Na Achterbroek trekken wij nu naar de meest noorderlijke wijk van Kalmthout : Nieuwmoer.
Het aloude fossiele dal van Nieuwmoer vertrekt aan de Boterbergen en loopt ten zuiden van de Zilveren hoek en zo ten zuiden van Nieuwmoer-dorp. Het is een uitgeschuurd ijstijddal. Het wordt tijdens de laatste ijstijd op meerdere plaatsen geëgaliseerd en opgevuld met dekzanden uit het noorden. De noorderwind voert deze aan vanuit een teruggetrokken uitgedroogde noordzee. In de oude vallei blijven wel meerdere afvoerloze depressies of kommen bestaan : Marijnenvennen en Maatjes. Ten noorden van deze kommen vormen de dekzanden gebochelde vlakten, zoals ondermeer de Venetiaanse Heide. In het tardi-glaciaal gaan plaatselijke verstuivingen meer geprononceerde zandruggen vormen . De Blijdenberg, aan de rand van de zandvlakte en de depressies, vormt zo een verhevenheid. Afvoerloze kommen zoals de Maatjes en de Marijnenvennen, zandvlakten zoals de Venetiaanse Heide en zandruggen zoals de Blijdenberg : we kunnen geen betere synthese maken van het Nieuwmoerse landschap. In de kommen treft men reeds zeer ondiep in de ondergrond de ondoordringbare kleilagen van de Kempen aan (zie Kalmthoutse broodjes nr. 2 : Geboren uit het schuim van de Noordzee). De stijging van het zeewaterpeil na de ijstijden, maar ook de moeilijke afvoer van het oppervlaktewater door de kleilaag van de Kempen en de afvoerloze kommen hebben in Maatjes en Marijnenvennen aanleiding gegeven tot veenvorming : eerst laagveen in de kommen, later hoogveen er rondom (zie Kalmthoutse broodjes nr.12. : Over klotten, peperkoeken en kattepoten.) Dit laag- en hoogveen vormt de matrijs voor de "Nieuwen Moeren". En wanneer de turflagen in De Nol en het meer westelijk deel van Kalmthout uitgeput geraken zullen in de late middeleeuwen de Marijnenvennen en de Maatjes vanuit " Nieuwen Moeren" in Kalmthout de rol van turfleverancier overnemen.Vanuit Nieuwmoer wordt de turf via de Roosendaalse vaart naar de turfbeurs van Roosendaal afgevoerd. Deze turfvaart is vandaag nog uitdrukkelijk aanwezig in de waterhuishouding van Nieuwmoer. Semi - mede door de mens ontstane - waterlopen, zoals de Broekloop, de Marijnenloop en de Groesbeek, komen in de Roosendaalse vaart terecht, die het aangevoerde water verder meeneemt naar Nederland. Na de ontvening worden heel wat van de gronden door drainering in vruchtbare landbouwgronden omgetoverd. Nieuwmoer vormt vandaag trouwens, met Achterbroek,één van onze meest landelijke wijken.
Wie eens de moeite neemt een bezoek te brengen aan de Nederlandse musea van Oosterhout en Oudenbosch komt er oog in oog te staan met de + 9000 silexen, opgedolven in de Maatjes rond Nieuwmoer : getuigen van een Nieuwmoerse prehistorie met " bekstekers ", " schrobbers ", vuurstenen en noem maar op, die teruggaan naar meer dan 10.000 jaar geleden. De zwervende primitieve mens leeft ook rond de Nieuwmoerse Maatjes van visvangst, jacht, pluk en honingroof. We moeten wachten tot de 13-de/14-de eeuw voordat de "nederzettingsmens"zich ook rond de moerassen van Nieuwmoer vast gaat vestigen.Onder de dynamiek van de paters van Tongerlo worden te Nieuwmoer twee abdijhoeven opgericht. Eerst, in de pastorijdreef, de "Hoeve aan de Heye" of de Voorste hoeve en nadien, aan de andere kant van de Essense steenweg, de "Pastorijhoeve" of de Achterste hoeve. Het is nochtans de economisch rendabele turfstekerij die finaal "het turfstekersdorp" Nieuwmoer zal doen ontstaan. De Kalmthoutse heemkundige reus "Jaan de turfsteker" is niet voor niets een Nieuwmoerenaar. En waar de turf in de vallei van de Kleine Aa en zelfs ook nog in De Nol, nog in zekere mate voor plaatselijk gebruik is aangewend, gaan de Paters van Tongerlo in de 14-de eeuw de "Nieuwe moeren" volledig industrieel exploiteren. Daarvoor trekken zij moerkooplieden aan uit de Antwerpse metropool. Deze brengen in hun kielzog avontuurlijke turfstekers (de dappersten onder de dapperen) mee, aangeland vanuit verschillende regio's, zelfs vanuit het diepe West-Vlaanderen en die van het turfsteken heel wat kaas hebben gegeten. Zij zijn zich gaan vestigen op "den Blijdenberg", die zich uitstrekt rond de huidige dorpsstraat, de Essense steenweg, de Holle weg, de Jos Thilborghsstraat... .Ze gaan er oorspronkelijk wonen op de Kijfhoek, ongeveer waar nu de kerk staat, in zelf gebouwde houten of lemen hutten met rieten daken. In de verte zien ze dan op mistige dagen over de donkere Maatjes " witte madammen " zweven. Gelukkig is er de dorpstoeverlaat Jaan de Turfsteker om in menig huisje ouders en kinderen gerust te stellen, terwijl in de Maatjes zelf snoek en steur, otter en haas en kievit en grutto hun vierkantige polovieren vegen aan deze vermeende Nieuwmoerse heksen. De sporen van de turfstekerij zijn vandaag in Nieuwmoer nog talrijk terug te vinden. Zo is er uiteraard, zoals reeds gezegd, nog de Roosendaalse vaart. Wanneer het hard heeft geregend en U steekt ze in de Blikstraat of aan de Bosweg over, dan ontdekt U er nog steeds bruin klotwater in. Het gaat om water uit de Maatjes waar nog steeds veen aanwezig is. Maar niet alleen naar Roosendaal wordt er turf afgevoerd, ook dwars door de Maatjes loopt er oorspronkelijk een turfvaart naar Breda : de Ijzermolenvaart. Vele straten van vandaag zijn daarbij oorspronkelijke kanaaltjes die de turfvelden met de Roosendaalse vaart moesten verbinden of in de zomer water aanvoeren om er de diepgang te behouden : zo de Lepelstraat, de Jérome Beckersstraat, de Maatjesstraat. In de Roosendaalse vaart lagen dan ook heel wat stijgers om de vele vletten vanuit deze kanaaltjes te laten aanmeren. De naamgeving Venetië zou een gevolg zijn van deze kanaaltjes en stijgers. Alhoewel, er is nog een andere uitleg. En een strikt Nieuwmoerse deze maal. Toen in de Belle-époque de heer van Mariënville, een "bourgeois-gentilhomme" uit de grootstad, die op Nieuwmoer zijn buitenverblijf heeft, met zijn dochtertje gaat wandelen, horen onze Nieuwmoerenaren, als het kindje op de Venetiaanse heide wat te ver van hem wegloopt, hem steeds weer roepen "venez ici, venez ici, venez ici". Dat hadden de Franckensen en de Arnoutsen al heel vlug begrepen : "venetië"! Sinds die tijd spreken we op Nieuwmoer van de Venetiaanse heide.
- Poëzie + -
De Venetiaanse Heide (Jan Caluwaerts - 2000)
Hoog boven de Venetiaanse heide rijst,
stap voor stap en vol van welbehagen
de zomerzon van betere dagen.
Door 't groene lover heen van bos en hei
strooit ze mateloos haar vreugdestralen
en ontlokt aan beemd en wei geluiden :
't Ritselen van knaagdieren dichtbij,
't sijpelen van water in d'oude vaart
en heel ver weg lokroepen van vogels.
Maar bovenal door 't spel bevangen
rondom 't gerenoveerde hoeveke,
kinderen met kreten als gezangen.
Zo bloeit er op die hei verwondering,
zo groeit er diep in mij bewondering,
't spiegelbeeld van 't aangename leven.
- actua + -
- Nog tot 27 juni e.k. organiseert burgemeester Lucas Jacobs en zijn gemeentebestuur in samenwerking met PAT (Pleegouders Actie Tsjernobyl) in de gangen van het Kalmthoutse gemeentehuis een tentoonstelling over 20 jaar Tsjernobyl.
- Awdoe + : -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje " 19. Nieuwmoers kerkje spitse toren" en vergeet het niet door onderaan het blog telkens op de linkse rode pijl te klikken roept U de vorige cursiefjes in chronologische volgorde op.
29-05-2006 om 17:34
geschreven door Jan Caluwaerts
|
