In de maand december 1914 was heel wat veranderd aan het westelijk front. Het Britse leger, dat op dat ogenblik een zuiver beroepsleger was, telde naar schatting zowat 90.000 verliezen. Aan de Duitse kant was het waarschijnlijk ook van die orde, maar dat leger bestond dan weer hoofdzakelijk uit vrijwilligers en opgeroepenen. De grote euforie van augustus was weggeëbd, men zong niet meer over de oorlog die zou gewonnen zijn voor Kerst, de realiteit was anders. Vele enthousiaste studenten uit alle streken van het Duitse Rijk, waren hun militaire maagdelijkheid kwijt en hadden kennis gemaakt met de horror van een oorlog met nieuwe wapens, massa-slachtingen en onmenselijke toestanden. De massa-aanvallen hadden plaats gemaakt voor een statische loopgravenoorlog waar de gevaren van alle kanten loerden. Je hoofd boven de loopgraaf steken kon een scherpschutter verlokken tot een schot door je hoofd. Gelukkig hoorde je het schot niet, maar stierf je bij verwondering van een knal die je makkers wel hoorden, maar jij niet meer. Overdag moest je dus zeer alert zijn met je bewegingen en in de nacht beducht op insluipers.
Het loopgravensysteem was ook nog zeer rudimentair en in niets te vergelijken met de zigzagpatronen en de verstevigde wanden die nu als reliek overblijven. De regen en de modder zorgden ook voor ongemak, je moest immers opletten geen loopgraafvoeten op te lopen, want dat was zeer dikwijls met zeer onaangename gevolgen. Het stappen of lopen was evenmin gemakkelijk in die natte kleigrond die je voeten telkens vastzoog en vasthield. De geur van urine, uitwerpselen, braaksel, rottende lichaamsdelen en ook van de mens in zeer onhygiënische toestand, was niet te harden. Het sprookje van een snelle overwinning was veranderd in een onsmakelijke nachtmerrie!

In december lanceerden de Britten verschillende aanvallen waarbij eenheden tot 22% van de manschappen verloren in een treffen en ook 75% van hun officieren. Compagnies, bataljons en andere eenheden zagen hun hiërarchie danig onthoofd op die wijze. Verdere aanvallen werden moeilijk bij gebrek aan hiërarchische structuur. Bovendien kwam rond de kerstdagen de mist opduiken en viel sneeuw met daarop vrieskou. Het aanvallen werd op die wijze zo goed als onmogelijk.

Zo naderden ze stilaan het einde van het eerste oorlogsjaar. Het was ingezet in augustus met de goede hoop dat het met Kerst zou voorbij zijn, maar de realiteit had de dromen ingehaald. Angst, bloed, pijn en modder was hun dagelijkse habitat geworden.

Op kerstavond waren de wapens wat stilgevallen en heerste een gespannen en wantrouwende stilte. Aan beide kanten verwachtte men eigenlijk een groot offensief, maar dat kwam er niet. In de Duitse loopgraven verschenen dennenbomen, werden er lichtjes in aangestoken en verdeelde men de kerstrantsoenen. Wellicht was er wel het gekende Stoll-brood bij, zeer zoet en bedekt met fijne poedersuiker. Allicht circuleerde er ook wat schnaps en rum en andere populaire dranken. Het heimattgevoel dat opkwam en versterkt werd door heimwee en roesdrank, zorgde voor een wat meer losgelaten sfeer en hier en daar klonk dan ook een aarzelend 'Stille Nacht Heilige Nacht' misschien wel begeleid door een mondharmonica of ander instrument. Een van de Duitsers zette een lantaarn met kaars op de rand van de loopgraaf en riep naar de overkant 'He Tommy Sing with us, it's Xmas!' De Britten en ook de Fransen en de Belgen hoorden het wel, maar wantrouwden het een beetje, tot ook kerstbomen boven de loopgraven verschenen en ze begrepen dat de tegenstander echt Kerstmis wilde vieren. Aarzelend kwam een eerste Duitser boven, gevolgd door een tweede en nog enkele meer. Ze nodigden hun opponenten uit om ook de loopgraaf te verlaten en kennis te maken. Aarzelend werd hieraan gevolg gegeven, vooral door Britten, gebied de waarheid. Ook een Duitse en een Britse officier betraden het niemandsland, begroetten elkaar en spraken af om van deze wapenstilte gebruik te maken om de doden te begraven en eventuele gewonden binnen te brengen. Zo geschiedde dan ook, Duitsers en Britten gingen op zoeken naar doden en gewonden, begroeven de doden en plaatsten houten kruisen op hun graf en verzorgden de gewonden. Later werd rond de kruisen een gezamenlijke eredienst gehouden ter nagedachtenis van de gestorvenen. Nog later werden kleine geschenkjes uitgewisseld zoals wat drank, koeken, zichtkaarten en wat andere prullaria. Op enkele plaatsen werd zelfs een potje voetbal gespeeld, geen match zoals men nogal eens beweerd, maar eerder wat potje stamp zoals op de speelplaats van de school, wat ontspanning, jongensachtig vertier.

Een van de merkwaardigste voorvallen deed zich voor in Diksmuide waar op tweede Kerstdag de Duitse soldaten (een regiment uit Beieren) aan de Belgische soldaten aan de overkant vroegen of er een priester aanwezig was.
Even later kwam de Belgische commandant Lemaire ter plaatse met de regimentspriester, Sabin Vandermeiren. Zij werden aangesproken door een Beierse commandant met een Engelse naam: majoor John William Anderson. Deze laatste had in de kolenkelder van een veldhospitaal een gouden monstrans gevonden en wenste deze terug te geven aan de Belgen. De overdracht gebeurde op de dichtgevroren IJzer. De monstrans staat nu tentoongesteld in de IJzertoren te Diksmuide.

In de omgeving van Ploegsteert (Plugstreet) bevindt zich nog een site waarbij gesuggereerd wordt dat er daar gevoetbald werd. De site werd vernieuwd en de eigenlijke voetbalplaats werd een beetje naar achter verlegd, aan de overkant van de weg. De vele foto's die ik er van had, verdwenen in de nevelen van mijn pc of harde schijf. Spijtig, ik had er wel enkele graag getoond. Maar het is niet anders.

Deze vrede heeft niet lang geduurd. Op sommige plaatsen hernamen de vijandelijkheden al op tweede kerstdag, maar op andere plaatsen duurde het tot 2 weken alvorens men weer serieus op elkaar begon te schieten. Hogere officieren waren absoluut niet gelukkig met het gebeuren; de soldaten mochten immers beter niet zien dat hun tegenspelers ook maar gewone mensen waren. In hun mooie kastelen of in goed verwarmde messes hadden zij het goed. Het eten was rijkelijk en lekker uitgebreid en de drank vloeide genereus in de glazen dat in tegenstelling met wat de gewone soldaat in de loopgrafen moest ondergaan.

Met Kerstmis van 1915 waren er hier en daar plaatsen waar ook nog een verbroedering tussen tegenstanders gebeurde, maar de echte spirit was er uit. Bij de Britse troepen waren de ouderen hetzij gesneuveld, hetzij vervangen. De nieuwe troepen kwamen om te vechten tegen de Duitser, niet om te verbroederen. Ook bij de Duitsers was de moraal omgeslagen, oorlogsmoeheid was een rem op sociale contacten en de vele doden en gewonden bevorderden zeker niet het begrip voor de ander. Er werd dan ook meteen ingegrepen door de officieren aan beide kanten: wie de loopgraaf verliet, werd beschoten. Zo werd een echte wapenstilstand in de kiem gesmoord. In 1916 werd het allemaal nog strenger: de opperbevelhebbers hadden besloten dat soldaten die de loopgraaf verlieten om te verbroederen met de vijand, standrechtelijk werden veroordeeld en ter plaatse werden geëxecuteerd.

De gevechten gingen onafgebroken door met nog nieuwere en angstaanjagende wapens, met enorm veel menselijk leed en verliezen. De Kerstwapenstilstand is vooral een verhaaltje dat goed klinkt in de oren, maar spijtig genoeg niet leidde tot een totale wapenstilstand. Het typeert de mens, die in zijn evolutie enorme dingen en vooruitgang heeft verwezenlijkt, maar er toch niet in slaagt om vredevol met elkaar door het leven te gaan. Van deze dagen is evenmin iets verandert, overal is er oorlog zonder medelijden en met veel - vooral onschuldige - slachtoffers.
Het menselijke verstand is tot vele dingen bekwaam, alleen leven zonder geweld blijkt een te zware opgave.

Een volgende keer moet Verdun echt even in de picture gezet te worden. Tot dan dus.

06-02-2024 om 19:33 geschreven door spitfireleo