Het Kruis en het Onze Vader

Mijn zondagse lectuur in L.-M. Chauvet, Symbol and Sacrament, 1995, was, zoals altijd,  inspirerend. Zo inspirerend dat ik me genoopt voel anderen daarin te doen delen. In de slipstream van Moltmann en Jüngel denkt Chauvet na over de Gekruisigde God. Hij heeft daarover beschouwingen neergeschreven waar je soms koud van wordt.

Met in het achterhoofd de wetenschap dat , volgens Cicero, het hoogst ongepast was over een kruis te spreken in een fatsoenlijk gezelschap, blijft me de passage in Marcus achtervolgen: een Romeins centurio onder het kruis, met de blik op een gemutileerd lichaam gericht, na diens wanhoopskreet, zegt: “Inderdaad, die man was de Zoon van God!” ( Mc. 15:39 ) Een ronduit onvoorstelbare uitspraak van die ‘heiden’ in die situatie! ‘Inderdaad’ staat er! Alsof de legionair een grondige en moeilijke redenering met een evidente conclusie afsluit. Is het niet spijtig dat Marcus die redenering niet opschreef?

Die tot uitschot vernederde man op dat kruis is voor die soldaat de openbaring van God. Zo openbaart zich God!  In een verminkt en gemarteld lichaam. In een uit de gemeenschap verbannen man. Op een kruis waarover deftige mensen niet spreken!

Mislukte Jezus op dat kruis? Of mislukten wij in hem op dat kruis?

Niet Jezus mislukte! WIJ mislukten! Het kruis openbaart, demonstreert het failliet van onze maatschappij. Wij allen samen, de hele mensengemeenschap, met al haar instituties, met al haar vitale krachten en verbanden. Want we waren,  noch individueel noch als geheel, in staat  om in onze gemeenschap een plaats te geven aan Jezus die vanuit zijn visie op mens en wereld leefde in de nabijheid van zijn Vader. Wij hebben hem uitgestoten, als onduldbaar, als een kanker weggesneden uit onze gemeenschap.

Het kruis manifesteert ons onvermogen om als mensen menswaardig samen te leven.

Het kruis toont ook de kenotische God, de God die aanwezig is door zijn afwezigheid. De machteloze God. De uit zichzelf machteloze God.  Een God die zijn droom over de mensheid zonder ons niet waar kan maken.  Hij kan het niet zonder  onze medewerking.  En wij kunnen het niet alleen.

Zonder onze medewerking blijft het Onze Vader een ratelende gebedsmolen, zonder voeling met realiteit.  Zonder ons wordt God nooit Onze Vader!  Als wij die droom niet in ons dagelijkse doen handen en voeten geven. Het kruis demonstreert dat we  daartoe nog lang niet in staat zijn. Iemand als Jezus die wel wil omgaan met zijn medemensen en met de dingen van de wereld in de geest van het Onze Vader  wordt met inzet van alle krachten in de maatschappij onverbiddelijk aan het kruis genageld. Nu nog steeds. Semel? Hapax?  

Dat kruis demonstreert dus ook Gods onmacht. Het toont dat God de mensen nodig heeft. ‘Das Seyn braucht den Menschen, ‘ zegt Heidegger herhaalde malen en in verschillende varianten. Wij moeten het Onze Vader waar maken! Wij moeten God tot onze Vader maken! God kan het alleen, zonder ons,  niet aan!  Wij moeten daarvoor elkaar als zusters en broers gelijkwaardig behandelen, in waardering en in de verdeling van de goederen van de Aarde.

Daarom is een in gemeenschap gebeden Onze Vader een krachtige geloofsbelijdenis. En een opgave. Sterker en rijker aan inhoud dan het Credo zelfs. De lex orandi van de liturgie laat in feite de filosofische en theologische discussies die in dat Credo verpakt zitten, naast zich liggen. De liturgie kijkt gefocust naar de Lijdende, naar de Verrezene. Het Onze Vader maakt schoon schip met al die ingewikkelde Aristotelisch-Grieks-filosofische en die Grieks-theologische speculaties en fijnslijperij over hypostasis,. twee naturen of één persoon! Het Onze Vader spreekt een fundamenteel geloof in de mens uit: meer geloof in mensen dan in God. In elk gaval geloof in een menselijke God, want Vader! Geloof in een God die ons nodig heeft om onze Vader te kunnen worden.

Dat gebed, samen uitgesproken, impliceert de vier traditionele aktes:

-  een akte van geloof: een geloof dat voorbij de oppervlakkige verschillen kijkt en ziet dat elk         van ons een unieke uitstraling is van Gods menslievendheid kan zijn;

- een akte van hoop: “Ooit worden we voor elkaar echt zusters en broers! Gelijkwaardig in het verschil!” Hoop: want het 'Onze' is nog lang niet gerealiseerd, zie maar de oorlogen, de armoede, wereldwijd;

- een akte van liefde, voor elke mens, elk individu, tegen alle verschillen in, op basis van onze dochterschap en zoonschap van God;

- en een akte van berouw: want we zijn er nog lang niet, aan dat 'Onze'! We houden nog te zeer de verschillen in 'ere'! We hebben nog zo veel af en bij te leggen.

Het Onze Vader is akte van geloof, hoop, liefde en berouw, gericht op de toekomst.

                                                           Paul Tack

26-07-2007 om 10:04 geschreven door Ramulus

 BETEKENen is als humaan  Zelf  BUITEN DE kosmische krijtLIJNEN KLEUREN

“Oh zu sagen wie selber die Dinge niemals

Innig meinten zu sein.”

R. M. Rilke, Die Neunte Elegie, v. 34-36

Betekenis staat voor mij gelijk met buiten de lijnen kleuren. Betekenis bevrijdt de zijnden uit hun kosmische wetmatigheden en beperkingen. Alle cultuur komt neer op oneigenlijk gebruik maken van de eigenschappen en kenmerken van de zijnden die de kosmos ons biedt. De eik groeide niet om er piano’s van te maken. Koper schettert niet uit zichzelf als een klaroen het ‘ten velde’. De darmen van een schaap kunnen niet vermoeden welke hemelse klanken de vioolvirtuoos aan hen kan ontlokken. Noch vaste standaarden, noch zekerheden, noch vanzelfsprekendheden leveren een vruchtbare kweekbodem voor cultuur of voor betekenis, maar onwaarschijnlijkheid. Betekenis ligt altijd voorbij beperkingen, voorbij bepalingen, voorbij eigenschappen en kenmerken, voorbij het lineair-causale, voorbij het ‘Geläufige’ van de kosmos.

            Umberto Eco moet ik dankbaar zijn, omdat hij me een inspirerend toneeltje met analyse aanbiedt, dat zo rijk is aan verbindingsmogelijkheden als het koolstofatoom. In zijn La Struttura assente, (1968), in het Duits vertaald als Einführung in die Semiotik, (UTB, 1972), p. 33, voert hij een Australopithecus op die een baviaan de schedel inslaat met een steen. U. Eco vraagt of het feit dat de Australopithecus ‘tatsächlich ein Element der Natur in ein Werkzeug verwandelt hat’ een uiting van cultuur is. Eco stelt dat we pas onder de volgende drie voorwaarden van cultuur kunnen spreken: “wenn a) ein denkendes Wesen die neue Funktion des Steines festlegt, b) es ihn ‘benennt’ als ‘Stein, der zu etwas dient’, c) es ihn wiedererkennt als ‘Stein, der die Funktion X erfüllt und den Namen Y hat’.” Het gaat hier blijkbaar om meer dan dat een steen ( = een stuk natuur) , plots verandert in een wapen (=cultuurproduct). De steen houdt niet op steen te zijn, een kei in de rivier. Hij blijft een stuk kosmos, een product van blinde krachten en wetten; hij krijgt er plots uit een heel andere bron dan de kosmos een functie bij.

            Lopen we de voorwaarden van U. Eco nog eens aandachtig langs. Niet de kosmos is de bron van de nieuwe functie, maar een individueel ‘denkendes Wesen’. Een denkend wezen haalt de steen uit zijn solipsistisch opgesloten zitten in zichzelf en in de lineaire evolutie. Een denkend wezen geeft hem een rol in een interactie waaraan hij uit zichzelf nooit in die rol zou deelnemen. Een ‘denkend’ wezen. Welke rol speelt hier dat denken? In zijn denken beoordeelt de Australopethicus inzicht in zijn bedreigende situatie, neemt hij kennis van de steen, ziet een nieuwe bruikbare selectie en bundeling van diens eigenschappen en kenmerken, neemt kennis ook van de baviaan; hij beoordeelt het verband tussen steen en baviaan, en beslist dat de steen hem kan helpen in zijn gevecht met de baviaan. Het denken geldt vooral de verbinding en de afweging van de kenmerken van de steen en de baviaan, en de beoordeling van de verschillen tussen de twee en het voordeel voor zichzelf. Op basis van die kennis, beoordeling en selectie kent de Australopethicus de steen een ‘neue Funktion’ toe. Een nieuwe functie, die de steen niet meegekregen heeft uit zijn kosmische evolutie. Een functie die de steen ook niet uit zichzelf zou inbrengen in het duel. Dat is een belangrijk moment: het zien van iets nieuws, iets dat buiten de standaard verwachtingen valt. Onwaarschijnlijkheid troef! Zien wat niet te zien is, wat niet gegeven is.

            Mij intrigeert dat ‘festlegt’. De Australopethicus verbindt die functie blijvend aan die steen. Aan deze steen, of aan elke steen, als het maar een steen is met die ad hoc selectie en herbundeling van de eigenschappen en kenmerken. Dat wil zeggen, dat de functie niet aan deze unieke steen gekoppeld wordt, maar dat een logisch ongeldige inductie plaatsvindt, een ‘latius hos’: ‘ab uno disce omnes’. Hij pelt die nieuwe functie los uit haar Hic-et-Nunc-situatie, tilt ze uit haar toevallige, concrete situatie en transponeert ze naar een soort zetting waardoor ze in feite voor iedereen overal en altijd bruikbaar  wordt. Op basis van een selectie en bundeling van reeds bestaande eigenschappen en kenmerken beveiligt hij zijn eigen toekomst en continueert hij zijn individuele bestaansmogelijkheden. Hier is sprake van méér dan louter zintuiglijk waarnemen en registreren. Onze Australopethicus overstijgt de tijd- en ruimtegrenzen van de situatie.

            In de tweede voorwaarde komt de taal nadrukkelijker in het vizier: ’benennt’. Het gaat niet om gewoon benoemen, noemen, of een naam geven. Het gaat er om die nieuwe functie, dit nieuwe inzicht, die nieuwe tijd- en ruimte overstijgende betekenis die de steen nu krijgt een bijna tastbaar corpus te geven, een blijvende drager. Iets waardoor de functie ‘bewaard’ kan worden, een schier autonome bestendigheid krijgt, los van de ‘ziener’, los van de situatie, waardoor ze over een afstand in tijd en ruimte ongeschonden gedragen kan worden, de vergetelheid voorbij. De zijnsdimensie van de nieuwe functie zet haar grenspalen breder uit.

De onbepaaldheid van ‘etwas’ draagt het transponeren, het losweken van het voorval uit de toevallige, concrete situatie. In ‘benennen’ zit ook impliciet het vrij beschikken, het zelfstandig beheren, het soeverein voeren de heerschappij over de nieuwe functie: de steen kan een wapen worden, of een mes, een hamer, een gewicht, en later, onder de beitel van Michelangelo, een David. ‘Benennen’, taal geeft hier een ‘huis’ aan die labiele nieuwe functie, een bestendigheid, om afstanden in tijd en ruimte ongeschonden te overbruggen. In ‘etwas’ kondigt zich embryonaal de ‘inflatoire explosie’ van het symboliseringproces aan. Dat leidt rechtstreeks naar de derde voorwaarde.

Als derde voorwaarde stelt U. Eco ‘wiedererkennt als’. Hier begint de geschiedenis, de uitbouw van de cultuur. In dit ‘als’ schetst Eco ook duidelijk het buiten de lijnen kleuren: ‘der Funktion X erfüllt’. De steen lijkt een neutrale container zonder immanente binding met zijn nieuwe functie, met zijn nieuwe inhoud. Het ‘als’ wijst op het oneigenlijke, a-kosmische gebruik dat van de steen gemaakt wordt. De steen-als-wapen komt wel uit de kosmos, maar ontstaat niet als wapen door de kosmos. In ‘wieder’ , in de herhaling, wordt ook impliciet op de waarde van memoria, van herinneren, van het geheugen gewezen. Die nieuwe functie mag niet als schuim op de kruin van een golf verdwijnen in de oceaan. Omdat de nieuwe functies, die we de dingen toedichten, er niet zo maar vanaf te lezen zijn, omdat je ze niet zomaar met natte ogen kunt zien, omdat ze uit zichzelf geen autonoom ont- noch bestaan hebben, en niet door de kosmos gedragen worden, net daarom moeten ze ‘elders’ bewaard worden, moeten ze via een ‘vreemde’ drager in het geheugen opgeslagen worden, om ze in andere situaties te kunnen herkennen, ze je te weten herinneren en er over te kunnen beschikken in andere situaties later. Daarvoor moeten ze een blijvend ‘corpus’ krijgen, een bestendige behuizing, in taal b.v. Zo kun je ze ook mededelen aan anderen, ze met anderen delen.

            Betekenis en cultuur ontstaan door buiten de lijnen van de kosmos te kleuren en daarvoor bestendigheid te verzekeren. Door een nieuwe zijnsdimensie uit te zetten: een dimensie waar het individuele humane Zelf respect afdwingt en krijgt. Daarvoor worden de gegeven kosmische dingen beladen met een humane betekenis die ze noch uit zichzelf hebben noch uit de kosmos meekrijgen. Waarvoor ze wel geschikt zijn. Die nieuwe betekenissen, die nieuwe functies geven ons nieuwe bestaansmogelijkheden, nodigen uit tot nieuwe interacties Die nieuwe functies dwingen ons ook nieuwe middelen te scheppen en in te zetten: taal en geheugen.

Paul Tack , Westerlo, 21.06.07

25-07-2007 om 11:43 geschreven door Ramulus

Bodifée, God en het gesteente

Gerard Bodifée, God en het gesteente, zet me als een zweepslag aan tot denken. Het haalt oude vragen boven, ingedommeld, verdrongen, omdat ze me sprakeloos lieten. Nochtans fundamentele vragen. Vragen die je in alle overige vragen  incognito vergezellen. Onderzeeërs  waarvan je de periscoop soms boven de kim ziet piepen. Uw boek dwingt de onderzeeër boven water te komen en hij verspert nu de horizont: die vragen worden onontwijkbaar. De contrasten in de titel en in de afbeelding op het titelblad geven al overvloedig veel te denken. De tegenstellingen dwingen tot nadenken en tot het kiezen van een positie.

Het gesteente!  Je ogen tasten de sensuele gladde rondingen van de stenen af en voelen onder die vorm de hardheid van hun materiaal. Die stenen liggen in hun rondingen besloten. Erin bevangen. Ze zijn rond en glad door wat ze verloren en toch konden behouden: die vormen spreken van verlies en behoud; ze zijn de resultante uit de collusie verlies en behoud tijdens de ontelbare interacties met de buitenwereld. De stenen verschillen naar vorm en afmeting. Hun materiaal is duidelijk niet homogeen, maar een conglomeraat van verschillende elementen. Die verscheidenheid van materialen werd door externe krachten respectloos samengeperst. Maar het gesteente heeft zich die opgedrongen ‘samenhorigheid’ eigen gemaakt en zo de externe verscheidenheid tot een interne eenheid geïnternaliseerd. Gedwongen eenheid uit toevallige verscheidenheid. Geen losse zandkorrels. De stenen hebben zich zo een Zelf gegeven, bestaande uit extern opgedrongen gladheid en intern overgenomen samenhang. Toch verscheidenheid van herkomst. Verscheidenheid van vorm. Hier liggen ze wel samen, als gesteente. Dat samen liggen, dat kan echter een grote verscheidenheid in schikkingen aannemen, waarbij elke steen toch zijn Zelf behoudt. Onderling, extern,  kennen ze geen samenhang, ze zijn  tegenover elkaar als losse zandkorrels. De stenen kunnen daarom ook uit dit toevallige verband gehaald en verspreid worden, met voor elke steen behoud van zijn Zelf. Het is zelfs mogelijk een steen te verbrijzelen tot gruis, te verpulveren tot stof. En je weet niet op welk nanoniveau dat verpulveren ophoudt. Verder dan het atoom? Theoretisch blijft na elke splitsing een volgende splitsing mogelijk. ( Wat zegt dat over logica? Over theorie? )

Maar nu de sprong van gesteente naar God? God en het gesteente zijn totaal, maar dan ook totaal incompatibele grootheden. Het lijkt me een affront voor God hem te willen bewijzen via enig eindig, contingent wezen. En vice versa zou het ontluisterend zijn voor een eindig zijnde het te confronteren met God. We moeten beide respecteren door ze in hun eigenheid te houden.

Wat, afgaande op de titel van uw boek, te vrezen is, wat praktisch onontkoombaar is, gebeurde naar mijn mening. Een boek lang probeert u te voorkomen dat God zich te pletter ­stort op die stenen. Wat onvermijdelijk moest gebeuren, omdat u uitgaat van een eendimensionaal Zijn. Omdat u uitgaat van een Aristotelische zijnsvisie, waarin alleen rechtlijnige contactcausaliteit alle interacties beheerst.

Hoe kun je twee zijnsdimensie verzoenen, hoe kun je God met zijn schepsel gelijk stellen?  Reeds in de eerste zinnen van het Bijbelse scheppingsverhaal laten de wijze auteurs God enkel via het  woord in contact treden met zijn Schepping. Heel de Bijbel door wordt God op afstand van zijn schepping gehouden. Wie hem ziet, vergaat. Hij blijft een briesje, een brandend braambos, een stem uit de hoogte, een regenboog, een schimmige wolk, de shekina , een naamloze zelfs: “Ik ben die ben”.

Wie God echt au sérieux neemt die moet erkennen dat die niet vanuit enig zijnde te bereiken valt. Wie God respecteert, moet dat aanvaarden. Ook dat is religie. Er is geen compatibiliteit tussen God en de wereld. Redenerend vanuit een zijnde kun je per essentie niet tot God besluiten. Daarom ook dat Thomas na zijn godsbewijzen sibillijns en afzwakkend, zich indekkend, zegt: “Id quod omnes dicunt esse Deum.” Binnen een eendimensionale zijnsvisie blijft de kloof God – mens te diep en onoverbrugbaar. Hoe probeer ik intellectueel uit deze padstelling te geraken?  Daarvoor vond ik bij Heidegger de wegwijzers.

 Onvermoeibaar herhaalt Heidegger dat je niet via een eindig ‘Seiendes’ tot het absolute Sein kunt komen.  Een tuinkabouter groeit nooit uit tot een superatleet! Hoe komen we er dan  überhaupt toe over dat Sein na te denken en erover te spreken? 

Wat hebben we? We bereiken zelfs geen contingente nzijnden! We bereiken die entia enkel via via,  via bemiddeling van ervaringen, via de vervormende omweg van interacties er mee. En dat ervaren gebeurt alleen door Ego’s, alleen door in tijd en ruimte gesitueerde individuen. Door Ego’s die externe, ‘vreemde’ zijnden ontmoeten, tegen vreemde zijnden aanlopen.  En dan nog bestrijken onze ervaringen maar een heel beperkt bereik van die zijnden. Wij zelf zijn minder dan een zandkorrel in het universum. ( EiM, 4)

Als we ervaren, dan balanceren we op één been, op één steen,  omgeven door de onbekende, onbepaalde ruimtes van oeverloze oceanen.  En dat op een onooglijk ogenblik in de lichtjaren. Op de flitsende snede tussen uitdijend verleden en aanwassende toekomst.

Dat hebben we. Een schijnvertoning, een surrogaat  van het Niets! Zo vertonen de dingen zich aan ons. Op een speldenknop in de ruimte, tijdens een voorbij flitsend ogenblik in de tijd. De dingen zijn daarmee ‘tevreden’.  De steen rust in zichzelf. De waterlelie vindt rust in het etaleren van haar witte pracht. ( Fr. van Eeden )   Dat vult hun hele zijn.

Kunt je echter, staande binnen de benauwde grenzen van  je beperkte ruimte, voorbijzien aan wat buiten, achter die grenzen ligt? Ligt het Hier niet gedragen en opgenomen door wat het omgeeft. Is elke Nu-flits niet zwanger van een verleden en van  aankondigingen van een toekomst? Kun je het verleden uit het Nu  uitsluiten?  En het alle perspectief op een toekomst ontzeggen? Spelen beide niet zeer nadrukkelijk mee in elke punctuele actuele ervaring.  Draagt elk Nu niet de zichtbare sporen van zijn verleden en van de verwachtingen van zijn toekomst? De  wassende maan. De merel die broedt. De plant die bloeit. De eikel die kiemt. Zijn  Hier en Nu nauwkeurig bepaald en scherp te omlijnen, te onderscheiden, af te scheiden eilandjes in het Niets, in het apeiron?

En wat bereiken we in het ervaren?  Bereiken we meer dan de buitenkant van de zijnden, meer dan hun oppervlakte?  Bereiken we de dingen zelf? Bereik ik het binnenste van het pijpje krijtje als ik het tot poeder vermaal? Bereik je wel jezelf?  Neen! Je raakt zelfs jezelf niet. Kennen we onze eigen drijfveren? Onze verlangens, ons verleden? Zijn we heer over onze talenten? Beheren we onze daden? Sturen we ons denken? Zijn we niet onderdanige speelbal van onze emoties? Leven we niet voortdurend al dagdromend?

En wat met je om-geving? Bereik je die? Wat je buiten jezelf bereikt,  wordt je manifest onhandig, gebrekkig bemiddeld.  Bemiddeld o.a. via taal. Je ziet alleen wat in je gemeenschap ter sprake komt. Alle ervaren is beladen met het eigen verleden en met het verleden van je gemeenschap, van je cultuur: haar categorieën, haar onderscheidingen en verbanden, haar structuren en hiërarchieën, haar uitsluitingen en haar voorkeuren. Wat houdt ervaren dan nog in?   Zitten we niet uitzichtloos gevangen in een objectloos ervaren?  Wat ervaren we meer dan ons eigen loos ervaren? Gevangen in de heksenkring van het eigen ervaren!

 Leert ons de nucleaire fysica? Hoe komen we tot onze kennis over de structuur van een atoom? Wat is een atoom? Een trosseltje minieme greintjes bepaaldheid zwevend is oceanen van onbepaaldheid. (Op dat niveau lijken alle verhoudingen zoek, want zonder grond, zonder richtsnoer! )  Zwevend? Neen! Opvallend cirkelen die deeltjes  volgens streng bepaalde wetten, op bepaalde afstanden, tegen bepaalde snelheden, rond een onooglijk maar wel sturend centrum.  Nauwelijks de schijn van Iets. Meer Niets dan Iets. Meer onbepaaldheid dan bepaling. En van waar die gestrengheid van die wetten, vanwaar die bepalingen van die snelheden, die afstanden of verhoudingen? Opmerkelijk wat er op p. 127 staat:

“Ontkoppelde deeltjes die ooit gekoppeld geweest zijn, beïnvloeden elkaar over grote afstanden zonder dat er een informatieoverdracht plaatsvindt.” ( Bodifée, God en het gesteente. 2007)

Ook als je die zin herhaalde malen leest, blijf je sprakeloos! Dragen die ‘gekoppelde’  maar gescheiden deeltjes dan een autonome ‘intimiteit’, een zichzelf-in-stand-houdende  wederkerigheid blijvend in zich opgeslagen? Betekent ruimte, betekent afstand dan niets? Die ‘wederkerigheid-op-afstand’ is mysterieus.

Dat ‘beïnvloeden’!  Er is blijkbaar een band die ver buiten de eigen fysische dimensie van de deeltjes reikt en actief is. Actie ondanks afstand, een fenomeen waar reeds Newton met verbazing en onbegrip naar opkeek. Samen-zijn, samen-geweest-zijn is dus niets neutraals! Blijft niet zonder gevolgen. Al is door de verwijdering in de ruimte het fysische contact weg, al is er daardoor blijkbaar geen informatieoverdracht meer, toch draagt elk deeltje ‘oude’ informatie, ‘oude’ invloed van het andere, van het ‘vreemde’ element in zich mee. Iets dat méér is dan elks fysisch zijn. Iets waarover geen van beide beheer hebben. Iets dat hen in se  fysisch en  ruimtelijk overstijgt. En waarnaar zij zich wel gedragen, waaraan zij wel gehoorzamen. Die informatie is geen in tijd en ruimte punctueel situeerbaar zijnde. Het gebeurt  tussen de twee ont-koppelde deeltjes. Tussen. Waar  situeert zich dit ‘tussen’? Waar? Niet vastgepind in een ‘hier’. Niet opgesloten in een ‘daar’. Waar dan wel? Want blijkbaar zeer reëel, voldoende reëel om toch actief te zijn. Hoe is dat in termen en categorieën van de Aristotelische ‘causale’ metafysica te verklaren? Hoe?

PHUSIS

            Hier doe ik een beroep op een begrip waaraan Heidegger veel aandacht heeft besteed: de phusis. Heidegger houdt van dit begrip! Het geeft hem toegang tot de arcana van het Sein.

In de phusis gaat het niet om b.v. het ontkiemen van een eikel. Dat ontkiemen ligt voorgeprogrammeerd en verloopt in elke eikel, volgens programma, identiek; het  is zo een universeel verschijnsel. Ook het product van het ontkiemen ligt al eeuwen voorgeprogrammeerd. Het proces is nauwkeurig te beschrijven, in al zijn fases.

In de phusis echter gaat het om een opborrelen, een opbruisen op een niet voorgeprogrammeerde noch programmeerbare wijze, van iets dat niet voorgeprogrammeerd is, dat niet reduceerbaar noch traceerbaar of terug-redeneerbaar is naar een punctueel aan te wijzen, naar een bepaalde en omschrijfbare oorzaak of bron.  Het gaat in phusis om iets dat niet gepland noch planbaar of vooraf berekenbaar is; dat niet als proces in fases analyseerbaar en beschrijfbaar is, vanuit vooraf gekende en bepaalde gegevens.

Echte phusis springt onvoorspelbaar en onnaspeurbaar op uit het apeiron,uit het onbepaalde Zijn. Het ont-springt  uit zichzelf en vrij uit het onbepaalde. Vrij zichzelf bepalend zonder achtergrond, zonder erflaters. Zonder ‘voor-sporen’. Zonder navelstreng. Zonder vader noch moeder. Zonder sjibbolet. Uit de amorfe, chaotische, compacte zijnsmassa  maakt zich een juweel los, op zoek naar een eigen gestalte, een eigen aangezicht. Het juweel dat zichzelf een gestalte, een aangezicht geeft. Dat zichzelf in die gestalte als een Zelf  aan de andere voordoet, toont, en optreedt. Een Zelf wordt, uit het Niets.

Een juweel, vooraf niet te identificeren, nog opgeslorpt in de onbepaalde, amorfe compactheid van het Exuberante, van het apeiron, treedt uit  diens schoot naar buiten, wordt ‘geboren’., zoals Botticelli’s Venus oprijst uit de golven. Etaleert zich, toont zich aan de reeds bepaalden, zet zichzelf ertegen af, bevrijdt zich uit de naamloze , amorfe compactheid en straalt de eigen schittering in het rond.  Met een eigen, herkenbaar aangezicht, ‘discrimineert’ zichzelf tegenover de amorfe rest.  Scheidt zich van de amorfe compactheid af als een autonoom Zelf, met een bepaalde gestalte, met een herkenbaar, onderscheidbaar gezicht. En ziet dat het ‘tof’ is.

Dat is Heideggers phusis zoals ik die probeer te begrijpen. Geen pro-duct  met streepjescode uit een voorraadschuur of logistiek centrum. Geen voorspelbare resultante van bekende botsende krachten.  Geen ont-wikkeling van wat altijd al in-gewikkeld op een ‘chiquenaude’ lag te wachten om zich te manifesteren. Het gaat om een heel nieuwe, onvermoede creatie. Een originele bepaling. Een ‘deel’ van het apeiron maakt zich los uit de amorfe chaos en geeft zichzelf een herkenbaar eigen en uniek gezicht; krijgt daarmee als autonoom Zelf coördinaten, en een gestroomlijnde betrokkenheid op de reeds bestaande, bepaalde entia. Emergentie.  Epifanie. Vanuit een apeiron!  Vanuit een vrijlatende onbepaaldheid. Dat valt buiten het bereik van de wetenschap.

            Iets van die dubbele gelaagdheid van het Zijn lees ik op p. 13: “ maar hecht er zoveel belang aan als de verliefde aan de moleculaire samenstelling van zijn hormonen.” Op het kosmisch causale niveau van de hormonen is geen God te vinden. De vreugde van het Zijn, de openbaring, de epifanie van het Goddelijke, van de Exuberante, dat ligt in die emergentie uit de onbepaaldheid van het apeiron naar het totaal nieuw bepaalde.  Daar siddert het Zijn. Daar is de wetenschap per se onwetend en machteloos. Die weet alles over gesteente. Niets over emergentie. Dat is het exclusieve terrein van het geloof.

Paul Tack, Westerlo, 01.05.2007

01-05-2007 om 10:00 geschreven door Ramulus

  KENOSIS  -  PHUSIS - EREIGNIS

Waarom Lèthè? Waarom Entzug? Welke ‘hogere’ wet gebiedt dat gebeuren? Waarom Alètheia? Waarom phusis?  En waarom Ereignis?  Waarom Lèthè als er onmiddellijk een phusis, een Alètheia moet volgen? En wat is de zin van Lèthè als het toch haar bestemming is door Alètheia, door phusis ongedaan gemaakt te worden?  En waarom leidt Alètheia naar Ereignis? Waarom Ereignis na phusis? Waarom  Lèthè met het risico de phusis mis te lopen. En waarom de phusis met het risico de Ereignis mis te lopen? Wat is de zin van dat circulair gebeuren? Een circulair gebeuren waarin de ene fase door de volgende teniet gedaan wordt. Het lijkt wel een estafetteloop zonder begin noch einde.  Een ijlbodedienst zonder boodschap. Met   telkens het risico dat het bij het wisselen van het estafettestokje fout loopt. Echter, wat kan er fout lopen, als er alleen maar estafette gelopen wordt en geen boodschap afgeleverd?

En wat is ‘Sein’ vòòr de Lèthè? Wat is ‘Sein’ na de Ereignis? Wat gebeurt er met ‘Sein’ door en in de Lèthè; door en in de Alètheia; door en  in de Ereignis? Hoe gedraagt ‘Sein’ zich in de tussentijd, tussen Lèthè en Ereignis. Waarom doorloopt ‘Sein’ deze Echternachprocessie? Wat is zijn winst? Naar welke lauweren  wordt hier gerend?

Dat zijn vragen die me bezig houden, en waarvoor ik een antwoord zoek.  Vragen waarop ik zelfs bij M. Heidegger geen antwoord vindt. Soms lijkt M. Heidegger over het Zijnsgebeuren te schrijven alsof hij persoonlijk zitting had in de Hoge Raad,  en daarin mede beraadslaagde en mede besliste over de arcana  die  het Geschick van het ‘Sein’ sturen.

Nogmaals: waarom Lèthè? Wat is daarvan de ratio? Waarom verbergt ‘Sein’ zich, en verzaakt het aan zijn natuur?  Wat is van dit zich verbergen de zin?  ‘Sein’ moet toch krachtig en uitbundig zijn! ‘Sein’ moet toch bruisen van overvloed van zijn! Moet zich toch als ‘Sein’ manifesteren! Moet toch zijn zijnsvreugde en schoonheid uitstralen!  Wat kan er naast, boven, onder, achter of voor het ‘Sein’ bestaan, dat het zich daar überhaupt zou kunnen verbergen? Hoe verbergt het ‘Sein’ zich? Waar verbergt het zich? Kan het ‘Sein’ wel buiten zichzelf treden, en daar ergens een  veilig heenkomen vinden om te schuilen? Kan er enige vorm van camouflage bestaan voor ‘Sein’? Camouflage die zelf geen ‘Sein’ is? Die buiten het ‘Sein’ staat? Een camouflage die geen deel heeft aan het ‘Sein’? Ik blijf tussen die vragen onrustig rondtollen.  

Waarom Lèthè?   Waarom Alètheia?   Waarom Ereignis?  

M Heidegger zegt : “Was grosse Denker sagen … dass sie das eigentlich zu-Denkende in einem unversehens angefügten Nebensatz sagen.” ( VA, 243) Die ervaring had ik soms ook bij het lezen van zijn teksten. Soms maakte de tekst me onzeker, onrustig, en dacht ik op sibillijnse sporen te stuiten; je aandacht blijft echter gefocust op krachtlijn van het betoog. Pas later ontmoet de gewekte onrust een klankbord, klinken de vraagtekens luid genoeg door om gehoord te worden. Maar dan zijn je sporen weg gedwarreld.

            Echter niet een ‘unversehens angefügten Nebensatz’  maar de door Heidegger vaak, in wisselende formuleringen,  herhaalde bewering: “Das Seyn braucht den Menschen.”  bracht mij op  het spoor van de kenosis. Ik probeer nu Heideggers teksten vanuit dit begrip te herlezen.  

( Ik schrijf om het Zijn achter Lèthè, Phusis of Ereignis aan te duiden ‘het Exuberante’. )

Waarom zou het Exuberante  een eindig wezen als de mens nodig hebben? Waarom?

Waarom Lèthè? Waarom Alètheia? Waarom Ereignis? Het Exuberante  zit daar zelf toch niet om verlegen? Tenzij, tenzij het Exuberante  de eigen vreugde te zijn, de eigen overvloed aan gaven wil delen en de schoonheid van deze gaven wil laten bewonderen.   

Het Exuberante heeft geen eindige zijnde nodig om te zijn. Wel om exuberant en royaal zijn weldaden te kunnen mededelen. Geen zijnde echter kan zonder het Exuberante bestaan. Hoe kan echter het oeverloze Exuberante  zich zo indijken en zich zo klein maken dat het het eindige zijnde kan doen zijn; dat het oneindige zich als aanvulling inpast in de eindigheid, in de begrenzing, in het zijnstekort van het eindige zijnde? Hoe past de oceaan in een mosselschelp? Het Exuberante  kan zich toch niet vernederen tot de status van loutere compensatie van het zijnstekort van het zijnde. Het volle Exuberante  kan toch onmogelijk het huisslaafje van het eindige zijnde worden. Waar liggen dan de verhoudingen? Hoe kan dat? Hoe moet dat? Het Exuberante  moet wel diep door de knieën gaan om in de eindige  wereld te kunnen kruipen. Hoe? Het Exuberante  zit blijkbaar gevangen in de eigen compacte eenheid.  Het Exuberante  is te compact , te een, opdat het de veelheid en de verscheidenheid van de weelde aan gaven tot uiting zou kunnen brengen. Uit zichzelf is het Exuberante  niet in staat tot veelheid en verscheidenheid. De eigen gaven blijven daarom verborgen als de schatten van Toetanchamon in het onderaardse graf in het Dal der Koningen. Aan de andere kant zou toch ook elk eindig zijnde in de buurt van het Exuberante  door de gloed ervan onmiddellijk tot niets verdampen. Door de eigen gloed is  het Exuberante  gedoemd tot eenzaamheid.

Lèthè, Entzug, Kenosis

Het Exuberante zit dus vereenzaamd opgesloten in zichzelf, in zijn eenheid, almacht, volheid, volmaaktheid, volledigheid. Opgekluisterd in zichzelf. Het is als een zwart gat waarin alles wat in de buurt passeert reddeloos binnengezogen wordt. Toppunt van eenzaamheid. Al zijn eigenschappen zitten monolithisch compact, zonder onderscheid onherkenbaar in elkaar gecomprimeerd en versmolten. Geen gave kan zich onderscheiden van de andere, geen kan de schoonheid van de eigen gestalte etaleren, gevangen als het zit in de compacte eenheid van de Ene. Het Exuberante kent niet eens de eigen weelde aan diversiteit. Hoe zou dat kunnen, als alles in die strikte eenheid versmolten gecomprimeerd zit? En uit zichzelf kan het Exuberante daar geen oplossing voor brengen, want in de Ene is geen ruimte  noch voor veelheid, noch voor diversiteit. Is geen ruimte voor de eigenheid van de eigenschappen van de juwelen van het Exuberante. Alles wordt onverbiddelijk opgezogen in de monolithische compactheid van de Eenheid en zonder Zelf, zonder eigen gestalte onherkenbaar tot een compact Eén versmolten en gecomprimeerd. Er is geen mogelijkheid de vreugde te zijn te delen, want alle delen verdwijnen, opgezogen en versmolten in de compactheid van het Exuberante.

Hoe komt het Exuberante uit deze impasse? Hoe bevrijdt het Exuberante   zich uit de eigen compacte en eenzame glorie en tempert het zijn alles verzengende  gloed? Heidegger zegt herhaalde malen: ‘Das Seyn braucht den Menschen.’  Voorwaar een verwarrende bewering!

Waarom zou het Exuberante de mensen nodig hebben?  Hoe zou de mens de gloed van het ‘Sein’ kunnen overleven? Er is maar één uitweg: het Exuberante moet  losbreken uit de alles samensmeltende compactheid, de eigen verzengende gloed temperen, de eigen volmaaktheid ontluisteren, de eigen volheid ontledingen. Zichzelf krachteloos, effectloos, ongevaarlijk maken.

De eigen gloed temperen en achter beschermende hitteschilden onschadelijk maken. Zijn buik intrekken en door tussenschotten de eigen compactheid laten openbreken , en zo in de verstikkende eenheid ruimte laten voor veelheid en verscheidenheid, zodat dan eindige zijnden in een onmisbare en veilige zijnsruimte de nodige zijnskansen aangeboden krijgen om te bestaan en zichzelf te zijn.  Wat het Exuberante uit zijn compacte, monolithische, exclusieve Zelf niet kan,  dat kunnen eindige zijnden wel, beveiligd achter hitteschilden. Die eindige zijnden kunnen dan uitpakken met de weelde aan diversiteit  van de gaven van het Exuberante  , ze uitwaaieren over veelheid, verscheidenheid;  ze in en door die eindige zijnden etaleren en uitstrooien ; en daarbij de eindige zijnden vrij laten interageren in niet voorspelbare prestaties die uitmonden in niet te voorspellen  resultaten: ‘Das Seyn braucht den Menschen.’ In veelheid en verscheidenheid  bieden eindige zijnden de gaven van het Exuberante  de mogelijkheid zichzelf een eigen gestalte te fatsoeneren. In de gestalte  deze eindige zijnden kunnen die gaven zich afzetten tegenover elkaar, zich onderscheiden  en zo een eigen Zelf, een eigen gestalte  ontwikkelen, een eigenheid veroveren die hen onderscheidt van alle andere. En zo kunnen de eindige zijnden de individualiteit van de talloze juwelen van het Exuberante breeduit  ten toon spreiden, op de markt uitstallen, ze uitwaaieren. Alleen deze eindige zijnden kunnen de monolithische compactheid van het Exuberante decompresseren, opluchten, openwerken, tot een luchtige ‘zijnsmousse’ opkloppen. Pas in en door de eindige zijnden kunnen de juwelen een eigen gestalte krijgen,  hun eigenheid en hun individualiteit afzetten tegenover de andere juwelen, en hun diversiteit op de bühne brengen.

Tot veelheid noch tot verscheidenheid is het compacte Exuberante uit zichzelf niet in staat. Daarvoor heeft het Exuberante de assistentie van eindige zijnden nodig: ‘Das Seyn braucht den Menschen.’ 

Alètheia, Phusis, Unverborgenheit

Blijkbaar: pas als het Exuberante  zichzelf inkort, zichzelf beperkt in zijn glorie, zelf de buikriem aanhaalt, zijn compactheid openbreekt, zijn gloed tempert, pas dan kunnen beperkte zijnden veilig tot ontstaan komen. Dan ontstaat er binnen het Exuberante  voldoende open ruimte voor beperkte zijnden die gestalte geven aan de glorie van het Exuberante. Pas als miniatuurkarikatuur van zichzelf past het Exuberante  in een eindig zijnde.

Zijnden worden niet door het Niets ingeperkt. Wel door de leegte aan Zijn van het Exuberante mogelijk gemaakt. Door een volle leegte binnen het Exuberante. Door de volle leegte van het zich terugtrekkende  en zichzelf temperende Exuberante. Door de kenosis van het Exuberante ontstaat de mogelijkheid de weelde aan diversiteit van de juwelen van het Exuberante uit te waaieren over ontelbare zijnden. Die gaven breeduit en glashelder te epifaneren in eindige zijnden. En dat is pas een mysterie!

Ereignis

Dit epifaneren van de weelde van het Exuberante is de zending die de eindige zijnden bij de kenosis als een vrijgeleide meekregen. Tot die taak zijn de eindige zijnden in staat,  omdat zij instaat zijn tot onbeperkte veelvuldigheid, tot onoverzienbare verscheidenheid Dat epifaneren van de weelde aan gaven van het Exuberante is de glorie van de eindigheid van de eindige zijnden.

Deze glorie is echter niet zonder risico’s. Het kan foutlopen bij het doorgeven van het estafettestokje:  de zijnden kunnen hun zending, het Exuberante al epifanerend te restaureren, vergeten, uit hun rol vallen en de bruikleen voor zichzelf houden, op de juwelen beslagleggen alsof het eigendom is, die ze naar believen  kunnen uti et abuti. Dat is het gevaar van de averechtse roof! De gekregen juwelen voor zich houden en  ze niet retourneren naar hun bron. In de zending die de zijnden meekregen zit vervat de opdracht die uitgewaaierde juwelen terug te brengen naar hun oorspong: Ereignis. Teruggave van de geleende goederen aan de rechtmatige eigenaar. Maar verrijkt met een individualiteit, met een Zelf.

In de Ereignis moeten de geëpifaneerde juwelen, als geëpifaneerd, als uitgewaaierd, als onderscheiden, verrijkt met hun Unter-Schied en van een eigen aangezicht voorzien teruggegeven worden.  Ereignis mét Unter-Schied. Het grote risico van de kenosis en de inspanningen van de Alètheia mogen niet nutteloos zijn, ‘umsonst’.

De modernen lezen de Bijbel niet meer. En ook de exegeten van M. Heidegger kennen blijkbaar hun klassieken maar voor de helft meer. In de eerste, handgeschreven versie van zijn verhandeling over 'Het wezen der Waarheid', in de Urfassung van 1930, spreekt M. Heidegger over de 'Verborgenheit', in de termen van de beroemde hymne van Paulus, in zijn brief aan zijn geliefde Filippenzen, 2,6  in termen van kenosis en roof. Heel M. Heideggers denken draait rond de wonderbaarlijke verhouding tussen Exuberante  en zijnde, rond de cirkelgang tussen 'Verborgenheit', 'Unverborgenheit' en Ereignis van het Zijn. Ik vertaal Lèthè of Entzug, trouw aan de Urfassung, in termen van kenosis, of contractio.

Er is dus blijkbaar maar één uitweg: uit de monolithische compactheid treden, afstand doen van de alles opslorpende aanzuigkracht, uit de eigen oneindigheid en eenheid, uit de eigen volheid, uit de eigen almacht treden, en eindigheid, veelheid, diversiteit dulden.  De weg van de kenosis gaan. De weg gaan van de Lèthè, van de Entzug. Van het zichzelf ontledigen. Het risico van de epifanie door eindige zijnden, die in een langzame queeste op zoek gaan naar een nieuwe gedaante, een uiteindelijke apotheose, een punt Omega.  Zichzelf ontledigen, uit de verstikkende compactheid treden, de eigen gloed temperen opdat eindige zijnden bestaansruimte zouden krijgen en niet meer zouden verschroeien  door de gloed van het volle Zijn. Eindige zijnden die ruimte maken voor onbeperkte veelheid. Veelheid die onbeperkte verscheidenheid mogelijk maken. Dit maakt een nieuwe en actieve oneindigheid van interacties mogelijk.  Zo komt door de kenosis een onvoorspelbare werveling van interacties opgang. Een wervelende Graaltocht naar de Gulden Vlies. Een restauratiebeweging die werkt aan de Aufbau van het nieuwe Exuberante. En dat door de ‘juwelen’ van het Exuberante een eigen gestalte te geven in een eindapotheose..

Ik zie deze boodschap in filigraan schemeren door vele teksten van Heidegger, en gecondenseerd en versterkt in de beschrijvingen van de brug, de kruik, een pijpje krijt, een paar schoenen, maar heel bijzonder in de beschrijving van de Griekse tempel. Daaruit wil ik enkele een kort zinnetje citeren: «  Durch dem Tempel west der Gott im Tempel an. ».  (HW, p. 21 ) Heel de boodschap zit in die voorzetsels : in ‘durch’, ‘im’ en ‘an’.  Heidegger is geen fan van causale relaties. Maar hij heeft een geoefend oog ( van Husserl gekregen, zegt hij zelf)  voor een rijke waaier van andere relaties. Daarom vind je in zijn ‘voorzetsel-filosofie’ zoveel aandacht voor voorzetsels.  God zelf is voor ons ongenaakbaar; we zouden in de nabijheid van zijn gloed tot Niets verdampen. God komt echter tot ons via eindige zijnden die als een hitteschild ons afschermen voor zijn gloed.  Heidegger toont meer eerbied voor de godheid dan veel theologen , die spreken/schrijven als of ze die godheid in hun broekzak beschikbaar meedragen. Zij beschrijven de godheid als een ens, of stellen die gelijk met Zijn, onder protest weliswaar.  De dingen van de wereld rond de tempel en hun connecties en interacties vinden hun voltooiing in het Geviert.  Daarin vindt elke zijn eigen individualiteit aanvaard door elke andere,  en in die aanvaarding bevestigd. Het Geviert is de resultante van deze autonome en bevestigde individualiteiten van de vier, gevat in een niet-fusionerende, niet-versmeltende afhankelijkheid. De ene kan niet bestaan zonder de andere. Ze bestaan maar samen, in wederzijdse en wederkerige afhankelijkheid en bevestiging. ( Tijdens een heldere maannacht zien we het licht in het hemelruim niet. We zien het enkel weerkaatst als een begrensde vorm. Licht heeft noch vorm noch grens. Het krijgt die. )

De Onbegrensde, de Onbepaalde, de Onbestemde  en de begrensde zijnden draaien mee in een mysterieuze queeste op zoek naar zichzelf en de volheid van het ‘Sein’, naar de eindapotheose.

Paul Tack , 18.03.07

03-04-2007 om 16:11 geschreven door Ramulus

06-02-2007 om 10:44 geschreven door Ramulus

Geen roofbouw op de waardigheid van het volk!

‘Ik ben geen racist, maar …’

‘Ik ben erg breeddenkend, maar …’

‘Je bent een beste buur, maar …’

‘Het is een heel geschikte man, maar…’

Onder die ‘maar’s schuilt een kuil vol giftige slangen of dodelijke schorpioenen.

Zo werden de gelovigen al jaren lang om de tuin geleid door onschuldige berichtjes als:

‘Sorry, volgende zondag zal er geen eucharistie zijn, maar enkel een woorddienst.’

Heel fatsoenlijk.

Alleen schuilt onder dat flinterdunne laagje fatsoen een ‘hidden agenda’, een bewust verzwegen, echter warm gekoesterde foute opvatting over liturgie en over Gods volk. ( Is die ‘liturgie’ niet van het volk? )

We willen welwillend blijvend en aannemen dat onder die ‘maar’ geen directe kwade bedoelingen als dom houden van het kerkvolk schuilen.

Waarop steunt de mensonterende, eer en rechten rovende beslissing van onze religieuze leiders, van de ‘herders’ van Brugge en Hasselt, om woorddiensten als minderwaardig dan eucharistievieringen, en dus om ze als ongewenst af te wijzen en zelfs te verbieden? Waarop?

Of gaat het er in feite om de onmisbaarheid van de priesterkaste te beklemtonen? En om van de sacramenten de privé jacht van de priesters te maken?

Was het geen man van een hardnekkig heidens gebleven vader, die een uitsluitend heidense opvoeding en scholing genoot, die het ‘ex opere operato’ bedacht, een man met de weidse naam Augustinus? Foei! Tegenwoordig denken onze leiders dat sacramenten ‘ex opere operantis’ effectief zijn! Er moet een pastoor bij te pas komen, of het bidden is noch van tel noch van nut! Alleen iemand uit die gesloten ‘ordo’ waarin geen vrouw toegelaten wordt, kan en moet voorgaan. Is dat de verborgen ‘maar’ echte agenda van die richtlijn? “Extra ecclesiam nulla salus!” wordt voortaan: “Zonder pastoor geen heil!”

Men moet dan toch veronderstellen dat onze leiders of niet goed kunnen lezen, of niet meer lezen, of wat ze lezen niet au sérieux nemen. Ik heb het over de teksten waarop de kerk met haar liturgie stoelt, hun eigen geschriften dus: hun Heilige Schrift, hun eigen Conciliaire teksten, en van hun grote theologen.

Een eerste les in diversiteit kunnen we putten uit het feit dat onze Bijbel niet, zoals de Koran, één boek is, maar een hele bibliotheek, waarvan de inventaris nog discutabel is, want sommigen nemen er boeken in op die anderen eruit verwijderen; er is ook een schemerzone. In elke geval, de Bijbel vertoont geen monotone uniformiteit, maar een rijke verscheidenheid, rijk aan tegenspraken, aan smaken en kleuren, aan stijlen en genres! Zalige rijkdom! Bevrijdende verscheidenheid!

Nemen we het Eerste Testament: hebben onze leiders de profeten goed gelezen? En over hun grondeloze eerbied voor de priesters? Wat zeggen die profeten over de priesters, over de liturgie. En impliceert de term ‘liturgie’ niet dat ze van het volk zelf is. Niet van de priesters.

En hebben ze het Tweede Testament gelezen? Hebben ze daar stilgestaan bij de verscheidenheid? Vier evangelies! Vier! En die spreken elkaar tegen! De juiste dag waarop Jezus stierf, is blijkbaar van weinig belang, want zelfs daarin komen ze niet overeen. En in zoveel andere punten, zelfs binnen de drie synoptici! Het feit alleen al dat de jonge kerk vier zo verschillende evangelies goedkeurde, toont dat ze verscheidenheid aanvaardde. En ze heeft er toen niet zo slecht mee geboerd! Die diversiteit wordt later netjes glad en weg gestreken! Weg ermee! Te bevrijdend! En wat leren die evangelies ons over priesters. Komen de priesters er niet erg bekaaid af in de evangelies? Uit de vier evangelies blijkt dat Jezus een krachtige ‘fan’ van de priesters was … om ze ver weg te blazen! Hij spreekt enkel in negatieve zin over hen. Met een priester in de buurt, rijzen al zij stekels op. Jezus gaf onze ‘onmisbaar’ verklaarden een sprekend voorbeeld! Hij vond zichzelf niet onvervangbaar! Hij riskeerde de dood van het kruis en de zorg voor de toekomst aan zijn apostelen over te laten. Vooral: Hij wilde zijn Vader niet voor zijn eigen karretje spannen, zie de bekoringen in de woestijn. Luister naar zijn gebed in doodsangst in de olijfhof; hoor de hartekreet die zijn verlatenheid uitschreeuwt op zijn kruis. Wat doen onze religieuze leiders? Volgen ze zijn voorbeeld van onthechting of spannen ze God royaal voor het eigen karretje! Zich in allerlei bochten wringend om God op een ‘fatsoenlijke’ wijze te kunnen misbruiken.

En wat zegt Jezus over de liturgie in zijn gesprek met de Samaritaanse, bij de waterput? Een inspirerende tekst over: hoe omgaan met andersgelovigen? Wat zegt Jezus over de priesters in zijn parabel van de goede Samaritaan? ‘Goede Samaritaan’ zouden we nu moeten vertalen met ‘Goede Moslim’, of ‘Goede Marokkaan’? Hebben ze die teksten goed gelezen? A. Margalit, in The decent Society in elk geval wel! Inspirerend. Vond ook Prins Filip!

Jezus was een ‘fan’ van de priesters, … om ze als kaf weg te blazen. Want hij spreekt over priesters steeds in negatieve zin, omdat ze te exclusief met hun liturgie begaan zijn en omdat je ze nooit , als Jezus, hoort zeggen: “Misereor super turbam!”.

Jezus laat zich de les lezen door de gewone man, laat zich door een vrouw, door een allochtone vrouw zelfs,  op de vingers tikken: hij laat zich door een Syrofenicische vrouw terechtwijzen over zijn te eng, te exclusief etnocentrisch denken, Mc, 7,24-30!

Nemen onze religieuze leiders Jezus nog wel ernstig? Och, hij was toch ‘maar’ een simpele parabelverteller, geen geleerd theoloog! Laat die maar bazelen! Hij heeft zijn tijd gehad! En hij is nog mislukt ook! Dus! Wij, nu, de ‘gestelde lichamen’, laten zijn uitspraken voor wat ze zijn, en houden ons druk bezig met belangrijker zaken als afbakening van bevoegdheden, de grenzen van parochies, met administratie, met structuren, met regels en rubrieken, met geleerde theologische theorieën, met haarklieverijen waar het volk geen verstand van heeft en geen kaas van wil. Dat de christenen van de jonge kerk zich toen van de rest onderscheidden als ‘de mensen van de weg’, en niet als ‘gestelde lichamen’, dat vergeten we best in onze drukdoenerij. Dat volk mag blaten! En dokken!

Hebben ze hun Paulus grondig gelezen?  Hebben ze gemerkt dat die het nooit heeft noch over de tempel, ( De eerste christenen vierden eucharistie ‘in een of ander huis’), noch over priesters! Nooit! Nooit!

En wat lees ik in Petrus? Kent die het volk geen koninklijk priesterschap toe? Het volk! De betrouwbaarheid van die tekst wordt dan natuurlijk opportuun  in twijfel getrokken!  

Wat dacht de jonge kerk? Hebben deze moderne, drukke leiders hun Schillebeeckx nog ter hand genomen en gelezen? Ze moeten enkel de eerste zin lezen uit zijn Kerkelijk ambt, 1980, ( Hoe veelzeggend zwijgen kan zijn!! Welk woord ontbreekt hier? ) “Ecclesia non est quae non habet sacerdotes.” Hiëronymus! Goed gelezen? Er staat niet ‘sacerdos’, maar wel sacerdotES, meervoud. En ‘ecclesia’ slaat op de lokale kerk, niet De Kerk, op de kleine geloofsgemeenschap. Schillebeeckx gaat verder met: “Bij voorbaat is dit patristisch gezegde een oordeel over de vanzelfsprekendheid waarmee velen onder ons vandaag spreken over priestertekort.” Is dat tekort echt een zorg van onze leiders? Ze ruimen echter geen blokkades op! Ze werpen integendeel nog meer blokkades op, blokkades die kerktheologisch ‘ niet hoeven te bestaan.’ zegt Schillebeeckx. Ze pakken ons onze voorgangers af, op ongeldige gronden, en dan ook nog de liturgie, de liturgie van het volk! Ze durven!! Na ons in Trente de Bijbel uit de handen gerukt te hebben!

En nu komt het! Wat leert ons het laatste Vaticaanse Concilie over de relatie tussen eucharistie en woorddiensten?  Of zijn die teksten reeds lang geleden opgehaald door De Slegte of met het oud papier opgeruimd? Ja, die Constitutie over de heilige liturgie is immers al van 1964. Belegen, op z’n minst. Daar staat echter duidelijk dat beide, eucharistie en woorddienst, alhoewel verschillend, toch fundamenteel gelijkwaardig zijn. We kennen daar nog voorbeelden van! Man en vrouw zijn verschillend en toch gelijkwaardig. Oh, klopt dat ook voor de kerk? Of, zijn sommigen ‘more equal’? Blijkbaar is dat kerkgenetisch bepaald. Reeds in de evangelies worden vrouwen en kinderen, letterlijk, niet meegeteld, getuige het relaas over de broodvermenigvuldiging. En elders wordt de naam van de vrouwen nogal eens vergeten, … slordigheidje? Is het niet opvallend, in Mc. 1.30-31, dat zelfs de schoonmoeder van Petrus, ( He!! Tiens: had die eerste paus een schoonmoeder! Kon dat dan toen wel? ) dat de naam van diens schoonmoeder niet belangrijk is! Terwijl elke man vermeld wordt met naam en toenaam en vaak met een ‘enterhaak’ in ruimte en geschiedenis verankerd wordt. Die schoonmoeder wordt wel ‘op haar plaats gezet’: de oude vertaling zegt van haar, na haar genezing, nog, ‘en zij diende hen.’ De nieuwe vertaling camoufleert dat ‘dienen’ wat: ‘ ze begon voor hen te zorgen.’ Dàt moeten vrouwen doen, nu weten we het: dienen, zorgen! Buytendijk had zijn Bijbel goed gelezen: de vrouw staat zorgend in de wereld. Die rolbevestiging, dat dienen,  was dan wel te vermelden waard.

Maar, terug naar onze concilietekst: wat zegt die over de gelijkwaardigheid van eucharistie en woorddiensten? Ik lees in artikel 7 van de Constitutie, in de vertaling van MGR. Prof. H.J.H.M. Fortmann:

Als onze religieuze leiders de kunst van het lezen nog verstaan en nog beheersen, dan moet het hun opvallen dat de gelijkwaardigheid tussen eucharistie en woorddiensten sterk beklemtoond wordt door de strakke, parallelle zinsbouw.

Ik verneem hier niets over onmisbare priesters! Wel over gelijkwaardigheid! Heb ik soms fout gelezen? Zie ik dingen die er niet staan? Wat schrijft Dom Ambroos Verheul, geen ‘eversor’ toch! Geen barricadenklauteraar! Wat schrijft die in zijn Het Woord Gods vieren, 1993? Ik lees op p. 73: “Ofschoon de aanwezigheid van Christus onder de gestalte van het Woord van een andere aard is als deze onder de tekenen van brood en wijn, is ze daarom niet minder reëel.” ( mijn klemtoon) De aandachtige lectuur van de volgende bladzijden is warm aanbevolen! Ik wil me beperken tot nog één citaat van p. 79: “Anderzijds is in het voorafgaande ook duidelijk geworden dat de Dienst van het Woord ook een waarde op zich is en dus ook zelfstandig, los van een eucharistische of een andere sacramentele dienst kan gevierd worden (sic).” ( mijn klemtoon )

Staat het er of staat het er? Waar halen die religieuze leiders het recht ons zonder woorddiensten te zetten? Vanwaar die jaren lang hardnekkig volgehouden achterdocht achter dat ‘maar’ als ze het over woorddienst hadden? Clubtrouw?

Hoe doet me pijn, echt pijn, dat ze ons smet die ‘maar’ jaren voorgelogen hebben en dat zo lang volgehouden hebben! Dat ze jaren de ‘dierbare gelovigen’ in de waan lieten dat een woorddienst maar een slap afkooksel was! Dat ze zonder priester niet echt konden bidden! Dat een woorddienst maar een flets zoethoudertje is! Een effectloze palliatief! ‘Un pis-aller’. Dat pas is volkmisleiding!  En die volksmisleiding wordt nu tot regel verheven!

Dus, WEG met die richtlijn! Weg ermee! Ze is roof! Christenen kunnen samen bidden, ook zonder gewijde voorganger! Zonder een lid van de gesloten priesterkaste!

Laat het koninklijke en priesterlijke volk zijn recht en waardigheid ten volle en vrij uitoefenen! Knecht het volk niet met zelf gesmede kluisters! Hou het niet gevangen in een verdovende afhankelijkheid!

En geef het volk zijn waardigheid en zijn visioen terug: “ Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk.” (Spr, 29.18, in de oude vertaling. )

Groeten en hopend op berouw,

Paul Tack

Westerlo

04-02-2007 om 10:54 geschreven door Ramulus

De dood als opgave

            Bij wijze van meditatie bij het jaareinde  leg ik je deze beschouwingen over een bekende wending van Martin Heidegger voor.

Ze zijn een uitloper van een lezing van Miel van Campenhout over Heidegger,  vorige maandag 18.12.06 in zaal Elcker-Ik, Antwerpen.

            Heideggers bekende wending: ‘SEIN ZUM TODE’, werd  door J.-P. Sartre in der tijd geïnfecteerd met een eenzijdige, tendentieuze en negatieve interpretatie. Zijn ten dode. Zijn tot aan de dood.

Meer dan twintig keer herhaalt Heidegger in Sein und Zeit dat het Dasein : “es in seinem Sein um dieses Sein selbst geht”.  Dasein moet achter het eigen Zijn achteraangaan! Sein is geen depositum dat je onbezorgd blijvend  in je bezit hebt, dat je blijvend en veilig in een safe kunt wegbergen en zo voor eeuwig en drie dagen kunt bewaren. Dasein heeft Zijn als een opgave, een constant uit te voeren taak. Geen be-zeten be-zit. Dat leerde Heidegger ons. Het Sein lijkt wat op het geluk: we lopen er steeds achterna, maar krijgen het nooit in onze te kleine  knuistjes te pakken.

Dat ‘zu Sein’ hebben we tot taak tot aan onze dood. Na onze dood kunnen we voor dat Sein niet zelf meer instaan. Dan Sein we ook niet meer op de wijze dat we er nu zijn. Al kunnen we nooit uit het Zijn wegvallen in het Niets, want dat bestaat immers niet. Dan valt ook alle Sorge voor ons Zijn weg. Definitief. Hoe definitief valt die zorg om ons Zijn ‘auf die andere Seite der Natur’ ( Rilke ) weg, dat blijft een onbeantwoorde vraag.  Onbeantwoordbare vraag.

Zo wijst ‘zum’ én op een grens én op een taak! Sterven is én een grens én een taak.

Tot aan  onze dood ZIJN we en hebben we vanuit ons eindig zijn  tot taak zelf met heel ons zijn voor dat Zijn instaan, het eigen behoud in het Zijn voor ons zelf te verzekeren. De dood is onze Zijnsgrens: tot aan onze dood Zijn we en moeten we daarvoor instaan. Nadien is ons verblijf in het Zijn niet meer onze zorg, noch onze taak. Dood is een ‘ontlasting’ van de zorg om het bestaan. Sein zum Tode Tot aan onze dood kunnen en moeten we om te overleven interageren met de dingen rondom ons, ‘weilen’ en ‘verweilen’ bij de dingen van de wereld, willen we zelf zijn en duren. We zijn  dan aanwezig bij de dingen van de wereld, en zij helpen ons ons zelf in stand te houden. Maar we verwijlen tevens voor de andere zijnden als beschikbaar, als inzetbaar, als dienstig, als ‘brauchbar’. Tot  aan onze dood staan we in ononderbroken wisselwerking met de dingen van de wereld; zijn we voortdurend opgenomen in een ononderbroken circulaire zijnstransfusie met onze Um-Welt, om ons in het Zijn te bestendigen. Tot aan onze dood houden we ons op die wijze in het Zijn staande. En ons zelf in het Zijn houden kan alleen met de bijdrage van vele en erg verschillende andere zijnden! Met een dragende wereld rondom ons. Intussen openbaren we, ‘epifaneren’ we, zodoende, ook allerlei aspecten van de compacte Weelde het Zijn. We Zijn, we ‘verweilen’ met de dingen rondom ons tot aan onze dood. Nadien????

We kunnen, tot aan onze dood, alleen bestaan  als vele en erg verschillende andere entia voor ons een plaats inruimen, en ons hun bijdrage welwillend toeschuiven. Het dak boven ons hoofd, de lucht in onze longen, het voedsel in ons systeem.  Dit is de ‘horizont’, de achtergrond of het referentiekader waarbinnen ik wil nadenken over de dood. Meer bepaald over euthanasie. Of over de vraag of onze dood ook een taak is.

Ik vind het euthanasiedebat nogal eng, enggeestig zelfs. Er wordt met oogkleppen op door een nauw kiertje naar het probleem gekeken. In het debat over euthanasie verneem je wel uiteenzettingen over regels en wetten, over procedures, over spuitjes, over pillen, over individuen, over zelfbeschikking.

Men vergeet dat het individuele sterven  een plaats heeft in het omvattende geheel van de geschiedenis, van de gang van de mensheid door de geschiedenis. In de  om- en bevattende maatschappij en wereld. De generaties moeten elkaar opvolgen. De ouderen moeten daarom plaats maken voor de jongeren. Dat al de mensen blijven leven, is toch onmogelijk! Stervend maken we plaats vrij voor anderen, voor andere interacties. Stervend trekken we onze buik zo in dat anderen onze zijnsruimte krijgen en kunnen innemen. Stervend stellen we de wereld ter beschikking van de na-komelingen.  Sterven is plaatsruimen. Is voor anderen de zon laten schijnen. Dat aspect hoorde ik nooit vermelden in het euthanasiedebat!

Zolang we leven, delen we de wereld met de anderen. De kosmos, de Aarde, de elementen, de flora en fauna, de cultuur en de medemensen maken ons door een continue zijnstransfusie het leven mogelijk. Zij helpen ons ons zelf in het Zijn te houden. Pas door die universele interactie tussen alle zijnden kunnen zijn, kunnen we humaan leven. Dat is een geschenk dat ons elk ogenblik van elders gratis wordt toegeschoven. Levend vinden we die ononderbroken zijnshulp op elk ogenblik als vanzelfsprekend. Te gedachteloos, te vanzelfsprekend! En dat geschenk, die genade blijft ook onopgemerkt en onbesproken.. Spijtig genoeg verontrusten die blindheid, die onnadenkendheid en die ‘omerta’ ons niet. We vinden het ook heel normaal en onbesproken dat anderen voor ons plaats inruimden! Allen die ons voorgingen! De wisseling der generaties!

Zou het daarom niet normaal zijn dat ook wij op onze beurt voor onze na-komers plaats inruimden,  ruimte gaven aan de komende generaties en dus niet zo lang mogelijk, zelf met medische hardnekkigheid, onze stoel warm hielden? Zou het niet wenselijk zijn dat wij, op onze beurt,  plaats maakten voor de aanstormende jongeren?

Mag ik nog een stap verder gaan? Ook tijdens ons leven moeten wij ‘verstervingen’ doen, moeten wij onze buik intrekken,  de buikriem aanhalen om plaats en ruimte en beschikbaar te maken voor anderen, om ze zijnsruimte geven, om voor anderen de zon in het water laten schijnen. We mogen niet nu alles opsouperen, nu alle grondstoffen opgebruiken , verkwisten en uitputten. En we mogen hen zeker niet met onoplosbare problemen opzadelen.   Dat is het echte altruïsme. Respect, ‘Ruch’, voor de anderen, levensruimte, nooddruft, belastingen, goede werken, steun voor 11.11.11., vrijwilligerswerk,  etc.

Ik vind dit een onmisbare opening in de discussie over euthanasie.  Een zinvolle verruiming van de discussie. Een ‘window’. Een bruikbare denkpiste.  

Ik denk dat we in Heidegger entrées vinden om over de echte ethische problemen van onze tijd na te denken.

23-12-2006 om 11:36 geschreven door Ramulus

 Erik Borgman, Metamorfosen

Zaterdag beëindigde ik Erik Borgman, Metamorfosen . Boeiend boek. Borgman heeft een heldere kijk, en een verruimende blik op religie,  op de relatie religie - cultuur, op de plaats van de religie in het openbare leven en in de politiek. Ook op de diversiteit. Hij pleit voor diversiteit tussen de religies, hij pleit voor het strijden voor het behoud van de eigenheid binnen die diversiteit. Dus geen oecumene die de anderen van de kaart blaast!

Hij is erg belezen! Gebruikt veel romans!

Wat ik mis, is een diepere fundering van die diversiteit, en van die strijd voor de eigenheid. Hij heeft daarvoor geen grond. Ik dacht dat mijn visie op de kenosis en de daaruit voortvloeiende queeste en opgang naar de eindapotheose daarvoor een fundament kon bieden. De Weelde van de Exuberante is niet in één religie te vatten. En geen religie kan de godheid uitputten.  Elke religie kan maar bepaalde facetten van de Exuberante laten schitteren.  En ook de mens is zo polyvalent, dat ook voor hem verscheidenheid gewenst is, en dat geldt zowel voor de groepen, culturen, als voor de individuen, en voor dezen soms zelfs voor de verschillende fases van hun leven.

Ook zijn visie op de relatie religie – cultuur blijft me te dun gefundeerd. Niet alleen de religie openbaart de Exuberante. Alle zijnden, alle vormen van gemeenschap, alle menselijke activiteiten, heel de kosmos, alle zijnden openbaren de Exuberante! Alles is epifanie van de Exuberante.

Het gevaar, het grote risico van de kenosis is dat de mensen zich blindstaren op de oppervlakte,  blijven kleven aan het nabije en zich laten opslorpen door de grijpbare, tastbare zijnden, en het mysterie achter elk zijnde niet zien!  Elk zijnde is een epifanie van de allerhoogste! Lees Job hoofdstuk 38. Alleen dit: Niet de Exuberante ‘wrocht’ dat allemaal, neen! WIJ deden dat! De ‘schepselen’ deden dat. De kosmos, gaande de evolutie, deed dat. Het hoofdstuk 38 van Job is een lofrede op de kosmos, op zijn de-Exuberante-openbarende werking.

08-11-2006 om 10:11 geschreven door Ramulus

 Het mysterie van de interactie tussen zijnden

Vandaag moet ik je toch iets uit mijn lectuur van Heidegger vertellen.

Voor Heidegger is het alles overkoepelende mysterie het Zijn. Niet zo zeer dat Zijn in zichzelf.

Maar dat er naast dit Zijn een Niets lijkt te bestaan.  Dat Zijn niet gewoonweg, simpel, absoluut Zijn is. Absoluut Zijn. Waarom al die zijnden? Waarom die eindigheid. Waarom die veelheid? Waarom die verscheidenheid? Hoe kan Zijn in godsnaam beperkt zijn?  Hoe kan het anders dan goed zijn?

Vanwaar die veelheid? Vanwaar die verscheidenheid? Vanwaar die begrenzing?

Is hier niets in het spel? Hoe kan er Niets in het spel zijn? Vanwaar dat Niets?

En hoe kan er tussen die zo vele en zo verschillende zijnden toch samenhang zijn? Al sik dit naar jou kan schrijven, dan heb ik daarvoor honderden zijnden nog, die alle perfect moeten samenhangen, samenwerken. Van waar die ‘eenheid’ in de actie.  Vanwaar dat interageren kan?  KAN! Vanwaar dit op elkaar gericht zijn? Dit op elkaar gericht kunnen worden?  Kijk naar een paradijsvogel! Die pracht! Dat onze kosmos zo’n pracht mogelijk maakt!! De vogel op zich is mooi! Maar hij bestaat niet op zich.  Hij wordt pas door de samenwerking, pas door het op elkaar gericht zijn van vele zijnden mogelijk. Hij toont de pracht van het Zijn. 

En dan heb je het oneigenlijk gebruik, van de zijnden! Het krijtje is niet gemaakt om te schrijven, papier niet gemaakt om teksten op nee te leggen.  En toch gebeurt het, duizenden malen! Vooral dit oneigenlijk gebruik verrast me telkens weer. Vanwaar komt dat? Wat maakt dat mogelijk?

Hoe veel? Hoe verscheiden? En toch op elkaar gericht! En toch blijkbaar samenhangend?

Maar, en dan wordt Heidegger scherp: NOOIT CAUSAAL!

Hij zoekt in tientallen beelden en metaforen naar wat zich tussen , -‘Zwischen’ -, de zijnden afspeelt. Die mysterieuze interactie, waar wij aan voorbij zien. Heidegger tast naar  meta-foren, die hem tot dicht bij het Zijn zouden kunnen ‘dragen’, (fôrein),  brengen! Dat probeert hij te zeggen in dat boek Beiträge zur Philosophie, meer dan vijfhonderd bladzijden lang!

05-10-2006 om 10:43 geschreven door Ramulus

Waarom zijnden en niet veeleer Niets?

             Gisteren beleefde ik met Heidegger weer een van die aha-erlebnissen, die je gelukkig maken!  We hadden bezoek gehad en tot laat zitten praten. Ik neem voor het slapen gaan toch  nog even Einführung in die Metaphysik, p. 23,  in de hand, en wordt overvallen door een plots inzicht. De meesten zullen over die passage als te vertrouwd, te bekend, te erkenbaar klassiek heen lezen. Zoals ikzelf zo vaak gedaan heb. Een passage zonder problemen, zonder nieuws. Te vertrouwde kost.

Plots werd het me duidelijk dat HET hier gebeurt. Dat Heidegger ons hier misleidt door de te simpele bewoordingen. Ik geef de Nederlandse SUN-vertaling .

Het is een beroemde beschouwing over een pijpje krijt. Dat pijpje is een DING! Heeft dus extensio, gewicht, massa, volume, vorm, kleur, zit zo gevat in de klassieke categorieën.  Geen probleem. Vanuit dat ding-zijn  is het gewoon ding, van nature, phusei. Als ding heeft het afmetingen, gewicht, vorm, massa, van nature, ‘phusei’  zegt Aristoteles. Daar is niets opwindends aan.

Maar dan komt het: je kunt het pijpje krijt gebruiken om te schrijven, ‘zum Schreiben’ .  Om te schrijven! Ook categoriaal, ook van nature? Ook phusei? Neen!

Schrijven zit niet ‘in de genen’ van het krijt! Das is geen normaal gebruik, maar oneigenlijk gebruik. Er is geen natuurnoodzakelijk-causaal verband tussen krijt en schrijven, zoals tussen extensio en afmetingen, massa en gewicht, etc.  Je kunt van krijt niet terug redeneren naar schrijven en van schrijven naar krijt.

Ik probeer me te verduidelijken via een ander voorbeeld: het lezen van  het wonder mooie gedicht ‘Onder de appelboom’ van R. Kopland. Ik moet daarvoor een boek, een samengepakte bundel papieren uit mijn kast nemen,  Koplands Verzamelde Gedichten, p. 11. Een pak kosmische materie, gevat in de klassieke categorieën.  Dat boek kan dus verpakt worden, doorgesneden, verbrand,  kan als gewicht op papieren liggen opdat ze niet wegwaaien, of, als J.-P. Sartres L’Être en le Néant , dat in WO II net één kilogram woog en daarom in die oorlog door particulieren gebruikt werd als controlemiddel bij het nawegen van huishoudelijke aankopen,  het ding kan te groot zijn , te dik, te zwaar om in mijn jaszak te stoppen, ik moet er plaats voor inruimen in mijn boekenkast, … als ding, als brok materie gevangen in de eigen categorieën. En dat alles hoort bij dat boek, dat  stuk materie, drager van de categorieën. Als louter materie, van nature.  In het boek vind ik zwarte krulletjes en streepjes op wit papier. Dat ziet zelfs een baby.

Maar, … als ik ga lezen, dan steekt er een storm op, dan wordt dat boek, dan worden die krulletjes en streepjes een alfabet, woorden, zinnen, een gedicht. Dan stijgt alles tot het niveau van de betekenis, Dan wordt de materie vergeten, verdwijnt ze, zakt ze weg naar een niveau lager, onder de waterlijn. . ‘WORDEN’. Hoe, worden? Vanwaar worden? Waardoor worden? Als ik lees, dan maak ik een sprong naar een totaal nieuwe zijnsorde. Ik zit dan in een nieuw Zijn. Is dat soms de Sprung waar Heidegger het overheeft? Ik maak oneigenlijk gebruik van die materie. Ik ben een kosmische muiter; die zich niet aan de geldende kosmische wetten en regels houdt. Al lezend bestaan voor mij geen categorieën meer.

Dat oneigenlijk gebruik, dat is emergentie! 

De materie wordt gebruikt als startblok, als verende springplank, als krachtige trampoline. De compacte materie krijgt een transparantie, waardoor het Zijn in mijn leven sijpelt. Niet de materie produceert, ‘maakt’ dat lezen. Ze maakt door haar  categoriale begrenzingen het lezen wel mogelijk. Hier vinden we wat Heideggers noemt het “Schwanken zwischen Nichts und Sein”. Het is net die begrensdheid,  net die confluentie van  bepaalde materiële eigenschappen,  van die bepaalde vormen  die dat lezen mogelijk maken. Materie als voetstuk. 

Is het niet opvallend dat Heidegger dan juist de volgende zin neerschrijft, met deze bepaalde woordkeuze? (Net daarvoor heeft  hij het steeds over ‘das Ding’ . ) “ Es selbst als dieses Seiende ist in dieser Möglichkeit, sonst wäre es keine Kreide als Schreibzeug.”  ( Ik cursiveer. )Hij springt van ‘Ding’, naar ‘Seiende’.  Door het begrensde Zijn van het Ding sijpelt de weelde aan diversiteit van het Zijn bij ons binnen. In het schrijven barst het pijpje krijt uit zijn kosmische, uit zijn categoriale voegen, wordt het iets vreemds voor zich zelf. Puilt het uit de eigen begrenzing. En toch is het net die begrenzing die deze doorbraak, die dit uitbarsten, die dit uitpuilen, ddie deze transparantie  mogelijk maakt!  Het krijtje, in/door zijn begrenzing, ‘als dieses’  opent een speelveld voor nieuwe mogelijkheden. Begrenzing als poort naar grenzeloos Zijn. Als structurerende poort. En dan volgen, verderop de woorden: “ Diese ( v Frage ) soll jetzt nur erst das Seiende in seinem Schwanken zwischen Nichtsein und Sein eröffnen.” ( Ik cursiveer. )

Ik geef nu de hele passage, in Sun-vertaling, ( 1997 ):

Dit stuk krijt is een uitgebreid, betrekkelijk vast, op een bepaalde wijze gevormd witgrijs ding en al bij al een ding om te schrijven. Zo zeker als het tot dit ding behoort hier te liggen, evenzeer behoort het ertoe niet hier en niet zo groot te kunnen zijn. De mogelijkheid over het bord getrokken en opgebruikt te worden, is niet iets wat we het ding slechts toedenken. Het krijt zelf is als dit zijnde in deze mogelijkheid, anders zou het geen krijt zijn als tuig om mee te schrijven. In overeenstemming daarmee heeft ieder zijnde op een telkens andere manier dit mogelijke in zich. Dit mogelijke behoort tot het krijt. Dit heeft zelf in zichzelf een bepaalde geschiktheid om op een bepaalde manier te worden gebruikt. Zeker, we zijn gewoon en geneigd bij het opzoeken van dit mogelijke in het krijt te zeggen, dat we zoiets niet zien en niet vatten. Maar dat is het vooroordeel. Het opruimen van dit vooroordeel behoort eveneens tot de ontvouwing van onze vraag. Deze moet nu alleen eerst het zijnde onthullen in zijn wankelen, (Schwanken )  tussen niet-zijn en zijn. Voor zover het zijnde de uiterste mogelijkheid van het niet-zijn weerstaat, staat het zelf in het zijn, zonder daarbij de mogelijkheid van het niet-zijn ooit voorbijgestreefd of overwonnen te hebben. “ 

Nu ik deze tekst nauwkeurig intik, schieten me weer andere inzichten te binnen.

Maar ik ga het erbij laten. De boodschap is: schrijven hoort niet bij het krijt op de wijze van extensio, vorm, massa. Schrijven is oneigenlijk gebruik. WIJ, WIJ openbaren een mogelijkheid die het krijt wel in nuce in zich draagt, maar die zonder ons als louter mogelijkheid  onder het niveau van het Zijn zou blijven, gekluisterd in het niet-zijn.

De tekst is nog lang niet uitgeput! Mag ik er dan toch nog even verder op ingaan?  Want in dat 'zum Schreiben', in dat ‘zum’ raast een storm de realiteit binnen. Wat ik oneerbiedig 'oneigenlijk gebruik' noem, is in feite een zeer wonderbaarlijk gebeuren!

Uit het categoriale krijt kun je met geen mogelijkheid 'schrijven' causaal afleiden! Er is geen rechtstreeks causaal verband tussen schrijven en krijt. Hier glijden twee werelden in elkaar. Het 'zum Schreiben' doorbreekt de natuurnoodzakelijke causale verbanden. De begrenzingen van  de louter lineair kosmische, fysische  wetmatigheden worden doorbroken, verbreed en opengesteld naar een nieuwe wereld met totaal nieuwe interactie- en realisatie-mogelijkheden. Schrijven maakte de enorme , onvoorspelbare verscheidenheid van de  wereldliteratuur mogelijk. Voeg daarbij de onbegrensde interpretatiemogelijkheden. ( Vattimo en Derrida ! ).

In 'zum Schreiben' breekt het krijt uit de eigen categoriale kenmerken en eigenschappen, uit de eigen fysische en chemische 'be-paal-ingen' en be-grenz-ingen. Dat ‘zum’ maakt die onmetelijkheid van de literatuur mogelijk, waarin wij, mensen, aan ons zelf in ontelbare interpretaties gestalte geven en zo medewerken aan de queeste, aan de Aufbau van de eindapotheose van de Exuberante.  Geen causaal verval! Maar op-bouw!

Dat oneigenlijk gebruik, die muiterij van 'zum Schreiben' , dat is de 'Sturm',  die over de 'tohuwabohu', over de woeste wateren raasde en orde en leven bracht. Eerst was een alleen chaos, alleen de 'tohuwabohu'. Daarin groeide door regelmaat en herhaling enige orde ( Hans Jonas! ). Op basis van die orde, die regelmaat en die herhaling in de veelheid groeide er verscheidenheid.  Die verscheidenheid vroeg om een Zelf: elke wilde zijn eigenste eigenheid, zijn anders-zijn affirmeren en erkend weten. Daaruit groeiden nieuwe mogelijkheden aan  verscheidenheid in interacties, waarin weer iedereen de eigen eigenheid wou manifesteren en  bevestigd weten.  Daaruit ontsprong spiraalsgewijze stijgende, uitwaaierende groei.  Aanwinst. En weer groeide de differentiatie in de interacties, met steeds meer differentiërende resultaten. Een niet te stoppen spiraalbeweging vormde zich. Een maalstroom. De maalstroom waarin wij nu door het heelal en door de geschiedenis wentelen.

Het krijtje was domweg krijtje, voor altijd gevangen in zijn categoriale eigenschappen en kenmerken. Tot plots, ongevraagd, onvoorzien, van buiten de gesloten kring van categoriale causale verbanden, een totaal nieuwe, muitende uitdaging opdoemde. Uit een totaal andere orde komt een uitdaging, die wel de kenmerken en eigenschappen van het krijt erkent, aanvaardt en respecteert,  maar ze voor een totaal andere kar spant: schrijven. In het schrijven blijft het krijt materieel krijt. Maar het dient een doel dat op geen enkele manier in het krijt besloten lag. De mens daagt het krijt uit! De mens ontdekt een nieuwe mogelijkheid, een nieuwe zijnsmogelijkheid. Haalt die uit het Niet-zijn in het Zijn.  En nu opent zich een totaal nieuwe wereld. Totaal nieuwe 'scheppingsmogelijkheden', van een totaal nieuwe orde.

Een emergentie-orde.

En orde die wel de eigenschappen van het krijt erkent, waardeert, respecteert en in zijn waarden laat, maar ze creatief  voor iets nieuws inzet. Krijt wordt voetstuk. Zoals de dichter of de lezer niet denkt aan potlood of pen, of papier, alleen aan het gedicht.  In die nieuwe orde, in de emergentie  gelden geen dwingende kosmische causale verbanden, maar wel vrije kennis en vrije inzichten, vrije selecties en vrij oordelen, vrije beslissingen tot vrij handelen. Hier geldt een totale externe ongebondenheid! Of, beter, de mens moet voortaan zichzelf banden, grenzen, regels en wetten opleggen.  Kennis is gericht op de buitenwereld, op de anderen. Ook inzicht in anderen. Ook interpretaties van en met  anderen. Vrije inzichten en vrije interpretaties openen zo onbegrensde mogelijkheden, een nieuwe grenzeloze wereld. Maar dan wel in een 'Ungeschüzte Inmitten'.

In ‘zum’ krijgen we de ruimte om de grenzeloze weelde aan diversiteiten van de Exuberante gestalte te geven. Alleen de contingente zijnden, in hun veelheid, in hun verscheidenheid en in hun begrenzing kunnen zijn/haar grenzeloze weelde aan diversiteit tentoonspreiden. 'Das Seyn braucht den Menschen. "

Hier, in dat pijpje krijt als voorbeeld, in dit ‘zum’,  speelt de Sturm, die het Seyn is. Speelt de queeste! Zit de zin van ons bestaan! Zit de zin van het bestaan van elk zijnde afzonderlijk en van het geheel, van de kosmos. Van de grondvraag: waarom zij er zijnden en niet veeleer niets?

                                                                                    Paul Tack, 06.09.06

07-09-2006 om 09:58 geschreven door Ramulus

12-08-2006 om 09:12 geschreven door Ramulus

07-08-2006 om 11:45 geschreven door Ramulus

Starten

06-08-2006 om 09:36 geschreven door Ramulus

29-07-2006 om 00:00 geschreven door Ramulus

16-07-2006 om 11:32 geschreven door Ramulus

12-07-2006 om 14:04 geschreven door Ramulus

07-07-2006 om 13:49 geschreven door Ramulus

05-07-2006 om 13:54 geschreven door Ramulus

30-06-2006 om 18:46 geschreven door Ramulus

Een geleerde jezuïet, bekend classicus ook en auteur van vele schoolboeken voor de studie van de klassieke talen, beweert in een van zijn publicaties: « Maar we zijn die hoogste zelfexpressie Gods niet als ikjes, alleen als mensheid. »

Verderop schrijft hij: « Stel dat we zouden mogen kiezen: ofwel voor eeuwig gelukkig zijn, terwijl de wereld verder reilt en zeilt zoals ze nu doet, met al haar miseries en onheilen en boosheid, ofwel voorgoed verdwijnen, maar met als goddelijke tegenprestatie dat de wereld in afzienbare tijd die wereldwijde, bevrijde mensengemeenschap wordt die God zich droomt. »

Ik vind dat een fout gesteld dilemma.

Gelukkig bestaan er, naast tirannieke vaste waarheden, ook vrije meningen. De eeuwige waarheden van Plato zijn verslavend, bedrukkend, en een roetsjbaan naar gruwelijk totalitarisme. Meningen maken vrij, openen toekomst en scheppen ruimte voor verantwoord menselijk handelen. Ik ben zo vrij met onze classicus over het belang van individuen, van 'ikjes', van mening te verschillen.

Ik ben van mening dat wie het Ik, het Ego ver-niet-igt, de schepping tevens zinloos, want doelloos maakt. Wie het Ego opoffert, onthooft het hele kosmische evolutie-epos. Mag je niet stellen dat we met ons zelfbewustzijn, althans voorlopig, een eindpunt, een topprestatie bereiken van het vermogen van de materie. Weet hebben te bestaan! Weet hebben te evolueren in een bepaalde richting. Zichzelf te beleven als een autonoom, bewust wezen. Waar vind je dat elders in de schepping?

Ik wil het belang van het Ego, van de Ikjes, via twee inrijpoorten benaderen: via het Evangelie en via een meditatie over het Ego, vanuit de evolutie.

Vooraf wil ik erop wijzen dat onze gewaardeerde classicus deze ontsporing had kunnen vermijden, indien hij zich enkele preliminaire vragen gesteld had, en, althans embryonaal, vooraf beantwoord had.

Met die vragen bedoel ik o.a. de volgende:

- Waarom is er iets en niet veeleer niets.Anders gesteld: waarom is er een schepping?

- Waarom heeft de mens een godsdienst nodig?

- Welke rol speelt daarin de mythe?

Dan had hij een referentiekader gehad om mens-zijn, godsdienst en mythe in een omvattender geheel te plaatsen en zo had hij deze ontsporing kunnen voorkomen.

Visie op het Ego vanuit het Evangelie:

Onze geleerde latinist lijkt alle 'ikjes', alle individuen op een hoopje te vegen en alle onderscheidingen tussen individuen te beschouwen als quantité négligeable.

Hij speelt hier het lugubere spel van de kosmos die alleen zichzelf kent. Elk van ons zou enkel een exemplaar zijn van de soort, zoals kippen in de legbatterijen van de bio-industrie. Spoort dat met Jezus' visie op de mens? Vanwaar dan Jezus' bekommernis voor de marginalen, voor de uitvallers, voor drop-outs, voor de muiters? Waarom laat hij de kudde onbewaakt achter om naar een verloren schaap op zoek te gaan en het te vertroetelen? Waarom elke dag uitkijken naar de terugkeer van de verloren zoon?

Doorslaand vind ik de kritiek impliciet vervat in de vermelding van de verantwoording van de moord op Jezus, in Joh. 11, 49 -50: « dat het nuttig voor u is, als één mens sterft voor de natie en niet het hele volk te gronde gaat. » (Vertaling: J.B. Poukens, S.J.) Hier wordt meteen het dilemma van onze classicus beantwoord. Des te pijnlijker, daar net Jezus in het Verlossingsproject als individu geofferd wordt voor de hele mensheid. In feite spreekt onze brave pater, mét de hogepriester, de veroordeling uit over Jezus. Ik meen dat vanuit het Evangelie voldoend blijkt dat je de eigenheid van de 'ikjes' niet zomaar onder de mat kunt vegen.

Visie op het Ego vanuit een meditatie over het Ego

Elk Ego is onvervangbaar. Elk Ego is op zijn/haar hoogsteigen wijze een 'quodammodo omnia', op zijn/haar eigen wijze de samenvatting van de hele kosmos. In de ervaring doorleeft en beleeft elk Ego de hele kosmos en brengt alle vezels, alle garens, alle lijnen tot de eenheid van een tros; tot de eenvoud van haar unieke beleving van het eigen Ego. Tot simplicitas, tot eenvoud uit de verstrooidheid. Hoeveel druiven, hoeveel dagen zon, hoeveel grond en grondstoffen zitten niet verenigd, tot eenheid verstrengeld in één slok wijn. In het genot van één slok wijn. 'Quodammodo omnia'. (Thomas en Aristoteles.) Elk uniek Ego is zo de hoogsteigen afspiegeling van de Exuberante. Wij mensen zijn het spiegelpaleis van de Exuberante. Wie zelfmoord pleegt slaat een unieke spiegel, een onvervangbare spiegel stuk. En beknot zo, bekort zo de Exuberante, ontsteelt hem/haar de aparte, onvervangbare afspiegeling, waartoe alleen de suicidaire allerindividueelst in staat was. Hij of zij vertolkt dan niet wat in het Zijn op hem of haar wacht om gezegd te worden. (M. Merleau-Ponty) En dat verheft elk individu, hoe onooglijk ook op zich, tot een alles overtreffend en alles omvattend niveau, 'quodammodo omnia'. Elke zelfmoord legt de zin het heelal in de weegschaal.

Elk ding is ook wel de blijvende gestalte van het ineenstrengelen van de veelheid. De gestalte van het samenvloeien. Van de confluentie. Gestalte, maar dan wel zonder de doorleving en beleving van een Ego.

29-06-2006 om 10:44 geschreven door Ramulus