370 Het verloren handschrift

Mijn medewerker L. Van Hemeldonck heeft zich degelijk ingespannen en geen moeite gespaard om dit stuk terug te vinden.
Ik geef hier zijn studie gewijd aan dit belangrijk en intrigerend probleem van “het verloren handschrift”.
Op het voormalig kerkhof van Meise, rond de St.-Martinuskerk aan de kant van de rechterzijbeuk ligt in het plaveisel een enkele zerk.  Hij is rechthoekig, in arduin van niet al te beste kwaliteit en alleen aan de zijkanten enigszins versierd door lijnen in reliëf.  Het opschrift luidt :
- Ter zaliger nagedachtenis van de Eerwaarde Heer Emmanuel Franciscus De Vidts, overste en leraar van het Klein Seminarie van Hoogstraeten, Schrijver van de geschiedenis van Meysse (wij onderlijnen) alhier geboren 4 juli 1812 overleden te Thienen den 21 Augustu 1872.- Elk bewust dorpsgenoot stelt belang in het verleden van zijn omgeving … en zou dan ook meer willen weten over deze geschiedenis.
Maar hier begint het spel.
Normaal zal hij zich wenden tot onze parochiale biblitheek doch het gewenste werk komt spijtig genoeg niet voor in de boekenlijst.
Ietwat ontgoocheld wendt hij zich tot een der oude ingezetenen van wie hij weet dat hij belangstelling voelt voor dergelijke zakzen en dat hij gravures, uittreksels en hand schriften over het in vroegere jaren gepubliceerde bijhoudt.
Helaas!  Niemand is in het bezit van een exemplaar van deze “geschiedenis” en weet evenmin waar men er een zou kunnen vinden.
Dan maar naar de Koninklijke Bibliotheek in Brussel getrokken waar men de meeste kans heeft zeldzame werken te treffen, doch hoe vriendelijk de heer hoofdbibliothecaris ook alle opzoekingen laat verrichten : geen spoor van een dergelijk werk noch nu, noch in het verleden.
Van dit ogenblik af is men gedwongen als waarschijnlijk te beschouwen dat deze “geschiedenis” niet in druk is gegeven geweest en dus niet het stadium van handschrift is voorbijgegaan.
Vandaar de titel van deze bijdrage. Vermits men toch in de Koninklijke Bibliotheek is dan vlug navraag in de afdeling manuscripten vanhet Rijksarchief.
Opzoekingen leveren wel een handschrift op over Ophem dat ook zijn nut kan hebben voor Meise op een bepaalde datum, maar een handschrift specifiek over Meise is niet te vinden.
Het blijkt ook niet mogelijk uit te maken of E.H. De Vidts al dan niet het staatsarchief geraadpleegd heeft, gezien de aantekeningen over de identiteit van de bezoekers en het dooel hunner opzoekingen slechts na het overlijden van de schrijver begonnen werden.

Een navraag bij Z.E.H.Archivaris van het Aartsbisdom levert een biografische nota op over onze geschiedschrijver, doch niets over deze pennenvruchten. Dan maar aangebeld bij Z.E. Superior van het Klein Seminarie in Hoogstraten :jawel, priester De Vidts heeft hier gefungeerd, zijn naam is hier in de herinnering gebleven, maar van “geschiedenis” of “handschrift” weet men niets af.  Een nuttige aanduiding evenwel : in 1849 heeft E.H. De Vidts het ambt van superior neergelegd en is tot 1851 op rust geweest te Meise, naar alle waarschijnlijkheid in het ouderlijk huis.  Dit wordt bevestigd door het feit dat hij op 17.3.1850 optreedt als peter van het vierde kind van zijn broer Judocus – Bernardus, kind dat dan ook naar zijn peter, Emmanuel genoemd wordt.
Men mag hieruit besluiten dat het in de tijdspanne 1849-1851 is dat de geschiedenis van Meise geschreven werd of minstens de gegevens daartoe verzameld.  Het is overbodig erop te drukken dat de omstandigheden daartoe gunstig waren :nog talrijke burgers waren in leven die het Oostenrijks regime, de patriottenstrijd, de Franse revolutie, napoleon, het Hollands bewind, de onafhankelijkheid beleefd hadden.  Verder bestonden toen nog talrijke archiefstukken welke thans verloren zijn gegaan of niet meer bereikbaar.
De abdij van Grimbedrgen heeft steeds vooraanstaande archivarissen gekend en zich immer met haar voormalige parochie Meise ingelaten;  priester De Vidts is alhier nog door de laatste witheer-pastoor Margé opgeleid geworden..  De naamtrek van E.K.Delestré komt trouwens voor op vele oude stukken die nog tot voor onlangs op de pastorij alhier voorhandig waren. Een navraag te Grimbergen geeft geen enkel positief resultaat, wel een negatief.
E.P. De Meyer, huidig archivaris, heeft kennis van een aantekening daterend van 1901, en volgens dewelke het opgezochte handschrift toen reeds beschouwd werd als zijnde verloren gegaan, minstens zoek geraakt.  Normaal blijft er dan geen enkele weg meer over dan na te gaan wat er met de nalatenschap van priester De Vidts is gebeurd, gezien deze laatste weldegelijk als de bewuste schrijver geïdentificeerd werd op het ogenblik dat zijn nabestaanden de grafzerk met bedoeld opschriftlieten plaatsen.  Alhoewel n och het Aartsbisdom, noch het Klein Seminarie kennis hadden van een testament, was dit wellicht hier op de parochie gebleven ten gevolge b.v. van een stichting van een jaargetijde of iets dergelijks ?   Zoals steeds was onze Z.E.H.Pastoor bereid inzage te laten nemen van het kerkarchief der vorige eeuw … en hier kwam een klein lichtpunt!
Op 2 april 1873 wordt door notaris Emile Possoz ter standplaats Wolvertem een akte verleden waardoor de genaamde Van De Zande Emmanuel, landmeter (in het bevolkingsregister van 1875-1866 staat hij ingeschreven met “menuisier” van beroep, verblijvend te Meise, een gift verricht van zeshonderd frank obligaties Belgische schuld 4,5 % aan de kerkfabriek van Meise, onder bedinging dat ten eeuwigen dage in onze kerk drie jaargetijden zouden gecelebreerd worden, ten eerste voor de zielerust van de oom van de gever wijlen priester Emmanuel François De Vidts, het tweede voor de zielerust van de ouders (deze twee jaargetijden te zingen in februari, telkens met de uitdeling van het brood aan de arme), het derde voor de zielerustvan de broeders en zusters van de priester.  Volgens een inschrijving in het parochieregister der fondatiën had deze laatste kerkelijke dienstde vom van een mis voor afgestorven “vrienden” van priester De Vidts, doch dit is waarschijnlijk een vergissing;  De gift werd namens de kerkfabriek aanvaard door Pierre Joseph Van Dievoet, boomkweker van beroep en schatbewaarder van de Kerkfabriek; de stichting werd, zoals al de andere, door reductie getroffen na de sedert 1814 ingetreden muntontwaarding.
Ui t dit stuk mag met voldoende waarschijnlijkheid het besluit getrokkenn worden :
1. Dat priester De Vidts zef geen testament gemaakt heeft; hiertoe was hij door de aard van de ziekte, welke hem meermaals en vooral in zijn laatste levensjaar getroffen heeft, weinig geschikt;
2. Dat de stichting zeker een laatste wilsbeschikking van onze priester was,
3. Dat zijn neef, Emmanuel Van de Zande kan beschouwd worden als hebbende hoofdzakelijk de nalatenschap van onze priester beredderd enhet dus aangewezen is in zijn spoor het bewuste handschrift op te zoeken.
Het is echter alleszins noodzakelijk van de familieverhoudingen van De Vidts vast te leggen op het ogenblik van en na het overlijden van de priester.
De familie De vidts (met nadruk op De, want het is een vervorming van Davidts, de zoon van David, voornaam zonder Joodse invloed) stamt uit Grimbergen en vestigt zich te Meise in 1765, alwaar op 2.12.1768 geboren wordt De Vidts Gerard, vader van onze priester; hij is bakker, winkelier en landbouwer, bovendien onder het Franse regime “agent municipal” of “maire”; later wordt hij eerste schepen, om het burgemeesterschap te laten aan Baron van der Linden d’ Hoogvorst, en woont naast de pastorij, waar thans de slagerijn staat. ……………??
Op 11.6.1794 huwt hij Anna Van Doren, dochter van de koster, die hem 4 kinderen schenkt, vooraleer op 2 brumair jaar XII (5.11.1803) te overlijden. Van deze vier kinderen blijft slechts één in leven, de oudste Cornelia, geboren12.6.1795, die op 6.3.1822 in het huwelijk treedt met haar neef Van de Zande Etienne of Stephane, hovenier en herbergier, later gemeenteontvanger en onderwijzer.  Doch opgepast, het is niet de tak Van de ££Zande die de hoger aangehaalde stichting van jaargetijden verricht heeft, maar deze die talrijke agenten in openbare dienst (gemeentesecreatris, onderwijzer, gemeenteontvanger enz.) geleverd heeft hier te Meise en elders.  Zij overlijd op 12.1.1861.
Op 28.1.1807 gaat Gerarde De Vidts een tweede huwelijk aan met Huysegoms Elizabeth uit Grimbergen “landbouwster” geboren 1.3.1771.  Zij overlijdt 12.1.1861.
Kinderen uit dit huwelijk :
1. Joanna Catharina ° 18.11.1807, x Van de Zande Carolus Josephus, meester – schrijnwerker (dit is de goede tak) die + 29.6.1872
2. Maria Catharina, ° 6.3.1809, x 4.1.1845 Robberechts, landbouwer te Kapelle-op-den-Bos en verdwijnt uit Meise
3. Charles, ° 5.11.1810, bakker, + 21.12.1831 “ten huize van zijn moeder” 4. Emmanuel Franciscus, onze schrijver
5. Judocus Bernardus, ° 18.9.1814, bakker en gemeenteraadslid sedert 1848, + 18.9.1851 en laat 4 kinderen na : Josephus ° 30.7.1844, Maria Elisabeth ° 22.3.1846, Petrus 27.3.1848, Emmanuel 17.3.1850.
Te Meise waren dus mogelijk als nabastaanden van onze schrijver op het ogenblik van zijn overlijden :
a) de kinderen van zijn  overleden halfzuster Cornelia
b) zijn zuster Joanna Catharina met haar kinderen, waarvan de oudste in leven de stichter is der jaargetijden Emmanuel Van de £Zande, die tevens petekind en naamgenoot is van de schrijver.  Inderdaad is deze opgetekend als peter in de doopakte van 1.8.1843, met de titel van superior van het Klein Seminarie in Hoogstraten.  Niet aanwezig zijnde
te Meise op dat ogenblik – het huidig ritje Hoogstraten – Meise was toen een hele expeditie – werd hij vervangen (zoals in de doopakte formeel verklaard wordt – door lappeter Stephaan Van de Zande, zijn half – oom, waarvan hoger sprake)
c) de kinderen van zijn  overleden broeder Judocus – Bernard
Hoe was de samenstelling van het gezin dat verbleef in het vaderlijk huis van onze priester ?
Zijn moeder bleef in leven tot 1861, stond te boek als rentenierster en woonde in wijk A nr. 33 naast de pastorij.
Volgens het eerste bevolkingsregister gaande van 1847 tot 1856 vinden wij bij haar :
Haar zoon Judocus – Bernardus die stierf in 1851, haar schoondochter Robberechts Marie Elisabeth die stierf 18.2.1852, 30 jaar oud en met een tussenpoos van enkele maanden haar echtgenoot volgt in het graf.  De vier kinderen van de overleden echtgenoten staan ingeschreven bij hun grootmoeder, de moeder van de priester.
In het bevolkingsregister 1857 -1866 vinden wij voor dezelfde woning : Huysegoms Elizabeth weduwe De Vidts Gerard, moeder van de priester + 12.1.1861, De Vidts Joanna Catharina, haar dochter, volle zuster van de priester, 4 kinderen van dit gezin, neven en nichten van de priester, waaronder stichter Emmanuel.
Elisabeth en Pieter De Vidts, wezen van Judocus Bernardus, nicht en neef van de priester; Josephus heeft reeds de vrijheid gekozen en zal later aan lager wal geraken; van Emmanuel op dit ogenblik geen spoor, doch hij zal later de voetstappen drukken van Josephus, zoals trouwens Pieter.
Het bevolkingsregister 1866 – 1880 geeft steeds voor hetzelfde huis :
De Vidts Joanna Catharina, zuster van de priester;
Van de Zande Carolus Josephus, haar man, zwager van de priester, komt voor deze te overlijden op 29.6.1872.
Hun 3 nog in leven zijnde kinderen , waarvan Emmanuel, de stichter, de oudste is en de enige man.
Van de weeskinderen De Vidts is er geen spoor meer.  Inderdaad zijn De Vidts Elisabeth en De Vidts Pierre in december 1964 overgeschreven naar Brussel, doch blijken later hun onderstandsdomicilie te Meise bhouden te hebben, wat doet veronderstellen dat zij in een wezenhuis opgenomen werden.
Onder deze omstandigheden is het als vast staand te beschouwen dat, toen onze schrijver einde augustus 1872 overleed, zijn nalatenschap nbeheerd werd door zijn neef en petekind Emmanuel Van de Zande en dat in die richting het verloren ha ndschrift moet gezocht worden.
Wat is er met Emmanuel Van de Zande, zijn moeder en zijn twee zusters gebeurd ?  Zij hebben Meise verlaten en hiermede verdween de naam De Vidts uit Meise.
Een der dochters Maria Catharina Van de Zande wordt overgeschreven naar St.-Gillis Brussel op 12.5.1875.
De moeder, zuster van de priester en laatste alhier met die naam, gaat met haar dochter Anna Maria naar St.-Jans Molenbeek op 10.8.1877; Anna Maria was toen 30 jaar oude, ogenschijnlijk ongehuwd en dit is ze wellicht gebleven.  Ten slotte emmanuel Van de Zande, vermoedelijk houder van het handschrift, gaat eveneens naar St.-Jans Molenbeek op 20.7.1880, wellicht zijn moeder en zuster vervoegend.
Daarna is men hun spoor bijster; getracht zal worden iets meer te vernemen op het gemeentebestuur van St.-Jans Molenbeek; Emman uel Van de Zande was toen 37 jaar en praktisch zeker vrijgezel.
Nog een klein lichtpunt : alhoewel voor goed uit Meise weg (het ouderlijk huis werd ingenomen door de kostersfamilie Joos) werd toch niet alle contact verbroken : Maria Catharina Van de Zande, hoger vermeld, ° 4.10.1851, op 12.5.1875 naar St.-Gilles gegaan, is niet ongehuwd gebleven.  Als weduwe Van Ghiest Gustave + 8.1.1920 heeft zij een legaat van Fr 6.000 gemaakt aan het toenmalig Weldadigheidsbureel van Meise; wellicht geeft dit nog enige aanduiding ?
Hier eindigt de inventaris van wat hier te Meise of zonder te veel moeite elders tot nog toe is kunnen vernomen worden en in verband gebracht met het verloren handschrift.
Met dank zou alle bijkomende aanduiding in ontvangst genomen worden en alle verdere medewerking ter zake van harte begroet.

04-09-2013 om 08:59 geschreven door Jef De Cuyper