Hals dialect 

Transcriptie, uitspraak, schrijven  

Aangaande de dialecten is er overal discussie, het was een gesproken taal uit de middeleuwen en werd zelden of nooit geschreven. Daarom ben ik steunend op vroegere geschriften verder gegaan met  schrijven om het op de juiste wijze uit te spreken.
Te Halle zijn er verschillende schrijfwijzen van het dialect, elk op eigen manier. Ik streef naar eenvormigheid, daarom volgen hier enkele suggesties die gemaakt zijn om een discussie uit lokken.   

Het Hals zit vol uitzonderingen en daarom is een algemene regel bijna onbestaande.   

Het Hals dialect behoort tot de Brabantse dialecten zoals het Tilburgs, Antwerps, Mechels, Leuvens, Brussels enz.  Deze streektalen hebben veel gemeenschappelijke punten, alhoewel, ze zijn toch zeer verschillend van Noord Brabant tot de taalgrens met Wallonië.

Daar de fonetische schrijfwijze maar voor weinigen te lezen en te begrijpen is, heeft men een andere schrijfwijze moeten bedenken die voor het grote publiek voldoet.

De basisregels die ik volg steunen op de "Stichting Brabantse dialecten" Deze regels zijn eigenlijk op maat gegoten voor het Leuvens. Deze vereniging biedt geen volledige standaardoplossing voor het Halse dialect. Daarom heb ik een aanpassing gemaakt voor het Hals.

Ik voeg hier een transcriptie toe, met referentie naar gekende klanken zelfs in andere gekende talen als Frans, Duits, Engels enz, om de uitspraak te vergemakkelijken. In de loop der eeuwen kwam er op de resten van de oude Halse taal wegens de nabijheid van de taalgrens een grote Franstalige en ook  in mindere mate een Engelse invloed, die ook zijn speciale klanken meebracht.  

De Halse klanken zijn zoals ik ze uitspreek van opVogepers -  Sint-Rochus (Extra Muros) maar die gelden ook voor 98% van de regio. Buizingen is uitzondering omdat dit dialect al van het Dworps voortkomt.  

Daar Halle een omwalde stad was zijn er ook al verschillen in uitspraak van wijk naar wijk (op 100 meter) In groot Halle zelf zijn er verscheidene kleine varianten, enkele woorden die verschillen en anders zijn in betekenis en uitspraak.

In Halle centrum zegt men voor boom:  nen boem, even verder zegt men nen  buum

Zo heeft men  voor schoon: skoen en skuun en voor rood:  roed en ruud  enz

Men zegt kouse en  even verder richting Lembeek kaasse

De schrijfwijze en hoe dit uitgesproken wordt
a    zoals in pad, mat, 

aa  zoals in paar, raar, waar

à    zoals in het Franse plan, gant 

ai   zoals aai-jn   z' ain (zij hadden) a-i-n vlot achter mekaar uitgesproken

au  wordt altijd vervangen door ou

e    zoals in me, ge, ze,

ee  zoals veel, keel, meel

è    zoals père, mère,

ei   zoals in ei (hij)

eu  zoals in deur

èu  zoals oeuvre  stadèus (stadhuis), varèus (pull over)

i     zoals in lip, kip, nipt

ie   zoals in lied, verdriet, pire (Fr)

o   zoals in pot, mot, zot,

oa zoals in het engelse more en toafel  (tafel)
oe  zoals in hoed, moet,

oi   deze 2 letters worden vlot achter mekaar uitgesproken meestal met dchj, tchj, schj

     achter  zoals in goidchj (gaat), moitchje (meisje)

oo  zoals in boor, moor,

ou  zoals in  bout, smout,

u    zoals in put 

ui   zoals in ruik (reuk)  
uu   zoals in  muur

Daar het Hals dialect een spreektaal is zijn er nooit regels opgesteld om dit te schrijven

Het zal zijn zoals het groene boekje Algemeen Nederlands: regelmatig een andere uitgave.
Een beetje theorie om via het schrijven de leesbaarheid te verhogen.

Ik gebruik de ch om deze klank zoals in chat (Fr) die dikwijls en uitdrukkelijk in Hals voorkomt te accentueren  anderen gebruiken sj waar men geen rekening kan houden met de vele uitzonderingen en geen nadruk kan leggen opdeze klank.vb werkwoord kosje en koschje (kuisen)
Kosje zou in uitspraak het verkleinwoord van kos kunnen zijn, terwijl koschje altijd op de goeie manier uitgesproken wordt.      

Wij schrijven nooit  tes a zuu  maar 't es a zuu  (het is zo)

Het accent staat altijd op de plaats waar een letter weggelaten is.

Wij schrijven ook niet "asse" maar "as ze" (als zij) en emmèk maar èm èk (heb ik)  

Klinkers worden meestal dubbel geschreven: uur (oor) uure (oren)

De h wordt nooit geschreven. Ik gebruik alleen de h in de eigennamen en  stadsnaam "Halle en Hals" om verwarring met "alle en als" te vermijden. 

De alleenstaande c wordt vervangen door k

Hetgeen ik ook toepas is vb hond schrijft ik ond  ik poog dezelfde eindletter te gebruiken

dan in het algemeen Nederlands.

In het Hals bestaat geen meervouds n achter een woord vb nèun ond, twie onne  (een hond , twee honden)  nèun tand,  twie tanne  (tand, tanden)
Op de achtergrond ben ik ook bezig om een Halse gramatica uit mijn duim te zuigen en dat is verdomd moeilijk.en volumineus met al die uitzonderingen. 
Victor