bij Coetzee's Dagboek van een slecht jaar

In het filosofisch gedeelte van zijn nieuwste roman vraagt Coetzee zich af of het economische model van competitie en concurrentie geen economische vertaling is van het oorlogsmodel.  En net zoals men de oorlog kan afwijzen en voor vrede kiezen, kan men de keuze maken voor samenwerking in plaats van elkaar de duvel aan te doen.

Is het niet contradictorisch dat we nu al jaren leven in een Europese economische unie en nog altijd moeten horen dat onze bedrijven competitief moeten zijn tegenover de buurlanden? Als de EU inderdaad een unie is, hoe kan men deze rivaliteit door middel van fiscale voordelen en verhoogde productiviteit dan blijven verantwoorden?

Heeft het zin dat in Vlaanderen de haven van Antwerpen concurreert met die van Zeebrugge? Is het niet veel logischer om de taken te verdelen en elk zijn specialisatie te laten ontwikkelen zodat ze complementair worden?

Ruimer gezien: waarom zou een Vlaams farmaceutisch of automobielbedrijf moeten in de clinch gaan met een Duits, Frans of Zweeds?

En nog ruimer, op wereldschaal gezien: waartoe kan het huidige onaantastbaar gewaande conflictmodel leiden dan tot sociale afbraak, verspilling van grondstoffen en energie, en tot geregeld een militair conflict in een voor ons marginaal gebied? Alleen al dat 'marginale' begint steeds duidelijker centraal te liggen: een oorlog in het Midden-Oosten tast niet alleen onze economie aan, maar dringt zich in onze samenlevingen binnen in de vorm van een permanente dreiging met aanslagen.

Hoe gaan we de vluchtelingenstromen uit Afrika, Oost-Europa en verder afgelegen conflictgebieden buiten de deur kunnen houden als we ons blijven fixeren op het kortzichtige marktmechanisme dat niets anders is dan  economisch darwinisme: het recht van de sterkste dat wij uitoefenen in de waan dat wij voor eeuwig en drie dagen de sterkste zullen blijven.

Een waangedachte inderdaad want nu al komen de Chinezen, de Indiërs en andere nieuwe 'economische tijgers'. En laten we ons geen illusies maken: de Chinezen  evenaren ons weldra niet alleen in vindingrijkheid, zij overtroeven ons nu al inzake cynisme: zie hun neokolonialisme in Afrika.

Kortom,  het conflictmodel voert ons als lemmingen naar de afgrond en de lemmingen klemmen zich vast aan hun beleggingsfonds, hun aandelenportefeuille die de moderne variant is van de amulet, van de heiligenscapulier waarop alle kogels zullen afketsen.

De idee van Coetzee is slechts een heropvissen van wat Feuerbach al onmiddellijk opmerkte na de lancering van Darwins meesterwerk: naast de zelfzuchtige 'struggle for life for the survival of the fittest' merk je in het dierenrijk voldoende voorbeelden van de overleving van de best georganiseerden, de meest coöperatieve: ook de mens is net zo goed een altruïstisch wezen als een egocentrisch.

Waar het uiteindelijk op aankomt is de keuze waartoe we ons laten dwingen of  toe willen laten verleiden: de bestendiging van het conflict of de coöperatie?

Onze officieel geproclameerde ethische codes zijn duidelijk: zowel de christenlijke naastenliefde als de socialistische solidariteit als het humanistisch respect voor de mensenrechten laten maar één keuze over.

Er zijn dus andere machten, binnen en buiten ons, die aansturen op het tegenovergestelde: de eeuwige competitie waarvan het aantal eeuwen wel eens geteld zou kunnen zijn.