Ik ben Lia Govers
Ik ben een vrouw en woon in Turijn (Italie) en mijn beroep is kantoorbeambte m. talenkennis, free-lance vertaalster, nu niet langer werkend.
Ik ben geboren op 22/01/1952 en ben nu dus 72 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: wandelen, lezen, familie, vrienden, trips, films, sport .
Op mijn 20e jr voorgoed naar Italie vertrokken. In NL de Pedagogische Akademie gedaan en in Italie ook in Pedagogiek afgestudeerd. Heb deze studie nooit voor werk gebruikt. Voor 1999 ben ik 4 jr lang 'paranoid schizofreen' geweest.
levensproblemen Genezen van 'schizofrenie' is mogelijk!
07-04-2010
genieten van de natuur enzovoort
Ik heb zonet boodschappen en andere zaken gedaan, maar ik stond om de haverklap stil om van de lente en haar natuurverschijnselen te genieten.
Prachtige mimosastruiken, japanse kersbomen, stilstaande merels op het gras, af en toe een eekhoorntje (jà, zelfs in de stad sinds een paar jaar!), kleine gekleurde vogelsoorten waar ik de naam niet van weet...
Het genieten van het zicht van kleine kinderen, van hun taaltje, maar ik kan ook vertederd raken door oudere mensen, hoor.
Als iemand genoeg de tijd heeft en neemt om te leven, kan van alles en nog wat een geluksmomentje zijn of een zgn. 'oppepper'.
Kleine dingen vaak...
En de natuur gadeslaan was ook een geliefde bezigheid zélfs tijdens mijn 'galopperende schizofrene' periode.
Gistermiddag samen met mijn ex-psychiater en drie vrouwen, die deel uitmaken van de eerste zelfhulpgroep hier in Turijn, een soort reünie gehouden over argumenten die deze groep betreffen. Ook wat gesproken over toekomstige GGZ-activiteiten, zoals die op 29 juni, waar dr. John Read uit Nieuw-Zeeland de hoofdgast zal zijn.
Bij de gelegenheid heb ik ook weer eens een paar personeelsleden binnen die ziekenfondszone ontmoet, waar ik door de lange jaren heen echt wel aan gehecht ben geraakt. Diep menselijke contacten, bovendien in een periode van innerlijke behoefte, zijn echt geen zaken die je in je koude kleren gaan zitten. Af en toe maak ik dààr en elders (therapeutische woongemeenschap en psychiatrische afdeling) ook wel eens een bezoekje.
Verder zal ik in de komende dagen wat bezet zijn met tekstcorrectie en misschien een vertaalklusje voor een bevriende persoon.
Mijn man en ik hebben gistermiddag hier in de buitenwijk nog een prachtige wandeling in een mooi, bijna aan onze woonbuurt grenzend park gemaakt. Er was in de afgelopen dagen nogal wat wind geweest en de hemel was wolk- en smogvrij. Het was een pracht zicht rondom ons, met vele struiken en bomen in volle bloei of met bomen waarvan de bladeren nog net zo half in de knop zitten. De lente..., het steeds beginnend leven..., iets wat steeds opnieuw bewondering, vertedering, stilte en er van genieten oproept.
Verder hadden wij voortdurend een pracht zicht op de hele alpenketen rondom, met de besneeuwde toppen. Het leek af en toe echt of wij zelfs hoog in de bergen aan het wandelen waren. Echt een heerlijke wandeling!
In hoofdstuk 13 van Collected Papers on Schizophrenia schrijft Searles in de paragraaf over de poging om met de therapeut een symbiotisch rapport (zoals van het type tussen zuigeling en moeder) te herstellen.
Bijna aan het begin van deze paragraaf schrijft hij ook over de lange stiltes die bepaalde behandelingsuren met zijn schizofrene patiënten karakteriseren en waar het voorkomt (of voor kan komen) dat de patiënt veronderstelt dat de therapeut weet wat hij denkt en voelt, alsof hij uiteindelijk zijn gedachten kan lezen.
Ik weet niet of ik hier uitweid, maar dit stuk tekst deed mij er aan herinneren dat ik tijdens mijn puberteits- en adolescentiejaren vaak de gedachte heb gehad dat ik bepaalde, door mijzelf uitgesproken zinnen, begrippen of gedachten zeker niet aan anderen (familieleden of (school)vrienden) wilde herhalen. Of zij begrepen mij metéén bij mijn eerste uitspraak ervan of het was volgens mij de moeite niet waard aldoor mijzelf te herhalen. Ook toen had ik dus op een andere manier al dit energie-economie-besparingsidee. Jaren later heb ik deze manier van denken ook wel in andere mensen bemerkt, hoor.
En dit doet mij op zijn beurt weer duidelijk herinneren hoe mijn zoon rond zijn tweede leeftijdsjaar zon half jaar lang nog niet voor alle andere personen begrijpelijke zinnen uitsprak: hij sprak meerdere woorden in zijn zinnen, maar toch niet voldoende om kompleet voor anderen begrijpelijk te zijn. Alleen zijn vader en ik begrepen hem toen, ook al wilden wij hem zeker niet aansporen zo verder te gaan met zijn communicatie. En dit leidde vaak tot woede-scènes van mijn zoon: hij had toch duidelijk uitgelegd wat hij wilde? Alles was toch duidelijk genoeg? Moest hij zich soms herhalen? Al toendertijd deden deze reacties van mijn zoon mijn eigen bovengenoemde gedrag uit puberteit en adolescentie herinneren.
Iets verderop in hoofdstuk 13, onder de paragraaf over de psychotherapeutische techniek haalt Searles zelf voorbeelden van patiëntencommunicatiepogingen aan, zoals hij ook observaties van Ruesch aanhaalt. Hier schrijven Searles en Ruesch duidelijk over pogingen om het communicatiesysteem met behulp van de handelingen die typisch voor de kinderleeftijd zijn te herstellen, communicatiesysteem dat voor vele schizofrene mensen hoogst frustrerend geweest moet zijn juist al vanaf die leeftijd.
Het moet iets verschrikkelijks zijn voor een kind als jijzelf al voldoende hebt gedaan om jezelf begrijpelijk te maken. Het is frustrerend jezelf te moeten herhalen. Jijzelf weet héél goed wat je voelt en denkt. Als de vertrouwde ouder-omgeving dit niet begrijpt raak jij zeker in irritatie-gevoelens. Als je dat dan ook nog een leven lang vol moet houden zou ik wel eens willen zien hoe andere mensen dan zouden reageren, uiteindelijk. Er zit ook een deel van de kwestie van energieverspilling in: jezelf altijd moeten herhalen. Ik geloof zeker dat dit een probleem kan zijn voor velen, schizofreen of niet!
De verschillende moeilijkheden van de patiënten die daar beschreven worden (vóór en ná Ruesch) moeten verschrikkelijk zijn en ook tijdens hun kindsheid geweest zijn. Als kind communiceren en niet begrepen worden, niet in je taalcommunicatie en niet in je behoeftencommunicatie.
Wat ik dáár in gedragsvoorbeelden lees, geeft mij af en toe het gevoel van een bijna gewilde oncommuniceerbaarheid alsof het echt om een (opgekropte) woede-uiting gaat. Waarbij ik ook denk aan dat wat een kind via gebaren en woorden van een volwassene als duidelijke communicatie waar kan nemen, maar dan door de volwassenen ontkend wordt als waar-zijnde, waar men dan weer in het veld van de communicatie komen van wat Bateson en Ciompi (de 'affectieve logica') er over hebben geschreven.
Zoals wij al voorzien hadden regende het hier gisteren en ook in een groot deel van Italie. Wij hebben gewoon knusjes binnen en buitenshuis van elkaar genoten.... Vandaag idem.
Vandaag is onze zoon, zoals zo'n beetje de traditie in Italie wil, buitenshuis aan het picknicken met vrienden en vriendinnen. 'Niet veel nieuws van het turijnse front.' Lia G.
Mooie spreuken of wensen om zelf als kaartje of geborduurd patroontje aan dierbare personen cadeau te geven of ook gewoon als een soort welkom-spreuk thuis op te hangen :
"MAY YOU BE BLESSED WITH HEALTH AND HAPPYNESS"
Mooi! Al met al houd ik best van al dat wat men 'ouderwets' of traditioneel zou noemen, wat kaarten, wensen en versieringen betreft, tenminste.
Terwijl ik de afgelopen dagen door de groene wijken hier liep of gewoon af en toe in het centrum van de stad mooie bloeiende struiken of bomen zag, schoot mij te binnen dat wij tijdens de lente in Bergen - met de vele natuur om ons heen - zovele bezigheden hadden: - met paardebloemen of boterbloemen kettingen of hoofdkransjes rijgen. Je maakte bijna onderaan de steel een dunne platte opening en daar haalde je de volgende bloem doorheen. En dit dan herhalen; - wij plukten in de wilde rozenstruiken wel van die rozenblaadjes af (waren dat geen rozebottelstruiken?) om er later een soort rozenwater van te maken; - onzelieveheersbeestjes werden vaak opgepakt en die liet je vanuit je hand met een zwaai achter je hoofd wegvliegen. Hierbij mocht je dan een wens uitspreken of bedenken: magische spelletjes van de kinderen; - broer Ruud had een keer tijdens een Sinterklaasfeest een poppenkast met handpoppen cadeau gekregen - materiaal dat trouwens allemaal door mijn vader en zus Francien gemaakt was - en speelde daarmee voor de buurt- en Goverskinderen in de tuin vóór het huis zijn theatertje; - een paar jaar lang hadden wij bij erg mooi weer de toestemming van mijn ouders om een kampeertent achter ons huis op te zetten, waar dan om de beurt een paar kinderen 's nachts mochten slapen. Dat was avontuurlijk, joh, in onze ogen! Kamperen ... in onze eigen tuin [wat waren wij ook met weinig tevreden...]; - achter ons huis stond toendertijd nog de St. Bernadettekleuterschool, waarvan de toegang tot het schoolplein en de grasvelden aan de zijkant door twee hoge houten hekken werd versperd. Natuurlijk klommen wij daar vaak overheen en breiden wij zo ons speelterrein enorm uit met al die kleuterschoolruimte. De Ursulinenzusters protesteerden vaak, maar daar gaf men niet al te veel gehoor aan. Op dat plein heb ik in mijn vrije tijd nog leren fietsen en reed ik bijna de hoofddeur van de school binnen. Daar knikkerden wij ook beter en speelden wij beter met de tollen. Zodra er in de school nieuwe ramen ingezet werden was één van mijn lievelingsbezigheden er de nog zachte stopverf deels uit weg te halen en die als een soort pongo te gebruiken. Ik herinner mij nog goed dat ik de geur van die stopverf zo heerlijk vond; - tijdens een periode van verbod van toegang tot de kleuterschoolruimte vermaakten mijn broer 'kleine' Hans en ik ons wel met plastiek buizen, die wij als kokers gebruikten om zelf gevouwen pijlen of struikbessen juist in de richting van de achterkant van het schooltje te schieten. 'Jongensspelletjes', die ik wel met Hans deed; - als buurtspelletjes werd er vaak 'boefie-en-tuut' gespeeld of ook wel 'boompje verwisselen', 'standbeeld' of badminton; - ook maakten wij wel lange wandelingen richting Koedijk naar de vlotbrug of richting het bos vlakbij de 'Ronde Kom'; - toen de periode van de hele stranddagen samen met ouders en kinderen al voorbij was, toerden wij wel eens hele dagen in de bossen en duinen tussen Bergen en Egmond, waar mijn vader ons ook wel eens meenam naar bunkers, waarvan hij tijdens de Tweede Wereldoorlog door de duitse bezetters gedwongen aan de bouw deel moest nemen. Tijden later heeft hij ons wel verteld dat hun enige manier van protesteren een soort sabotage was tijdens de constructie ervan: het materiaal waarmee ze die maakten was niet weerbaar en bevatte méér zand dan vereist was;
Meer als prettige Paasdagen zou ik alle lezers hier een goede toekomst toe willen wensen, verder mooi lenteweer en niet te vergeten: geniet als het kan van elk moment van je leven! Het 'Carpe Diem' = Pluk de dag!
Ik heb zonet een poosje heerlijk genoten van een site met handwerkprodukten van nederlandse vrouwen die prachtige handwerkideëen hebben en die verwerken met vele nederlandse stoffen, kleuren en motieven in staande of hangende voorwerpen, schilderijtjes, wandkleden enzovoort.
Het mooie delfts blauwe effect: dat ga ik nu ook gebruiken voor een of meer geborduurde schilderijtjes. Witte borduurstof met alleen blauw borduurgaren. Voor een geschikt passepartout en de rest zorg ik dan later wel. Vanochtend dus geen kommentaar over lectuur.
Vandaag weer met vriend X gegeten, véél gekletst en ook gewandeld. Voor onze wandeling is er een derde vriend bijgekomen, die ik al andere keren heb ontmoet.
Vlak bij het centrale station van de stad hebben wij nog een poos in een leuke bar gezeten.
Ook Paaswensen uitgewisseld en informatie over vakantieoorden enzovoort.
Het mooie weer begint hier nu - later in de middag - weer om te slaan naar bewolkt.
Zal het een toeval zijn? De laatste 5-6 jaren is het op Paaszaterdag en Paaszondag altijd regenachtig! Alsof er persé roet door de paasplannen van uitstapjes gegooid moet worden.
Misschien ontmoeten wij morgen of overmorgen ook nog een paar vrienden.
Gisteren was de middag al zo'n beetje gewijd aan de voorbereiding van wat speciaal eten voor Pasen, maar ook aan wat andere activiteiten, zoals heerlijk op een ouderwetse manier borduren.
Voorlopig een soort geurzakje voor potpourri of misschien lavendel. Om ook weer 'op toer' te komen en het borduren weer eens opnieuw op te nemen. Later in de tijd ga ik ook wel wat schilderijtjes of andere dingen maken. Ik heb echt besloten dat ik een poos ook méér handarbeid moet doen, niet alleen maar lezen en schrijven. En ik moet zeggen dat dit helemaal niet tegen valt, in tegendeel.
Onder de middag heb ik echter ook de notitie van 'ziekte' van een dierbaar familielid vernomen, wat mijn gedachten tijdens die activiteiten wel bezig hield.
Ik geloof dat ik voor het eerste geborduurde schilderijtje maar een folkloristisch thema neem van de serie van 4 voorstellingen, waar het dansende volkspaartje dat hier - gehaakt - op het blog zichtbaar is deel van uitmaakt. Maar ik zal eerst het filetpatroon ervan in een vergroot borduurpatroon moeten overbrengen.
Zopas werd ik door mijn ex-psychiater uitgenodigd voor een andere korte spreekbeurt begin juni te Ivrea (Piedmontgewest), tijdens de Fiera della Parola.
Eind juni 2010 is dr. John Read hier in Turijn ook al uitgenodigd om te spreken over zijn onderzoeken, die duidelijk - op statistisch niveau - verband vinden tussen trauma's en psychose.
Zoiets als hij afgelopen september te Maastricht al in het MECC tijdens het Intervoice-congres heeft verteld.
Hoogstwaarschijnlijk zullen er dan ook twee korte persoonlijke getuigenissen zijn, waartussen ook de mijne.
Het kan zijn dat de italiaanstalige versie van mijn boek daarom vroeger in de druk zal gaan, omdat deze gelegenheden ook optimaal zijn voor de verkoop ervan. Volgende week zal ik ook de italiaanse tekst in Pdf-formaat van de italiaanse uitgever moeten controlleren.
Voor velen met hechtingsstoornissen van wat voor aard dan ook, is de behoefte aan 'geborgenheid' een moeilijke kwestie.
Zich geborgen voelen is een basisbehoefte, die bij elk kind voldaan moet worden, maar het is ook iets wat je nog later in leven met je meedraagt.
In Nederland is er een boekenserie van de basisbehoeftes verschenen, bij uitgeverij Amdromeda, waartussen ook één met de titel 'Geborgenheid'.
Hoe dan ook, met een terugblik op mijn verhoudingen met partners, moet ik bekennen dat ik mij al tientallen jaren geleden tot mijn man aangetrokken voelde bóvenal omdat ik mij bij hem 'geborgen' voelde - méér dan bij andere partners.
Het zal voor sommigen misschien géén enthousiast idee voor een begin zijn, maar het is mijn waarheid. Natuurlijk had hij ook andere kwaliteiten of karakteristieken die mij aantrokken, waaronder ook zijn goede gevoel voor humor.
Misschien is ook het feit dat ik toen aan dit gevoel gehoor gaf een voorwaarde geweest voor positievere ervaringen van mijn kant in vergelijking met anderen.
En deze behoeftes heb ik ook binnen andere nederlandse familieleden aangetroffen als 'te voldoenen' behoeftes binnen een partnerrelatie.
Vandaag wat extra boodschappen gedaan om toch op Paasdag iets speciaals te eten, daar wij dat allen hier wel op prijs stellen. Wij houden echter alle drie niet van die overdreven uitgebreide maaltijden.
Vóórdat ik vanochtend opstond schoten mij nog de herinneringen aan de Paasfeesten en voorbereidingen vroeger bij ons thuis te Bergen binnen: vele hard gekookte eieren, die de dag tevoren allemaal samen met mijn vader beschilderd werden. Alleen al deze bezigheid was een mooie manier om van elkaar's gezelschap te genieten. Ook het zicht van de beverfde eieren was een lust voor het oog. En wat voelde je je trots op je resultaten...
Mijn vader die wat extra's lekkers als eten voorbereidde. Bij mooi weer ook de chocolade eitjes die tussen het gras en de planten in de tuin verstopt werden.
Mooie herinneringen, die ik een paar uurtjes later nogmaals aan mijn zoon heb verteld.
Hier in Turijn wonen wij in een nogal groene buitenwijk en de buurt onder huis staat dan ook vol met kleurige bloeiende planten en bomen. Het is ook echt lenteweer vandaag.
Ik zit te bedenken dat ik de publicatie van de engelstalige versie van mijn verhaal nog maar een poosje uitstel totdat er hier wat formaliteiten geregeld zullen zijn. Ook zal ik nog moeten kiezen tussen een uitgeverij of zelf uitgeven. Dit laatste trekt mij eerlijk gezegd wat meer aan.
Dat wat Searles in hoofdstuk 13 van zijn genoemde boek als niet-verbale communicatie van een paar schizofrene patiënten beschrijft - onder projectie en introjectie lijkt duidelijk op een soort theaterspel van de patiënt.
Wat hij niet in woorden uit kan drukken, maakt hij in een soort privé-toneelspel voor de therapeut of anderen duidelijk. In nog vroegere stadia binnen of buiten eventuele therapie zal de boodschap nog cryptischer zijn, nog méér onontcijferbaar.
[En zoals al aan het begin van hoofdstuk 6 aangegeven antwoordt de schizofrene mens klaarblijkelijk gemakkelijker op de onbewuste processen van andere personen.]
In hoofdstuk 13 (de schizofrene communicatie) van Collected Papers on Schizophrenia van Searles bemerk ik in de aangehaalde belevenissen van zijn patiënten onder de themas projectie en introjectie dezelfde soort beschrijvingen die David Wallin in zijn boek Attachment in Psychotherapy aanhaalt over vele personen met betrekking tot hún vroege hechtingservaringen: het geheel ondergedompeld zijn in hun belevenissen zonder er afstand van te kunnen nemen. De mogelijkheid er over na te denken onstaat pas langzamerhand gedurende de therapie. Voor hoeveel andere ggz-problemen en ook buiten de GGZ zal dit wel niet gelden?
En te zeggen dat Searles en anderen dit alles al beschreven tijden vóórdat in John Bowlby de hechtingstheorie met zijn consequenties geheel duidelijk werd. Ook in Searles beschrijvingen vindt men in schizofrene mensen karakteristieken van de hechtingstheorie terug.
Nog een ander detail is dit: Searles haalt in verschillende delen van zijn boek aan dat hij met zijn 'schizofrene' patienten meermaals per week een ontmoetingsuur had.
In de begintijden van mijn therapie was de frequentie maar 1 uur per week en werd dit langzaamaan méér in de tijd verspreid door - als ik het mij goed herinner - eerst naar 1 uur per 2 weken over te stappen. Jarenlang, vanaf 2002, geloof ik, ontmoette ik mijn psychotherapeute maar 1 uur per maand en mijn psychiater ongeveer de tijd van 15-20 minuten per maand, samen met mijn man.
Bij het lezen van het boek van Harold Searles Collected papers on Schizophrenia word ik mij toch wel bewust van vele verschillen tussen Searles paziënten en wat ik hier zelf in Turijn heb beleefd met mijn psychotherapeute en psychiater:
Ik was in behandeling terwijl ik al weer met mijn man en zoon thuis woonde en dus ambulant was en dit na mijn moratorium van ca. 15 maanden.
Searles paziënten zijn bewoners binnen Chestnut Lodge, af en toe zelfs in therapie terwijl zij nog op de afgesloten afdeling zitten. Searles ging sommigen zelfs op hun eigen kamer therapie geven.
Vele van Searles paziënten waren er erger aan toe dan mij, minder sociaal functionerend, maar bijvoorbeeld ook minder persoonlijk geïntegreerd onder andere aspecten.
Zo herken ik mijzelf ook al niet in de beginpaginas van hoofdstuk 13 (de schizofrene communicatie) daar waar Searles over het verplaatsings-verschijnsel (spostamento) schrijft binnen hun taal.
In bepaalde dialogen, die Searles met zijn patiënten had vind ik heel wat intiemere dialogen terug, die ik naar eigen herinnering toch nooit heb gehad.
Ook had Searles wel gesprekken met de ouders, wat in mijn geval dus nooit is gebeurd. Al mijn directe familie zat in het buitenland en wat mijn man als informatie over mij kon geven betrof toch zeker niet mijn opvoedingssfeer.
Mijn dialogen met mijn psychotherapeute vonden gewoon in haar ziekenfondsstudiekamer plaats, waar zij achter haar schrijfbureau zat en ik tegenover haar.
[details voor sommigen: er stonden boekenplanken, planten en er hingen ook wat schilderijen aan de wand. Een beetje sfeer was er toch wel.]
In een amerikaans psychoanalytisch site, waar men Spotnitz' methode volgt, las ik zelfs over het gebruik van de divan: is dit wel toepasbaar voor deze problematiek?
De feedback die Searles over zijn pazienten had met andere therapeuten was iets wat tussen mijn psychotherapeute en haar baas, mijn psychiater, plaats vond. En dat niet alleen: wekelijks heeft er daar een feedbackochtend plaats tussen verschillende personen: psychiaters, therapeuten en psychiatrische verpleegkundigen.
Verder heb ik hier al elders geschreven dat ik toch ook het rapport met mijn psychiater therapeutisch heb gevonden.
En hier komt bij mij een twijfel op: diegenen die persoonlijk bij één particuliere psychotherapeut in therapie gaan, riskeren die ook niet meer? Voor het verschijnsel van de tegenoverdracht, maar ook voor suggesties is toch zeker het rapport met andere therapeuten of een psychiater noodzakelijk of aanbeveelbaar.
In vele afgelopen decennia heb ik 's ochtends wel eens het gevoel gehad niet goed of tenminste met veel moeite wakker te worden omdat ik nog behoefte had aan 'verder dromen', niet zozeer aan 'verder slapen'.
Ik ben er echt van overtuigd dat wij voor ons psychisch welzijn daar ook behoefte aan hebben. In dromen ook ons 'zijn' verwerken, bewerken of vorm geven.
Ik heb recent een mooie, korte definitie van de psychoanalyse gevonden in één van de boeken van Françoise Dolto - kinderpsychoanalyticus - en wel, naar het nederlands vertaald:
"De psychoanalyse ontdekt het niet-beleefde, het onkenbare niet. Zij vindt niets uit, maar maakt de inventaris op van de miskende belevenis." Uit haar boek 'Solitude' ('Solitudine felice').
Vanochtend weer op stap geweest, geheel aan de andere kant van de stad om daar deels wat formaliteiten te regelen. Bij de gelegenheid dus ook weer aardig wat gewandeld, om maar eens op het thema van mijn activiteiten te varieeren.
Maar ik heb tegelijkertijd ook een bezoekje gebracht aan een oude tante van mijn man.
Als herinnering aan deze tante schoot mij gisteravond nog te binnen dat zij jaren geleden in haar gezichtstrekken héél veel overeen had met mijn moeder. En bij elk bezoek aan haar - dit nog in de tijd vóór het overlijden van mijn moeder - deed zij mij ongewild een soort nostalgie naar mijn moeder opkomen.
Nu is die gelijkenis in de gezichtstrekken er niet meer.
Mijn radicale besluit, op mijn twintigste jaar, naar het buitenland te vertrekken 'omdat' in mijn gedachten 'toch niets mij aan Nederland bond' heeft mij/ons natuurlijk ook vele gelegenheden van het elkaar over en weer beleven ontnomen.
Ook al voelde ik toendertijd aan dat fysieke afstand tussen haar en mij voor mijn welzijn noodzakelijk was, zoals ik ook in mijn boek heb aangegeven.
