebruikt door Merire-Merineith uit de late Achtiende Dynastie dat van Horus Sa zou kunnen zijn.

   
   

   Peter Kaplony ¹⁴ dacht de Horus naam van Oeneg te moeten zien in de Oengsechemoei op de recto zijde van het Caпro fragment 1 van de Annalen op lijn 4,9, boven de ruimte van het derde jaar. Dit zou het probleem oplossen en SA zou dan elders moeten geplaatst worden. Terzelfdertijd zou dit betekenen, daar de naam zich boven de ruimte die het derde jaar aanduidt bevindt, dat de regering van Oeneg niet langer dan 10 tot 12 jaar zou hebben geduurd maar dat ze evenmin zeer kort van duur kan geweest zijn want in het geval van een regering van 5 jaar of zminder zou de naam entitel reeds boven het eerste jaar moeten aanvatten om genoeg plaats te bieden aan de volledige titulatuur.¹⁵

   
   

   Voor de vollediheid vermelden we nog een andere hypothese van Kaplony omtrent de identiteit van Horus Sa ¹⁶. Namelijk dat Sa, de Horus naam zou zijn van de koning met de nesoet-biti Oer-Za-Chnoem ¹⁷, Djoser's vader en voorganger na een interregnum van 2 jaar en d 23 dagen. Sa zou dan een koning vande Derde Dynastie zijn.

   
   

   Als laatste opmerking nog dit: het is absoluut uitgesloten dat de Horus namen van Horus Vogel(die onmiddellijk na Qa'a moet komen) en nog minder Horus Ba of Swelim ( die bij de Derde Dynastie hoort) zouden worden in verband gebracht met Oeneg, Sened, Noebnefer of Neferkaseker.

   
   

OBJECTEN VAN DEZE KONING

Gegraveerde inscripties op vazen uit Noord Sakkara

1. Vazen uit mastaba S3014:

   Het niet gepubliceerde graf S3014 te Sakkara¹⁸ ligt ergens in het centrale mastaba veld waar latere graven uit de Tweede en Derde Dynastie zoals S3012, 3009 ¹⁹ in overvloed aanwezig zijn. Het ligt ongeveer 75 m ten zuidwesten van het graf van Hesire (S2405)²⁰.De naam van de eigenaar is onbekend.

   
   

   Deze inscriptie werd niet gepubliceerd²¹ maar is zo gelijkvormig met een inscriptie van Ni-Netjer²²dat men zich de vraag kan stellen of we hier niet opnieuw te doen hebben met een koning die een vaas van een voorganger liet herbewerken²³

   
   

   Een andere stenen vaas uit deze tombe vermeldt de twee beschermgodinneen van Neder- en Opper-Egypte²⁴, Oeadjet en Nechbet, zodat men zich kan afvragen of Oeneg toch niet over deze twee streken regeerde misschien alleen in het begin van zijn regering.

   
   

   F.Rafaele vermeldt zonder meer te specifiлren nog een derde inscriptie uit dit graf.

   
   

   Daarnaast dient men nog aan te stippen dat de tekening van een van de vazen in 1961 gepubliceerd door Lacau-Lauer,²⁵ niet overeenkomt met deze die rond dezelfde tijd gepubliceerd werd door P. Kaplony ²⁶ die een schets gebruikte die hem werd overhandigd door W.S. Smith²⁷. Of is dit een andere inscriptie op dan een vierde vaas uit graf S3014?

   
   

   In de tekening van Kaplony (1) bevindt zich de t juist onder het nesoe teken, bij Lauer bevindt het zich meer naar links. (2) de bloesem van het oeng teken is eerder driehoekig dan ovaal gepunt. (3) de twee nebti tekens rechts zijn iets hoger gepositioneerd en niet kleiner van fromaat dan deze van de koningsnaam links (4) de nebti mandjes in de rechterkolom zijn verbonden met met de jz en de hoet tekens waarop ze geschreven zijn, waar ze dat bij Lacau-Lauer niet het geval is en waar het hoet teken ook twee Chekeroe's bezit; (5) de orientatie en orthografie van jz en hoet zijn volledig verschillend in de twee tekeningen (6) Oeadjet's mandje in de koningsnaam is getekend met twee lijnen erin waar bij Lacau-Lauer geen lijnen te zien zijn. Het kan bijna niet anders dan om een vierde vaas gaan ofwel moeten we veronderstellen dat W.S. Smith de schets zeer snel of uit het hoofd heeft gemaakt.

   
   
2. Vazen uit het Djoser complex:

   De naam van Oeneg (nebti-nesoet-biti naam) komt voor op twaalf ( 7 volgens F. Raffaele)²⁸ stenen vazen uit dit complex.²⁹ Men dient er de nadruk op te leggen dat deze 7 inscripties "auf Rasur"³⁰ gemaakt werden evenals deze van Qa'a, Hetepsechemoei, Nebra en Ni-Netjer en dat deze best nogmaals van nabij dienen te worden onderzocht en dat er nieuwere fotografische opnamen nodig zijn dan de foto's en tekeningen aanwezig in oudere publicaties³¹

   
   
3. Vaas van onbekende oorsprong³²

Inscripties in inkt

Andere stenen vazen met ditmaal inscripties in inkt en die gedateerd werden tijdens de regering van Ni-Netjer vermelden een Oer Maaoe Oe-adjnes of Oe-adsjen (wr mAAw waDns) die volgens Helck de volgende opvolger van Ni-Netjer zou kunnen zijn.

HET GRAF VAN OENEG

Het graf van deze koning werd nog niet gevonden. Het zou kunnen dat het zoals de graven van de eerdere koningen uit de Tweede Dynastie een reeks ondergrondse gallerijen bevat en kan zich dan mogelijks in het noordwesten onder het Noordelijke Plein van het Djoser complex bevinden. Een andere mogelijk is dat er ten zuiden van de gallerij-graven van Hetepsechemoei en Ni-Netjer nog koninklijke graven uit de Tweede Dynastie zouden bevinden, wat meteen zou verklaren waarom de afsluiting van Sechemchet trappenpyramide zich iets meer naar het westen bevindt. Beide areas zijn echter momenteel nog niet obderzocht en helaas werd de area ten oosten van Sechemchets trappenpyramide gedeeltelijk ontmanteld voor de aanleg van de pyramide en de verhoogde weg van Oenas

Daarnaast werd nog en ander gebied voorgesteld n.m.l.het noorwestelijk deel van de begraafplaast uit het Nieuwe Rijk ten zuiden van het Djoser complex ergens rond de tombe van Horemheb.

We herhalen nogmaals dat het graf van Merineith-Merire, hogepriester van Aton te Memfis en Achetaton tijdens de regering van Achnaton volgens de onderzoekers¹⁰ een hergebruikt graf is waarschijnlijk uit de periode van Oeneg en Sened en mogelijks zelfs het graf van ййn van beiden waarbij de voorkeur zou uitgaan naar Sened.

Voetnoten:
1. Barta, " Die Chronologie des 1. bis 5. Dynastie nach angaben des rekonstruierten Annalenstens' in Z.Д.S. 108, 1981 p. 11 ff en p. 19.
2. Grdseloff "Notes d'йpigraphie archaпque" 1944 ASAE 44 p.288-291.
3. Kaplony, "Inschriften der дgyptischen Frьhzeit" 1963, vol I p.638; Helck** 1987 p.103;-- Lacau an Lauer, "La Pyramide а Degrйs IV. Inscriptions Gravйes sur le Vases", 1959 Caпro, IFAO PDIV.1 n.101-107, PD IV.2 p. 50-53, PD V pl.11.
4. T.Wilkinson, "Early Dynastic Egypt", 1999 p. 87. geeft de naam van Oenag zoals hij afgebeeld is op een inscriptie naar tekening in Lacau en Lauer, 1959 (cfr infra) plaat V.4.
5. § 607d, 952 'want ik ben Oeneg, zoon van Ra, die de hemel ondersteunt, die de aarde geleidt en over de goden oordeelt' Faulkner A.E.P.T. p.164) in connectie met de God Ra (cfr. ook P. Kaplony in K.B.I.A.F. p.204 n.340).
6. Wildung, "Die Rolle дgyptischer Kцnige im Bewusstsein ihrer Nachwelt" 1969, Berlin: Bruno Hessling.MДS 17;- W.Helck "Die Datierung der Gefдssaufschriften der Djoserpyramide" 1979 in ZДS 106, p. 131.
7. in Orientalia 35 p.22.
8. W. Helck "Thinitenzeit", p. 103;
9. Hrw Z3 (Heroe Sa); Lacau Lauer op.cit PD V pl.6-7
10. Horus Za/Sa heeft zeker niets te maken met Sa-nacht van de Derde Dynastie. Helck Z.A.S.106 p.129 ff.
11. F.Raffaele, website, onder Wneg
12. T. Von der Way, Zur Datierung des "Labyrinth-Gebaudes" auf dem Tell el-Fara'in (Boeto), in: GM 157, 1997, 107-111.
13. J. van Wetering, The Royal Cemetery of the Early Dynastic Period at Saqqara and the Second Dynasty Royal Tombs, in: 'Proceedings of the Krakow Conference 2002); F.Raffaele, website onder Wneg.
14. in 'Steingefasse...' 1968 p. 67 n.135; Excursus I and II.
15. Wel is het zo dat we niet weten hoe op de Annalen de koningstitel en de naam van de moeder van de koning zouden aangebracht zijn als de koning slechts 1 of 2 jaar regeerde, een periode die de kort is om de volledige titulatuur in de beschikbare ruimte aan te brengen. Dit alles is moeilijk verifiлerbaar daar het Caпro 1 fragment in het museum met de recto zijde naar boven ligt en een goede foto niet beschikbaar is.F.Raffaele wensite onder Wneg
16. Kaplony I.A.F. p. 380, 468, 611.
17. Kaplony, R.A.R. I, 1977 p. 146-155.
18. F.Rafaelle. website Wneg, note: De ligging van graf S3014 kan mogelijks onmiddellijk ten oosten van S3019, in de groep graven ten westen van het graf van Hesire, gelocaliseerd worden. Dit wordt ondermeer gesteund door Helck Z.A.S. 106 p. 12 ofwel en misschien nog waarschijnklijker tussen S3010 en S3020 (zoals door Reisner wordt aangenomen (in Tomb Development, 1936, p. 385 and 386 "group c", grotendeels uit de derde Dynastie).Hoe dan ook S3014, ogenschijnlijk niet meer dan een put, is te zien op fig. 97 van Encyclopedia of the Archaeology ...1999 p. 701, door K.Bard, op zo een 100 m. ten westen van S2302, dat toebehoort aan Ruaben een ambetenaar van Ni-Netjer (artikel geschreven door A. Tavares). We weten echter dat op zijn minst in ййn geval een identiek nummer S3518 aan twee verschillende graven werd toegekend en dat anderzijds het nummer 3512 nooit aan een graf werd toegewezen. Ik (Raffaele) denk dus dat S3014 op Anna Tavares' plan ofwel een vergissing ofwel een duplicatie van nummer is. S3014 wordt nergens op een plan van N. Sakkara tenzij op dit van Tavares gespot. (Zie ook A.J. Spencer, Orientalia 43, 1974 figure inset, G.T. Martin, JEA 60, 1974 (my 3014 / pencil E of 3019) en andere kaarten van Noord-Sakkara.
19. met inscripties van Chnoemhotep, Lacau en Lauer op.cit. PD V, 5 fig. 10-11
20. Zie hiervoor pl. 18 in Emery J.E.A. 56, 1970; alsook W.Helck in Lex. Ag.V,1985 p.399 ; Quibell 'Archaic mastabas' 1932 pl. I,II; Mariette 1889.
21. Sakkara, 1930-31 onderzoek door C.B. Firth; 3 inscripties);--Lacau en Lauer, op.cit. IV. p 16 n.2.
22. Lacau en Lauer, op.cit. n68.
23. W.Helck,1979 op.cit. p. 124.
24. 6. P.Kaplony "Bemerkungen zu einigen Steingefдsse mit archaischen Kцnigsnamen", 1965 MDAIK 20: p.7 fig 6 & 8, p.16 n 6; --W.Helck op.cit. p. 131.
25. J. Kahl (1994) geeft 14 "Quellen" of bronnen voor Oeneg voor een totaal van 11 objecten (drie hiervan Quellen 2856-58, zijn stenen vazen met de gegraveerde nesoet-biti/nebti namen van graf S3014 in Lacau-Lauer, PD IV.2, 53; drie andere, 2859-61, zijn inkt inscripties van nummers/maten op dezelfde drie vazen. Lacau en Lauer, PD IV.2, 50 noemen zeven vazen uit de Trappenpyramide (allen op platen gereproduceerd) maar enkel lijnen verder lezen we dat het twaalf vazen zijn en het is naar dit laatste aantal, dat verkeerd moet zijn, waarnaar T. Wilkinson in "Early Dynastic Egypt", 1999, p. 88 refereert. 26. Lacau-Lauer, op. cit., fig. 5b.
27. P. Kaplony, ZAS 88, 1962, nr. 6.
28. 6a3. P.Kaplony, op. cit., 16.
29. Lacau en Lauer, op. cit. p.19, n.105, p.20 n. 101-107.
30. Lacau en Lauer op.cit. PD IV.1 platen 19-20 en Helck, in: ZAS 106.
31. Lacau-Lauer,op. cit. PD IV 2, 31, n. 3.
32. Kaplony, BK 1973, nr. 27.

De werkwoorden

Men onderscheidt verschillende klassen van werkwoorden in het Egyptisch. Maar laten we eerst het volgende zeggen: verschillende grammaticale begrippen in het Egyptisch komen niet overeen met de inhoud zoals wij die er aangeven. Een voorbeeld:

Wanneer wij spreken over de infinitief (de onbepaalde wijs) in het Egyptisch van b.v. "horen" heeft dit niet dezelfde betekenis als bij ons. De infinitief van een Egyptisch werkwoord kan bijna worden gelijkgesteld met een zelfstandig naamwoord (substantief) n.m.l. "het horen" of "een horen". In dit opzicht wordt de infinitief vaak gebruikt als toelichting bij een afbeelding a.h.w. de benoeming of ondertiteling van de momentopname van de afbeelding. Zie onderstaande afbeelding. Het binden ( snoeren) van een boot = spt smH (de boot is een determinatief) het teken ervoor lezen we als mH en de rest zijn éénlettertekens). In dezelfde betekenis kan het ook staan als inleiding van een hoofdstuk of als spreuk. Er zijn nog vele andere mogelijkheden maar we zullen ons in het begin op deze toeleggen.

HOE VORMT MEN DE INFINITIEF

Wel dat zal afhangen van de klasse van het werkwoord. We zullen niet ingaan op alle klassen van werkwoorden maar in hoofdzaak vier klassen onderscheiden.

In Noord-Sakkara bevinden zich vijf graven van edelen met inhoud daterend uit de tijd van Ni-Netjer

Een relatieve datering werd opgesteld door Helck¹.De opzichter van de beeldhouwers (medjh gnoetioe) Roeaben behoort tot het eerste gedeelte van de regering van Ni-netjer, opgevolgd door Nihptiptah en in het laatste gedeelte van de regering door Khnoemneferhotep (Nfr-htp-Khnemoe) en Khnoemenii (Ii-en-Khnemoe).¹

vervolg NI-NETJER

Zegelafdrukken en het graf van Ni-netjer

Zegelafdrukken werden gevonden in zes private graven en graf V te Oem el Qaab en het koningsgraf B te Sakkara. De private graven zijn de nummers 2171, 2302, 2498, 3009 te Sakkara, een graf te Gizeh en graf 505 H 4 te Helwan. De zegels van Ni-netjers graf te Sakkara werden niet gepubliceerd in het artikel van Hassan over het graf (A.S.A.E. 38, 1938, 521) maar enkele ervan kan men vinden in Munro (S.A.K. 10, 1983 p. 279). Bij het zegel uit tombe V te Oem el Qaab ( Chasechemoei) kan men alleen het teken Netjer lezen in de Horus naam met ernaast nog "Baoe Pe" en theoretisch zou het dus ook nog om Netjerihet ( Djoser) kunnen handelen.

vervolg NI-NETJER

Ninjeter's inscripties op fragmenten van stenen vazen

vervolg NI-NETJER

OBJECTEN VAN DEZE KONING

Het beeldje in de Michailidis collectie.

Zoals hogerop reeds gezegd zou dit beeldje het eerste driedimensionaal portret zijn van een Egyptische farao, dat bewaard bleef en met zekerheid toe te wijzen is aan een specifieke koning omdat zijn naam er op voorkomt. Het ivoren beeldje van Narme, en delen van de houten beeldjes van Djer, Den Qa'a zijn ofwel zonder opschrift ofwel fragmentair odf de naam kan niet met zekerheid worden uitgemaakt zoals op de Min collossen of het beeldje uit het Mьnchener Museum.

Het beeld behoort tot een van de belangrijkste private collecties van Vroeg-Dynastische voorwerpen "Georges Michailides'. Het werd door W.K. Simpson in 1956 (JEA 42, 44-49) gepubliceerd maar recnete opmerkingen door G. Dreyer (Elephantine VIII, 1986, 65, n. 164) hebben een schaduw van twijel geworpen over de authenticiteit ervan (Kahl, Das System, 1994, 12, n.9).

Het beeldje heeft ee, basis van 8,8 x 4,8 cm en is 13.5 cm hoog. Het materiaal waaruit het gemaakt is werd door Simpson geïdentificeerd als een op albast gelijkende harde steen met een groen-gele schijn. Het oppervlak is gepolierd en de stat van bewaring behoorlijk goed.

De koning zit op een troon waarop aan beide zijden de inscriptie 'Nesoetbiti Nebti Ninetjer' voorkomt. De troon maakt een bocht juist achter de top van de witte kroon. De koning draagt het lange Heb kleed, de witte kroon van Boven-Egypte en houdt in zijn handel de gesel en staf die in relief op de borst voorgesteld worden. Een lange bard eindigt juist boven de rechterhand. Het algemeen voorkomen doet denken aan de beelden van Chasechem in Caпro en Oxfor meer deze zijn toch verfijnder en meer gepolierd en hebben niet het plompe gezicht en de plompe voeten van het Ni-netjer beeldje. Het gelijkt inderdaad meer op het ivoren beeldje van Choefoe van Abydos en nog meer op het hoofd in rood kwartsiet van Huni-Choefoe in Brookly. De auteur van het artikel vernoemt ook de sterke gelijkenis in houding en kleding van het beeldje met een beeld van Menkaoehor (Ve dynastie) afkomstig uit Rahinah.

Men kan niet besluiten dat het beeldje tijdens het Oude Rijk werd gemaakt of later als offerbeeldje voor deze koning daar men de algemene kenmerken van het beeldhouwwerk tijdens het Vroeg-Dynastisch tijdperk nog maar fragmentarisch en dus onvoldoende kent.

Ninetjer en de Analen van de Palermo steen

Palermo Steen - Recto, lijn 4 ( jaar 6-20 )

Vijftien jaar van Ninetjer's regering zijn bewaard op deze ananeln uit de vijfde dynastie. Volgens de voorgestelde reconstructie wordt deze regering als volgt ingedeeld 5 jaar (die ontbreken ) aan de rechter kant van de steen van Palermo, 15 jaar die bewaard bleven zijn, daarnaast 15 of 16 jaar ( die ontbreken) aan de linkerzijde van de steen en tenslotte de laatste negen jaar die bewaard bleven (maar zeer zwakjes en nauwelijks leesbaar ) op het Caпro 1 fragment; in totaal dus ongeveer 45 jaar (cf. Barta, ZAS 108, 11-23; Helck, MDAIK 30, 31-5; Kaiser, ZAS 86, 39-61; voor recente vertalingen leze men T. Wilkinson, Royal Annals, 2000, 119-129; 204-206; A. Jimenez Serrano, La Piedra de Palermo, 2004, 43-48).

Op de figuur ziet men het begin van het zesde jaar (half vergaan)Shemsoe Hor dit wil zeggen de volgelingen van Horus; [zesde (biлnnale) voorkomen van de telling (van het vee)]. Jaar 7 : Verschijning van de koning van Boven-Egypte; die de koor uitrekt voor de 'Hoet Heroe Ren' (gewoonlijk gelezen als [Ntr] r-n kan dit mogelijks ook verwijzen naar de 'Gouden Naam' in het bovenste register); de naam van het gebouw Hoet Renoe Ren werd door Helck beschouwd als deze van tombe B te Sakkara (oostelijke gallerijen). Jaar 8: Shemsoe Hor ; achtste census van het vee. Jaar 9 : Verschijning van de koning van Boven- en Benden-Egypt ; loop van de levende Apis (?) (Helck leest 'rondenloop van de Apis' (cfr. 'Thinitenzeit' 1987 p. 165); jaar 10: Shemsoe Hor ; vijfde voorkomen van de census. Jaar 11 : Verschijning van de koning van Benden-Egypte; Tweede festival van de Boot (van Sokar). Jaar 12 : Shemsoe Hor ; zesde census van het vee.

Jaar 13 : eerste feest van 'Hor sba pet' (Horus de ster van de hemel) (of ook Eerste reis naar [het gebouw] 'Hor doea pet') ; stichting van de domeinen 'Shem Ra en Mehoet' (De zon is gekomen en de Noordelijke). Bepaalde geleerden (van Schafer in 1902 tot recent nog in Wilkinson's 'Early Dynastic Egypt, 85) hebben voorgesteld om het tweede deel te lezen als " de aanval van de steden...." maar alhoewel de schoffel hiлroglief 'mer' vaak gebruikt wordt in de betekenis van 'verwoestend' (cfr het Libisch palet) dan schijnt de rechthoekige omheining op de Palermo Steen meer te duiden op een relatie met een gebouw, een paleis of een begraenis domein. Een alternatief is echter dat het hier om versterkte (buitenlandse ?) steden gaat en dan is het natuurlijk verleidelijk dit in verband te brengen met het mogelijks bestaan van een burgeroorlog die in het midden van de Tweede Dynastie zouden plaatsgevonden kunnen hebben en naar waar de analen aldus zouden verwijzen volgens de tweede lezing (W.B. Emery, Archaic Egypt, 1961, 93).

Maar er is ook een probleem wat betreft het eerste deel van dit jaar: Helck (op. cit., 66) leest het namelijk als een reis naar het begrafenis domein van de koning; het boot hiлroglief verschilt inderdaad met dit gebruikt als determinatief voor het Shemsoe Hor feest of andere ceremonieлn en dus zou het inderdaad kunnen beteken zeilen maar de naam van het begrafenis domein zou dan moeten omringd zijn met een rechthoekig teken, dat hier echter ontbreekt. Opmerking : in archaпsche inscripties worden de begrafenis domeineen -zoals Hor sba Het- geschrven binnen een circulair soms gekanteeld teken terwijl de koninklijke domeinen meestal binnen een eenvoudige rechthoek worden geschreven (T. Wilkinson op.cit.1999 hoofdstuk 4 fig. 4,1 en 4,2).

Jaar 14: Shemsoe Hor; zevende teeling van het vee. Wetenswaardig is de hoogte van de overstroming van de Nijl in dit jaar: slechts een een voorarmlengte (en ook de volgende jaren blijft het gemiddelde peil zeer laag ); dit zou een aanknopingspunt kunnen opleveren om de aard van de problemen die de volgende koningen moesten trotseren te bepalen en mogelijks ook de oorzaak van de crisis in de staat.

VOOR HEN DIE ONGEDULDIG WORDEN Deel 2

Bekijken we nu het albasten kistje

>

De schrijfrichting is hier van links naar rechts in drie kolommmen van boven naar onder en dan een horizontale regel onderaan van links naar rechts. Er is een loepe links bovenaan het blog voor wie de tekens niet duidelijk mochten zijn

1. We beginnen met het vlaggetje nTr=netjer of god
2. Daarachter de luchtpijp-en-hart teken voor nfr= nefer = goed, mooi enz
3. Daaronder het mandje nb=neb heer, meester
4. Daaronder de twee streepjes met eronder de zandkorreltjes. Het tweemaal herhalen van het teken geeft aan dat het om een tweevoud gaat van het mannelijk woor ta=ta wat betekent land. Het mannelijk tweevoud heeft de uitgang wy=oei dus er staat ta.wy=taoei of twee landen. Dan volgt de cartouche.
5. Er staat dus netjer nefer neb taoei of de god goed (van) twee landen. In goed Nederlands :(de) goede god (van de) twee landen. Dat de god netjer vooraan staat heeft twee redenen. Uit eerbied maar ook omdat netjer hier bijvoeglijk naamwoord is en dus achter het zelfstandig naamwoord staat.

Nu de cartouche

1. Daarin staat de zon ra=re of ra. Ze staat als godheid vooraan
2. Dan de kever met de meervooudstreepjes. Enkelvoud is xpr=cheper. Meervoud is xpr.w =cheperoe=vormen, verschijningen,transformaties.
3. Daaronder het mandje nb=neb=heer, meester

Het geheel wordt dus niet gelezen als re-cheperoe-neb of cheperoe-neb-re zoals we zouden verwachten maar als neb-cheperoe-re wat betekent de heer van de verschijningen (vormen) van re. Het is de nesoebiti naam van deze koning.

Hierop volgt

1. De gans=sa=zoon
2. Het teken re=re of de god Ra
3. Neb=heer teken
4. Het volgende teken is gevolgd van drie streepjes en dus een meervoud. Het teken zelf is een heuvel met een rijzende zon erachter en staat voor xA=cha als werkwoord xA'i betekent dit "verschijnen" de zon die verschijnt achter de heuvels. Maar hier staat het in de betekenis van het zelfstandig naamwoord kroon. Dit is een mannelijk woord dus meervoud met w=oe, waaruit dus xa.w=chaoe=kronen. Dus de zoon van Ra, heer van de kronen en dan volgt de cartouche die identiek is aan deze die we bij het vorige kistje beschreven en dus beduidt Toet anch Amon de heerser van Thebe (heqa Ioenoe sjema). Het is dus de Sa-ra-naam of eigennaam of geboortenaam van de farao Toet anch Amon (het levende beeld van Amon).

De derde kolom is wat moeilijker opnieuw.

1. We vinden allereerst het soe teken dat we verbinden met één van de twee t (broodje)-tekens onderaan het is een afkorting voor nesoet (nsw.t), wat de koning betekent. Uit eerbied voor de koning staat het weer vooraan.
2. Dan het rieten mandje waarbij opnieuw een t hoort. Het is een twee letterteken n.m.l. Hm=hem gevolgd door de vrouwelijke t, Hm.t=hemet= de echtgenote.
3. Daaronder staat een vogeltje het betekenis wr=oer=groot, de mond=r eronder is een fonetisch komplement. Met het vorige woord betekent het dus de grote echtgenote maar we missen hier de uitgang t bij oer. Grammaticaal moet het wr.t zijn want echtgenote is vrouwelijk en eindigt ook op een t. Maar we hebben reeds gezien dat grammaticale uitgangen nog al dikwijls eens moeten wijken voor plaatsbeperking. U zou ook een bovenstaande t kunnen lenen en zeggen dat de t bij nesoet is weggevallen. Dat kan ook. U ziet er zijn heel wat mogelijkheden om tot hetzelfde resultaat te komen. Het went op den duur wel! Net zoals men op de computer met de muis copy en paste aanklikt maar het evengoed met het toetsenbord kan doen door ctr-C of Ctr-V te drukken. Het geheel betekent dus de grote echtgenote van de koning wat de officiële titel was voor de eerste vrouw van de koning of de koningin.
4. Dan vinden we haar naam in de cartouche. De vier eerste tekens lezen identiek aan deze van ToutanchAmon's eigennaam dus Imen anch
5. dan vinden we nog het teken "s" en op de volgende rij het teken "n" . Dus imen-anch-s-n of wanneer imen die uit beleefdheid vooraan werd gezet op zijn plaats komt anch-s-n-imen of Anchesenamon, een dochter van de ketterse farao Achnaton.

Zo, we zijn al aan de onderste regel toe. Hier moeten we wat pragmatisch worden want het zijn geijkte uitdrukkingen

1. Anch=leven is het eerste teken
2. het broodje op de tweede plaats staat voor het werkwoor (r')di=redi=geven in zijn vorm van "zij of weze gegeven"
3. de groep aangevoerd door de slang en alle tekens eronder en de daarop volgende groep, lont-zon-lont, beduiden alle twee hetzelfde "eeuwigheid". Men zou het kunnen vertalen door "voor eeuwig en altijd". Maar Dt=djet de eerste groep heeft eerder een notie van plaats en wordt misschien beter vertaald door overal. Dit wordt trouwens aangegeven door de groep ta, (streepje, dat in feite een langgerekt ovaaltje zou moeten zijn, met de zandkorreltjes) dat hier niet als ta=land staat maar als determinatief voor alles wat met land en dus ruimte te maken heeft.  De tweede groep wordt nHH=nehehe gelezen. De n wordt niet geschreven en de zon is een determinatief dat nu eens, wat hoogst uitzonderlijk is,  in het midden staat maar duidt op een tijdsnotatie. Het geheel is dus te vertalen als "leven zij hem gegeven voor eeuwig(overal) en eewig ". Het eigenaardige nu is dat de zin hier afbreekt juist onder de cartouches van Toet anch Amon de rest van de zin behoort tot de cartouche van zijn vrouw Anchesenimen of Anchesenamon. Over deze naam kunnen we nog het volgend kwijt de s hoort als bezittelijk voornaamwoord bij anch dit wordt weergegeven als anch=s en betelkent dus haar leven. Anch=f betekent dan zijn leven. We komen hier nog wel op terug. Dus haar naam betekent "Haar leven (is) van(voor) Amon". De n betekent immers als voorzetsel: van, voor , aan.

Hoe weten we dat nu dat dit deel van de zin bestemd is voor Anchesenamon. Wel het tweede teken achter de anch en het laatste teken is het teken "ti" ( het is de afbeelding van een stamper). Het is een teken dat als een grammaticaal einde kan beschouwd worden voor de derde persoon enkelvoud vrouwelijk dat men aan een werkwoord hangt om een wens uit te drukken. Maar gezien het vrouwelijk is kan het niet meer op Toetanchamon slaan. Het derde teken is het teken rnp (d.i. een palmtak ontdaan van zijn bladeren, werd gebruikt als kerfstok) het staat voor jong zijn. Dus de vertaling luidt moge zij leven moge zij jong blijven.

De ganse zin luidt dan :De goede god, heer van twee landen Neb-cheroe re, de zoon van Ra, heer van de kronen, ToetanchAmon, moge hij leven voor eeuwig en eenwig en de grote vrouw van de koning Anchesenamon, moge zij leven, moge zij jong blijven. Een hele boterham om dus weinig meer te zeggen dan de namen van de koning en de koningin.

VOOR HEN DIE ONGEDULDIG WORDEN

Ik kan mij best voorstellen dat jullie wat ongeduldig worden en een beetje practijk zouden willen. We beginnen met een tweetal voorwerpen met inscripties uit het graf van .......Het zijn eenvoudige teksten.

We beginnen met het eerste kistje. De bovenkant. Het kistje is ingelegd met ebbehout en ivoor. De leesrichting is van rechts naar links en boven naar onder. We ontmoeten achtereenvolgens :

1. Een pluim die de letter i voorstelt
2. het spelbord dat mn=men voorstelt
3. het waterteken dat n betekent ( fonetisch complement bij men)
4. samen dus imnn of dus imn=imen want de laatste n is een fonetisch complement en telt dus niet mee. Dit is de god die wij onder de naam Amon kennen.
5. volgt een kwartelkuiken w=oe ingesloten tussen twee broodjes= t dus twt=toet. Dit betekent beeld, beeltenis, voorstelling
6. dan volgt het Egyptisch kruis, of het sandaal-leertje (boot-strap) anX =anch wat betekent leven of levend.
7. dan zien we de herderstaf die staat voor hkA of heka wat betekent heerser
8. dan een kolom. Dit is een speciaal teken het is een afkorting voor Iwnw =Ioenoe of Heliopolis
9. dan volgt niet het teken swt=soet (want als je goed kijkt zijn er bloeiende uiteinden aan de plant het is dus niet swt maar wel de heraldische plant Sma=sjema het embleem voor Opper-Egypte

Er staat dus imen toet anch heka ioenoe sjema. Het kistje zelf heeft de vorm van een cartouche. Dus het is een koningsnaam. Imen toet anch doet wel vreselijk denken aan Toet anch Amon en inderdaad de godheid Imen is hier uit eerbied vooraan geplaatst. Het is dus Toet anch Imen of of het beeld levend Amon. Het bijvoeglijk naamwoord staat in het egyptisch achter het zelstandig naamwoord dus in onze taal het levend beeld Imen. Maar we weten ook dat de genitief in het Nederlands uitgedrukt door " van" in het Egyptisch kan geschreven worden met het watertekentje (letter n) maar ook door twee zelfstandige naamwoorden gewoon na elkaar te plaatsen. Wat hier het geval is voor Toet (en zijn bijvoeglijk naamwoord anch) en Imen. Dus we lezen Toetanch Amon of "( het) levend beeld (van) Amon. Het lidwoord "het" staat tussen haakjes want lidwoorden worden niet geschreven in het Egyptisch.

hekA Ioenoe sjema zijn drie achter elkaar geschreven zelfstandige naamwoorden waarvan we de twee laatste als genetief beschouwen en dus vertalen als (de) heerser (van) Heliopolis (van) Opper-Egypte. Nu moet je weten dat met Heliopolis van Opper-Egypte de stad Thebe bedoeld werd. En de puzel is opgelost. Toet anch Amon ( het levende beeld van Amon), heerser van Thebe.

Bekijken we nogmaals het "mn" teken. In zijn volledig uitgewerkte vorm en in zijn tradtionele vorm. Nu kunnen we ons inderdaad voorstellen dat het gaat om een bordspel. Het geeft ook een zeer karakteristiek effect weer van de Egyptische kunstregels. Men ziet het voorwerp van uit twee hoeken tegelijkertijd. Het spelbord van bovenaan met de de vierkantjes en de pionnen zijwaarts. Maar door de pionnen bovenop het spel te zetten wordt meteen aangegeven dat de pionnen op het bord horen. Perspectief was onbekend maar daar hadden de Egyptenaren het combinatie zicht voor uitgevonden.

NI-NETJER

De regering van Ni-netjer was de langste (40-45 jaar) uit de tweede dynastie en samen met deze van Chasechemoei relatief goed gekend. Wat betreft het aantal gedocumenteerde bronnen is het zonder twijfel het hoogtepunt uit de eerste helft van deze dynastie

Zijn dood werd gevolgd door een zeer obscure periode van ongeveer 20 tot 30 jaar tot de troonsbestijging van Chasechem(oei)

Het materiaal van Ninetjer's regeringsperiode komt bijna uitsluitend uit Beneden-Egypte (Sakkara, maar ook van Gizeh en Helwan); Slechts enkele inscripties op fragmenten van stenen vazen, die zijn naam vermelden, zijn ons uit Opper-Egypte bekend (Abydos-Oemm el Qaab tombe P and V).

De overgrote meerderheid van inscripties van Nineter zijn deze die in inkt werden aangebracht op de binnenkant van stenen vazen en fragmenten ervan van het complex van Djoser te Sakkara. Honderden ervan werden aan hem toegeschreven door interne criteria zoals wordt uitgelegd in het belangrijk artikel van W. Helck (ZAS 106, 1979, 120-132) wiens conclusies echter recent werden in twijfel getrokken door I. Regulski (zie verder). Koningsnamen vindt men nooit onder deze inscripties in inkt (uitgezonderd enkele tempel of graf namen zoalls Hoet-Ka......enz). Maar anderzijds was op een groot aantal vazen afkomstig van de zelfde site Nineters Horus naam op de buitenkant gegrift.

Nineter's graf (B) werd in 1938 door S.Hassan gevonden te Sakkara. De ingang ligt ongeveer 150 m oostwaarts van het graf van Hetepsechemoei (A) in het gebied ten zuiden van het Djoser complex. Slechts een tiental jaar geleden werd het graf opnieuw grondig onderzocht. W. Helck (op. cit) stelde voor dat bijna het geheel van de duizenden stenen vazen afkomstig van de gallerijen van het Djoser complex origineel in (de bovenstructuur van ?) het graf van Ninetjer zouden geplaatst zijn om daarbna te verhuizen naar de locatie waar de archaeologen Firth, J.Quibell en J.P. Lauer ze ontdekten.

De Palermo steen, brengt verslag uit van de een deel ( 15 jaar 6^e tot 21^e) van de regering van Ninetjer en vermeldt ook het begin van zijn titels. Zoals reeds vermeld is hij de derde vorst op de schouder van het Caïro beeldje CG1, na Hetepsechemoei en Nebra. Ternslotte vernoemen we nog een beeldje van Ninetjer. Het zou het eerste niet in stukken gebroken beeldje zijn van een identificeerbare Egyptische koning want zijn Horus naam werd erin gegrift. Recent echter heeft men de autheticiteit ervan betwist.

DE KONINKLIJKE NAMEN

Tot het verschijnen van het artikel van Grdseloff (ASAE 44, 1944, 187) die de lezing 'Ninetjer' intoduceerde werd de naam gelezen als Netjeren of Netjerimoe. De naam netjer of god staat hier uit eerbied voor de n en de naam dient dus gelezen als n-netjer. Zonder twijfel was hij de derde koning van de Tweede Dynastie (de tussenkoningen tussen de Tweede en de Eerste dynastie niet meegerekend) hij staat als immers derde op het Cairo beeldje CG1 dat uit de periode kort na zijn regering stamt.

Bij Manetho vinden we de naam Binothris (althans in de versie volgens Africanus; Eusebius noemt hem Biophis) Bit sluit goed aan bij de naam Ba-Ninetjer of Baoe-netjerw uit de lijsten van het Nieuwe Rijk. Deze persoonlijke naam staat nochtans nergens vermeld in eigentijdse documenten waar Ninetjer zowel de Horus als de nesoebiti/nebti -schijnt te zijn.

Op de Turijnse papyrus is de naam evident er staat netjer-r-n te lezen n-netjer de r is dan een fonetisch complement bij netjer.

Ook de lijst van Abydos en deze van Sakkara leveren weinig moeilijkheden op. Het kleine teken voor de ram (Abydos) en de ba-vogel 'Sakkara) is een wierookptje met zijn rook. Het kan als determinatief staan achter het woord "sntr" voor wierook maar ook allenstaand voorkomen als ideogram en wierook betekenen. Met een ba vogel erachter als determinatief betekent het ba ( ziel) en met een ram erachter als determinatief eveneens ba maar nu met betekenis van ram. Abydos leest dan vlot ba-n-netjer en Sakkara ba-netjer-w. De r en t achter netjer (in feite neter) zijn dan fonetische complementen

Er is echter heel wat meer inkt gevloeid over het gedeelte van de Palermo steen waar de koningstitels op vermeld staan. (D. Wildung 'Die Rolle', 42-43). Op zijn minst zijn er drie interpretaties voor deze korte serie hiлrogliefen. (Palermo Stone recto, lijn 4); Van rechts naar links lezen we : de horus naam N-ntjr dan een zittende farao, een bies met kleine scheuten die in latere tijden voor "n(e)ch(e)b" zal staan maar die wel gelijkenis vertoont met de "soet" plant uit nesoet of koning, dan een mond of de letter r, een golfje of de letter n en het teken voor goud n(e)boe. Dit wordt gevolgd door het begin van een afgebroken cartouche.

1. De zittende koning kan opgevat worden als een determinatief bij de Horus naam. Dan volgt r(e)n (n) n(e)bw . R(e)n betekent doorgaans naam maar kan ook jong (van vee of antilopen) betekenen. Klassiek is de r(en) n n(e)boe de gouden Horus naam. Maar de gouden Horus naam is enkel bekend vanaf de vierde dynastie met mogelijks één uitzondering van Khaba uit de Derde Dynastie. Zou hier dan kunnen staan "zoon of jong van de Goudene" ( waarbij de Goudene dan de god Seth van Ombos is ?) In beide gevallen zou het dus een voorloper van de Gouden Horus naam kunnen zijn. Alleen wat staat het bloeiend riet daar dan te doen. Is het een vergissing voor de n(e)soet plant en betekent het aldus koning ? Of is het geen vergissing en betekent het "bloeiende".
2. Het zogezegd determinatief van de zittende koning zou in feite betekenen "toet" dit is standbeeld, afbeelding, vorm " men zou dan de naam moeten lezen als "de bloeiende vorm (van de naam?) van de Goudene."
3. "Rn (ny) N(e)bw" zou een naam zijn geplaatst tussen de Horus naam en de Nesoet-biti / Nebti cartouche.

Het zou dus wel eens kunnen dat deze lijn een grote betekenis heeft voor de studie van de Gouden-Horus naam. Maar het is moeilijk om uit te maken of we achter achter de Horus naam met een volledige H(o)r N(e)bw Ren -of Gouden Horus naam te doen hebben of met de titel Ren (n) N(e)boe gevolgd door de ontbrekende naam in de cartouche. In het eerste geval zou de cartouche dan een derde naam bevatten die dan ofwel de nesoet)biti of de nebti naam of beide zou moeten zijn. Het zou wel eigenaardig zijn daar op de verso zijde van Palermo steen bij farao Oeserkaf het volgende staat Neswt-bity (Wsrkaf) iri.f m mnw.f ...met de N(e)soet biti titel buiten de cartouche zoals het traditioneel voorkomt . Nog een andere mogelijkheid is nog dat r+n dus wel degelijk naam zo betekenen en neboe de Gouden Naam wat dan de lezing "Gouden naam, Rn ' of "Gouden naam Naam zou opleveren. Hoe dan ok,de evolutie van de titulatuur is nog steeds slecht bekend, en zo zou eveneens de nebti naam ontstaan zijn achter het gebruik van deze samenstelling als een terugkerend infix van de nesoet-biti namen.

We hebben ook al besproken dat in sommige documenten de nebti naam Ninetjer ook de nesoet-biti naam was.

Het meervoud

1. De meest typische manier om het meervoud van zelfstandige naamwoorden aan te duiden is door het toevoegen van de drie meervoudstreepjes samen met de uitgang w ( oe). Maar in de hiлrogliefentaal ging men soms zeer spaarzaam om met tekens en zo is het niet ongebruikelijk dat i (i) en w (oe) vaak weggelaten werden in een woord tenzij ze aan het begin van een woord voorkomen. Dit weglaten gebeurt verschrikkelijk veel wanneer het om een grammaticale uitgang gaat zoals de meervouds w. Zie hieronder het woord voor vogel= aped en zijn meervoudsvormen en het word hebesoe = kleren. Omdat de de drie streepjes volstaan om het meervoud weer te geven wordt telkens bij de tweede vorm van het meervoud de w weggelaten. Bij de translatie schrijven we deze alsnog maar tussen haakjes.

   
   
   
   Voor wie het nog niet gezien zou hebben de gans bij het woord vogel is een determinatief en ook het eigenaardige teken achteraan het woord kleren, bestaande uit een "men" spelbord en een daarachter weggestoken "s" , is eveneens een determinatief het staat voor een kleed (s) met franjes deze laatste verbeeld door het spelbord.
   
   

2. Tweede manier om het meervoud weer te geven is het teken driemaal herhalen. Zie hieronder voor de landen .Ook hier gaan we de uitgang w in detranslatie tussen haakjes zetten tA(w). Merk op dat men de drie puntjes of zandkorreltjes want dat stellen ze voor kan weglaten. Soms zijn het er ook maar twee ipv drie. In de afbeelding staat een capitale fout het meervoud van ta is taoe en niet taoei wat een tweevoud is

   
   

3. In het Egyptisch kennen we ook een tweevoud, telkens het om paren gaat .Voorbeeld de (twee) oren, de (twee) armen maar en dit komt frequent voor ook de (twee) landen d.i. Opper- en Neder-Egypte. In het mannelijk is de uitgang wi (oei) voorbeeld taoei= de twee landen, aoei=twee armen en in het vrouwelijk ti (ti) v.b. de Neb-ti naam van de koningen (de twee meesteressen).
   
   

4. Zoals bij het meervoud kan het tweevoud ook uitgedrukt worden door het woord tweemaal (i.p.v. driemaal bij gewoon meervoud) te herhalen c.f.r. taoei de Twee Landen.
   
   

dat het om een reële arm gaat en niet om de letter a. In de nebti naam word de dualis of het tweevoud gevormd door de de twee kommetjes niet alleen te herhalen maar door er tevens de godinnen waar het overgaat erboven te plaatsen. Merk op daar het over een meesteres gaat we achter het kommetje= neb meester de vrouwelijke uitgang t verwachten maar die is hier weggevallen.

Er is een foutje in bovenstaande afbeelding. Bij de laatste nebti meervoudsvorm is er een t (broodje) wegevallen voor de dubbele streep. Op zich is dit niet echt ongebruikelijk want ook een t en d worden vaak weggelaten, zeker als het grammaticale uitgangen betreft, maar we wilden hier juist de normale vorm illustreren. U ziet de Egyptenaren waren geen meesters in een unieke spelling. Het voornaamste was dat men het begreep en dat het esthetisch mooi was

Nu we het toch over neb hebben. Dit kan niet alleen meester betekenen maar ook ieder, alle, gelijkwelk. Hoe kunnen we nu die twee onderscheiden ?

1. neb in de betekenis van "alle, ieder," gedraagt zich als een bijvoeglijk naamwoord en staat dus ACHTER een zelfstandig naamwoord en komt in getal en geslacht overeen met het zelfstandig naamwoord zoals ieder bijvoeglijk naamwoord doet. (cfr chet nebet)
   
2. Wanneer het om een meester gaat is het een zelfstandig naamwoord en dit komt dus VOORAAN te staan (cfr neb abdjoe)
   
   
   
   
   Merk op dat de papyrusrol bij"chet " een determinatief is en dat de bijtel in abdjoe gelezen kan worden als "mer" maar ook als "ab" dat het hier ab moet zijn blijkt uit het been (b) als fonetisch complement. De cirkel met het kruis  staat als determinatief voor stad.

NEBRA (RANEB) KAKAOE

Zoals eerder gezegd staat de opvolging Hetepsechemoei, Nebra, Ninjeter vast. Zie hiervoor hoger de bevindingen van graf A te Midden-Sakkara en het beeldje van de priester Redjit (vroeger Hotepdief).

NAMEN

De horusnaam ( zie hierboven de serech op lijn drie) Nebra vinden we op een uit Memphis afkomstige stele, op het Cairo CG 1 beeldje en verder op afdrukken van cylinderzegels en rotsgraffiti. Soms wordt de naam als Raneb gelezen dit zou echter impliceren dat de betekenis van de naam '(De god ) Ra is (mijn) Heer indhodt. Maar in deze tijd was Ra als godheid nog onbekend. Het is dan ook meer dan waarschijnlijk dat het hier om een zogenaamde directe genetief gaat . De genetief is een naamval die op bezit duidt en best kan vertaald worden in het nederlands door "van". Neb kennen we reeds als zijnde "heer" , en Nebra wordt dan de heer van Ra waar Ra staat voor de zon en niet voor de godheid. Dus de Heer van de zon. (Wilkinson 1999 p. 84; maar ook J. Kahl, in voorbereiding).

De geboortenaam in latere koningslijsten is unaniem Kakaoe (Sakkara-Tjoeloi graflijst nr; 4; Abydos-Sethi tempellijst nr. 10, Turiinse Canon 2,21). Zie hierboven lijn 1 en 2. Dit gelijkt bovendien erg op de naam die Manetho vermeldt " Kaiechos "0( versie Africanus) en Kaichoos ( versie Eusebius); Manetho voegt er nog aan toe dat tijdens zijn regering :" de' Apis-stier te Memphis en de Mnevis stier in Heliopolis alsook de geit van Mendes vereerd werden als goden. De lengte van zijn regering versie Africanus was 39 jaar maar dit is blijkbaar te lang een periode van 10-15 schijnt dichter bij de werkelijkheid te liggen.

In de Annalen van Memphis (Palermo steen, Caïro steen en andere fragmenten), zou de regering van Nebra, volgens de reconstructie van de muur waar de stenen vandaan komen op de vijfde lijn staan . Deze lijn vangt rechts aan met de regering van Hetepsechemoei. Zijn regering zou ongeveer zes jaarkompartimenten eindigen voor de sectie van Ninetjer' s regering die bewaard gebleven is op de Palermo steen. Alle reconstructies komen overeen over het feit dat de beide regeringen van Hetepsechemoei en Nebra ongever 39 jaar hebben geduurd. Maar de juiste onderlinge verhoudingen van de regeringsjaren zijn niet precies bekend intelligente gokken gaan van 29+10 tot 19+19. Alle mogelijkheden blijven echter open al schijnt een kortere regering van Nebra van ongeveer 10 jaar meer waarschijnlijk dan een 19+19 verdeling (Helck M.D.A.I.K. 30,1974 p.31; id.'Thinitenzeit' 1987 p.125; Kaiser Z.A.S. 86,1961 p.39; Barta Z.A.S. 108,1981 p.11; text in Schafer 'Ein Bruchstuck Altagyptischer Annalen' ). *(Helck-Z.A.S. 106, 1979 leest de naam 'Kaoe' en niet 'Kakaoe').

Naam Noebnefer op vazen uit djoser's complex

Uiteindelijk nog dit : Gunn (in A.S.A.E. 28 p.152) stelt de naam Noebnefer -zoals te zien op lijn 4 - (in twee inscripties op vazen uit Djoser's complex) voor als Nebra' s nesoet-biti naam; maar aangezien de beide namen sindsdien nooit meer samen zijn gevonden moeten we op onze hoede zijn met deze hypothese. Nebra's nesoet-biti naam is waarschijnlijk Kakaoe ofwel een totaal verschillende naam. Noebnefer kan ook onmoglijk de nesoet-biti naam van Neferkaseker (reeds zelf een nesoet-biti naam) zijn en zou dan een ander ephemere koning uit de periode post-Ninetjer en pre-Chasechem zijn. Anderzijds komt de paleis naam 'Hoet Menet-'Anch' voor in beide Pyr.Deg. IV inscripties (nr.99 en 100) maar ook in een inscriptie die gedateerd wordt onder Ninetjer (Noeb Rn). Dicht bracht er Helck toe om Noebnefer als een dichte opvolger van Ninetjer te beschouwen die hij plaatste na Oeng en Sened. Maar alles zou beter op zijn plaats vallen indien Noebnefer inderdaad de nesoetbiti naam van Nebra zou zijn, die op dit ogenblik indien we abstractie maken van Kakaoe niet echt met zekerheid bekend is. Indien dit werkelijk zo zou zijn dan kan echter Kakaoe niet meer als nesoet-biti fungeren en waar moet men dan de oorsprong van deze naam zoeken ?

Deze lezing van de naam wordt nu algemeen aanvaard. Zoals we in onze uiteenzetting over Ka (29.09.2006) reeds hebben gezegd wordt stier gespeld zoals op de eerste lijn het correcte meervoud zou dan zijn zoals op de tweede lijn en de correcte naam Ka-kaoe:Ziel van de stieren zoals op lijn drie. Vergelijk dit met de bovenstaande namen zoals ze op de monumenten werden gevonden en u zult begrijpen dat Egyptenaren vrij los maar esthetisch verantwoord omsprongen met hun spelling. In het eerste geval wordt de stier weggelaten en  meervoud wordt hier uitgedrukt niet door gans het woord driemaal te herhalen of door de meervoud streepjes maar door alleen de penis driemaal voor te stellen wat natuurlijk de mannelijke kracht van de koning benadrukt. Indien we alleen over deze versie zouden beschikken zou het logischer zijn Kaoe (Stieren) in plaats van Kakaoe te lezen. De betekenis van de naam komt dan wel in het gedrang.  In het tweede geval wordt de eerste Ka correct voorgesteld als ziel en het meervoud eveneens correct door de drie streepjes maar nu herhaalt men de armen niet bij het begin van het woord stier.

VOORWERPEN

• De stele (zie fig.) die zich nu in het Metropolitan Museum of Art (acc. 60.144) bevindt werd in 1960 door het museum gekocht. Het was afkomstig uit de streek van Memphis met name uit Mit Rahina in de Midden-Sakkara necropool en werd gepubliceerd door H.G. Fischer in 1961. De steen bestaat uit rode graniet, 99 x 41 cm groot en alhoewel het bovenste gedeelte ontbreekt kan men de stele op grond van reconstructie rangchikken als een met een ronde bovenrand. In een later artikel bij J.P. Lauer ( in 'Orientalia' 35, 1966 p.21-27) waarin deze trachtte de koninklijke status van de Thinitische begraafplaats van Sakkara te benadrukken, haalt hij als een van de tegenargumenten hiervoor aan (en als argument om Abydos als koninklijke begraafplaats van de Thinitenkoningen te bestempelen) het ontbreken van koninklijke steles in de mastabas van Sakkara. De Nebra stele zou dit argument dan ontkrachten. Evenwel ging de betwisting hier over het veld met mastabas aan de noor-oosttelijke helling (nu bijna unaniem aanvaard als zijnde een begraafplaats voor edelen) en niet over graven A en B waarvan de status van koninklijke begraafplaats uit de Tweede Dynastie nooit werd betwist.

• Het beeldje van Redjit (vroeger Hetepdief) Caïro CG 1 werd reeds onder Hetepsechemoei besproken.

  

  Zegelafdrukken

• Zegelafrukken (cfr I.A.F. 3 fig. 264,294,295,296,367) zijn gevonden in graf tomb A ten zuiden van de temenosmuur van Djoser. (cfr. Hetepsechemoei voor bespreking en afbeeldingen).
  

• Er zijn slechts drie stenen vazen met inscripties van Nebra gevonden in het Djoser complex. (Pyr. Deg. IV,1 pl.VI,3,4 en 11,58) maar er bestaat nog één waarvan de herkomst onbekend is (Kaplony, Steingefasse 35,16) en dan is er nog de inscriptie op een vaas uit het complex van Menkaoere te Gizeh (Reisner, Mycerinus pl.70c).

  

  Inscriptie bij Armant site 34

• Twee rotsgraffiti nabij Armant dragen de serech van deze koning : de eerste bij Armant site 34(fig ->) in de westelijke woestijn en een andere bij site 40 in de oostelijke woestijn (Winkler) (cfr. Wilkinson E.D.E. p.168,173). Alleen site 34 toont zonder twijfel de serech van Nebra, de andere is meer uitgewist en onduidelijker.

• Tenslotte is er nog een plaat in steatiet met zijn naam op gebonden te El Kab door Quibell (1898) in het trapgraf nr.2 (Wilkinson, op.cit. 333).

Nota bij de inscripties op de stenen vazen

De inscriptie op de vaas uit het graf van Peribsen te Oemm el Qa'ab (P) werd bestempeld als een usurpatie van een vaas van Nebra' door Ninetjer, maar de rechterzijde kan evengoed op een natuurlijke wijze ziijn afgesleten en het 'ra-neb' teken boven links heeft niets te maken met de koningsnaam maar is misschien een aanwijzing van de dagelijkse reinigings rite door de priester. De tekens onder de serech van Nebra kunnen mogelijk duiden op het koninklijk domein 'Hoet za Ha neb' , bekend uit de eindperiode van de Eerste Dynastie. Een ander domein van koning Nebra vinden we terug op een zegelafdruk uit het graf van Hetepsechemoei-Nebra (Maspero A.S.A.E. 3, 1902) (cfr. fig. nr. 264) maar de lezing als Ti-oea is zeer onzeker.

Een andere inscriptie op een vaas van Horus Ninetjer (Pyr.Deg. IV n. 68) noemt Hoet Pe-Hor-Msn van Horus Nebra , op een gelijkaardige inscriptie (Pyr. Deg. IV nr.58) uit de regering van Hetepsechemoei werd de Horus naam van Nebra toegevoegd. Buiten deze vazen zijn er geen andere meer waar de naam van Nebra op voorkomt. Hierbij laten we buiten beschouwing de twee waarop de naam van Noebnefer voorkomt vermits we deze als een aparte koning zullen beschouwen.

GRAF A (Sakkara)

De gallerijen onder het complex van Oenas werden besproken in het artikel van Hetepsechemoei. Hier zullen we alleen herhalen dat sinds een paar jaar de tendens bij de meeste onderzoekers is om dit graf niet alleen aan Hetepsechemoei maar ook aan Nebra toe te schrijven.

Er zijn vier mogelijkheden

1. Nebra bezette dit graf dat echter volledig door Hetepsechemoei gebouwd werd .
2. Nebra bezette het (onafgewerkte) graf van Hetepsechemoei en beëindigde de bouw ervan.
3. Nebra werd ergens anders begraven en de zegelafdrukken tonen alleen aan dat hij het graf van zijn voorganger voltooide of er zelfs alleen maar de begrafenis voorzat (zoals bij Qa'a-Hetepsechemoei en Chasechemoei-Netjerihet te Abydos).
4. Nebra bouwde alleen maar deze tombe en sloeg er enkele objecten die aan zijn voorganger toebehoorden in op.

De stratigrafie van dit monument is echter weinig bekend en latere begravingen hebben deze nog meer komen verstoren.

Op grond van de uitsgestrekheid van het graf wordt Hetepsechemoei als eigenaar verkozen omdat dit beter past bij een langere regering. We bezitten immers veel meer materiaal uit de periode van Hetepsechemoei dan uit deze van Nebra. Dit leidt dan tot de veronderstelling dat Nebra's regering dus korter geduurd zou hebben dan deze van Hetepsechemoei en alleen deze zou dan de tijd gehad hebben om een dergelijk complex te bouwen. Maar dit is alles behalve zeker. We weten dat de periode van de regering van beide samen zowat 40 jaar geduurd heeft en dus zou het evngeod kunnen dat ze elk 20 jaar hebben geregeerd. Het kan bijvoorbeeld goed zijn dat de schaarste aan vondsten van Nebra te wijten is aan toeval. Maar een statistische en vergelijkende analyse toont aan dat we meer objecten hebben van koningen die langer hebben geregeerd en minder of toch zeer weinig (en soms geen enkel) voor kort regerende koningen (v.b. Nineter,Chasechemoei versus Oeneg, Sened en Noebnefer)

Men kan dus met een bepaalde zekerheid Hetepsechemoei als de bouwheer van dit graf aanwijzen. Zijn regering heeft waarschijnlijk dubbel zolang geduurd als deze van Nebra ( 19 versus 10 jaar).

Stadelmann heeft de de gallerijen onder de volledige westzijde van Het Djoser complex te Sakkara met zekerheid tijdens de Tweede Dynastie gedateerd. Niet minder dan drie verschillende groepen gallerijen werden in de zachte rots uitgehouwen in deze area ( van de westelijke helft van het noordelijke plein, door het centraal "Westelijk Massief" tot aan de zuidelijke gallerijen die slechts een vijftigtal meters van graf A verwijderd zijn.

De langste, centrale groep zou van Ckasechemoei kunnen zijn ( maar geen enkele vondst bewijst dit ). Dus kan er evengoed aan gewerkt zijn door de weinig bekende vorsten uit het midden van de dynastie of zelfs door Nebra. Een ander alternatief is dat andere gallerijen zich zouden kunnen bevinden in een nog niet geëxploreerd en met zand bedekt gebied ten zuiden van Hetepsechemoei's en Ninetjer' s gallerijen en ten oosten van de pyramide van Sechemhet.

BESLUIT

We kunnen besluiten dat de weinige vondsten in ons bezit niet toelaten om ons een duidelijk beeld te vormen van de regering van Nebra, die wellicht een vijf- tot tiental jaar geduurd heeft.

We kunnen wel gaan speculeren over het bijzonder karakter van de koninklijke namen en titels van de koningen van deze dynastie, waarvan verschillende maar vage schaduwen zijn in de lange geschiedenis van het Oude Egypte. Onafhankelijk van de correcte lezing van zijn naam Raneb of Nebra kunnen we zeggen dat de "zonneverering" terrein schijnt te winnen tijdens deze periode in de namen en titels: Horus Neb-Ra, Nesoetbiti-Nebtyi Oeneg, Seth-Ra Peribsen, Netjerikhet Ra-noeb... om nog niet de namen op de koningslijsten uit het Nieuwe Rijk (en latere afleidingen ervan(?)) van deze Tweede en Derde Dynastie te noemen. Het zijn namen die samengestld zijn met Ra: Neferkara, Nebkara.

Deze feiten samen met het begin van de "slechte tijden" op het eind van de Eerste Dynastie en nadien (zowel de naam van Hetepsechemoei als deze van Chasechemoei, zouden een afspiegeling zijn van deze situatie) kunnen door ons niet omgezet worden in "zekere" geschiedenis maar zijn wellicht voldoende om ons voor te stellen dat de staat bepaalde "onrust" diende te verwerken (daarom niet in de aard van een burgeroorlog tussen de volgelingen van Seth en die van Horus of tussen het Noorden en het Zuiden zoals vroeger al eens werd gesuggereerd).

Deze perikelen vonden hun einde-alhoewel verre van definitief- op het einde van de regering van Chasechemoei en deze van Djoser/Netjerichet: de verbondenheid met koninklijke voorgangers werd benadrukt op verschillende manieren: ("collecties " van stenen vazen met koninklijke inscripties, legitimatie van het heilig bloed langs vrouwelijk lijn, voorzitten en organizeren van de begrafenisceremonieen begraving van de overleden koning, oprichten van majestueuze monumentale koninklijke graven en complexen). Voor de schitterende periode van de "grote pyramiden" aanvangt zou er nog een duistere periode van enkele decaden ( midden en late Derde Dynastie) volgen.(cfr D. Gould, 2003].

De wortels van de mysterieuze (en ongetwijfeld ook politieke) problemen die eindigden met Peribsen's "ketterij van Seth" schijnen te liggen of op zijn minst de kop op te steken bij het begin van de eerste helft van de Tweede Dynastie of misschien reeds op het einde van de vorige dynastie (F. Raffaele, 2005).

Tot op heden echter is het practisch onmogelijk gebleken om de oorsprong en de essentie van de culturele veranderingen die leidden tot de aanname van bepaalde namen, nieuwe koninklijke titels, en de verandering van godheid die het koningschap beschermde (en gedeeltelijk ook de verandering van plaats van de koninklijke necropool en andere meer of minder relevante verschijnselen) te verklaren. Nieuwe vondsten zijn steeds welkom en essentiëel voor een betere interpretatie. Maar ook het bestuderen van de gekende feiten vanuit een andere theoretische hoek of een nieuwe analyse van vanouds bekende bronnen (met betere foto's, door directe observatie, of in het licht van andere nieuwe ontdekkingen of juist zonder de vanzelfsprekendheid van "oude" dogmas) kan belangrijke details en oplossingen aanbrengen die werden over het hoofd gezien en aldus nieuwe gedachtenstromen op gang brengen die leiden naar volkomen verschillende conclusies dan deze die momenteel algemeen aanvaard worden.

Zelfstandige naamwoorden

Zelfstandige naamwoorden zijn woorden die duiden op een persoon, een levend wezen of een object. In het Oud-Egyptisch kent men slechts twee geslachten: mannelijk en vrouwelijk. Onzijdig bestaat niet, net zoals in het Frans. Maar waar men in het Frans le en la gebruikt om mannelijk en vrouwelijk te onderscheiden doet men dit in het Oud-Egyptisch met een uitgang. Vrouwelijke woorden eindigen vrijwel altijd met t (broodje). Mannelijke woorden eindigen slechts zelden op een t .

Lidwoorden

In het Oud-Egyptisch is er geen plaats voor lidwoorden zoals "de" , "het, "een" in het Nederlands " le" en "la" en" un" en "une" in het Frans of "the" en "a" in het Engels. De Egyptenaren schrijven dus "man" en dat zowel "de man" als "een man" betekenen. Dit blijkt meestal wel uit de context.

Bijvoeglijke naamwoorden

Een bijvoeglijk naamwoord is een naamwoord dat iets zegt over een eigenschap van het zelfstandig naamwoord vb: de domme man en de wijze vrouw , dom zegt iets over de man, wijs over de vrouw . Het zijn bijvoeglijke naamwoorden.

Net als in het Frans volgen de bijvoeglijke naamwoorden het geslacht van het zelfstandig naamwoord. Is het zelfstandig naamwoord vrouwelijk dan neemt het bijvoeglijk naamwoord ook een t .

GRAF A ONDER HET BEGRAFENIS COMPLEX VAN OENAS TE SAKKARA

Alhoewel niet met 100% zekerheid wordt dit grafstelsel vrij algemeen aanzien als dit van Hotepsechemoei.

De ingang van het grafcomplex op de rechterzijde zie je nog juist de hoek van de pyramide van Oenas (in donkere steen)

De Onderbouw

Toen Alessandro Barsanti begon aan de exploratie van de omgeving van het begrafenis complex en de pyramide van Oenas ( laaste koning van de vijfde dynastie en de eerste waar pyramide teksten werden bij gevonden) te Sakkara , stuitte hij op de ingang van een gallerij die onder de Pyramide van Oenas heenleidde en zich over heel wat meters uitstrekte, zich vertakkend in een honderdtal donkere en onzekere gangen, gedeeltelijk juist onder de pyramide en de begrafenistempel van Oenas gelegen.

De strucruur van graf A (toegeschreven aan Hotepsechemoei is beter bekend dan deze van graf B toegeschreven aan Ninetjer [*]. De labyrintvorm van graf A imiteert waarschijnlijk de gangen van de koninklijke verblijfplaats en geeft een interessant idee van de layout van een vroeg koninklijk paleis.

De lange afdalende trap begint zowat 20 meter n.n.o. van de noordostelijke hoek van de Oenas pyramide, juist nabij de afsluiting van het noordelijke hof van de tempel van Oenasj. Na ongeveer 25 meter zien we aan de westzijde van de trap een doorgang die naar een eerste verzameling stapelplaatsen leidt. Het is een oost-west verlopende gang aan wiens zuid- en noordzijden 14 lange kamers van gelijke grootte uitmonden. Een dergelijke set van stapelplaatsen vinden we 5 meter ten zuiden van de eerste aan de tegenovergestelde (oostzijde) zijde van de trap. Circa 10 meters verder naar het zuiden bereikt de trap het grondvlak van de kelder ongeveer zeven meter onder de grond gelegen.

Plan van het grafcomplex. De zwarte dwarsstrepen duiden de valhekken aan

De hoofdgang vertakt zich in verschillende secundaire gallerijen en geeft door middel van vier valhekkens ( met enorme de weg versperrende stenen) ) toegang tot de meest zuidelijke kamers. De kamer bij c (zie tekening hierboven)is de begraafkamer, 'a' is een model latrine en deze tussen a en b een stapelkamer voor vazen. De plaatsen zijn dus geschikt zoals in een koninklijk paleis (cfr. Roth, JARCE 30) met het complex latrine-, bad- en slaapkamer zoals in andere private mastabas (cfr. Roth, loc.cit.; Quibell, Archaic Mastabas, 1923) van de 3^e of 4^edynastie.

De put langswaar de begraafplaats werd benaderd in de Late Tijd

Te bemerken valt de afwijking tegenover de oost-west richting van de meest zuid-oostelijke gang van het ondergronds complex ( alle andere gangen liggen evenwijdig aan de noord-zuid of oost-west as. Dit netwerk van gallerijen is tijdens de Saîtische en latere periodes nog bezet geweest. Men heeft er beenderen gevonden en verbrande mummies van honderden begravingen die tijdesn de Coptische periode geplunderd werden. De begraafplaats werd betreden door een put, die uitmondde in de hoofdgang juist voor de ingang van de tweede ( oostelijke ) serie van op een kam gelijkende gangen, die dan ook als een werkelijke begraafplaats werd gebruikt in tegenstelling met de gaten in de valhekkenstenen die alleen door rovers werden gebruikt . Samen met de mumiies, dieren- en mensenbeenderen werden hier uit de Late Periode oesjabti-achtige** beeldjes in klei, fragmenten van papyri in demotisch schrift e.a.gevonden naast amuletten in faiënce.

De eerste zegelafdrukken en inscripties op stenen vazen werden gevonden achter het vierde en laatste valhekken in de eerste en meest westelijke gangen. De naam van Horus Nebra schijnt de enige geweest te zijn die men kon lezen op de kleistopsels van de vazen in deze area. In de eerste westelijke gangen met kamstructuur werden verschillende vazen in klei gevonden maar zonder inscripties. Eveneens zonder inscripties werden vazen in dioriet, albast en schist gevonden in de kamers tussen het eerste en het tweede valhek. (Barsanti in: ASAE 3, 252, noemt verkeerdelijk drie kamers in het westen en één aan de oostzijde van dit deel van de hoofdgang. Er zijn maar twee westelijke kamers zie kaart ).

Belangrijk is dat in de zuidelijke bijkamers na het vierde valhek ( deze waren gebouwd als conische kapellen zoals deze te Abydos en Nagada ) de kleizegelafdrukken van Nebra samen met deze van Hetepsechemoei werden gevonden.(Maspero, ASAE 3, 185-190).

Gallerij uit het complex

* Deze laatste zijn na de onderzoekingen van S. Hassan's begin van de 1950er jaren nog heel recent geлxploreerd. Het is te hopen dat nog onderzoek zal volgen in deze tombes uit het begin van de Tweede Dynastie (A and B) want deze herbergen, ondanks hun povere staat van bewaring en structurele instabiliteit waarschijnlijk nog veel meer materiaal dan de kleinere koningsgraven C en D. Deze werden bovendien hergebruikt door belangrijke personages tijdens de Achtiende Dynastie en zijn dus meer systematisch en meer volledig ontruimd dan de tombes A en B

Oesjabti's zijn kleine beeldjes, die waarschijnlijk oorspronkelijk de geslachtofferde dienaars dienden te vervangen en meegegeven werden met de overledenen om voor hen in het hiernamaals het lastige werk te verrichten.

HOTEPSECHEMOEI

Manetho vertelt ons dat de Tweede Dynastie negen vorsten telde die in totaal driehonderdtwee jaren regeerden. Zoals gezegd is de volorde van de eerste vier door archeologisch bewijsmateriaal vastgelegd. De stichter van de dynastie werd met zijn Horusnaam Hotep -sechemoei genoemd. Soms schijneen de overgangen naar een andere dynastie bij Manetho ongegrond (cf. F. Raffaele, BASADE 1, 2003) dan is het hier zeker niet he geval: cfr de mogekijke tussenkoningen en de afwezigheid van graven van de eerste koningen van de Tweede Dynastie in de necropool van Abydos.

Zoals we reeds weten was in deze tijd de vornaamste naam de Horus naam. hij werd aangenomen bij de troonsbestijging. Het eerte teken binnen de serech is het "htp (hepet)" teken met betekenis. Vrede, voldoening verzadiging,. De twee daarop volgende tekens zijn te beschouwen als een tweevoud en eindigen dus met de uitgang - "wi (oei)"- het teken is een "sxm (sechem)"-scepter en betekent hier macht. Dus twee machten. De totale naam kan vrij vertaald worden als de twee machten verkeren in vrede (vrede van de twee machten). Met de twee machten wordt dan zoals in de nebti-naam de beschermgodinnen van Neder- en Opper-Egypte verstaan.

Zijn geboortenaam was Hetep-Nebti (of Sehetep-Nebti).Waarschijnlijk was het Nebti-deel van de naam hier niet te beschouwen als een koninklijke titel maar als een infix [ later in het Oude Rijk zal dit woord gebruikt worden bij namen van prinsen zoals bij Sekhemkhet's Djesertj-Nebti (Ankh) op een textiellijst-label van Sakkara of op de laat Derde Dynastie, te Elephantine gevonden en met inkt beschreven vazen met de naam van een wrt-Hts Djefat-Nebti].***

Hotepsechemoei is te identificeren met de Boeadjaoe en de Baoenetjer van de koningslijsten en met de Boкthos van Manetho die bevestigde dat ook de koningen van de Tweede Dynastie afkomstig waren van This. Manetho zegt dat er gedurende de 38 jaar durende regering van Boethos er zich een kloof opende te Boebastis en dat vele mensen omkwamen. Daar dit deel van de westelijke Delta geologische sporen vertoont van vulkanische werking berust dit verhaal waarschijnlijk op bepaalde feiten. Boethos (Africanus) en Bochos (Eusebius) neemt men aan misinterpretaties te zijn van de naam Boedjaoe (Abydos koningslijst , 9^e naam) en de naam Bdjaw is op zijn beurt dan weer een misinterpretatie van de echte naam Hotep ( dit te wijten aan gelijkvormigheid van de tekens van beide namen in het hiлratisch).

Bekijken we de eerste cartouche dan zien we na elkaar het been teken "b", en in het tweede teken herkennen we het tweeletterteken "DA (dja)" maar dat ook als afkorting kan voorkomen voor "wDa (oedja)" en dan welvarend betekent ( vooral in de formule anch, oedja, seneb= moge hij leven, welvarend zijn en gezond) . Het derde teken is " tA (ta)" . Het laatste teken is "w (oe)" dus sttat er b-oedja-ta-oe maar in de tijd dat de naam geschreven werd werd d-t-D-T (d,t, Dj, Tj) vaak door elkaar gebruikt en zo is deze Ta te beschouwen als een dja en dus fonetisch complement en komt dus te vervallen en komt men tot B-oedja-oe. Wat trouwens bljkt uit de tweede cartouche maar hier staat dan aan het eind het teken M44 dat mij allen bekend is als determinatief bij srt (doorn) spd (scherp) en dat ik dus niet kan verklaren.

In de derde catouche is het makkelijker we hebben het teken "nTr ( netjer) " wat god betekent en daarna de Ba vogel driemaal wat dus het meervoud aangeeft en door de uitgang w(oe) gevormd wordt vanwaar ba-oe. Netjer als god staat hier echter vooraan uit respekt en dus lezen we Ba-oe-netjer.In de vierde cartouche lezen we vrijwel hetzelfde. Met de doorstreping van het teken netjer wordt aangegeven dat in de oorspronkleijke inscriptie deze letter vaag of uitgewist voorkomt. Wanner met de ba vogel de ziel aangegeven wordt staat hier vaak het streepje boven dat aanduidt dat precies gaat om wat de hiлroglief voorstelt Hier dus de ba-vogel of een onderdeel van de ziel.. Driemaal geeft het meervoud aan wat nog eens benadrukt wordt door de laatste drie streepjes die ook het meervoud aangeven. De perkament rol of voorlaatste teken geeft dan wer aan dat om iets "abstracts" gaat. We zouden het geheel vertalen door de (ba)-geesten van degod

Expeditie naar de bron van de Nijl
2005-2006

Volgens de beste metingen van het ogenblik, strekt de machtige Nijl zich uit over 6.824 kilometers of 4.240 mijl vanuit het achterland van Boeroendi tot aan de mediterane kust van Egypte. En alhoewel de rivier gedurende het grootste gedeelte van twee eeuwen geëxploreerd en gereëxploreerd is geworden, heeft er nog niemand in een enkele trek de rivier van monding tot bron opgevaren of zijn ganse lengte kilometer na kilometer met GPS in kaart gebracht. Deze tocht was de nochtans het soort uitdaging dat Cam McLeay, Garth MacIntyre, en Neil McGrigor kon bekoren. McLeay, een geëxpatrieerde Nieuw-Zeelander, die nu in Oeganda leeft, is een rivierloper van wereldklasse. McIntyre staat aan het hoofd van een zaak in Wellington (Nieuw-Zeeland) die materaiaal voor "outdoor"- activiteiten verkoopt en McGrigor heeft, sinds hij in 2002 zijn Britse zaak in verhuur van kratten verkocht heeft, zich toegelegd op wat hij zelf noemt "avontuur en breken van records". Hij is momenteel houder van het snelhieds record "rond Groot-Brittannië" (27 uur) een wapenfeit dat hij verrichtte in een 16m lange motorboot.

Deze drie hadden hun expeditie opgevat als een terugkeer naar de tijd van de ontdekkingen, incluis de duidelijk Victoriaans klinkende objectieven : " de expeditie voor de geschiedenis vast leggen " en "het team te bevestigen als voortrekkers op het gebied van exploratie". Maar belangrijker nog hoopten zij hun GPS data te kunnen gebruiken om aan te tonen dat de verste bron van de Nijl (dat is de bron van waaruit de rivier zoals hij doorheen het landschap meandert het meest kilometers aflegt om vanaf de bron de Middellandse Zee te bereiken) in Rwanda ligt en niet in het meer zuidelijk gelegen Boeroendi. Met andere woorden zij wilden bewijzen dat de langste rivier van de wereld nog langer is dan algemeen wordt aangenomen. McLeay die een rafting-bedrijfje bezat had nog een bijkomende bedoeling hij wou ook het toerisme in Oeganda, dat sinds het terreurbewind van Idi Amin in een neerwaartse spiraal verzijld geraakt was wat opkrikken.

De betekenis van de verschillende zijtakken van de NIjl is nog steeds het onderwerp van discussie en niet alle rivier experten waren onder de indruk van de geografische missie van deze mannen. "Hun claim dat ze een nieuwe bron van de Nijl gevonden hadden is afhankelijk van wat men een significante bron noemt." zegt Pasquale Scatturo, wiens eigen eerste afdaling van de Blauwe Nijl werd beschreven in het "2005 IMAX Mystery of the Nile". Robert Collins, geschiedschrijver van de rivier en auteur van het boek " De Nijl" voegt er aan toe: "Zij spreken over een verschil van een paar mijl; niets dus vergeleken bij de ganse lengtte van de rivier. "

Hun reis begon op 20.09.2005 Zij reisden behoorlijk comfortabel langs de eindeloze landerijen van de Egyptische Nijl en het Nasser meer. Zelf in het noorden van Soedan was de reis meer vervelend dan echt moeilijk (water zo bruin door het slib dat het leek of de motor modder in het rond zwierde). In het grootste moeras van de wereld, de Sudd in Zuid-Soedan, ontmoetten zij Nijl cobras, varanen en vooral muggen. Zo veel dat er iedere morgen duizenden dood lagen aan de buitenkant van de netten. Maar het werd maar pas echt spannend wanneer ze Noord-Oeganda bereikten, waar de rivier versmalt tot een paar honder meter en via massieve stroomversnellingen uitmondt in diepe poelen vol krokodillen.

Bij Murchison Falls stort de rivier zich van een 43 meter hoge rots naar beneden. Om deze hindernis te overwinneen had de ploeg een vliegende opblaasbare boot (VOB) meegebracht, een vlot opgehangen aan een gemotoriseerde zeilvlieger dat kon opstijgen en landen op het water en een hoogte tot 10.000 voet (3.048 meter)kon bereiken. De fabrikant van de VOB had de ploeg gewaarschuwd om het ding niet te gebruiken om vooraad te vervoeren op een snelstromende rivier, maar het leek hen het beste middel om obstakels zoals watervallen te overwinnen.

Heathcote, die McLeay op vorige raftings reeds begeleid had, voegde zich te Murchison bij de ploeg. Het plan was om de gemotoriseerde vlotten te demonteren en in verschillende vluchten met de VOB over de waterval te brengen. McGrigor piloteerde het spul en alhoewel het vliegtuigje handig te bedienen was, waren de vluchtcondities toch vrij gevaarlijk gezien de krachtige thermieken die oprezen uit de hete savanne en langs de koelere lucht boven de rivier scheerden. Bovendien kon de VOB alleen maar op het water landen en de Oegandese Nijl was een vreselijke landingsbaan vol krokodillen, hippos, rotsen en stroomversnellingen.

Het team wist begin november de Murchison Falls te overwinnen en op 07.11. vloog McGrigor met de VOB voorop om de anderen te ontmoeten op een met de GPS gepland punt. Onderwijl loodste McLeay het voorste vlot door een serie stroomversnellingen. Bootschroeven "bijten" niet zo goed in wild water zoals dat rond de Murchison Falls. Het water wordt te sterk verlucht als het op de rotsen uiteenspat en op zichzelf terugvalt . Het team moest hun motoren op de staart trappen om over de schuimende boden van de stroomversnellingen en over de "tong" (de zuivere kanalen van het snelle groene water dat het schuim voorafgaat )-van iedere versnellingen te springen. De tongen zelf waren steile hellingen van neerstortend water en iedere restje paardekracht was nodig om de boten er overheen loodsen.

McLeay vertelt over een moment toen hij de steile helling van een der versnellinge onderschatte " Ik sprong plots op, varende aan een snelheid van 40 kilometer per uur, en de stroom onder mij was in en klap helemaal verdwenen." Zijn boot dook in een ontzettend grote trog, de boeg werd door de stroom gegrepen en kantelde achterste voor in het water. McLeay was zich bewust van het feit dat in de poelen stroomafwaarts hongerige krokodillen op hun prooi zaten te wachten en slaagde er in op de gekapseisde boot te klimmen. Tegen de tijd dat MacIntyre en Heathcote er in slaagden hem in een draaikolk te slepen was de stuurarm van McLeay's ondergelopen boot afgebroken.

Ze waren net bezig dit euvel tijdelijk te herstellen wanneer McGrigor, in de VOB een kijkje kwam nemen. Laagvliegend om de situatie in ogenschouw te nemen, raakte hij met een vleugel een boom en verloor de controle over de VOB en landde onderste boven op de noordelijke oever van de Nijl. Het opgeblazen vlot ontplofte bij impact, en de hete uitlaat pijp van de motor belandde op McGrigor's naakte dij . Toen de anderen op de plaats van de crash aankwamen, waren ze opgelucht hem levend terug te vinden staande naast de vernielde VOB met alleen maar een gebroken en zwaar verbrand been. Toen riep McLeay hulp in via zijn satelliet telefoon. Ze hadden er een tocht van 5.311km opzitten.

Steve Willis, 38, een Britse vriend van McLeay, die in de omgeving  jachthuisjes bezat, kwam hen de volgende morgen aan de Nijl oppikken. Begeleid door een niet gewapende Oegandese wachter reden zij naar het hoofdkwartier van het Nationaal Park van Murchison Falls. Terwijl Willis reed vertelde hij hun over de Lord's Resistance Army, een rebellengroep bekend om het ontvoeren en in slavernij brengen van kinderen en die sinds 1986 zowat een 100.000 slachtoffer zouden gemaakt hebben. In oktober had het Internationaal Gerechsthof de LRA leider Joseph Kony veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid.  Kony had hierop geantwoord door zich op blanke vreemdelinge te wreken, waaronder een Britse hulpwerker die werd gedood enkele dagen voor het ongeval met het team.

Plots weerklonken schoten en boorden zich Kalashnikov' kogels in de aluminium huid van de SUV. McLeay keek achterom en zag slechts één man in een olijfkleurig uniform. Toen werklonk een nieuw salvo. McLaey dook op de bodem van de auto en de Oegandese garde schreewde tegen Willis dat hij harder moest rijden. Maar het vuur deed de achterbanden ontploffen en de auto belandde in het olifantengras naast de weg waar het tot stilstand kwam.

McLeay verliet het voertuig langs de passagiersdeur op het moment dat enkele vurende rebellen op hem afkwamen, Heathcote volgde en verdween in het gras, de Oegandese wachter verliet de auto langs de achterdeur met het enige wapen van de groep bij zich. Willis sprong van de chauffeurstoel direct in de vuurlijn en MacIntyre trachtte door een raampje te vluchten maar werd aan het hoofd getroffen. Met zijn gebroken been was McGrigor de laatste om het voertuig te verlaten en hij viel in elkaar toen hij van de SUV wou wegstappen. Hij kroop naar het lange gras legde zich op de rug en bleef stil in de hoop dat men hem niet zou vinden. Hij was echter snel ontdekt door twee teenager rebellen waarvan er een een zwaar misvormd gezicht had. Zij sleepten McGrigor terug naar de tereinwagen en vroegen om geld wat hij hen gaf. Dan vroegen ze om zijn satelliet telefoon en wapen. Hij zei dat hij geen van beide bij zich had., wat maar een halve waarheid was-hij had namelijk geen wapen. Toen ze achter kledij vroegen klom McGrigor in de met bloed bespatte wagen om zijn bagage te nemen. Hij zag dat de rebellen ondertussen gras op de bodem van de chauffeursplaats gelegd hadden en dit in brand staken. Zij bevalen hem te knielen als voor een executie.

MacIntyre had geluk gehad de kogel was langs zijn schedel gescheerd maar de wonde bloedde zo profuus dat hij tijdelijk verblind was. In het gras stuitte hij op de ongedeerde Heathcote, die hem verder de bush in loodste. De Oegandese wachter werd nooit meer teruggezien door de leden van de expeditie. MacIntyre en Heathcote hoorden McGrigor roepen bij de auto en zagen plots rook opstijgen maar toen ze verder liepen stootten ze op verse leeuwenuitwerpselen.

McLeay was zo snel mogelijk recht vooruitgesprint . Na enkele mijlen en na het oversteken van enkele riviertjes zag hij plots duizende antilopen die er heel relaxed uitzagen dit stelde hem gerust. Hij besefte dat hij aan de hinderlaag ontsnapt was en keerde terug naar de weg waar hij uiteindelijk als laatste (hij had er tocht van 32 kilometer blootvoets opzitten ) werd opgepakt. McGrigor was verrast door het feit dat de rebellen het plots op en lopen zetten. Hij sleepte het brandend gras uit de Land Rover, wat de ganse omgeving in vuur zette en poogde met zijn gebroken been het vuur te doven. Toen hij het vuur onder controle had sleepte hij de brandstofzakken van de boten een tiental meter ver in het nog brandende gras waar het alles in lichterlaaie zette. De bedoeling was om de rebellen te doen geloven dat de Rover in de vlammen was opgegaan.

Plots stootte McGrigor, hobbelend rond de Land Rover, op het levenloos lichaam van Willis. Hij was getroffen in zijn zijde, de kogel was door zijn oksel gedrongen en had het lichaam via de heup weer verlaten. Via de satelliet telefoon kon hij hulp bellen en zijn precise GPS coördinaten doorgeven. Bij zonsondergang landde een helicopter met de militaire attaché van de Amerikaanse ambassade Lt. Col. Richard Skow. Willis liet Debbie, een zwangere vrouw van 31, en een twee jaar oud zoontje Joseph na. Zijn vrouw besloot de jachthuisjes verder uit te baten.

In Kampala werden de wonden: het been van McGrigor, de schotwonde aan het hoofd van McIntyre en de voeten van McLeay verzorgd. De ganse tijd fungeerde Lt. Col. Skow als hun gastheer. Zodra het been van McGrigor's geheeld zou zijn wou het team echter verder want met 5.311 kilometers achter hen bleven hun drie objectieven onafgemaakt. ( de ganse Nijl opvaren, elektronische kaart maken van de ganse lengte van de stroom en bewijzen dat de verste bron in Rwanda lag) . De dood van Willis wierp en duistere schaduw op de expeditie maar men zou ze aan hem opdragen. Zij keerden terug naar Oeganda langs dezelfde weg langs waar ze gekomen en aangevallen waren omdat ze wilden terug aanzetten op dezelfde plaats waar ze gestopt waren. Maar ditmaal zou het Oegandese leger hen beschermen en hen elke steun bieden die ze nodig hadden.

Op 31 maart 2006, claimden de drie avonturiers dat zij de eerste waren geweest die de rivier van monding tot de "echte uiterste bron" diep in het Nyungwe regenwoud in Rwanda opgevaren waren. 2°16'55.92. Z en 29°19'52.32. O.

Het transliteatieschrifttabel

Eerste kolom de computertransliteratie , tweede kolom de klassieke transliteratie en derde kolom de hiлroglief

Wij zullen het computertransliteratieschrift gebruiken in gewone tekst wanneer het om afbeeldinge gaat met hiлrogliegfen, zulen we beide gebruiken omdat dan toch een jpeg of gif image dient gebruikt.

Jean-Philippe Lauer (1902-2001)

Franse architect en archeoloog. Geboren te Parijs 07.05.1902. Architect van vorming. In 1926 kwam hij voor de eerste maal naar Egypte, in dienst van de Services des Antiquités Egyptiennes naar voorbeeld van illustere voorgangers zoals A.Mariette de oprichter van de dienst, G.Maspéro en . Lacau,. De bedoeling was dat hij Firth van advies zou dienen bij zijn restauratiewerk aan de Trappenpyramide te Sakkara.Dit zou zijn carrière volledig bepalen, want Lauer spendeerde de volgende 75 jaar van zijn leven in de dienst van de Egyptian Antiquities Service. In 1956 na de een onderbreking wegens Oorlog van Suez hervatte hij zijn werk te Sakkara en bracht hij telkens van november tot april in Egypte door. Hij leefde daar met zijn familie in een huisje aan de rand van de woestijn.

Gedurende meer dan veertig jaar exploreerde hij het Trappenpyramidecomplex, ruimde hij de omgeving op en restaureerde, zoveel mogelijk met originele steenblokken die ter plaatse werden gevonden, dit complex. Het huidige uitzicht van de trappenpyramide dankt men voornamelijk aan het werk van Lauer.

In samenwerking met professor Jean Leclant hielp hij mee aan het Frans project ter bestudering van alle pyramiden van Sakkara en de hertselling van de pyramide teksten. Met name aan de opzoekingen aan de pyramide van Teti, PepI en Meren-re, waar honderden fragmenten beschreven met magnifieke hiërogliefen afkomstig van de wanden van de begrafeniskamers van deze koningen werden verzameld. Deze brachten nieuwe elementen en kostbare aanvullingen aan bij de pyramide teksten die ontdekt en gepubliceerd werden door Maspero, later herzien en herbestudeerd door K.Sethe. Deze teksten zijn de oudste mythologische en religieuze teksten van alle die momenteel bekend zijn.

De opgravingen Lauer-Leclant te Sakkara-Zuid brachten een belangrijke tegenhanger van het werk dat door W.B.Emery was verricht op deze plaats. Lauer schreef verschillende boeken over de pyramiden en Sakkara.

Tweede Dynastie Historische en Archeologische Problemen

B.ARCHEOLOGISCHE PROBLEMEN

De archeologische onderzoekingen van de begraafplaatsen van de Tweede Dynastie hebben minder materiaal opgeleverd dan deze van de Eerste en Derde Dynastie. Er werd materiaal gevonden te Aboe Roash, Giza, Zawyiet el Aryan, Sakkara, Tarkhan, Naga ed Deir, Beit Khallaf, Abydos, Gebelein, Hierakonpolis, Elephantine maar alleen de vondsten uit Sakkara en Abydos hebben een "koninklijke " betekenis omdat er genoeg materiaal werd gevonden, dat bovendien genoeg verscheidenheid vertoonde. Van deze dynastie bestaan er ook stukken ( koninklijke en private beedjes, zegels en stenen vazen ) van onbekende herkomst nu in private handen (Michailidis), en nog andere zijn afkomstig van onvoldoend correct gevoerde of onvolledig gepubliceerde opgravingscampagnes (A.Mariette, E.Amelineau, J.Quibell). Het is namelijk zo dat veel van de graven uit deze dynastie werden onderzocht en opgegraven in een periode toen de technieken nog niet voldeden aan de moderne eisen die men nu stelt en dat de handelaars in antiquiteiten meer vrij spel hadden om sites om te woelen en stukken aan buitenlandse musea te verkopen.

Maar als we de meest vruchtbare sites Sakkara en Abydos bekijken is de situatie niet zo dramatisch inzake mogelijkheid voor verdere opsporingen. Daarenboven hebben onderzoekingen --zowel in het verleden als hedendaags-- te Hierakonpolis (d.i. de stad Nekhen en het 'Fort'), samen met de in de laatste decades gestarte opgravingen te Boeto en vooral te Elephantine, nieuwe data aan het licht gebracht , waarvan er verscheidene betrekking hebben op de namen van koningen uit de Tweede Dynastie (Kasechem en Peribsen) en die bovendien aan de gekende bronnen over de begrafenis monumenten, een nieuwe dimensie hebben toegevoegd namelijk deze van geestelijke (tempels) en burgerlijke architectuur en mogelijks zelfs van een koninklijk paleis.

Abydos wordt momenteel onderzocht door Duitse en Amerikaanse archeologen en geeft na 100 jaar van intens onderzoek nog steeds interessante vondsten prijs. Wat de Tweede Dynastie betreft moeten we hier zeker melding maken van de campagnes van David O' Connor aan de noorzijde van de omheiningen van de begraafplaatsen. Daarnaast de onderzoekingen die op het eind van de zeventiger jaren werden ondernomen door Werner Kaiser en Gunter Dreyer waaronder de heropgraving van de tombe van Chasekhemoei en de hogerop vermelde vondst van zegels van Hotepsechemoei in het graf van Qa'a . Beide opgravingen gaan trouwens nog verder.

Ook te Sakkara is de situatie verbeterd. Het potentiëel van deze site is groter dan dit van Abydos maar het onderzoek stagneerde er een beetje de laatste jaren. De meeste private tombes uit de Tweede Dynastie werden "snel" onderzocht in het begin van de decade van 1860 en in het begin van de twintigste eeuw (respectief door Mariette en Quibell). Een vrij goede aanvulling daarbij vormde het onderzoek van G.A. Reisner in 1936. We bezitten genoeg acurate kaarten voor wat betreft het westelijk, centrale en midden-oostelijk gedeelte van de begraafplaats van Noord-Sakkara waarin zich een aantal mastaba's uit de Tweede Dynastie bevinden. We belichtten reeds de vondsten uit de gallerijen van het Djoser/ Neterychet's complex.

Meer bronnen voor wat de studie van de Tweede Dynastie aangaat zijn de private stèles met inscripties ( vooral deze van Helwan) en enkele beeldjes van private personen en koningen (één van Ninetjer en twee van Chasechemoei). Deze koningsbeeldjes zijn bijna uniek terwijl er meerdere voorbeelden zijn van private personen maar hier duikt dan weer de moeilijkheid op dat, omdat we hun oorsprong niet kennen, het minder gemakkelijk is om ze aan de Tweede hetzij aan de Derde Dynastie toe te wijzen.Ten laatste vermelden we nog de koninklijke stelae en de voorstellingen op stenen blokken met namen van Nebra, Peribsen en Chasechem en de reeds beschreven en vrij veel voorkomende kleiafdrukken van zegels met de koninklijke serechs van Hotep, Hotepsechemoei, Nebra, Ninetjer, Sechemib, Peribsen and Chasechempoei ( zowel uit Sakara, Abydos als van elders ) Nu blijven er ons nog twee categorieën van archeologische vondsten te beschrijven.

Kaart van Noord-Sakkara. Klik op de kaart om te vergroten en klik op vorige bovenaan om terug te komen

A.DE KONINKLIJKE OMHEINGEN EN PLEINEN

De eerste categorie behelst de omheinde koninklijke pleinen ten westen van de complexen van Djoser en Sechemchet. Op zijn minst één van deze monumente was bekend aan De Morgan in zijn "'Carte de la Nécropole Memphite' (Gisr el Mudir) maar gedurende vele jaren bleven zij onaangeraakt. W. Kaiser richtte echter de aandacht op deze "'Talbezirke" (sectoren van het dal) die dan ook het voorwerp werden van dieper en dieper onderzoek. We noemen slechts B.J. Kemp in JEA 52 (1966), W. Kaiser in MDAIK 25 (1969), R. Stadelmann in B.d.E. 97,2 (1985), David O' Connor in JARCE 26 (1989), Nabil Swelim in MDAIK 47 (1991) en de recente op "remote sensing" en magnetometrie gebaseerde onderzoekingen van de Schotse archeologen onder leiding van Ian Mathieson en Ana Tavares (JEA 79, 1993, JEA 83, 1997). Er is onder de onderzoekers echter nog geen eensgezindheid omtrent de datering van deze structuren.

Het probleem bestaat er namelijk in dat in tegenstelling tot de omheinde pleinen van Abydos, die omringd werden door graven van hofdienaars waarin talrijke zegels werden gevonden die het mogelijk maakten deze aan bepaalde koningen van de eerste dynastie ( met inbegrip van Merneith's zogenaamde Westelijke mastaba) of van de tweede dynastie namelijk Peribsen (middelste fort) en Chasechemoei (Shunet ez Zebib) toe te wijzen deze van Sakkara uitblinken in de afwezigheid van potten en vazen (Petrie 'Tombe van de hovelingen ... 1925; O' Connor op.cit.; N. Swelim 'S.P.'1983; Mathieson - Tavares op. cit.).

De structuren te Abydos met paneelfacades alhoewel van modderstenen (mudbricks) gemaakt zijn ook beter bewaard dan de muren te Sakarra nochtans gebouwd in lokale steen. Dat komt waarschijnlijk door de relatieve afzondering van de Abydos site, daar waar de monumenten te Sakarra door een overvloed aan graven in deze area veel hebben geleden.

Zoals gezegd staat de datering niet vast. N. Swelim (op. cit.) lijkt meer geneigd deze pleinen te Sakkara toe te schrijven aan de periode na de regering van Chasechemoei (Khaba, Sa and Ba), maar in zijn chronogie van de Derde Dynastie zijn er toch een paar bekritiseerbare punten aan te wijzen.

Rainer Stadelmann (op. cit. p. 304 ff en fig 3) en nog recenter Ian Mathieson, neigen eerder naar een vroegere datering. Stadelmann was bovendien de eerste om nog het mogelijke verloop van twee andere muurstructuren aan te wijzen: de ene tussen deze te Gisr el Mudir's en deze van Sechemchet, en de andere ten westen van het Djoser complex (op. cit; zie ook id. 'Die Aegyptische Pyramiden' 1997 p. 30 fig.9). De recente opgravingen echter zouden Gisr el Mudir aanwijzen als de koninklijke omheining van Chasechemoei. De afmetingen van de muur zijn enorm zowel wat betreft de dikte (meer dan 15 m, gevormd door twee evenwijdige, uit steen gemetste wallen waarvan de tussenruimte met puin en zand gevuld werd) als de lengte De omtrek bedraagt 650 x 350 m -vergelijk met deze van Djoser/Netjerychets 544,9 x 277,6 m).

In deze ruimtes zijn alleen maar  gebroken potten en vazen van de Tweede en Derde Dynastie gevonden naats graven van latere datum. Meer nog bij de grote 'Wall of the Boss" (muur van de bult) en de omheining van Ptahhotep schijnen op zijn minst stukken van deze muren nooit voltooid te zijn geweest en a fortiori dus ook de structuren zelf niet.

De Shunet ez Zebib te Abydos en het Middelste Fort (alhoewel niet omringd oor evenveel putten van dienaars als de bouwwerken van de Eerste Dynastie) dragen sporen van een ingestorte centrale verhevenheid. Deze werd door O'Connor , wegens de plaats die deze innam, correct geïnterpreteerd als zijnde de voorloper van Mastaba M1 in het Djoser complex. Verder dient nog vermeld de mogelijke aanwezigheid van begrafenisboten van de Tweede Dynastie in de nabijheid van deze die reeds werden gevonden dicht bij de Shunet.