Keizerlijk Meise Sib, de orde van de autochtone Meisenaars, verzamelt alles over het historische Meise
13-04-2011
246 P.v.Br. XV
246 De parochie in handen van de heer, nadien van Grimbergen
De geschiedenis vande parochie Meise voor de 11de eeuw is onbegonnen werk. Alle gegevens ontbreken voor de 12de eeuw. Van vicuskerk werd ze ongetwijfeld een eigenkerk in handen van de plaatselijke heren van het hof te Meise, de milites de Mensce die op hun beurt leenheren geworden zijn van de heren van Grimbergen in de 11de eeuw. De eerste kerk was voorzeker een houten gebouw, in de 10de 11de eeuw vervangen door een stenen. De oudste vermelding van Meise is van rond 1110, in de veel besproken brief van bisschop Odo van Kamerijk, die Meise het hoofd van Strombeek en Grimbergen noemt. Tot 1132 bleef Meise de moederparochie. Oppem en St.-Brixius-Rode bleven steeds onder Meise. Van het begin van de 13de eeuw stond heel de parochie Meise onder het patronaat van de abdij van Grimbergen. Dit was het gevolg van de rivaliteit tussen de hertogen en de Berthouts die dankbaar gebruik maakten van de invloed van de abdij. Meise verloor zo zijn bevoorrechte plaats van moederparochie van het Land van Grimbergen. Voortaan zou zij slechts een onderdeel zijn
Meise is een vicus-kerk, niettegenstaande in de nabijheid van de kerk een oud dorpskasteel is gelegen. De moederparochie Sint Martinus die een enorm complex was : vijftal dochterkerken ( Grimbergen, Strombeek, Beigem, Humbeek, Nieuwenrode). De dorpsdries doet door zijn vorm en afmetingen denken aan een vicuskerk. De Sint-Elooikapel op de Hasselberg ligt op de grens van 3 gemeenten en nabij het knooppunt van wegen van de hele streek. Dergelijke kapellen zijn de oudste bidplaatsen van de streek en doen denken aan de doortocht van missionarissen. Zij werden nooit verheven tot parochiekerk door hun verre ligging van de dorpskom. De eerste kerstening van Meise zou aan de St.-Elooikapel toegeschreven kunnen worden. De geschiedenis vande parochie Meise voor de 11de eeuw is onbegonnen werk. Alle gegevens ontbreken voor de 12de eeuw. Van vicuskerk werd ze ongetwijfeld een eigenkerk in handen van de plaatselijke heren van het hof te Meise, de milites de Mensce die op hun beurt leenheren geworden zijn van de heren van Grimbergen in de 11de eeuw. De eerste kerk was voorzeker een houten gebouw, in de 10de 11de eeuw vervangen door een stenen. De oudste vermelding van Meise is van rond 1110, in de veel besproken brief van bisschop Odo van Kamerijk, die Meise het hoofd van Strombeek en Grimbergen noemt. Tot 1132 bleef Meise de moederparochie. Oppem en St.-Brixius-Rode bleven steeds onder Meise.
Conclusie : Evolutie van het dorpsbeeld en de dorpsstructuur. Voortgaande op deze elementen menen wij een voor-Frankische dorpsvorming te mogen voorop zetten. De dorpsvorm, de kouters, het wegennet en de bodemindeling te Meise-dorp wijzen in die richting. Dit deel is van ouds een belangrijke nederzetting. Sinds de Frankische landname bleef de bijzonderste kern rond de dorpskom gevestigd. Het hof te Meise is er de kern van. Daarrond lagen als oude kernen : Amelgem, Oppem, Sigengem en Eversem. De eerste uitbreiding geschiedde langs de Hasseltberg. De mansionarii verdeelden onder elkaar de culturae, gebruikten in de gemeente de weiden en beemden langs de Molenbeek en de heiden en bossen tot aan de Bouchtweg. Geleidelijk bewerkten ze het braakliggend land en omvormden het tot velden, in de 9de en 10de eeuw. In de 12de en 13de eeuw begon een nieuwe periode van ontginning. Eerst veel later werden de donken en bossen ten Noorden van Nieuwenrode ontgonnen. De vele beekjes getuigen van de grote afwateringswerken, die dienden ondernomen te worden.
Bodemontwikkeling en veldenverdeling. In de kadasterkaarten van Meise onderscheidt men 2 goed afgebakende agrarische delen : 1. Meise tot aan de Bouchoutweg 2. Meise boven de Bouchoutweg Het oude Meise kan eveneens in 2 delen gescheiden worden : 1. Meise-dorp sekties G, F en deel van E 1.1. oude kouters : Wouwer (groten en kleine) tussen de Vosstraat en de Amelgemweg van mekaar gescheiden door de Mankevosweg met elk hun eigen kouterweg Hasselberg met aansluitend Lindekouter Molenkouter Sighengem (tussen Molenkouter en Limbos) enige ingaheimnaam onder Meise Boucht Eversem Limbos 1.2. velden Groot en Klein Beverenveld, Winkelveld, Bouchout en Kasteelveld, Biestveld 1.3. weiden en broeken langs de Amelgembeek, bossen (Oude bos, Lager Bos, St.-Martensbos, Karenberg, Limbos) en heiden (Grote heide, Rodense heide en het Eysel. Zo zijn de drie hoofdbestanddelen van een oud frankisch dorp uit de gallo-romeinse tijd vertegenwoordigd. 2. Sekties E en D Andere indeling van de velden dan Meise-dorp : lange en smalle percelen. Overgang Meise-dorp en de rodestreek. Diepe inham in Wolvertem : Winkelveld en Schrieckkouter. Voorveld en Middelveld. Centrum : St.-Brixius-Rode. Dit complex dateert uit de 9de en 10de eeuw. Steunpunt en vertrekpunt van de Rode- en bosstreek : Borchtveld met het hof te Rode, een oude versterkte motte omgeven door water(traditioneel dubbeltype) . Het werd waarschijnlijk gebouwd door de Grimbergen-Aas in de 13de eeuw met ontginning van gans het gewest. Oudst : Dagwanden en de Grote Pedeheide. Bos met 12de eeuwse Nieuwenrode als centrum : Wolvenbos, Kinderbos, Adriaenbos, Elsbos, Beukenbos, Zuurbos donken en heiden : Bekedonk, Hoksdonk, Schirek, Heide, Spinaart Hier scheiden de moederparochie Meise en Zemst : samen gans het gewest tussen Zenne en Rupel.
De dorpskom van Meise vormt een apart geval. Gelet op zijn grote afmetingen menen wij er uit te mogen afleiden dat wij hier te doen hebben met een reeds ten tijde van de Franken voorname dorpsaanleg. Het zou geen markagemeenschap zijn (zoals in Wolvertem) want de gemene beemden ontbreken, maar een geleide uitbouw. De aanwezigheid van een sterk gezag van het nabij gelegen hof te Meise. Dit wordt nog bevestigd door het bij de dries horende noord-oostelijk komplex, dat de vorm van een volmaakt vierkant vertoont. Nergens in Brabant vonden wij zulk komplex. Het wordt afgebakend door lijnrechte wegels die de sektiegrenzen uitmaken. Dit vierkant wordt in twee gesneden door de Limbosweg. De parcellaire verdeling rondom de dries en het aanpalend vierkant vertoont een zeer regelmatige indeling. Dit alles wijst op een planmatige aanleg, die alleen later voorkomt bij de aanleg van nieuwe vrijheden in de 13de eeuw, zoals te Merchtem, Asse, landen enz. In de gewone dorpen komt dit niet voor. De wegels die het vierkant omzomen doen hier denken aan de wallen, maar deze hebben we te Meise nooit gekend, althans niet sinds de 13de eeuw en Meise is nooit een vrijheid geweest.(kaart pag. 89) Zou het absurd zijn een verband te leggen tussen de etymologie van Meise mansus, mansio, huis, hof, - uit het laat latijn ende aanleg van dit vierkanten komplex ? Wij zouden kunnen te doen hebben met een gallo-Romeins diverticulum. Een ander belangrijk litteken is het vertrekpunt in de noordelijke hoek van al de wegen van Meise. Rechts van de oude Brusselbaan, niet ver van het vierkant, hebben wij de zeer oude veldnaam hebben hebben, Steenberg, die wel eens gallo-Romeins materiaal naar voor kan brengen. Meise zou dus een voorbeeld kunnen zijn van een Romeinse kadasterindeling. Opgravingen in deze sektor zouden dit kunnen bevestigen. De dorpskom van Meise zou haar verklaring kunnen vinden in deze veronderstelling. Dan kunnen wij ze best vergelijken met Kester op de Romeinsn baan Bavacum Asse, dat eveneens verlegd werd na de gallo-Romeinse periode, waardoor aan de oude rechte weg een omleiding doorheen het huidige dorp werd gegeven. Dit is o.i. ook het geval voor de huidige weg doorheen Meise dorp die aan de Sint-Elooikapel weerom de oude diverticulum vervoegt. Meise zou een typisch voorbeeld zijn van de verschuiving en de ontwikkeling van oude dorpskommen.
Het wegennet. Volgens het Parochiewezen in Brabant liepen er oude, voorname wegen door Meise. 1. Lakenhinde : Schaarbeek (Zenne) naaar Meise-dorp 2. Vosstraat of Vos-Marke-Kerremansstraat KP nr.2015 van 1734 de baene van Assche naer Mechelen (gallo-Romeins diverculum) 3. Asse-Kobbegem over Ossel-Amelgem tot Meise-dorp 4. Asse Brussegem Oppem Hasseltbertg Rodes Kapelleop den Bos In de publicatie zijn ook oude kaarten afgedrukt waarop het tracé terug te vinden is. In het landschap kunnen we nu nog deze wegen volgen.
Meise behoort tot die reeks moederparochies, die St.-Martinus als patroon hebben, zoals Asse, Aalst, Lennik, Halle en Overijse, die alle dezelfde kentrekken vertonen van omvang, van ouderdom en teruggaan tot de oude vici. Meise telde niet minder dan zes afhankelijkheden van verschillend type. Voorzeker heeft hier de geografische constellatie een grote rol gespeeld. Ten voordele van haar ouderdom pleiten : 1. De moederparochie zelf 2. De uitgestrektheid (de grootste van West-Brabant) 3. De grotere oppervlakte van de parochie dan deze van de gemeente 4. De parochiepatroon Deze gegevens leiden alle naar wat wij zouden kunnen noemen, een missieparochie, die waarschijnlijk reeds bestond op het einde van de 7de of begin 8ste eeuw
De verdeling van de cijnsen is nog zonderlinger. In het oudste deel van het dorp, d.i. te Meise-dorp en het vroegst ontgonnen deel van Rode hieven de Nassaus later alleen cijns. In het jongst ontgonnen deel van Rode, nabij Nieuwenrode, werd de cijns gedeeld door de twee takken van de Berthouts. Het was de twee herencijns. De drie herencijns werd gedeeld met de heren van Boechout. In de vier herencijns deelden ook de heren van het hof te Meise. Ten slotte was er een zeven herencijns, waarin benevens de vier heren nog deelden de bezitters van het Hof ten Brande in de uiterste hoek van Meise, de Heetveldes en de heren van Wolvertem-Imde.
Ingevolge de verbrokkeling van het patrimonium van de Berthouts sinds de XIIde eeuw verkreeg Meise een van de zonderlingste feodale toestanden die wij in West-Brabant kennen. Dit komt vooral tot uitdrukking in de verdeling van de schepenbank en haar rechtsgebied. Het strafrecht werd er verdeeld voor 2/6 onder de oudste tak van de Berthouts, de Grimbergen-Nassau en voor 2/6 onder de jongste tak, de Grimbergen-Bergues. Het 5de deel hoorde aan de plaatselijkde ridders de Menza en het laatste 6de aan de heren van Boechout. Deze verdeling dagtekent ongetwijfeldvan rond 1160 1197, toen het huis van Grimbergen werd gesplitst; Het deel van de ridders hoorde hen toe als vertegenwoordigers, villici, van de Berthouts en is zekerouder dan 1160 1197. Het deel van de de Crainhems werd door de hertogen opgeëist na de val van de Berthouts in 1156.
Het oude schepenzegel van Meise heeft dezelfde wapenstukken en kleuren als dit van de Berthouts. A.Wauters beweert dat de oudste vermelding van Boechout uit 1147 dagtekent, wanneer Adeloia, vidua venerabilis, aan de abdij van Grimbergen terra que Bochult cagnominata est schonk (A.G. Cartularium I, nr? 2 Oorspronkelijk stuk, nr. 2, cl. I); Wij betwijfelen echter zeer sterk of het Boechout onder Meise is dan wel Boechout bij Antwerpen. Uit dit alles blijkt dat Boechout een afzonderlijk deel van Meise vormde. Oude gravures uit 1606 en 1800 tonen ons hoe het kasteel eruit zag. Er is tevens een gravure van 1690 in het Kaartboek dat ons een afbeelding geeft van het kasteel van het dorp. Dit hof te Meise behoorde tot de voornaamste tak van de heren van Grimbergen. Het bij het hof horende leenhof was dienstplichtig voor één man te paard en had vijf achterlenen. Het hof te Nieuwenhove met 28 bunder hoorde in 1474 eveneens tot het leenhof van Meise (R.A., Leenhof van Brabant nr. 11 a° 1474). Dit hof was steeds het centrum van Meise, waar de schepenbank was gevestigd. Het hoorde in de 12de 13de eeuw aan de milites de Menza, een van de voornaamste riddergeslachten van de streek. Arnoud van Meise met zijn vrouw Gisela was een van de voornaamste vertegenwoordigers van het geslacht rond 1220 (A.G. Cartularium) DE de Immerzele van Lier volgden hen op rond de 14de eeuw en gaven hun naam aan het oude hof te Meise. Binnen het hof lag een motte, later geheten t Waterken of Berla, een deel van het hoofdleen. Mogen wij veronderstellen dat deze de plaats aanduidt van het oorspronkelijke hof, daar ze eveneens hoorde aan de oude tak van de heren van Grimbergen ? Door de ligging vlak naast het dorpscentrum getuigt deze motte voor haar oorspronkelijke samenhang met het dorp, in tegenstelling met het afgezonderde Boechout.
De grenzen van de parochie volgen ofwel natuurlijke afbakeningen ofwel feodale indelingen. In de uiterste hoek te Hoksdonk, waar nu het kanaal de grens uitmaakt, was het vroeger een bijloop van de Aabeek, die Kapelle op den Bos van Meise scheidde. De Aabeek liep tussen de moederparochie Zemst en Humbeek. Tussen Beigem en Meise loopt de oude weg van Asse over Meise-dorp, St.-Brixius-Rode, Eversem, Beigem en Humbeek. Tussen Grimbergen en Meise volgen wij gedeeltelijk de Molenbeek en domeingrenzen. Dit is eveneens het geval met Strombeek en Wemmel. Voor deze laatste is de Amelgembeek de grensscheiding. Wat betreft de grens tussen Ossel en Amelgem, hier is het duidelijk het domein met zijn veldencomplex dat voor de afbakening zorgde. Ook Oppem is een dergelijk geval. Het onderste deel van Wolvertem werd afgebakend door de dorpskouters. Het middendeel vooral de diepe inhamvan Meise tot onder de wallen van de Wolvertemse motte is een ontwikkelingsgebied, dat door zijn eigen parcellaire indeling één geheel heeft uitgemaakt, dat in zijn oude vorm bewaard bleef. Het laatste deel van de grens Wolvertem Meise werd getrokken langs de loop van de Birre- of Bosbeek. Zelden was het ons mogelijk op zulke klare wijze de parochiegrenzen en hun oorsprong te verklaren. Dat was alleen mogelijk door het zolang samen blijven van de moederparochie en haar afhankelijkheden. Naast de reeds genoemde afhankelijkheden telde de parochie nog volgende belangrijke gehuchten, nl. : Eversem, een oud domein en hof door de abdij Grimbergen overgenomen en uitgebouwd ; Limbos, een door de abdij gevormd hof; Hipsvoorde, een nieuw ontgonnen gebied uit de latere jaren; Hoksdonk, een deel van het oud donkengebied van Smal-Brabant, dat nog eeuwen niemands-streek bleef, gemeen aan de vele dorpen van deze streek (Breendonk, Ramsdonk)
Meise is wel het meest typische voorbeeld van een primitieve parochie. Ze omvat alle gekende typen van ontstaan van een parochie : Meise-dorp is een vicus-parochie; Amelgem een domein-parochie, waar kerk en hof nog eeuwen later onafscheidbaar met mekaar zijn verbonden; Oppem heeft een villakerkje als oorsprong, naar het voorbeeld van de meeste onzer parochiën, maar waar de parochie en het domein elk hun gang gingen; Sint-Brixius-Rode is een parochie, die ontstond uit één van de oudste rodes voor de 11de eeuw; Nieuwenrode groeide in de tweede periode van de bosontginningen, met dit eigenaardige, dat zij zich over twee dorpen zal uitstrekken; Hasselt is het type van de oude missiekapel op de grens van verscheidene dorpen.
Een ander kenteken van de moederparochie Meise is dat zij zolang de afhankelijkheden heeft samen gehouden, wanneer de andere moederparochieën uit het gewest reeds in de 12de en 13de eeuw de meeste dochterkerken verloren. Asse verloor haar vier afhankelijkheden reeds in de 12de eeuw, Zemst iets later.
De groei van de moederparochie Meise is eveneens het meest typische voorbeeld van de ontwikkeling van een gewest.
De gemeente Meise (1964) sluit met het ene uiteinde aan bij het West-Brabantse vruchtbaar en heuvelachtig landschap en dringt met het andere einde door tot diep in het vlakke en zandachtige Smal-Brabant te Hoksdonk over het kanaal van Willebroek. Het is een overgangsgemeente tussen de Brabantse kleistreek en de Antwerpse zandstreek. Historisch is deze overgang merkwaardig en kenschetst de ontwikkeling van de gemeente. Wij hebben er enerzijds het oude Meise in de uiterste benedenhoek met het aanpalende Amelgem, Oppem, Hasselt en Eversem en anderzijds de rodes of ontwikkelingsgebieden van Sint-Brixius-Rode, Nieuwenrode, Hipsvoorde en Hoksdonk. In deze volgorde kan men er duidelijk de opeenvolgende perioden volgen.
De oppervlakte bedroeg in 1686 nog 1281 bunder of 1645 hektaren in 1846. De parochie had een derde meer ruimte.
Meise, moederparochie van het land van Grimbergen. Het ontstaan van de moederparochie Meise is het best te vergelijken met de vestiging en de uitbreiding van een missiepost. Naast een centrale kern in het oudste en meest bevolkte gedeelte van de streek gevestigd, groeit en verspreidt de parochie zich tot waar natuurlijke hinderpalen de grenzen trekken of nabij gelegen moederparochiën, zoals Ossel en Zemst, elke verdere expansie beletten. De ganse primitieve uitgestrektheid van het land van Grimbergen telde slechts een viertal moederparochiën, namelijk Meise, Ossel, Wemmel en Zemst. Van de overige was er nog geen sprake. De meeste hunner ontstonden pas later, tussen de 9de en de 12de eeuw, ten gevolge van de algemene verbreiding van de villakerkjes. Meise als moederparochie omvatte dus heel de uitgestrektheid van de huidige gemeente (in 1964), een deel van Brussegem, d.z. Oppem en Amelgem, geheel Grimbergen en Strombeek. De patroonheilige St.-Martinus, de dorpsstructuur van de vicus, de grenzen en de bodemgesteldheid zijn zovele littekens, die daarvan getuigenis afleggen(12).
Op pag.85 van het parochiewezen van Brabant lezen we :
Meise behoort tot die reeks moederparochies, die St.-Martinus als patroon hebben, zoals Asse, Aalst, Lennik, Halle en Overijse, en die alle dezelfde kentrekken vertonen van omvang, van ouderdom en teruggaan tot de oude vici. Meise telde niet minder dan zes afhankelijkheden van verschillend type. Voorzeker heeft hier de geografische constellatie een grote rol gespeeld. Ten voordele van haar ouderdom pleiten, zoals reeds vermeld werd :
1. De moederparochie zelf, 2. De uitgestrektheid (de grootste van West Brabant) 2.1. De grotere oppervlakte van de parochie dan deze van de gemeente, 2.2. De parochiepatroon
Deze gegevens leiden alle naar wat wij zouden kunnen noemen, een missieparochie, die waarschijnlijk reeds bestond op het einde van de 7de of begin 8ste eeuw.
In Nieuwenrode door Spinnael H. staat op pag. 11 :
Een eerste missiekapel, toegewijd aan de H. Martinus van Tours, een geloofsverkondiger uit de 4de eeuw, breidde zich uit en werd de de kerk van een parochie die buiten Meise nog de hulpkapellen van Amelgem, Oppem, Oksdonk, Limbos en Eversem omvatte. Volgens bepaalde teksten zou Meise zelfs de moederkerk geweest zijn van Grimbergen en Strombeek (A.Wouters, Environs de Bruxelles II, bladz. 300, Jan Verbesselt, Par. II bl. 56).
In 1132 werd door het toedoen van de Berthouts het patronaat of begevenrecht van Meise overgedragen aan Grimbergen. Zo verloor Meise zijn bevoorrechte titel van moederparochie. Zo kwamen dan ook de tienden in handen van de Norbertijnen van Grimbergen en Ninove.
In deel II van deze reeks uit het archief van Berla, maar ook in de collectie van de bibliotheek van Meise worden de parochies Meise en Rode en Oppem beschreven. Bij Meise wordt Hasselt (Sint Elooi) afzonderlijk behandeld. Amelgem wordt eveneens afzonderlijk behandeld. In deel IV vinden we de parochies Wolvertem, Meuzegem, Imde en Rossem. Westrode ? Was geen parochie in de beschreven periode, dus niet vermeld.
Frans De Schouwer (73) uit Slozen (Meise) vond Simone Velthof (75) uit Oostende terug na heel wat zoekwerk. Simone kwam toen ze zeven jaar was, 68 jaar geleden, enkele maanden inwonen bij de grootmoeder Wis van de Koilen, die zelf moeder was van dertien kinderen. Zijn moeder Louisa baatte sinds 1932 het café Sportwereld -Bij de Coille uit,(nu tNeerhof). Hij woonde daar ook omdat mijn moeder als vroedvrouw dag en nacht op de baan was. Hij zat in Rossem in de derde kleuterklas en Simone zat in het tweede leerjaar bij de zusters in Rossem. De parochies Imde, Meuzegem en Rossem deden toen een wederdienst aan de kinderen van Oostende. Zo kwam Simone in Slozen terecht. In de winter van 1942-1943 kregen de inwoners van Wolvertem van Oostende gratis haringen aangeboden. Die waren meer dan welkom. Hoofdonderwijzer De Pauw uit Rossem en hoofdonderwijzer De Prins uit Imde lieten als wederdienst de kinderen van de vissers van Oostende bij gastgezinnen logeren. Door de zware oorlog, was er voedselschaarste in de steden. Op 13 novembe 2010 spraken Simone en Frans af in t Neerhof. Het was een prettig weerzien. En dat is voor herhaling vatbaar.
Het Schooltje Iets meer oostwaarts in de dorpskern van Rossem bevindt zich de voormalige lagere jongensschool, volgens de ingemetselde gedenkplaat , gebouwd in 1872 door bouwmeester Van Ysendijck. Het ommuurde bakstenen complex omvat aan de straatzijde de onderwijzerswoning met haaks erop de klassenvleugel. Zowel het tweelaagse dubbelhuis met zadeldak als de klaslokalen zijn opgetrokken in een sobere enigszins eclectisch geïnspireerde baksteenarchitectuur. Karakteristiek voor de symmetrische gevelopstanden zijn de lichtgetoogde vensteropeningen met T-vormig houten schrijnwerk, de overkragende dakranden op houten klossen en de niveaubelijnende brede muizentandfries. Een smallere fries vormt de bekroning van de hoge bakstenen muur die het gehele perceel aan de straatzijde afsluit Bron: Beschermingsdossier Rossem Agentschap Ruimte en Erfgoed 2009
De Pastorie Vrijstaande in oorsprong typische 18de eeuwse dorpspastorie (datumsteen 1767) gelegen te midden van een vrijwel vierkante volledig ommuurde tuin deels sier-en deels moestuin aan de straatzijde afgesloten met een lage bakstenen muur met pilasters en hekwerk (grondig gerestaureerd 1963). De in oorsprong 18de eeuwse pastorie werd na een brand in 1916 grondig gerestaureerd waarbij een lagere L-vormige achterbouw in historiserendebouwwijze werd toegevoegd aan het originele rechthoekige volume. Van deze verbouwing zijn plannen bewaard gebleven, het ontwerp is een ontwerp van architect Robert Crignier uit 1916. Het 18de eeuwse volume is een bakstenen constructie van twee bouwlagen onder zadeldak, bekroond met een klokkenruitertje. Voorgevel van drie venstertraveeën (witstenen steekboogvensters). Beide zijgevels met geveldriehoek zijn vrijstaand en spaarzaam doorbroken met grote en kleine steekboogvensters. De pastorie is opgetrokken in een parement van veldovensteen, de lediaanse kalkzandsteen van Balegem werd enkel toegepast voor de plint, de hoekkettingen, de steekboogvensters, de toegangspoort en de stellinggaten. Van het oorspronkelijk 18de eeuwse buitenschrijnwerk met kleinhoutverdeling en buitenluiken is jammer geen spoor meer, alles werd vervangen door smaakloze PVC ramen. De balklagen worden in de voorgevel aangegeven middels smeedijzeren ankers met knoop en schieter. Het 18de eeuwse interieur werd in 1916 ingrijpend getransformeerd, waarbij alle originele vloeren, binnenschrijnwerk en stucplafonds verloren zijn gegaan en vervangen werden door modernere uitvoeringen.De planindeling van het gelijkvloers en de eerste verdieping gaan wel terug tot de 18de eeuwse situatie. Alle 18de eeuwse stenen en plankenvloeren werden vernieuwd, alle stucplafonds werden uitgevoerd in een stijl anno 1900, alle binnendeuren zijn lijst-en paneeldeuren ca. 1900. Bouwhistorisch waardevol is de nog intact bewaarde 18de eeuwse overwelfde kelderverdieping van de pastorie. Vloeren in gebakken aarde. Originele bakstenen gepleisterde gewelven van het zgn. boheemse type met tussengeslagen gordelbogen. Fraaie keldergaten met afgeschuinde dagkanten , voorzien van smeedijzeren geerden.
De kerk Hoofdcomponent van het dorpsgezicht is de aan weerszijden door weiden geflankeerde en door een ommuurd kerkhof omringde Sint-Medardus-en Gildarduskerk. Behoudens de 17de eeuwse stoere Westertoren werd het bedehuis integraal in neogotische bouwtrant opgetrokken naar een ontwerp van bouwmeester G. Hansotte in 1874. In de sluitmuur van het hoogkoor bevindt zich nu nog een hardstenen inhuldigingdplakket. Het overwegend in baksteen opgetrokken driebeukige volume met pseudo-bsilicale opstand, pseudo-transept en een rechthoekig driezijdig gesloten koor met aanleunende sacristieën wordt aan de westzijde voorafgegaan door een vierledige klokketoren. Behoudens een begane grond in witte kalkzandsteen die teruggaat tot de late middeleeuwen is de toren van deze kerk bouwhistorisch bijzonder interessant. Het is met name een van de weinige vroeg 17de eeuwse kerktorens die in Brabant nog bewaard zijn gebleven. Kenmerkend voor de barokke allures van de toren zijn de witstenen cordonlijsten en vooral de rondbogige blindnissen en galmgaten. Een gelijkaardige dispositie treft men aan in de OLV kloosterkerk van Bellingen (Pepingen). Het toegangsportaal van de kerk is onmiskenbaar 18de eeuws van origine : een hardstenen segmentboogportaal waarboven steekboogvenster. Het neogotische schip met brede middenbeuk en smallere zijbeuken telt vijf traveeen waarvan twee smallere aan de uiteinden, respectievelijk ter hoogte van de twee zijaltaren en ter hoogte van doopkapel en berging. De beukwanden tonen een ritmische eerder gesloten geleding van versneden steunberen met dubbele haakse opstelling ter hoogte van het transept en van hoge smalle lancetvensters, ook voorzien in de westwand waar ze worden bekroond met een decoratief paneel waarin vierlob. Het enkel door korte transeptarmen onderbroken natuurleien zadeldak wordt doorgetrokken over het hoge driezijdige gesloten, rechthoekige koor verticaal geleed met lancetvensters en versneden steunberen conform het schip. Vanuit het oogpunt van monumentenzorg bijzonder interessant is de originele neogotische (verweerde)gevelafwerking : een helrood gekleit en geschilderd parement met witte voegen die baksteen imiteren. De spitsboogvensters tonen een bepleisterde natuursteenimitatie. Het gepleisterde en geschilderde neogotische kerkinterieur is geïnspireerd op enerzijds laatgotische elementen en anderzijds vroeggotische structuren, zoals de gewelfcolonnetten in de middenbeuk. Inwendig zorgen spitsboogarcades op gedrongen zuilen met achtkantig basement en acanthuskapiteel waarboven een register van blinde, rechthoekige tweelichtvensters voor een tweeledige opstand. Koor,hoofd-en zijbeuken zijn overwelfd met vierledige bakstenen kruisribgewelven, opgevangen door colonetten met bladkapiteel of eenvoudige consoles. De koorpartij herbergt vijf neogotische glas-in-loodramen uit het bekende glazeniersatelier van Samuel Coucke (1833-1899) uit Brugge. Afgezien van de Lodewijk XV communiebank is het overige kerkmeubilair van homogeen neogotische factuur. Dit geldt ook voor de gepolychromeerde gipsen heiligenbeelden en de kruiswegstaties. Vermeldenswaar in de kerk is het unieke en sinds 1979 beschermde Forceville-orgel dat in 1744 door de pastoor van Wolvertem bij de bekende Brusselse orgelbouwer werd besteld en in 1788 door de kerk van Rossem werd aangekocht.
Het kerkje van Rossem en de omgeving is definitief beschermd. Deze bescherming omvat niet alleen het kerkje, ook de gehuchtkern en het dorpsgezicht van Rossem worden voor hun historische, architectuurhistorische en artistieke waarden beschermd. Het is één van de meest gave gehuchten in Vlaams-Brabant. Het gehucht Rossem werd al in 1112 vermeld en is sinds het laatste kwart van de 19de eeuw vrijwel ongewijzigd gebleven. 'Rossem onderscheidt zich van andere gehuchten door een nog opmerkelijk landelijk karakter waarvan het unieke nog wordt versterkt door de open ruimte en een kwaliteitsvolle bebouwing. Onbebouwde weidepercelen wisselen er af met de ommuurde enclaves van de pastorie die gebouwd is in 1767 en deel uitmaakte van de voormalige abdij van Dielegem (Jette), Ook het fraai ommuurde kerkhof en het interieur van het kerkje, dat beschikt over een uniek Forcevilleorgel uit 1744, maken de site uniek.'
BOUWHISTORISCHE VERKENNING ROSSEMDORP De gehuchtkerm van Rossem, in de vorm van een straatdorp is uitgebouwd op het oude Kerkeveld en onderscheidt zich door een nog opmerkelijk landelijk karakter dat sinds haar ontwikkeling in het laatste kwart van de 19de eeuw omzeggens ongewijzigd bleef. Specifieke structuur en configuratie van het quasi rechthoekige bouwblok worden bepaald door de ritmische afwisseling van open weideruimten en van de ommuurde complexen van respectievelijk de kerk , de dorpsschool en de pastorie. Dominante en bij uitstek structurerende factor binnen dit ensemble is ongetwijfeld de parallel met de straat ingeplante en met een ommuurd kerkhof omringde parochiekerk uit 1874. Meest oostwaarts profileren zich de ommuurde enclaves van de frontaal naar de straat gerichte dorpsschool en pastorie.
