Biologisch Dynamisch Ecologisch Tuinieren Maria THUN
.
NAMISC
•
30-01-2013 LAGELANDEN 01-12
01 JANUARI LOUWMAAND-Wolfsmaand-Hardmaand-Sneeuwmaand-Haardmaand-Nieuwjaarsmaand-Lomaand-Wetmaand-Ijsmaand [VOLKSWEERKUNDE moet koud droog zijn] is een vrij rustige maand in het tuingebeuren De afbeelding toont de dag die werd besteed aan de uitwisseling van geschenken. Het haardvuur brandt, de tafel is gedekt. Achteraan zijn gasten te zien die binnenkomen en hun handen warmen aan het vuur. De kamerheer verwelkomt hen met de in de afbeelding opgenomen woorden Approche, approche. In het hemelgewelf bovenaan zien we de zonnegod Helios in zijn wagen, vergezeld van de sterrenbeelden Steenbok en Waterman. De maand januari is genoemd naar de Romeinse god Janus, de god van doorgangen en overgangen, god van alle begin en van de overgang van oud naar nieuw. Janus werd traditioneel afgebeeld met twee gezichten: één dat naar voor kijkt (naar de toekomst) en één dat naar achter kijkt (naar het verleden). Janus werd soms ook met een lachend en een bedroefd gelaat afgebeeld. Zo is het ook in de maand januari; het kan zowel vriezen als dooien. De dagen lengen overigens alweer! Op Sint-Thomas was dat met een muggengeeuw, op nieuwjaarsdag met een hanenschreeuw, op Driekoningen met een hertensprong, maar op Sint-Sebastiaan (20 januari) reeds met een vol uur! Met nieuwjaar lengt de dag, zoveel een haantje kraaien mag Januari omschrijft zichzelf als volgt: Ik heet Ianuarius omdat ik opensla de deur van het nieuwe jaar. Een deur heet Ianua. Ik stel u de deur tot vorst of wind of regen wijd open. Kleed u wel en wapen u daartegen In januari lengen de dagen gemiddeld met 1 uur en negen minuten. Is januari te warm, dat dan de hemel zich erbarm Is januari mild en klaar, dan volgt een gure lente dit jaar Januari was traditioneel de -Louwmaand-Ijsmaand- genaamd. Een versje uit 1656 zegt over januari het volgende: Het jaer is weder nieu, maer met de nieuwe jaren Verout ons kranck gestel, dat wy daer henen varen; Maer t is een kleyn verlies al rimpelt ons het vel, Als maer de geest vernieut so gaen de saken wel -Louwmaand- is een verbastering van looimaand. In januari hadden onze voorouders buitenshuis geen werk, dus knapten ze binnenshuis allerlei klussen op zoals bv. het looien en prepareren van de huiden van de dieren die ze in het najaar hadden geslacht. De Germanen noemden januari de -Wolfsmaand-, dit wijst op het feit dat het in januari zo koud kon zijn dat de wolven hun bossen verlieten en naar de buurt van de menselijke bewoning trokken op zoek naar voedsel. In januari ziet men liever de wolf in het veld dan de ploeg -Hardmaand- is een zeer oude benaming die duidt op hard vriezen. Een heel oude uitspraak uit het boerenleven zegt: Het is pas echt koud als de boeren ijs melken. Brengt januari ons strenge vorst, dan lijden we in de zomer geen honger of dorst Onze voorouders zagen het echter niet graag regenen in januari want dat was helemaal niet goed voor de vruchten die later op het jaar moesten groeien. In januari veel regen, brengt de vruchten weinig zegen Tot slot nog enkele minder bekende bijnamen: -Sneeuwmaand-Haardmaand-Nieuwjaarsmaand-Lomaand- (lo = heuvel) omdat onze voorouders in januari naar hoger gelegen plaatsen trokken om zich te behoeden voor het water en tenslotte -Wetmaand- omdat in januari veel mensen huwden en waarin dus de huwelijkswetten van kracht waren.
02 FEBRUARI SPROKKELMAAND DOOIMAAND-Slijkmaand-Moddermaand-Schrikkelmaand-Springmaand-Reinigingsmaand-Zuiveringsmaand-Blijdemaand-Kortemaand-Regenmaand [VOLKSWEERKUNDE moet vochtig fris zijn] verwijst naar de oude Germaanse vruchtbaarheidsfeesten. De Romeinen vierden Lupercalia, reinigings- en vruchtbaarheidsfeesten ter ere van de wolfsgod Lupercus. In dezelfde periode vierden de Germaanse stammen langs de Romeinse grenzen een ontuchtig vrouwen- en vruchtbaarheidsfeest. De Romeinen vonden dit heidense riten en duidden deze feesten aan met de naam Spurcalia, naar het Latijnse woord spurcus dat smerig betekent. Van dit woord is het Oudnederlandse woord sprokkelen een etymologische afleiding Februari toont een winters tafereel waarin de koudste maand van het jaar wordt uitgebeeld. Op de achtergrond is tussen de besneeuwde heuvels nog net een dorpje te zien. Een boer of koopman is naar het dorp onderweg om zijn waren daar aan de man te brengen.Op de voorgrond is een boerenstee afgebeeld en vogels die naar voedsel zoeken. In de woning warmen de bewoners zich aan het haardvuur.
In het hemelgewelf bovenaan zien we de zonnegod Helios in zijn wagen, met de sterrenbeelden Waterman en Vissen in zijn kielzog.
De naam februari komt van februare, reinigen of schuldverzoening. In de Romeinse kalender begon het jaar met maart. Februari was dus de laatste maand van het jaar en tevens de maand waarin alle schulden vereffend moesten worden, m.a.w. de zuiveringsmaand. En vroeger veranderden ook de dienstboden met Maria Lichtmis van betrekking. Ook de natuur heeft loutering en rust nodig, alvorens binnenkort opnieuw te ontluiken
Februari is de kortste, maar ook de ergste
In februari lengen de dagen gemiddeld met één uur en veertig minuten
Dagen lengen, nachten strengen
In februari vieren de hazen bruiloft en daar gaan hevige gevechten aan vooraf. De mannetjes voeren een echte tweekamp. Terwijl ze op hun achterpoten staan, trommelen ze met hun voorpoten op elkaars borst. Vaak bijten ze ook plukken haar uit elkaars vacht, die zie je dan overal liggen
Februari is ook de maand waarin de wilgenkatjes bloeien. Haal ze in huis als het buiten nog wat te koud voor ze is. Binnen zullen ze al gauw streelzacht openen
Koude februari geeft hete augusti
Is februari kil en nat, hij brengt ons koren in het vat
Februari was traditioneel de -Sprokkelmaand-.
Een versje uit 1656 zegt over februari het volgende:
Al komt de gulde Zon eens kycken door de spleten, Noch heeft de strenge vorst haer koude niet vergeten; Ghy, blijft noch in de koy, dat acht ick alderbest, t Is dwaesheyt al te ras te vliegen uyt den nest
-Sprokkelmaand- want in februari moesten onze voorouders hout en dennenappels gaan sprokkelen omdat de winter al een tijdje bezig was en ze vaak al door hun voorraad stookhout heen waren.
Anderzijds verwijst de term sprokkelmaand of sporkelmaand naar sporkelen of Spurcalia (van het Latijnse woord spurcus dat smerig betekent): een afkeer van de uitzinnige, heidense feesten die in deze maand zouden plaatsgevonden hebben
Onze carnavalsfeesten zijn hier nog een verre echo van
-Dooimaand-Slijkmaand-Moddermaand-, vanwege de dooitijd
-Schrikkelmaand-Springmaand- omdat februari eens in de vier jaar tijdens een schrikkeljaar één dag verspringt
-Reinigingsmaand-, vanwege de Romeinse Lupercaliafeesten: de reinigings- en vruchtbaarheidsfeesten ter ere van de wolfsgod Lupercus. Februari is ook nu nog vaak de maand waarin de grote schoonmaak of grote kuis wordt gehouden
Tot slot nog enkele minder bekende bijnamen: -Zuiveringsmaand- vanwege alle schulden die aangezuiverd moesten worden; -Koekemaand- omdat er met Maria Lichtmis pannenkoeken gebakken werden; en -Blijde maand- want meestal valt carnaval in februari
03 MAART LENTEMAAND-Buienmaand-Guldenmaand-Windmaand-Dorremaand-Donarsmaand-Lenzinmanoth [VOLKSWEERKUNDE mag niet te koud vochtig warm zijn] is vernoemd naar Mars, Romeinse god van de oorlog. In het oude Rome noemde men de maand Martius en was ze de eerste maand van het jaar Deze afbeelding toont het werk op het veld tegen de achtergrond van een kasteel. Linksboven kijken een schaapherder en zijn hond naar een kudde schapen; drie boeren zijn aan het werk in een wijngaard. Op de voorgrond is een boer aan het ploegen achter twee ossen
In het hemelgewelf bovenaan wordt de zonnegod Helios in zijn zonnewagen afgebeeld, met links van hem het sterrenbeeld Vissen en rechts het sterrenbeeld Ram
De naam maart is afkomstig van de Martius, een verwijzing naar de Romeinse oorlogsgod Mars, die eveneens een natuurgod was, namelijk de god van vruchtbaarheid en wasdom. Maart was destijds de eerste maand van het jaar
Deze maand was bij onze voorouders niet erg geliefd omdat het weer in deze periode van het jaar erg kil en wisselvallig kon zijn, kortom: slecht voor de gezondheid
Voor oude lieden heeft de maart kwaad haar in zijne staart
Maart speelt altijd in den duvel zn kaart
Een droge maart is goud waard
Wanneer men vroeger op reis moest, was dat meestal te voet. Met die maartse buien was dat niet steeds een pretje. Vandaar dat men voor het vertrek het volgend versje opzegde:
Maarte, maarte, goeie maarte, speel toch vandaag in mijn kaarten Regen niet en hagel niet, ge doet me anders heel veel verdriet
In maart lengen de dagen gemiddeld met één uur en 56 minuten
In de maand maart ontwaakt de natuur. De bomen krijgen nieuwe bladeren en overal ontluiken voorjaarsbloemen zoals de krokus, de narcis en het speenkruid, dat traditioneel de lente aankondigt
Rond 21 maart valt ook de lente-equinox, wanneer dag en nacht opnieuw even lang zijn. Onze voorouders vierden dit o.a. door poppen van stro te maken die het tanende jaargetijde (de winterdemon) symboliseerden. Deze poppen werden bij het aanbreken van de lente in een rivier of meer gegooid en zo ritueel verdronken
Maart was traditioneel de -Lentemaand-. Een versje uit 1656 zegt over maart het volgende:
De Meert, hoewel onweert, komt in het velt getreden, De Meert steeckt met den steert, en treft de swacke leden, De Meert brenght aen het licht dat in het duyster lagh; Ghy, maeckt dat u de Meert geen hinder doen en magh.
-Buienmaand-, vanwege het vaak wisselvallige, kille weer en de weinig geliefde maartse buien
-Guldenmaand-, omdat in de maand maart Maria-boodschap, bijgenaamd het gulden mysterie, gevierd wordt
-Windmaand-, vanwege de vaak voorkomende voorjaarsstormen
-Dorremaand-, wellicht een verbastering van Thormanoth (Thorsmaand of Donarsmaand) of een verwijzing naar de nog kale en dorre takken van de bomen en struiken
Tot slot nog enkele minder bekende bijnamen: -Donarsmaand-, naast het boven aangehaalde Thormanoth, vernoemden onze Germaanse voorouders deze maand ook naar Donar, de god van de donder; -Lenzinmanoth-, is dan weer een oude naam die dateert uit de periode van Karel de Grote en refereert naar het begin van de lente en het lengen (lenten) van de dagen
04 APRIL GRASMAAND-Windmaand-Kiemmaand-Eiermaand-Oostermaand-Paasmaand-Ôstarmânoth-Eikenmaand [VOLKSWEERKUNDE mag vochtig maar niet te koud zijn] komt van het Latijnse woord aperire hetgeen openen betekent. Waarschijnlijk refereert het aan de groei van de planten en bloemen in de lente. Een andere theorie stelt dat de naam is afgeleid van Aperta, een bijnaam van Apollon De maand april wordt van oudsher geassocieerd met de Griekse godin Aphrodite en luidt het voorjaar in.
Op de afbeelding zien we figuren in weelderige kledij. Twee jonge verloofden wisselen ringen uit in het bijzijn van hun ouders
Bovenaan in het hemelgewelf rijdt de zonnegod Helios in zijn zonnewagen, vergezeld van de sterrenbeelden Ram en Stier
De naam april is vermoedelijk afkomstig van mensis aprillis, wat zonrijke maand zou betekenen. Andere bronnen vermelden dat april zou vernoemd zijn naar aperire wat staat voor opening of ontsluiting van de aarde. En inderdaad, in april herleeft de natuur, al het weelderige groen keert terug
April en mei zijn de sleutels van het jaar, april maakt de bloem en mei bekomt de roem
Grasmaands regen, zomermaands zegen
Een droge april is niet des boeren wil
April wordt gewoonlijk gekenmerkt door erg wisselvallig weer, de zg. aprilse grillen. Soms is er in april zelfs nog sneeuw te verwachten!
April is nooit zo goed, of hij geeft aan iedere tuinstaak een witte hoed
Wil april toch niet vertrouwen, hij is en blijft de ouwe. Nu lacht hij met zonnegloren, dan smijt hij hagelstenen om de oren
De volkskalender adviseert tevens om in april nog niets uit te trekken, want:
Wie laat een draadje af, delft in april zijn graf
Al doet april ons mooi weer aanschouwen. Het is evenals een fortuin, we kunnen het niet vertrouwen
In april lengen de dagen gemiddeld met één uur en 47 minuten
April was traditioneel de -Grasmaand-. Halfweg april brengt de boer zijn koeien naar de wei. Een versje uit 1656 zegt over april:
Ick ben der maenden maeght, en moeder van de bloemen, Wat kan de nieuwe most, wat kan het kooren roemen? Men prijse wat den Herfst en wat de Somer wint, Het groen, het eerste groen is boven al bemint.
-Windmaand-, vanwege het vaak wisselvallige, grillige weer
-Kiemmaand-, omdat in de maand april de natuur ontluikt en als het ware ontkiemt
-Eiermaand-Oostermaand-Paasmaand-, allen verwijzend naar Pasen
Tot slot vermelden we nog: -Ôstarmânoth-, vernoemd naar de Germaanse godin Ostara, tevens de naam die de heidense Franken aan de maand april gaven; en -Eikenmaand-, verwijzend naar de bloeiperiode van de eik
05 MEI BLOEIMAAND-Wonnemaand-Winnemaand-Onze-Lieve-Vrouwmaand-Mariamaand-Bloemenmaand-Vrouwenmaand [VOLKSWEERKUNDE moet vooral vochtig zijn] is mogelijk genoemd naar de Romeinse godin Maia of naar de Romeinse vruchtbaarheidsgodin Bona Dea, wier feest in mei werd gevierd Enkele jonge hoflieden gaan uit rijden op een mooie dag in mei. Drie dames zijn in het groen gekleed; vermoedelijk heeft dit te maken met een traditie die op één mei werd uitgevoerd.
De jonge mannen trekken het woud in om jonge, groene takken te verzamelen en aan te bieden aan hun dames, die in dezelfde kleur gekleed gaan
Bovenaan in het hemelgewelf rijdt de zonnegod Helios in zijn zonnewagen, vergezeld van de sterrenbeelden Stier en Tweelingen
De naam mei is afkomstig van de Romeinse godin Maia, de moeder van de god Mercurius. Andere bronnen vermelden dat mei verwijst naar majus, mactus of magnus, wat groots of heerlijk betekent
In mei heeft ook traditioneel de meiboomplanting plaats. De meeste sporen van meiboomfeesten vindt men echter terug in Engeland. Een bekende dans die rond de meiboom wordt uitgevoerd, is de Morrisdans. Deze dans wordt alleen uitgevoerd door mannen, ze dragen daarbij belletjes aan de benen die volgens de oude overlevering kwade geesten moeten afschrikken
April en mei zijn de sleutels van het jaar, april maakt de bloem en mei bekomt de roem
Meiregen is geldregen
Een kouwe mei, is een gouwe mei
Mei werd traditioneel voorgesteld als één van de mooiste maanden van het jaar:
De zonne in meie zet ouwe lieden aan het vrijen
Op de eerste mei hebben alle vogels een nest of ei, behalve de koekoek en spriet, want die kennen hun nest nog niet
Zwiert hier en daar in mei een bij, dat maakt de landman het harte blij
Volgens de volkskalender waren er ook jaren met bijzonder slecht weer in mei:
Zo regende het in 886 tussen mei en juli zonder ophouden. De Rijn trad buiten haar oevers en voerde koren, vlas en hooi mee
In mei van 1117 vormde in Luik een aardbeving de inleiding tot maanden van onheil
In mei lengen de dagen gemiddeld met één uur en 25 minuten
Mei was traditioneel de -Bloeimaand-. Een versje uit 1656 zegt over mei:
Ick ben de soete Mey, een bruyloft van de dieren, Het zy die in het wout, of in het water swieren; Wel paert, o jeugdig heyr, en geeft u uyt den nest, Wat out is mach het doen, maer t voegt de jonheyt best
-Wonnemaand-Winnemaand-, beiden zijn afgeleid van Wunnemanoth. Wunne en wonne verwijzen naar vreugde en levensgenot
-Onze-Lieve-Vrouwmaand-Mariamaand-, omdat de maand mei toegewijd is aan de H. Maagd Maria
Tot slot vermelden we nog: -Bloemenmaand-Vrouwenmaand-, wederom verwijzend naar de H. Maagd Maria
06 JUNI ZOMERMAAND ROZENMAAND-Braakmaand-Brachmand-Brachard-Brachmonath-Wedemaand-Wiedemaand-Langedagenmaand-Sinksenmaand-Midsummermonath-Wormenmaand-Braammaand-Drogemaand [VOLKSWEERKUNDE vochtig warm is ideaal] is genoemd naar de Romeinse godin, Juno, de vrouw van Jupiter De boeren zijn bezig met hooien. De mannen zijn aan het werk met de zeis, de vrouwen verzamelen het hooi met een hark.
In het hemelgewelf bovenaan zien we de zonnegod Helios in zijn wagen, met de sterrenbeelden Tweelingen en Kreeft in zijn kielzog
De naam juni komt van Juno, de godin van het huwelijk en echtgenote van de Romeinse god Jupiter. Sommigen beweren dat juni haar naam dankt aan de Romeinse consul Lucius Junius Brutus
Volgens de volkskalenders zou het weer in juni als volgt moeten zijn:
Niet te koel, niet te zwoel, niet te nat en niet te droog, dan vult juni de schuren hoog
Juni rustig en warm, dan maakt ze de boeren niet arm, komt zonneschijn daarbij, dan maakt ze boer en stadslui blij
In juni lengen de dagen gemiddeld nog met negentien minuten; na de zomerzonnewende (omstreeks 21 juni) korten de dagen reeds met gemiddeld vier minuten
Is de eerste juni regenachtig, heel de maand wordt twijfelachtig
Op 24 juni viert men traditioneel het naamfeest van de H. Johannes de Doper. Na deze dag maken bomen en struiken die erg van insektenvraat te lijden hebben gehad nieuwe blaadjes
Ook het Sint-Janskruid bloeit nu met gele bloempjes waar rood sap uitkomt als je er op knijpt. Dit zou het bloed van de H. Johannes de Doper zijn waaruit volgens de legende het Sint-Janskruid is ontstaan
Het verhaal wil dat de duivel zo razend werd op die nobele plant dat hij alle blaadjes doorstak om hem te vernietigen. Maar dat hielp niet; elke zomer bloeit het Sint-Janskruid weer volop
Er zijn trouwens nog meer gele bloemen met namen van heiligen die net in deze tijd van het jaar bloeien: het Jacobskruiskruid en de teunisbloem, vernoemd naar de H. Antonius van Padua
Hoort men in juni de donder kraken, dan doet de boer goede zaken
Donderweer in juni, maakt het koren dik
Juni was traditioneel de -Rozenmaand-. Een versje uit 1656 zegt over juni het volgende:
De Lent is al te koel, de Somer plag te branden, De koorts heerscht in den Herfst, des Winters klippertanden, Ick ben de middelmaet, niet heet of niet te kout; Hy doet een edel ding die maet en regel hout
-Braakmaand-Brachmand-Brachard- Karel de Grote noemde juni de Brachmonath, wat duidt op braakliggend of omgeploegd land. De boeren hadden namelijk de gewoonte om in de zomer één akker braak te laten liggen door niets te zaaien of te planten, waardoor de grond tot rust kon komen. De term kan ook duiden op braken: Braeckmaend dat verstaen de boeren best. t Is nu immers overal kermis en zy drinken zoo veel genever dat zy er moeten van braken
-Wedemaand- of -Wiedemaand-, beiden refererend naar het woord weide, omdat het vee in juni in de wei staat
-Zomermaand-Langedagenmaand- in juni begint de zomer en treft men tegelijk met Sint-Jan de langste dag en de kortste nacht aan
-Sinksenmaand-, volksnaam voor Pinksteren, meestal in juni. Juni wordt ook wel de maand van het Heilig Hart genoemd, omdat de derde vrijdag na Pinksteren meestal in juni valt. Die dag wordt het hoogfeest van het Heilig Hart van Jezus gevierd
Tot slot nog enkele minder bekende bijnamen: -Midsummermonath-, verwijzend naar de Saksische naam voor het midzomerfeest dat in deze maand gevierd werd; -Wormenmaand-Braammaand-Drogemaand-
H. Petronilla van Rome
07 JULI HOOIMAAND-Vennemaand-Veenmaand-Vainmanoth-Maaimaand-Oogstmaand-Dondermaand-Zomermaand-Wonmaent [VOLKSWEERKUNDE zonnig warm] is vernoemd naar Gaius Julius Caesar De afbeelding bij de maand juli toont verschillende werkzaamheden op het land. Links zijn twee mannen het graan aan het maaien met een sikkel. Rechts zijn twee personen schapen aan het scheren. Zij hebben elk een dier op hun schoot, de wol ligt aan hun voeten op een hoopje.
In het hemelgewelf bovenaan wordt de zonnegod Helios in zijn zonnewagen afgebeeld, met links van hem het sterrenbeeld Kreeft en rechts het sterrenbeeld Leeuw.
De naam juli is afkomstig van Julius. Oorspronkelijk heette juli quintilis, en was zij de vijfde maand van het jaar. Door de inspanningen die Gaius Julius Caesar zich gelastte i.v.m. het hervormen van de kalender hij stelde de kalender definitief vast op 365 dagen werd de maand juli in 44 v. Chr. naar hem vernoemd omdat zijn verjaardag in deze maand viel
Mijn naam, eerst Quintilis, heeft Roma naar haar den Caesar Julius vernaamd tot zijnder eer Bespeculeert mij eens van boven tot onder, mijn ingewand is heet en vol donder
Een juli met zon, vult kelder en ton
In juli moet van hitte braden wat in augustus moet worden geladen
Slechts in juligloed wordt de oogst en vruchten goed
In juli korten de dagen gemiddeld met één uur en vijf minuten
In juli zie je vaak vogels. De zangvogels hebben hun nest en zingen bijna niet meer. Ze houden zich wat meer verborgen om geen gevaar meer te lopen. Ook de zwaluwen zijn nu aan het broeden
Als de zwaluwen scheren over water en wegen, dan komt en dan blijft er wind en regen
Wisselen in juli regen en zonneschijn, het zal voor de boeren kermis zijn
In juli zonnebrand, wenst elkeen, ook op het strand
Juli was traditioneel de -Hooimaand-, de maand waarin er druk gehooid werd. Een versje uit 1656 zegt over juli het volgende: Waerom hoor ick voor quaet mijn doen van yemant schelden, Al maey ick kruyt en bloem, wat schaet het aen de velden; Gelooft het, stage jeugt t en heeft noyt mensch geluckt, Al wat op arden wast dient eens te zijn gepluckt.
-Vennemaand-, een zeer oude benaming; Venne is afkomstig van fenne, dit betekent weide.
-Veenmaand-Vainmanoth- veen- en graslanden (vain) werden gemaaid en gehooid. Hooi was voor onze voorouders een even belangrijke voedselbron als graan. Met dit hooi kon de veestapel de winter door komen
-Maaimaand-Oogstmaand-, verwijzen beiden naar het vergaren van hooi voor de lange winterperiode
-Dondermaand-, in juli is het door de grote hitte vaak zwoel, zware onweders zijn dan niet ongewoon. Vandaar dat juli ook wel de dondermaand wordt genoemd
-Zomermaand- vanwege het zomerse, warme weer!
Tot slot nog een minder bekende bijnaam van juli: -Wonmaent-, afkomstig van wonne en verwijzend naar vreugde en levensgenot
08 AUGUSTUS OOGSTMAAND-Oegstmaent-Korenmaand-Arenmaand-Vruchtenmaand-Bouwmaand-Rispemaene-Beevaartmaand-Warmtemaand-Hittemaand [VOLKSWEERKUNDE oogst moet nu rijp zijn] is genoemd naar de princeps Gaius Iulius Caesar Octavianus (Augustus) De maand augustus toont een beeld van de valkenjacht, een populaire bezigheid in de hogere kringen. Het gezelschap wordt begeleid door honden.
Op de achtergrond zijn boeren aan het werk met het binnenhalen van de oogst. Enkele anderen nemen een bad in de rivier
Bovenaan in het hemelgewelf rijdt de zonnegod Helios in zijn zonnewagen, vergezeld van de sterrenbeelden Leeuw en Maagd.
De maand augustus was vroeger toegewijd aan de Romeinse graangodin Ceres. Volgens de volksweerkunde is augustus als volgt aan haar naam gekomen:
De Romeinse keizer Augustus was namelijk jaloers op Julius Caesar. Hij had immers de voorgaande maand (juli) naar zijn naam genoemd. Augustus wou niet achterblijven en besloot de maand volgend op die van zijn collega naar hem te noemen
Normaal gezien zou de maand augustus 30 dagen dagen krijgen omdat juli er 31 heeft. Maar dat vond Augustus dan weer te min, dus nam hij een dag weg van februari wat toen de laatste maand van het jaar was. En zo komt het dat we, middenin het jaar, twee opeenvolgende maanden hebben met elk 31 dagen. Meteen is ook verklaard waarom februari zo kort is
Ik was eertyds sextilis, maer Roomen hoog beroemt, heeft my augustus tot huns keysers eer genoemt. Draegt nu uw schueren vol om s winters van te eten, ik doe u onderwyl als in een bad-stof sweeten
Zo deerste week van augustus is heet dan staat een lange winter gereed
Begin augustus heet, lang en wit het winterkleed
Als juli u niet lag te heten, ghebt heel augustus om te zweten
Augustus is inderdaad de zomermaand bij uitstek. De oogst is volop aan de gang, de korenschoven worden samengebonden maar op het einde van de maand voelen we toch al duidelijk de zwenking naar de herfst toe. Het is overigens de maand waarin de dagen het meest korten. Van de eerste augustusdag tot de laatste, wint de nacht maar liefst 118 minuten!
Oogstmaand, vaak een bron van zegen, stemt allen tot dankbaarheid Weet: zonneschijn volgt op regen, en zegen volgt op noeste vlijt
De velden geschoren, de winter geboren
In augustus korten de dagen gemiddeld met één uur en 43 minuten
Augustus was traditioneel de -Oegstmaent-. Het woord oogst is eigenlijk een verbastering van augustus. Op 15 augustus vieren we het feest van Maria-Tenhemelopneming (in de volksmond: Maria Hemelvaart). In Antwerpen en omstreken wordt dan Moederdag gevierd. Deze dag wordt ook Halfoogst genoemd.
Een versje uit 1656 zegt over augustus:
Al wert het bloem gewas van alle man gepresen, Haer bladt valt in het stof, mijn koren wert gelesen, Een yeder is gepast oock met het dorre graen, Maer is de roos verlept, so wilder niemant aen
-Korenmaand-Arenmaand-Vruchtenmaand-Bouwmaand- verwijzen allen naar het oogsten van de gewassen, een traditionele bezigheid in de maand augustus, en het werk op het land
Het Friese -Rispemaene- is afgeleid van rispen (verzamelen) en verwijst eveneens naar het binnenhalen van de oogst
-Beevaartmaand-, verwijzend naar de vele bedevaarten en processies die traditioneel in augustus plaatsvinden
Tot slot vermelden we nog: -Warmtemaand-Hittemaand-, omdat het in augustus nog erg heet kan zijn. De benaming Hittemaand of Thermidor is afkomstig uit de Franse Republikeinse Kalender
09 SEPTEMBER FRUITMAAND-Herfstmaand-Haver.avena.maand-Evenemaand-Gerstmaand-Vruchtmaand [VOLKSWEERKUNDE is best droog zonnig] wordt ook wel de tweede oogstmaand genoemd. Een drukke tijd De illustratie bij de maand september toont de druivenoogst.
In september korten de dagen met 01:49 u
Als meert de eerste maend van het jaer was, even doe, quam my de naam die ik nu voer, september, toe. Ik ben den herfstbegin en ook des zomers laetste, doch, vermits ik vruchten breng, ben ik niet van de quadste.
In september gaat de zomer geleidelijk aan over in de herfst. De druivenoogst begint en ook de eerste paddenstoelen komen tevoorschijn. De volksweerkalender voorspelt dat in september perioden van regen en korte perioden van zon elkaar zullen afwisselen. Het zal vooral tijdens de eerste 9 dagen van de maand regenen, althans volgens Mauritius Knauer, een monnik uit ca. 1600
Als september van goed humeur is, kunnen we nog een schone maand hebben, want oktober kan er niet voor instaan
Ook de aardappelen werden traditioneel in september gerooid. Na de aardappeloogst werden er pannenkoeken gegeten. Dat was telkens een groot feest. Toen het deeg bijna op was verwerkte de boerin een lapje stof of een stukje gerst in een pannenkoek. Degene die deze pannenkoek had, noemde men de patattenklos en met hem of haar werd een beetje de spot gedreven. Maar het was tevens een signaal dat het feest ten einde liep
Op de eerste dag van september werden er vanuit de volkskalenders nogal wat adviezen gegeven:
Er werd o.a. bepaald dat het vanaf vandaag gedaan moest zijn met het middagdutje. Ook het vieruurtje moest worden afgeschaft. De dagen begonnen vanaf nu immers zo veel te korten dat er voor die zomerse momenten van genot geen tijd meer restte
10 OKTOBER WIJNMAAND ZAAIMAAND-Reuzelmaand-Eikelmaand-Aarzelmaand-Rozenkransmaand [VOLKSWEERKUNDE kijkt naar komende winter] kan soms nachtvorst brengen. Let op de weersverwachting Het land op de voorgrond is omgeploegd en een boer is met een eg bezig de akker voor te bereiden voor het nieuwe zaaigoed.
De eg is met een steen verzwaard, om de messen dieper in de grond te laten snijden.
Aan de rechterkant is een landarbeider bezig met het zaaien; achter zijn rug staat een volle zak met zaaigoed
In het midden is een vogelverschrikker zichtbaar, die het uiterlijk heeft gekregen van een boogschutter.
Ook zijn er dunne lijnen gespannen om vogels te verhinderen het zojuist gezaaide graan op te pikken. Niettemin zijn ze daar (linksonder) druk mee bezig.
In oktober korten de dagen ongeveer met 2 uur en 11 minuten. Iedere dag wordt ongeveer drie minuten korter dan de vorige
In oktober hoor je octo, wat staat voor acht. Deze maand was immers de achtste op de Romeinse kalender.
Een oud versje zegt dan ook:
Ik was de achtste maend, als meert de eerste was. En dus was toen myn naem oktober, my van pas. Ik kom met regen, en een groot gedruys van winden. Past op uw dyk en dak, eer ik die kom verslinden.
Oktober is traditioneel de wijnmaand. Sinds in Vlaanderen de druiventeelt niet meer zo gebruikelijk is, wordt oktober de -Zaaimaand- genoemd. Het zaaien van het winterkoren is in oktober één van de belangrijkste bezigheden van de boer
Andere namen voor oktober zijn ook:
-Reuzelmaand- (reuzel = vet): verwijzend naar het feit dat in deze maand het slachten een aanvang nam
-Eikelmaand- de eikels springen rond deze tijd van het jaar uit hun bolsters
-Aarzelmaand- het jaargetijde aarzelt; blijft het nog zomer of wordt het winter?
-Rozenkransmaand- oktober was enkele decennia geleden aan de rozenkrans (rozenhoedje) toegewijd
In oktober veel regen, is voor het kerkhof altijd een zegen
Eén oktober was voor onze voorouders geen aantrekkelijke dag, ze moesten dan namelijk hun halfjaarlijkse pacht gaan betalen
De volkskalender predikt dat men zich vanaf vandaag moet wapenen tegen de kou. De boeren trokken warme onderkleding aan, vaak rood van kleur.
Dat linnengoed hielden ze aan tot Pasen. De boerinnen behielden hun gewone kleding, maar daarover werden blauwe baaien rokken getrokken
11 NOVEMBER NEVELMAAND SLACHTMAAND-Smeermaand-Jachtmaand-Bloedmaand-Nevelmaand-Loefmaand-Allerheiligenmaand-Zieltjesmaand-Offermaand [VOLKSWEERKUNDE kijkt naar komende winter lente] is de maand waarop alle planten die niet tegen vorst kunnen moeten zijn overgeplant naar de bak of kas of afgedekt. (Keuken)kruiden haal je het best binnen De varkenshoeder staat op het punt om een tak in de bomen te gooien, zodat de door de varkens geliefde eikels op de grond zullen vallen. Zijn hond kijkt toe. Op de achtergrond zijn andere boeren in het bos te zien, die eveneens hun varkens hoeden.
In november korten de dagen met 1 uur en 24 minuten
Ik eet de vruchten van de bomen, ik maak de nachten lang en doe de slaper dromen
In november hoor je novem-, wat staat voor -negen-. Deze maand was de negende op de Romeinse kalender. November was traditioneel ook de -slachtmaand-. In november kwamen de kudden terug van de weiden en het vee dat men gedurende de winter niet kon voederen, werd geslacht. Een versje uit 1656 zegt hierover het volgende:
Hoe slacht men al het vee om ons te mogen laven! De mont verslint het al, ons buycken worden graven: t Is eerst voor ons gedoot, al wat de keucken geeft, En vraegje noch waerom de mensch niet en lang en leeft.
Andere namen voor november zijn ook:
-Smeermaand- (smeer = varkensvet): verwijzend naar het feit dat in deze maand het slachten een aanvang nam, maar ook refererend naar het drinken (= smeren) i.v.m. de vele kerkelijke feesten in november
-Jachtmaand- De overlevering wil dat november in de Romeinse kalender geplaatst werd onder de bescherming van Diana, godin van de jacht, en zo de bijnaam jachtmaand kreeg. Het jachtseizoen is ook nog steeds open
-Bloedmaand- een verwijzing naar het vele bloed afkomstig van de slacht, want op elke boerderij werd deze maand wel een dier geslacht
-Nevelmaand- vanwege de vele mist of nevel
-Loefmaand- het weer kan in november onbestendig of dol (= loef, een oud woord voor dol)
Wie houdt van wind, november mint
November met zn regenvlagen, brengt verkoudheid, jicht en andere plagen
En verder nog enkele minder bekende bijnamen: -Allerheiligenmaand-Zieltjesmaand-Offermaand-
Op één november herdenken we in de Rooms-katholieke traditie de doden
Onze voorouders geloofden vroeger dat op Allerheiligen de zieltjes van de doden door de lucht reden in zielenwagentjes. In het fluiten van de wind meende men het geweeklaag van de zieltjes te horen die smeekten om verlost te worden uit het vagevuur
Het volksbijgeloof vermeldt op één november een merkwaardig gebruik: men mocht geen wasgoed aan de waslijn of op de hagen laten hangen omdat de zieltjes er anders boven bleven zweven en niet meer verder konden
Ook moest men s avonds en s nachts een lichtje laten branden zodat de zielen van de gestorvenen hun weg goed zouden kunnen vinden
Het gebruik om op Allerheiligendag brandende kaarsen op de graven te zetten is een uitvloeisel van die aloude overtuiging
12 DECEMBER WINTERMAAND -Tiendemaand-Donkeremaand-Heiligmaand-Kerstmismaand-Joelmaand-Midwintermaand-Wolfsmaand-Rijpmaand-Silvestermaand-Feestmaand [VOLKSWEERKUNDE spreekt over vorst ijs en kijkt naar nieuwe jaar] tijd voor de binnenklusjes De afbeelding toont een jachtpartij in het bos. Bloeddorstige honden zijn bezig een wild zwijn aan stukken te scheuren, terwijl de jagers proberen de dieren in toom te houden. Een in het blauw geklede jager blaast op zijn hoorn
In het hemelgewelf bovenaan zien we de zonnegod Helios in zijn wagen, vergezeld van de sterrenbeelden Boogschutter en Steenbok
Terwijl de laatste dode bladeren zich vastklampen aan de door de wind gegeselde takken, roert zich onder de aarde reeds het nieuwe leven
Wanneer de nachten het langst zijn, begint de zon aan zijn langzame maar onstuitbare terugkeer, en daagt het vooruitzicht van warmte en licht
Tussen begin december en de 21ste korten de dagen nog eens met 2O minuten, tussen 21 december en nieuwjaar winnen we 5 minuten aan daglicht
In december gaan de dagen alleen maar open en toe In december hebben de dagen niets meer aan December is Latijn voor -tiendemaand-. Door het toedoen van de Romeinse keizer Pompilius werd en bleef december echter de twaalfde maand van het jaar
December was traditioneel de -wintermaand-, ook wel -donkeremaand- genaamd
Een versje uit 1656 zegt over december het volgende:
Komt oeffent nu het lijf, de hit is wech geweken, Gaet bolt, of slaet den bal, geen mugh en sal u steken; Laet sparen, dien het lust, ick teer gelijck een graef, De Winter is een heer, de Somer maer een slaef
In vroeger tijden ontvluchtten mensen de winterstormen en warmden zich aan vuren, onderwijl luisterend naar vertellingen over helden, goden en tal van andere sagenfiguren
De winter zelf werd een stormgod, of een reeks van ijs- en sneeuwgeesten die men vreesde
Nog gevaarlijker waren de spoken en kwade wezens die de duisternis en koude van de winter aangrepen om over de aarde te dolen. En in Europa werd geloofd dat de geesten van gestorven familieleden terugkeren aan de vooravond van Kerstmis
De Saksen noemden december de -Heiligmaand-, vanwege Kerstmis
Onder Karel de Grote werd het de -Kerstmismaand-
Bij de Germanen was het de -Joelmaand-
En sinds de Middeleeuwen is december de -Midwintermaand-Wintermaand-Donkere maand-Wolfsmaand-, omdat de wolven in deze winterse maand vaak dichtbij de woningen kwamen
Onze voorouders keken in december altijd uit naar meer sneeuw, want onder een dik sneeuwtapijt zijn de zaden in de grond beter beschermd tegen de vorst
Sneeuwtapijt, het groen bevrijdt December koud en in sneeuwgewaad, een jaar vol vruchtbaarheid verraadt
Tot slot nog enkele minder bekende bijnamen: -Rijpmaand-Silvestermaand-Feestmaand-
