ALEXANDER WEISSINK
KAIRO Het was feest toen de waterleiding twee maanden geleden eindelijk was aangelegd. Voor het eerst waren alle huizen in het boerendorp Al-Barada in het gouverneraat Qalyubeiya ten noorden van Kairo aangesloten op stromend water. Nooit meer hoefden de vrouwen water te halen bij de tankwagen die dagelijks het gehucht binnenreed. Plotseling kwam schoon water uit de kraan, vertelt Yasser, een onderwijzer van de buurtschool. De ongekende vooruitgang in het stoffige dorpje met vijftigduizend inwoners werd uitbundig gevierd. Totdat de mensen opeens ziek werden. Het drinkwater bleek vervuild met rioleringswater.
Meer dan duizend inwoners zijn nu besmet met tyfus, een bacteriele ziekte die veelal verspreid wordt door het drinken van verontreinigd water. De regionale ziekenhuizen liggen vol met patienten die angstvallig in quarantaine worden gehouden. Die waterleiding heeft niets dan ellende gebracht, aldus Yasser.Het gebrek aan veilig drinkwater en sanitatie is een van de meest dringende problemen in Egypte, meldt het jaarlijkse rapport van de ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties (UNDP). Er is sprake van een sluimerende noodsitutatie.
Naar schatting 17.000 Egyptische kinderen sterven elk jaar vanwege diarree en uitdroging als gevolg van besmet water. In de steden is weliswaar 82% van de huishoudens aangesloten op de riolering, maar daarbuiten is dat slechts bij 24% het geval. De Wereldbank en andere internationale donoren verstrekken honderden miljoenen euros om de hoognodige watervoorzieningen uit te breiden, maar ondertusen bezwijkt de bestaande infrastructuur aan overbelasting.
De tankwagens - zowel van het leger als van islamitische welzijnsorganisaties - zijn weer terug in de onverharde hoofdstraat van Al-Barada. Tientallen vrouwen verdringen elkaar in de modder om hun jerrycans, emmers en stalen potten met drinkwater gevuld te krijgen. Een tot aan de rand gevulde container wordt van het hoofd van een vrouw gestoten. Een scheldpartij breekt uit. Het is mensonterend. Ik heb me al twee weken niet gewassen , zegt Yasser. Ook niet met grondwater, want niemand vertrouwt het nog.
Hoe het heeft kunnen gebeuren is nog niet helemaal duidelijk. Volgens Gamal Yehi, de advocaat die de belangen van de dorpsbewoners behartigt, is het een typisch gevolg van de corruptie die het hele land teistert. Goede plannen worden slecht uitgevoerd met goedkope materialen door onbetrouwbare aannemers en een incompetente overheid. Ze verdelen het geld onderling over de rug van het volk, zegt hij tijdens een ontmoeting in een achterafstraatje buiten het zicht van de politie die hem heeft verboden met de pers te praten.
Dat het grondwater in Al-Barada verontreinigd is, mag geen wonder heten. De drainagekanalen die afvalwater naar de Nijl moeten afvoeren zitten hopeloos verstopt met vuilnis dat er door de dorpelingen achteloos wordt ingestort. Het water is veranderd in een stinkende zwarte drap.
Elders in Egypte is het niet veel anders. Ook de Nijl, die voorziet in ruim 85% van s lands watervoorziening, is ernstig verontreinigd. Jaarlijks verdwijnt 550 miljoen kubieke meter industrieel afvalwater in de rivier waar Egypte haar bestaan aan dankt. Daarnaast loopt 2,5 miljard kubieke meter drainagewater van de landbouw vervuilt met chemische pesticiden en kunstmest in de Nijl. Hoeveel onverwerkt rioleringswater in de levensader terechtkomt is niet bekend.
Bij gebrek aan alternatief drinkt bijna 40% van de Egyptische bevolking verontreinigd water, zo blijkt uit een recente studie van het Nationale Onderzoekscentrum. Dat verklaart mede waarom Egypte wereldwijd een van de hoogste percentages nieraandoeningen kent, aldus het rapport.Egypte is een geschenk van de Nijl, zou de Griekse geschiedscrijver Herodotus ooit gezegd hebben, maar water is in Egypte een schaars goed geworden. Door de groeiende bevolking - momenteel 80 miljoen inwoners en naar verwachting 120 miljoen in 2050 - overtreft de vraag het aanbod is steeds ernstiger mate. Nu al is er slechts 860 kubieke meter water beschikbaar per hoofd van de bevolking per jaar, aanzienlijk lager dan de internationaal gehanteerde waterarmoedegrens van 1000 kubieke meter. Onlangs waarschuwde de regering dat het verder zal dalen tot 582 kubieke meter in 2017.
Aangezien de Nijl nu al niet meer aan de behoefte kan voldoen, is Kairo erop gebrand dat de toevoer vanuit de bovenstroomse landen onaangetast blijft. Een verdrag tussen Egypte en Sudan uit 1959 bepaalt dat Egypte jaarlijks recht heeft op 55,5 miljard kubieke meter. Al dat water wordt bijna tot de laatste druppel gebruikt en hergebruikt. Slechts een fractie stroomt de Middellandse Zee in om te voorkomen dat de rivier in het noorden verzilt.
Daarom voelt Kairo zich bedreigd wanneer de zuidelijk gelegen landen, met name Ethiopie vanwaar 85% van het Nijlwater uiteindelijk Egypte binnenstroomt, meer water willen gebruiken voor eigen doeleinden. Het aftappen van Nijlwater ten nadele van Egypte zou volgens de vroegere president Anwar Sadat zelfs beschouwd worden als een regelrechte oorlogsverklaring. Dat dreigement is door president Hosni Mubarak sinds 1981 aan de macht - nooit meer expliciet uitgesproken, maar de verhoudingen tussen Egypte en Sudan enerzijds en de bovenstroomse landen anderzijds zijn onlangs weer sterk verslechterd.
Opnieuw liepen de onderhandelingen in het kader van het mede door Nederland gesteunde Nile Basin Initiative onlangs vast op onenigheid. Het overleg werd in 1999 gestart om de rivier gemeenschappelijk te ontwikkelen en vrede en veiligheid in de regio te waarborgen, zo staat in de beginselverklaring. Maar de laatste sessie vorige maand in Alexandrie liep uit op een scherpe woordenwisseling. Het maakt niet uit wat zij vinden, alleen onze mening telt, zei de Egyptische minister voor water en irrigatie naderhand. De gespreksronde wordt over vijf maanden voortgezet wanneer de gemoederen wat zijn bedaard.
Terwijl Kairo het oude quotum onaangetast wil houden en liefst meer water opeist, willen de zuidelijke gelegen landen juist af van een Brits koloniale bepaling uit 1929 die Egypte een vetorecht geeft over grootschalig gebruik van Nijlwater in bovenstroomse gebieden. Kairo maakt bijvoorbeeld bezwaar tegen de bouw van hydro-elektische dammen voor het opwekken van waterkracht en de aanleg van irrigatiekanalen voor grootscheepse landbouw.
Ondanks de watercrisis, is de Egyptische bevolking bepaald niet spaarzaam met het beschikbare water. Door verspilling gaat een grote hoeveelheid water verloren, volgens de Wereldbank het gevolg van een te lage prijs die op water wordt geheven. Egyptenaren moeten veel zuiniger met hun water omgaan, zo waarschuwde Catarina de Albuquerque, een door de VN aangestelde afgezant, twee maanden geleden tijdens een bezoek.
Het meeste water wordt echter gebruikt in de landbouw. Door inefficiente irrigatiesystemen gaat bijna 85% van de waterconsumptie op aan de bevloeiing van gewassen. En zelfs dat is niet genoeg. Door de ongelijke verdeling van het water zien veel boeren zich genoodzaakt onverwerkt rioleringswater af te tappen voor hun gewassen. De minister van landbouw heeft daarom afgelopen week aangekondigd alle groente en fruit te vernietigen die met rioolwater is geteeld.Ik kan niet anders, zegt Shabaan Said in het boerengehucht Al-Gomhureiya in de Fayoum ten zuidwesten van Kairo. Leidingwater komt hier niet en het opgepompte grondwater is ernstig verontreinigd. Net als veel dorpsgenoten heeft de 55-jarige maisboer een nieraandoening. Zelfs de dieren drinken het water hier niet meer. Een islamitische welzijnsorganisatie heeft daarom vorig jaar een kleine waterzuiveringsinstallatie aan de rand van het dorp neergezet. Elke dag zetten vrijwilligers de kraan twee uur lang open zodat de inwoners water kunnen halen. Zoveel water heeft dit land en dan komen we toch bijna om van de dorst, zegt Shabaan. Dat is toch onbegrijpelijk?
Egypte verbruikte afgelopen jaar 64 miljard kubieke meter water. Volgens het Nationale Onderzoekscentrum zal het land in 2017 ruim 86 miljard kubieke meter water nodig hebben, maar slechts over 71.4 miljard kubieke meter beschikken. Een verdrag tussen Egypte en Soedan uit 1959 bepaalt dat Egypte 55,5 miljard kubieke meter Nijlwater mag gebruiken. Nu voorziet de Nijl in ruim 85% van de nationale behoefte. In 2017 zal dit zijn gedaald tot 80,5%. Het ministerie van water en irrigatie ziet de oplossing voor de toenemende waterschaarste in het tegengaan van verspilling, meer onttrekking van bronwater en het gebruik van ontziltingsinstallaties. Darnaast propageert het een betere opvang van regenwater in de bovenstroomse landen zodat de Nijl meer water kan aandragen. De landen die in het Nile Basin Initiative zijn verenigd zijn Egypte, Soedan, Ethiopie, Oeganda, Kenia, Tanzania, Burundi, Rwanda, en de Democratische Republiek Congo.
