Nawal El Saadawi schreef een boek: "U zal het moeten lezen"

Met licht verwijtende, onthutste toon spreekt dit monument, rebel van de Egyptische beschaving, me toe. “You 'll have to read it”.
Ze kijkt van mij naar haar boek en dan terug. Hoort u het ook? De dwingende toon van deze woorden? “Waarom hééft u het nog niet gelezen?” Ik ontmoet deze dame op leeftijd na de avond waarop ze in wereldpremière haar boek voorstelde in het Centre Culturel Arabe in Brussel. Ik heb nauwelijks de kans gekregen haar nieuwe boek door te nemen.
 Maar dàt was duidelijk een inschattingsfout. Ik moet even slikken onder de strenge blikken van deze 'no- nonsense machine'. Maar dan doe ik waarvoor ik ben gekomen; “Mevrouw El Saadawi, vertel me over dat boek van u.”

Mevrouw El Saadawi, kan u voor ons nog eens in het kort schetsen waar uw boek over gaat?
“‘Zina’, het hoofdpersonage is een meisje dat opgroeide op straat. Ze is een onwettig kind, zonder vader en achtergelaten door haar moeder die de schaamte van een bastaardkind niet aankon. Zina wordt min of meer geadopteerd door een muziekleraar die haar talent ontdekt. Uiteindelijk wordt Zina een bekende en belangrijke artieste.
Maar dan ontmoet ze een religieuze fundamentalistische fanatiekeling die verliefd wordt op haar. (benadrukt deze zin met zichtbare ernst).”

“Hij is helemaal gefascineerd door het dansen en het zingen van Zina. Tegelijkertijd is hij ertegen door zijn fanatieke religieuze ideeën.
 De man houdt van haar en haat haar tegelijkertijd. Hij wordt verscheurd door die tegenstelling. Hoe het verder gaat zal u in het boek moeten lezen.”

De naam van uw hoofdpersonage ‘Zina’ is eveneens de term die in het Arabische gebruikt wordt om overspel aan te duiden. Waarom wilde u hierover schrijven?
“'Zina', heeft eigenlijk twee betekenissen in het Arabisch. De eerste is ‘schoonheid’ en de andere betekent ‘overspel’. Maar ik had geen speciale reden om hierover te schrijven behalve dat ik wil schrijven over het leven.
 Ik houd ervan te creëren. Als ik begin te schrijven komt het verhaal vanzelf. Ik houd ervan te schrijven, dus dat is wat ik doe. Het is zoals muziek maken.”
Uw werk staat toch ook bekend om de controversiële (feministische) thema’s die u erin aankaart. Is ‘overspel’ geen gevoelig thema in de Arabische wereld?
“Toch wel. Maar àlles wat met seksualititeit te maken heeft is gevoelig in de Arabische wereld. Ik schrijf vanuit wat er in de realiteit gebeurt.
 Dit is een ‘echt’ verhaal dat uit het echte leven komt. Maar ik schrijf zeker niet alleen over vrouwen, ik schrijf ook over mannen, heersers, het bestuur en God en duivels.”

Met de ondertitel ‘le roman volé’ verwijst u naar het originele manuscript dat in 2007 in het station van Mechelen werd gestolen. Wat is er gebeurd?
(kreunt) “Ach, het was een vreselijke nacht. Ik dacht dat ik ging sterven! Ik noem het 'de zwarte nacht'. Ik zat samen met Belgi (Belgi Ahmetaj houdt El Saadawi gezelschap tijdens haar bezoeken aan Europa) op de trein van Rotterdam naar Brussel.
Het was een bende van vier mannen die me bestal. Eén van hen probeerde ons af te leiden en de anderen gingen aan de haal met al mijn bagage. Wanneer de trein een tussenstop maakte, stapten de dieven uit en gingen ervandoor met al mijn bezittingen.”

“Het ging heel snel en ik stapte af om achter hen aan te lopen. Belgi moest aan de noodrem trekken om de trein tot stilstand te brengen! Ze was echt heel moedig. Ze heeft erna veel moeite gedaan om een deel van de bagage en het manuscript terug te vinden maar zonder resultaat.”

Hoe was het om de roman helemaal te herschrijven?
“Het was zeer moeilijk. Sommige elementen zijn wel dezelfde als de oorspronkelijke versie maar het is toch een andere roman geworden. Gelukkig was de uitgever hier in Brussel bereid om de rechten van ‘de verloren roman’ toch te kopen vooraleer deze versie geschreven was.
Maar ik denk dat dit een betere versie is geworden, ik ben sinds de oorspronkelijke versie van de roman geëvolueerd en dus moet het wel een betere versie zijn!”

U schreef ‘Zina, le roman volé’ oorspronkelijk in het Arabisch. Toch verschijnt de roman eerst in het Frans. Mogen fans zich nog verwachten aan een Arabische versie?
“Het is nog niet gepubliceerd in het Arabisch omdat mijn uitgever in Caïro het weigerde te publiceren. Vorig jaar kreeg hij bezoek van de politie.
Hij werd verplicht om de uitgave van twee van mijn boeken te vernietigen. Hij heeft die boeken verbrand. Dus was hij enorm bang om mijn nieuw boek te publiceren.
 Maar ik zal zeker een andere Arabische uitgeverij zoeken die het boek in het Arabisch wil uitbrengen.”

De reacties op uw boeken zijn erg extreem in Egypte. In 2007 werd uw autobiografie zelfs geweigerd op de internationale boekenbeurs van Caïro.
“In totaal werden vijf van mijn boeken gecensureerd. Het toneelstuk; ‘God Resigns in The Summit Meeting’, de roman; ‘Val van de imam’ en drie delen van mijn autobiografie werden geweigerd op de beurs.”

Waarom werd dit gedaan?
“Een deel van de regering en religieuze fundamentalistische groepen zijn bang. Zowel christelijke- als moslimfundamentalistische groepen. Ook in België of Amerika zijn machtige mensen met geld bang voor een volksopstand.
Ze willen niet dat de samenleving verandert want dan zullen ze hun geld, hun macht en hun privileges verliezen. Ik vertegenwoordig een zwijgende meerderheid van miljoenen mensen.
De fundamentalistische groepen zijn bang voor die onderdrukte bevolking. De revolutie moet dus afgeblokt worden.”

Hoe verwacht u dat dit boek zal worden onthaald?
“Ik verwacht niet dat het boek goede kritieken zal krijgen. Ik ben een dissidente schrijfster en het probleem met dissidente boeken is dat zelfs sommige literaire critici ertegen zijn.
Ze begrijpen de waarde van dit soort boeken niet. Dus ze vallen het aan of negeren het.”

Waarom denkt u dat dit zo is?
“Omdat ze dit ‘nieuwe type’ van schrijven niet kennen. Ze zijn enkel bekend met het traditionele mannelijke schrijven. Critici zijn nog niet gewend aan deze revolutionaire schrijfstijl.
Zelfs vrouwelijke critici zijn beïnvloed door deze patriarchale gedachte.
Er zijn maar weinigen die het complexe en revolutionaire van deze literatuur begrijpen, zelfs hier in het Westen. We hebben nood aan feministische critici die deze dimensies in de literatuur begrijpen en waarderen.”

Wat is er zo bijzonder aan dit ‘nieuwe type van revolutionaire schrijven’.
“Het is anders dan eender welke ander type schrijven. In Egypte heb je bijvoorbeeld de schrijver Alaa Al Aswani die het boek 'Het Yacoubain' schreef. (in 2002 schreef Al Aswani dit boek waarin hij onder meer homoseksualiteit en druggebruik aankaart). Het boek was een succes en het werd zelfs verfilmd. Dat kan, omdat het een traditionele roman is. Hij bekritiseert de samenleving wel, maar niet zoals dit! (wijst naar haar roman)
Ik schrijf over de rebellie van vrouwen en over rollenpatronen. Ik ben in mijn boeken heel gevoelig voor alle soorten van discriminatie zoals klasse, geslacht of religie. Mensen zijn bang om aan thema’s als religie te raken. Hierover schrijven is heel radicaal. En dus is mijn roman een radicaal boek en is het een revolutionaire manier van schrijven.”

Voelt u zich ondanks de vele weerstand toch nog erkend als schrijfster?
“Oh ja (gesticuleert overtuigd). Er zijn vele groepen die tegen mijn boeken zijn, maar daar staan 'miljoenen' tegenover die van mijn boeken houden. De vrouwen en de armen heb ik mee want dat zijn de mensen die ik vertegenwoordig in mijn boeken. Mensen houden me in Caïro tegen op straat om me te feliciteren met mijn boeken. Jonge mannen en vrouwen vertellen me dat het lezen van mijn boeken hun leven veranderde!”

Zijn er andere schrijfsters in het Midden Oosten die uw voorbeeld volgen?
“Ik gebruik de term 'Midden Oosten' nooit. Te midden van wie of wat? Ik noem het 'de Arabische wereld' of 'Noord- Afrika'. Schrijfsters die zo vooruitstrevend zijn als ik, ken ik zelf niet. Er zijn wel vele schrijfsters maar die schrijven verhaaltjes over uiterlijke schoonheid en het traditionele leven. Maar er zijn wel vele mensen die ‘creëren’. Mijn dochter bijvoorbeeld is een poëet en schrijfster. Mijn zoon is een filmproducer.
 Alleen zijn deze mensen niet bekend omdat ze geen toegang hebben tot het grote geld en de media. Ikzelf ben bekend omdat ik al langer dan vijftig jaar schrijf. Maar de jongere generatie zal in de toekomst bekendheid verwerven. Er is wel wat vooruitgang.”

Is er een groot verschil in de manier waarop u en uw kinderen zijn opgegroeid?
“Absoluut (enthousiast)! Mijn kinderen zijn opgegroeid in vrijheid! We zijn een erg revolutionaire familie! We discussiëren, we zijn het oneens met elkaar en we leren van elkaar.”

Zijn er schrijvers die u zelf bewondert?
(Knikt overtuigd) “Ik lees heel erg graag; Er zijn vele schrijvers die ik bewonder. Ik ga nu geen namen noemen maar ik kan wel zeggen dat ik niet hou van de grote bekende schrijvers die de literaire prijzen winnen. Ze zijn niet bekend om de juiste redenen maar om politieke redenen. Het gaat altijd om politiek weet u wel.”

In de 2002 werd de meer gematigde “Tomorow Party”(politieke oppositiepartij) opgericht. Heeft u het gevoel dat de Egyptische samenleving aan het veranderen is?
“Zeker en vast (beslist). 50% van de bevolking gaat vooruit en de andere 50% gaat achteruit.
Maar ik ben optimistisch. Als er hoop is, is er ook macht en ik denk dat er hoop is.” (lacht)

Is er toch plaats voor een gezonde maatschappelijke discussie in Egypte?
(denkt na, twijfelt) “'Gezonde' discussie zou ik het niet noemen. Misschien wel in enkele oppositiekranten. Ik lever soms bijdrages aan een onafhankelijke krant. Daarin is er wel wat plaats voor debat. Maar mensen komen ook op straat om tegen de regering te demonstreren. Er is heel duidelijk een strijd, een conflict.”

Hoe reageert de regering en president Moebarak daarop?
“Moebarak wil dat zijn zoon hem opvolgt als president. De bevolking laat van zich horen omdat ze dat niet willen. Af en toe laat hij mensen oppakken en in de gevangenis opsluiten. Hij laat ook journalisten opsluiten. Van een democratie kan je dus niet spreken.”

Is het niet moeilijk om in een land te wonen met zo'n tegenstrijdigheden waar u zelf zowel geliefd als gehaat wordt?
“Ik ga terug naar Egypte. Ik heb de rechtszaak gewonnen (In Egypte liep een rechtszaak tegen El Saadawi waarbij de aanklager de opheffing van haar nationaliteit eiste omwille van haar controversiële ideeën) en heb gedaan met het doceren aan de universiteit in Amerika.
Tegen mei ga ik terug naar Egypte om er te wonen en te schrijven. Dit is niet de eerste strijd die ik lever, weet u.”

Nawal El Saadawi.
Zina, le roman volé is verschenen bij Luc Pire / Grand Miroir
Oktober 2008, p 314, ISBN:978-2-87415-972-5