Van boerka tot bruidssluier

Sensuele belofte van stof

De sluier kent een bonte verscheidenheid aan betekenissen en waarderingen.

Door Bianca Stigter

Drie meisjes in zwarte gewaden lopen door de witte straten van een medina op Lamu, een klein eiland voor de kust van Kenia. Het lijkt wel een zwart-wit foto, zo weinig kleur is er in dit tafereel, dat zich ook heel goed in de tijd van de zwart-wit fotografie had kunnen afspelen, zo weinig lijkt er hier veranderd sinds, ja, sinds de bouw van de medina, of sinds vrouwen zich sluieren. Sinds mensheugenis.
 
Toeristen reizen niet alleen graag naar andere landen, maar ook naar andere tijden, die in die andere landen beter toegankelijk lijken dan in hun eigen. Reizen is vaak tijdreizen.

De gezichten van de meisjes zijn niet bedekt. Maar als ik dichterbij kom, trekken ze met een snelle beweging de stof zo voor hun gezicht dat alleen de ogen nog te zien zijn.
De Franse schrijver Guy de Maupassant omschreef zo geklede vrouwen op straat ooit als ‘de dood aan de wandel’, maar bij mij roepen ze de sfeer van duizend en één nacht op, ook al zijn sluiers in de verwesterde versie daarvan meestal gereduceerd tot niemendalletje die alleen in naam nog iets verhullen. Niets ontnam het zicht op de zwoegende boezem van Angelique, een van de vele blanke slavinnen die sinds Mozarts opera Die Entführung aus dem  Serail in talloze schilderijen, films en stuiverromannetjes uit de harem bevrijd werden.

Het is slechts een van de vele tegenstrijdigheden die door de eeuwen heen met de sluier zijn verbonden.
In een oosterse context konden vrouwen bloter worden afgebeeld dan in de westerse thuislanden.
Het Turkse bad kon als exotisch excuus dienen voor het tonen van borsten, heupen en billen. Dankzij het oriëntalisme kon zelfs de zwartste, dichtste sluier nog een sensuele belofte inhouden.

De drie meisjes op Lamu zag ik ergens in de jaren tachtig, toen je aldus geklede vrouwen nog niet zag op de Dappermarkt of op een strip in de Volkskrant.
Ze waren nog niet ingeburgerd. Ik ben benieuwd of ik ze nu nog in een erotische sfeer zou plaatsen, of dat die ambiance verdrongen is door andere associaties, verdrukt door debatten over moslimfundamentalisme en terrorisme, door hoofddoekjesverboden en anti-Koranfilms.
 Zo snel kan een kledingstuk van betekenis wisselen.
Onder de boerka vermoeden velen geen borsten meer, maar bommen.
 Tijdreizen is ook toekomstreizen.
Misschien droegen meisjes op Lamu pas sinds kort een chador, was hun dracht geen reliek uit het verleden maar een militante vernieuwing.

Maar zo’n oude associatie dooft nooit helemaal uit.
 Op het internet is bijvoorbeeld de website Tales of the Veils te vinden, waar zowel plaatje van oude oriëntalistische schilderijen van Ingres en Gustave Moreau op zijn te vinden als moderne documentaire foto’s van vrouwen in boerka’s, niqaabs en chadors.

Volgens de oprichter van de site is het sluierfetisjisme na de aanslagen van 11 september sterk toegenomen, omdat er in de westerse media meer afbeeldingen van gesluierde vrouwen verschijnen. Een gesluierde vrouw is een soort visueel steno geworden voor de islam, een slecht teken voor de meesten. Vrouwenonderdrukking is nog wel het minste waar hij voor staat.

De sluier, zeker de gezichtssluier, is al langer een heet hangijzer.
Diverse Europese machten hebben geprobeerd hem in de negentiende en twintigste eeuw in door hen overheerste gebieden af te schaffen – de Engelsen in Egypte, de Fransen in Algerije, soms nagevolgd door lokale machthebbers die hun land snel wilden verwestersen.

De sjah van Perzië liet de chador in 1936 verbieden. Politieagenten die op straat een gesluierde vrouw ontdekten, moesten haar de kleren van het lijf rukken.
 Net als nu zijn het vaak conservatieve mannen die zich opwerpen als pleitbezorger van de rechten van moslimvrouwen, terwijl vrouwenrechten verder niet zo hoog op hun agenda staan.
In Egypte bepleitte de Engelse consul-generaal Lord Cromer voor afschaffing van de sluier, omdat die vrouwen vernedert, terwijl diezelfde Cromer tegelijkertijd in Engeland voorzitter was van de Mannenbond tegen vrouwenkiesrecht.

Kleding werd tijdens het kolonialisme overal ter wereld politiek ingezet. Terwijl missionarissen in het Midden-Oosten ijverden voor het afschaffen van de sluier, probeerden ze op eilanden in de Stille Zuidzee de bevolking er juist toe te bewegen meer aan te trekken.
 Blote borsten waren net zo taboe als bedekte gezichten.

Op Hawaï vonden de missionarissen de muumuu uit, een kledingstuk dat van het lichaam net zoveel verhult als een chador. Allen het gezicht mag bloot blijven.
Of zouden de Polynesische schonen ook een kapje hebben moeten dragen?

Net als het bedekken van borsten was in Europa het bedekken van haar tot pakweg 1960 de gewoonte. Op oude films valt het altijd op: iedereen heeft zijn hoofd bedekt, heren met hoeden, mannen met petten en vrouwen met hoofddoeken. Op schilderijen is het nog opvallender.... blader een boek door met schilderijen uit de Middeleeuwen en bijna elke afgebeelde vrouw heeft een doek op of om die een moslima nu niet zou misstaan.
 De sluier heeft een geschiedenis die ouder is dan de islam en heeft ook in gebieden waar deze godsdienst niet voorkomt vrouwen verborgen of doet dat nog steeds, al is het soms maar één keer in een leven. Bruidssluiers zijn nog steeds niet klimplanten.