Rijstpudding is in Portugal een populair dessert, en het komt in het hele land bij feestdagen op tafel. Deze versie, waar drie eierdooiers in gaan, is de klassieke. Voor feesten versiert men de pudding wel met een ingewikkeld patroon in kaneelpoeder.

1 liter melk - 150 g suiker - 15 g boter - 1 reep citroenschil van 7 cm lang - 1 kaneelpijp - 1,5 l water - snufje zout - 140 g rondkorrelige rijst - 3 eierdooiers - gemalen kaneel - gehakte, geroosterde amandelen

Giet de melk in een pan en schep er de suiker, boter, reep citroenschil en kaneelpijp door. Zet de pan op een middelhoog vuur en breng de melk tegen de kook aan. Neem de pan van het vuur en laat het mengsel 30 minuten trekken.

Giet ondertussen het water in een pan en breng aan de kook op een hoog vuur. Voeg het zout en de rijst toe, draai het vuur laag en laat onder af en toe omscheppen 15 tot 20 minuten zachtjes koken tot de rijst gaar is. Giet de rijst af.

Schep de rijst door het melkmengsel en zet de pan op een laag vuur. Laat onder regelmatig omscheppen 20 tot 30 minuten zachtjes koken tot het mengsel dik is. Neem de pan van het vuur en verwijder de reep citroenschil en kaneelpijp.

Klop de eierdooiers schuimig in en kom. Klop er 1,25 dl van het warme melkmengsel door. Schep het eimengsel door het rijstmengsel en zet de pan weer op een zeer laag vuur. Laat onder voortdurend roeren circa 5 minuten verhitten.

Schep de pudding in kommetjes. Bestrooi met kaneel en amandelen. Serveer op kamertemperatuur of iets gekoeld, met een glaasje Moscatel de Setúbal.

Bron: "Aan tafel in Spanje en Portugal" (pag.218) - uit de reeks Landen en Keukens - Uitgeverij De Lantaarn, Soest

Mísia ontstijgt de woorden van een biografie, net zoals ze zich onttrekt aan de gevangenis van een muzikaal genre. Ze strekt veel verder dan haar geboorteplek of de grenzen van een land… Mísia werd in Porto geboren, veroverde Barcelona en woont tegenwoordig in Lissabon, ook al heeft ze veel van haar favoriete plekke en kappers in Parijs, Tokyo en Mexico. Ze heeft bergen beklommen en belegerde territoria, maar heeft bovenal een ruimte tijdcontinuüm gecreëerd: haar wereld, een weefpatroon van geluiden, begraven in de diepte van haar eigen lichaam, woorden uit het echte leven gegrepen…

Mísia heeft sinds haar kindertijd al op het podium gestaan: “Ik volgde mijn oma overal waar ze ging. Zelf een “frivole ster”, wilde ze het meisje slapeloze nachten, koude hotelkamers en eenzaamheid besparen. Mísia beschrijft haar grootmoeder bijna nooit, dus stellen we ons Colette’s “Vagabond” voor, zich bewegend van muziekpodia in de havens van de arbeidersklasse naar treinstations in de vroege ochtend.

Dus, hoe kwamen haar oma en moeder, twee vrouwen uit Barcelona, terecht in Porto? Het was een liefdesgeschiedenis, eentje die tegen de borst stuitte van de Portugese hogere middelklasse, waar haar vader uit voortkwam… Haar moeder Luisa, een zeldzame schoonheid, compleet in de ban van haar passie, klassiek ballet, had een grote aantrekkingskracht op de jonge Portugees met de blauwe ogen, die haar op het podium zag van Maxime in Lissabon, verblind door haar Spaanse kostuum en prachtige benen… Ze trouwden en maakten hun thuis in de aristocratische stad Porto waar Mísia werd geboren. Haar geboorte naam was Susana Maria. Ze droeg een marineblauw uniform en moest rechtop staan zonder iets te zeggen, een modelmeisje in het grote huis van de familie van haar vader. Ze vluchtte dus geregeld naar de warme, geparfumeerde omhelzing van haar grootmoeder Lolita, die haar, met sigaret in haar hand, de avonturen van haar bohémien jeugd vertelde…

Op die manier werden Mísia’s zintuigen wakker en begon de roep om het voetlicht en de coulissen van het theater, de droom van een ridder op een paard die haar zou redden uit de klauwen van een monster, een verschrikkelijk schepsel, geboren uit haar gevoel van verwaarlozing. Sinds de scheiding van haar ouders, was haar moeder vaak afwezig geweest, te druk met dansen en haar carrière. Dus vluchtte het meisje in een wereld van verboden boeken, gedrapeerd in oude theaterkostuums, van haar voeten geveegd door de geluiden en teksten van Fado die door de lucht dreven en via het open raam de innerlijke leegte vulde, die haar vader achterliet, nu ver weg…

Mísia’s moed, doortastendheid en extravagante levensstijl kunnen alleen begrepen worden in de context van deze twee vrouwen, de eerste en tweede mier, zoals ze hen en zichzelf ziet: drie hardwerkende mieren, de een na de ander, altijd zoekend naar het absolute, in de liefde en in de kunst. Mísia en haar komaf, drie vrouwen, die durfden de conventie te tarten, buiten de korsetten van de muzikale genres en buiten de veilige, gladde muren van de middelklasse.

Het onverzoenlijke aspect van Mísia’s mysterie - essentie van wilde bloemen, een schets van vormen, spirituele bovenzinnelijkheid, wijsheid van gedichten, de reis door boeken, bekoring en besef van het wezenlijke - is geworteld in haar geschiedenis van inwendige en emotionele ballingschap, die haar op een dag verwijderde van haar geboorteland. Op twintigjarige leeftijd verliet Mísia haar land om haar oma te vergezellen in Barcelona.
Daar zong ze op alle soorten podia en werkte aan haar stem, terwijl ze haar leven meer vorm gaf: zorgeloos, zonder reserve, met moed en humor… Op een zeer vroege leeftijd, besloot Mísia dat ze zangeres wilde worden en ze begon zich dan ook in die richting te ontwikkelen, ondanks haar moeders waarschuwingen en haar oma’s angsten, ondanks the beproeving, hardheid en slapeloze nachten. In Madrid, waar een nieuwe wind het bewind van Franco wegwaaide, maakte ze haar eigen naam.

Mísia heeft tenminste twee landen, verschillende talen en vele gezichten. Ze is een nomade en heeft tegelijkertijd ook een vaste verblijfplaats - haar huis, haar schuilplaats is binnenin haarzelf, zodat ze kan vertrekken, waar haar artiesten bestemming haar dan ook naar toe leidt. Interieurs zo warm als die van haar grootmoeder… een warboel van boeken en dagboeken die met zijde bekleed zijn, vaalgroene muren, waar de schilderijen van kunstenaarsvrienden je meteen grijpen, zodra je haar huis in Lissabon betreedt.

Mísia is een begaande vrouw, zoals de vrouwen van Sartre. Ze maakt zich zorgen over de wereld, is woest over onrecht en verafschuwt hypocrisie en lafheid. Onder haar vrienden, haar stam, zijn schrijvers als Lidia Jorge en José Saramago, poëten als Graça Moura, actrices als Maria de Medeiros, zangers als Maria Bethania, schilders als Bela Silva en Carlos Torres en artiesten als Sophie Calle. Zulke ontmoetingen verrijken haar leven en voorzien haar kunst van brandstof.

Mísia experimenteert op elk moment, zonder spijt of klaaglijke nostalgie voor een gefantaseerd verleden. Ze zwicht niet gedwee voor obstakels of “gezond verstand”. Mísia weet dat het leven iets subliems is, iets dat niets te maken heeft met de fletse, onechte gelukkigheid waar onze consumptiemaatschappij ogenschijnlijk naar streeft. Mísia weet dat het echte leven ook de dood inhoudt, dat passie verwoestend kan zijn en dat liefde benauwt. Ze weet dat de dingen gewoon zo gaan, dus ze blijft zo dicht mogelijk bij de emotie als ze zingt. Ze boetseert haar lied, haar ziel, met toewijding en zorg… Alleen de stem van een vrouw die de lidtekens van het lot op haar lichaam draagt, kan liefde bedrijven en passie tastbaar beleven. Een vrouw, die verliefd is, soeverein en puur, ontembaar en nog steeds begeerd, vrij… Een vrouw die droomt als ze wakker is.

In de niet flexibele, kleinzielige realiteit van vandaag de dag, lijkt er soms weinig hoop voor wederzijds begrip tussen mannen en vrouwen. Als het in de nacht wordt bezongen door Mísia, wordt de miraculeuze samenkomst van man en vrouw wel degelijk mogelijk, draaglijk… De teksten spreken van ontmoetingen vol passie, krachtige nostalgie, een verleden dat niet vervaagt, verraad, vervoering, liefde…

Politieke ethiek is overduidelijk in al haar nummers: ethiek van vrijheid, tolerantie en vreugde, ethiek van leven tegenover dood. “Wat ik wil, is praten over leven, de mysteries en grandeur…” Mísia tart de routine van donkere, gesloten dagen en wil ons door de emoties laten reizen, ons laten liefhebben, huilen en lachen, zoals zij elke dag doet.

Ondanks tegenslagen, is Mísia terug gekeerd van haar ballingschap. Ze moest terugkeren naar de ware Fado van het volk, een Fado die was teruggetrokken in donkere, verouderde taveernes. Ze heeft zich gevestigd in Lissabon, in een Portugese maatschappij die haar niet altijd met open armen ontving. Haar manier van zijn, verjaagt het statische imago van de fado zanger. Mísia volhardt in eenzaamheid en durf. Alleen poëten en muzikanten vergezellen haar op het pad waar Fado - opnieuw overdacht, opnieuw bewerkt en uitgevoerd in haar unieke stem - is herboren en zich verspreid. Ze is niet gekalmeerd door succes, maar waagt zich nog steeds op onbekende wegen. Vandaag met haar Drama Box, heeft ze de muren die de muzikale genres omringen, vernietigd, terwijl ze een Tango en Bolero in de hand neemt en ons dwingt er op een andere manier naar te luisteren. Eerlijk ten opzichte van zichzelf en haar innerlijke gevoel, Mísia is weer begonnen met haar reis terug en vooruit, op haar eigen risico, tussen hier en ergens anders, tussen het gemis van een thuishaven en een onophoudelijk verlangen naar anderen en de rest van de wereld…"

Carmen Castillo (februari 2005)
Regisseur van de film “Misia’s Fado”

Bron: http://www.triparoundtheworld.nl/site/main.php?album_detail=-1

IX

aqueles que sonham de dia sabem muitas coisas que escapam àqueles que só sonham de noite

degenen die overdag dromen, zijn zich van vele dingen bewust, die ontsnappen aan diegenen die 's nachts dromen

Wanhoop
voor mijn wanhoop
vind ik in mezelf de straf.
Verdwijn, wanhoop
ik zeg u dat ik u niet wil
en ‘s nachts
en ‘s nachts droom ik van u

Als ik bedenk
dat ik op een dag moet sterven
als de wanhoop komt
omdat ik u niet meer zie
spreid ik mijn sjaal op de grond
en slaap zachtjes in

Als ik zou weten dat terwijl ik stierf
gij voor mij één traan zou laten
weet gij voor deze ene traan
kon ik van geluk in vrede sterven

Vertaling: Dirk Lambrechts - Fado, De tranen van de Taag, pag. 125

Desespero
Tenho por meu desespero
Dentro de mim, o castigo
Não te quero
Eu digo, que não te quero
E de noite
A noite, sonho contigo

Se considero
Que um dia, hei-de morrer
O desespero
Que tenho de te não ver
Estendo o meu xaile
Estendo o meu xaile, no chão
Estendo o meu xaile
E deixo-me adormecer

Se eu soubesse
Se eu soubesse, que morrendo
Tu me havias
Tu me havias, de chorar
Uma lagrima
Por uma lágrima tua
Que alegria me deixaria matar

Ana Sofia Varela is 30 jaar oud, zij werd geboren in Lissabon, maar groeide op in Serpa (Alentejo) het platteland, waar zij een aantal jaren verbleef tot zij terugkeerde naar de stad.

Als 10-jarige had ze haar eerste contact met Fado toen ze luisterde naar de platen van Amália. Wanneer ze 14 was begon ze Amália’s fado’s te zingen op Fado-nachten in Serpa, op scholen en in clubs. Later trad zij op met lokale fadistas.

De uitnodiging om te zingen in de fadohuizen van Lissabon vond plaats in 1997 en tezelfdertijd stelde Carlos Zel haar aan de gitarist Mário Pacheco voor met wie ze verschillende concerten gaf (Macao, Japan, Italië…) en later werd ze gevraagd om op te treden in de “Clube de Fado” waar ze nu nog regelmatig zingt.

Doordat zij zich midden de fado-scène bevond kon zij haar talent tonen en daardoor volgden de uitnodigingen elkaar op: om te beginnen werd zij gevraagd voor een opname met António Chaínho op de CD “A Guitarra e Outras Mulheres” (De gitaar en andere vrouwen); vervolgens met Marta Dias, Teresa Salgueiro (“Madredeus”) en Filipa Pais; met Camané in de show "De Sol a Lua - Flamenco e Fado"; op de CD "Cem Anos de Fado" (100 jaren Fado) en met João Braga en Carlos Zel er tussendoor.

Nadat ze met de grote namen van de fado ofwel opgetreden was of opnames gemaakt had, vond ze haar eigen weg en kwam een oude droom uit door de opname van haar eerste CD ‘Ana Sofia Varela” uitgegeven in 2002. Haar debuutalbum werd goed ontvangen door het publiek en de media: “Ana Sofia Varela biedt ons één van de origineelst fado-albums van de laatste jaren, hoofdzakelijk omdat deze traditie en vernieuwing samenbrengt, uitdaagt zonder te vernietigen, lacht en huilt tezelfdertijd. “Ana Sofia Verela” biedt een rijkdom aan elementen waardoor ze stijgt in de lijst van de beste albums van het jaar” (in Jornal de Letras)

Sindsdien treed Ana Sofia Varela op in zowel Portugal als daarbuiten.

A minha capa velhinha
É da cor da noite escura,
Nela quero amortalhar-me,
Quando for p'ra sepultura.

A minha capa ondulante
Feita de negro tecido,
Não é capa de estudante
É mortalha de vencido.

Ai!... Eu quero que o meu caixão
Tenha uma forma bizarra,
A forma de um coração,
Ai!... A forma de uma guitarra.

"De vele geleerden van Coimbra strijden nog hevig over de herkomst van de fado. Gesproken wordt over een Moors-Arabische erfenis, invloed van de middeleeuwse troubadours uit Zuid-Frankrijk, anderen lokaliseren de wieg van de fado bij de Portugese zeemannen, terwijl er ook dissidente studies zijn die stellen dat de fado pas in het midden van de vorige eeuw begon, toen er in Coimbra studenten uit Brazilië neerstreken en daar hun heimwee naar hun geboorteland vastlegden. In Coimbra is de fado nog steeds een zaak voor de studenten, die vanaf hun debuut aan deze - naar men zegt - oudste universiteit van Europa worden ingewijd in de geheimen van de allersmartelijkste muziek en poëzie. Daarbij gelden strenge regels op het gebied van vormvastheid en traditie, hetgeen weer verder duidt op het bijna sacrale karakter van deze eredienst voor het verdriet.
De studenten van Coimbra cultiveren het lijden, hun saudade, ze kweken het in feite, wonend in een soort vrijplaatsen in de oude stad, die als republicas worden aangeduid, zwaar vervallen holen van alcoholisch aangedreven bohème. Het maakt ze tot de meest a-typische studenten van de twintigste eeuw, vleesgeworden ontkenningen van de no-nonsensmentaliteit. Zij koesteren de nutteloosheid en het verdriet zoals hun Amerikaanse collega's dromen van sterrendom in football of basketbal. Zij zingen van verloren liefdes, dwalen eenzaam door O Choupal, het bos bij Coimbra en laten hun meest melancholieke strofen voor eeuwig in het marmer beitelen van een soort grafsteen, die wordt geplaatst bij Os Penedos da Saudade e da Meditação, vrij vertaald de rots van de treurnis en de overpeinzing, ook te vinden in de oude stad.
Traditioneel wordt de fado van Coimbra gezongen door een man, begeleid door een gitaar en een twaalfsnarige Portugese guitarra. Verplicht tenue is een zwarte, Zorro-achtige cape. De eerste grote ster van de fado van Coimbra was Augusto Hilário da Costa Alves, een in 1861 te Viseu geboren zanger-gitarist, die na zijn studententijd in Coimbra een leven als rondtrekkend bohémien begon. Hilario's dood in 1896 bracht een schok teweeg onder de gehele Portugese natie. 'Fado de Hilario' is nog steeds een gangbare naam voor de fado van Coimbra.
Ook de fado van Coimbra ontkomt niet aan de feministische golf, zodat tegenwoordig ook hier vrouwelijke fadistas optreden. Enige fado-fundamentalisten bieden verzet tegen deze ontwikkeling. Fysieke represailles bleven vooralsnog beperkt tot aanslagen op huisdieren."

Uittreksel van het artikel: "Fado, eredienst voor het verdriet" gepubliceerd in De Groene Amsterdammer en geschreven door René Zwaap.

Agora,
que lembro,
As horas ao longo do tempo;

Desejo,
Voltar,
Voltar a ti,
desejo-te encontrar;

Esquecida,
em cada dia que passa,
nunca mais revi a graça
dos teus olhos
que eu amei.

Má sorte,
foi amor que não retive,
e se calhar distrai-me...
- Qualquer coisa que encontrei.

Kom niet tegenover me zitten, niet naast me, kom niet naar me toe;
Kom niet met me lachen of praten
Ik ben alles moe, ik ben moe
En wil alleen slapen.

Zelfs wakend nog slapen, al dromend
Of ook zonder dromen,
Maar in een ver en vaag vergeten opgenomen
Waar geen gedachte hoeft te komen.

Ik heb nooit kunnen beminnen, voelen heb ik nooit gekund,
Zelfs was het denken in mij onomlijnd.
Tussen distels wierp ik wat aan geloof mij was gegund,
En op een blanco bladzij schreef ik: ‘Eind’.

De incognito prinsessen bleven onbekend,
Voor de beloofde tronen kwam geen timmerman.
Miljoenen levens heb ik door elkaar in mij omklemd.
Maar niemand die ooit in mijn leven kwam.

En daarom, mocht je komen, kom niet naast me zitten en spreek niet.
Ik wil slechts slapen, al is het een dood,
Iets dat mij niet verdriet en waarmee jij je niet verdriet -
Iets waarop niemand hoopt noch niet op hoopt.

Mijn God ligt op de lommerd. ‘k Heb verpakt in pakpapier
De hoop en de ambitie ooit beleefd;
Ik ben nu niet meer dan een zelfmoord en ik ben slechts hier
Als een smachten naar slapen dat nog leeft.

Maar slapen wat men slapen noemt, zonder enige waardigheid,
Als een verlaten vleet
Die eenzaam tussen duisternis en nevel schipbreuk lijdt
Zonder dat men van zijn verleden weet.

En de commandant van ‘t schip, die tracht te volgen,
Ziet, tussen de golven en de horizon,
Hoe de laatste roeier der galeien wordt verzwolgen -
Die niet zwemmen kon.

Bron: De mooiste gedichten van Fernando Pessoa, p.41, De Morgen - Bibliotheek Wereldpoëzie

Não venhas sentar-te à minha frente, nem a meu lado;
Não venhas falar, nem sorrir.
Estou cansado de tudo, estou cansado,
Quero só dormir.

Dormir até acordado, sonhando
Ou até sem sonhar,
Mas envolto num vago abandono brando
A não ter que pensar.

Nunca soube querer, nunca soube sentir, até
Pensar não foi certo em mim.
Deitei fora entre urtigas o que era a minha fé,
Escrevi numa página em branco, "Fim".

As princesas incógnitas ficaram desconhecidas,
Os tronos prometidos não tiveram carpinteiro.
Acumulei em mim um milhão difuso de vidas,
Mas nunca encontrei parceiro.

Por isso, se vieres, não te sentes a meu lado, nem fales.
Só quero dormir, uma morte que seja
Uma coisa que me não rale nem com que tu te rales -
Que ninguém deseja nem não deseja.

Pus o meu Deus no prego. Embrulhei em papel pardo
As esperanças e ambições que tive,
E hoje sou apenas um suicídio tardo,
Um desejo de dormir que ainda vive.

Mas dormir a valer, sem dignificação nenhuma,
Como um barco abandonado,
Que naufraga sozinho entre as trevas e a bruma
Sem se lhe saber o passado.

E o comandante do navio que segue deveras
Entrevê na distância do mar
O fim do último representante das galeras,
Que não sabia nadar.

(28.8.1927)