Om deze bijdragen over de Kalmthoutse Grijze School te beëindigen moeten wij het finaal nog even hebben over Theodoor Baron.
Zoals wij reeds hebben aangehaald komt Baron voor zeer korte tijd, van 1865 tot 1867, van Brussel naar Wechelderzande. Eigenlijk is hij lid van de School van Tervuren. Hij maakt aldus de binding tussen de landschapsschilders van het Brabantse Zoniënwoud en die van de Antwerpse Kempen.
Hij wordt door de kunstcritici uitdrukkelijk aanzien als een man met discipline, inzicht en principes.
Theodore Baron wordt in de kunstboeken voorgesteld als de voorloper van het impressionisme in België.
Hij beschikt over een verbazingwekkend grote technische kennis en schenkt veel aandacht aan stevige composities. Zijn landschapsvisie is er eerder één van de objectieve benadering.
De keuze van zijn koloriet is zeer "ad rem". Hij gebruikt daarbij dikke verf met een voorkeur voor een bruine okerkleur. Toch gebruikt ook hij het licht dat hij in de materie laat doordringen, zodat ook bij hem de omgording van de dingen erin opgaat. Hierdoor geeft hij, zoals de andere schilders van de Kalmthoutse School , een organische eenheid aan de diversiteit van deze dingen.
Theodoor Baron wordt bedacht met het directeurschap van de academie van Namen. ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Om te besluiten : De Kalmthoutse Grijze School ! In de tweede helft van de 19-de eeuw ontdekken leerlingen van de aloude Academie van Antwerpen de Antwerpse Kempen. Het "terug naar de natuur" is hen door hun romantische leraars ingelepeld. Maar in de wijdse zandvlakten van de Kempen ontdekken zij , te midden van een barre woeste natuur, de dagdagelijkse herder met zijn schapen . De "struggle for live" is er hard. Maar "een mens leeft niet van brood alleen". En zij zien de herder te midden van een eindeloze heidevlakte en te midden van zijn schapen, zichzelf vinden. Hun kunstenaarsdrang is niet in te tomen. Ze vatten de herder en de dingen die hem omringen met dik uitgestreken olieverf op hun linnen doek. " In den beginne" gebruiken ze daarvoor veel omtrekken en lijnen, maar langzaam aan overstijgen zij in de expressie met hun verfvlekken de louter materiële output en vatten zij in een kader van licht wat met woorden niet te vatten is : de ziel der dingen . Dat de hoogduinen van de Kalmthoutse heide in het noordwesten van de Kempen mede een belangrijke inspiratiebron zijn geweest voor dit "poëtisch realisme of inheems impressionisme" toont aan hoe in onze mooie heidegemeente natuur en cultuur doorheen de tijd, inderdaad, hand in hand zijn gegaan. -----------------------------------------------------------------------------------------------------
- poëzie + -
Heide (Jozef Simons)
Vaalgroen omkranst door het loofdichte bos, Purper de heide in zomerse dos.
Geelwit de weg waar op kriepende maat, dwars door het landschap de wagen in slaat.
Hoog in het blauw boven 't dennengeruis kringende sperwer als zacht-zwevend kruis.
Hellicht de ruimte, van zonbrand doorgloeid, vuurglans die schilfert op alles wat bloeit.
Stil is de vlakte, een stilte die suist, zoals een zee in de verte verbruist... .
Zwijgzame vrede, o tijdloos genot... voelbaar aanwezig de adem van God.
- actua + -
- Heel juli en augustus : Ontdek je plekje ! ,wedstrijd met wandeling op de heide, met mooie prijzen; een organisatie van het Natuureducatief Centrum De Vroente; info : 03/620.18.30. - Kalmthoutse heide : op 4 augustus e.k.geleide natuurwandeling met gids, samenkomst om 19 uur aan de parking Zuid van de verbindingsweg; info : VMPA 03/666.84.03. - Zeelandroute : op 5 augustus e.k.fietstocht, 10 uur, vertrek Volkshuis; organisatie ATB De Natuurvrienden ; info :03.66649.66. - In de loop van de maand September komt er in de Markgraaf een tentoonstelling over de Kalmthoutse of Grijze school. Info : 03/666.61.01
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks (1)" en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde weer op te roepen onderaan het blog telkens weer op de linker rode pijl klikken.
In de tweede helft van de 19-de eeuw neemt de industriele ontwikkeling in ons Europees avondland een hoge vlucht. Deze vlucht wordt geschraagd door een sterke positief wetenschappelijke inbreng, die zich uit in een doorgedreven mechanisatie. Een koloniale rijkdom en een organisatie van het kapitaal werken daarbij deze industriële ontwikkeling nog meer in de hand. Eén en ander komt ten goede aan een welstellende burgerij.
Helaas is er ook een andere kant aan de medaille. Met de mechanisatie doen werkeloosheid en lage lonen hun intrede in de maatschappij. Gevolg : een verpauperd proletariaat lijdt honger, woont in krotten en leeft in mensonterende omstandigheden.
Een reactie kan dan ook niet uitblijven. Op het eeuweinde groeit bij de arbeiders op maatschappelijk vlak een toenemende ontvoogdingsdrang, die zich uit in felle stakingen en in een syndicale en politieke zelforganisatie.
Maar ook op algemeen cultureel en artistiek vlak gaat een jonge opkomende generatie intelectuelen zich afzetten tegen een "schamele" burgerij, waaruit men meestal zelf is ontsproten, en tegen een uitgebuit proletariaat. Volgens het eigen temperament vervoegen sommigen onder hen de arbeiders. Anderen ontdekken doorheen hun strijd het anarchisme. En nog anderen die het niet langer aan kunnen, ontvluchten gewoon het maatschappelijk gebeuren.
Op het eeuweinde krijgt deze ontvoogdingswil ook duidelijk vorm binnen het filosofisch, educatief en artistiek gebeuren. In Vlaanderen luistert de eruit ontstane vernieuwingsbeweging naar de naam van "Van Nu en Straks". De beweging geeft een tijdschrift uit dat luistert naar dezelfde naam.
En onze mooie heidegemeente Kalmthout mag mede de stille getuige zijn van de ontplooiïng van de beweging en haar tijdschrift. Ten huize " Vogelenzang " of achteraf het " Withof ", daar waar de Vogelenzangstraat uitmondt op de Kapellensteenweg, wordt het eerste nummer van het algemeen cultureel en letterkundig tijdschrift "Van Nu en Straks" ontworpen.
Het domein " Vogelenzang " strekt zich toendertijd uit van aan de villa op de Kapellensteenweg tot op een tweehonderd meter van het station van Kalmthout.
Onze Antwerpse Kalmthoutenaar, eerst kunstschilder, daarna kunstambachter en later gerenommeerd jugendstylarchitect Henry Van de Velde , zoon van een Antwerps apotheker, verblijft er rond 1890 , om gezondheidsredenen, bij zijn zuster Jeanne. Hij wordt daarbij de belangrijkste illustrator van het tijdschrift " Van Nu en Straks " en speelt aldus te Kalmthout gastheer voor de bij de uitgave van het tijdschrift betrokken kunstenaars. Langs het Heuvelspadje wandelen dezen rond de eeuwwisseling 19-de/20-ste eeuw van het station van Kalmthout, langsheen de Cassenboom, naar de villa " Vogelenzang ", daar waar nu dokter Van Peel woont.
In de schaduw van de Cassenboom ontwerpen zij "Van Nu en Straks" dat als tijdschrift gelezen wordt tot in Moskou en Rio de Janeiro.Op de villa "Vogelenzang" prijkt vandaag nog de VTB-VAB-plaat met de woorden : "Hier werd Van Nu en Straks in 1892 ontworpen".
(vervolgt )
- poëzie + -
De Zwerver (Prosper Van Langendonck - 1912).
De heide ontrolt haar bruine vacht langs de eindeloze avondvlakte, waarop een grauwe wolkenvacht in klamme neevlen zakte. De raven gieren krassend rond, loom zwoegend door de locht, en stuwen traag ten horizont haar hongerigen tocht.
Waar ligt nu 't doel? Waarheen de gang al door die woeste heiden? Geen jachtroersknal, geen klokkenklank kan d'ouden Zwerver leiden, die, stijf en stram en moe van 't al, zo hopeloos alleen, een spoor zoekt dat hem voeren zal ten uitkomste of waarheen? ...
- actua + -
- Nog heel de zomer lang : Gezinsfietstocht "Zeskerkenpad", 36 km..Deelnameprijs : 2 euro. Organisatie KWB Kalmthout. Info http;//home.scarlet.be/kwbkalmthout.
- En nog heel de zomer lang : Ontdek je plekje: wedstrijd met wandeling op de heide, met mooie prijzen. Org.NEC De Vroente; info : 03/620.18.30. .
- awdoe + :
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje " Van Nu en Straks (2) " en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde weer op te roepen onderaan het blog telkens op de linker rode pijl klikken.
In Vlaanderen is het algemeen cultureel en letterkundig tijdschrift "Van Nu en Straks" , zoals het ten huize Vogelenzang het levenslicht heeft gezien, de catalisator geweest van alle intelectuele, artistieke en sociaal-politieke vernieuwingsbewegingen op het einde van de 19-de eeuw.
De geest van het tijdschrift is er één van opstandigheid en verzet tegenover een kleinburgerlijke maatschappij. Gedurfde avant-gardistische, artistieke en sociaal-politieke ideeën liggen eraan ten grondslag.
En wat opmerkelijk is, is dat deze geest niet alleen tot uiting komt door de sociaal-politieke revolutionnaire inzichten van de schrijvers, maar ook - zeker in de eerste afleveringen - door de uiterlijke "art nouveau"- presentatie die de illustrators het tijdschrift meegeven. Dat bij deze illustrators onze Antwerpse Kalmthoutenaar Henry Van de Velde een onbetwistbare hoofdrol speelt kan ons vandaag alleen maar verblijden. Zijn "jugenstyl"-letters zijn een revolutie op zichzelf in een tijd dat de "fin-de-siècle"- moeheid hoogtij viert.
De grote inspirator, filosoof en denker van de beweging en het tijdschrift "Van Nu en Straks" is nochtans ongetwijfeld de Vlaamse Brusselaar August Vermeylen.
Want we mogen hier in het noord-westen van de Kempen af en toe wel eens chauvinistisch zijn, maar we moeten wel serieus blijven. Brussel en de Vlaamse Brusselaar August Vermeylen liggen voor alles ten grondslag van het doordringende succes van "Van Nu en Straks".
Op het einde van de 19-de eeuw is Brussel niet alleen een bruisende stad op gebied van gemeenschapsleven, maar ook op het vlak van het cultureel leven. Gelegen op het kruispunt van meerdere West-Europese culturen is die stad in die tijd het centrum van de "Art Nouveau"-stijl in kunst en architectuur op het Europese vasteland. Victor Horta creëert er zijn ijzeren vormtaal, Dupont organiseert er zijn beroemde volksconcerten die uitmonden in een Frans-Belgische Wagnercultuur en de Brusselse universiteit wordt overspoeld door een golf van sympathie voor het anarchisme. In verscheidene clubs en kringen voert het intelectuele kunstleven er hoogtij.
Eén van de voornaamste Brusselse kunstkringen rond de eeuwwisseling is "Les XX" : schilders en beeldhouwers, tekenaars en architecten, schrijvers en dichters vinden er elkaar. Ze zetten zich in hun werken af tegen een verkalkte maatschappij.
Ze beoefenen originele kunststijlen : impressionisme, pointilisme en jugendstyl. Heel wat leden van "Les XX" hebben meegewerkt aan de vormgeving van "Van Nu en Straks"..
In de schoot van deze Brusselse kunstkringen hebben de "Van Nu en Straks"-ers kennis gemaakt met de franstalige schrijvers van "La Jeune Belgique", waarvan ook franssschrijvende Vlamingen als Verhaeren en Maeterlinck deel uitmaken.
"La Jeune Belgique" is trouwens het grote voorbeeld voor de beweging van "Van Nu en Straks".
Het is ongetwijfeld het Brusselse fenomeen dat "Van Nu en Straks" gemaakt heeft tot wat het geworden is : een kwalitatief hoogstaande culturele beweging met Europese aspiraties. Zonder Brussel, zonder zijn Vlaamse Brusselaar August Vermeylen, zou "Van Nu en Straks" nooit het wereldpodium hebben kunnen betreden, zoals het dit heeft gedaan.
(vervolgt)
- poëzie + -
Wijding aan mijn vader (Karel Van de Woesteyne)
O Gij die kommerend sterven moest en vader waart - en mij liet leven, en me teder leerde leven - met uw zacht spreken, en uw strelend hande-beven - en toen ge stierft, wat late zon op uwen baard;
- ik, die thans ben als een die in de avond vaart, en moe de riemen rusten laat, alleen gedreven door zwoele zomerwinden in de lage reven, en die soms avond-zoete waterbloemen gaart,
en zingt soms, onverschillig; en zijn zangen glijden wijd-suizend over 't natte water, en de weiden zijn luistrend, als naar eigen adem, naar zijn lied...
Zo vaart mijn leven in vrede en waan van dood begeren tot, aangeland in de spiegel-rust aan dieper meren, neigend, mijn aangezicht uw aangezicht ziet. - actua + -
- Heel augustus en september. Fototentoonstelling, leden Kalmthoutse fotoschool. Alle dagen toegankelijk,Cafetaria rusthuis St.Vincentius. Organisatie : Kalmthoutse fotokring vzw.. info : 03/666.66.14. - Heel juli en augustus. Ontdek je plekje, wedstrijd met wandeling op de heide, met mooie prijzen. Organisatie : NEC DE VROENTE. Info 03/620.18.30. - Poëtische heidewandeling : Zondag 19 augustus e.k.,10 tot 13 uur, Kalmthoutse heide, vertrek Korte Heuvelstraat, infobord van de heide; inschrijving Dienst Toerisme : 03/666.61.01.
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks (3)" en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes chronologisch terug op te roepen onderaan het blog telkens op de linker rode pijl klikken.
Wie zijn nu die schrijvers die hun medewerking aan "Van Nu en Straks" verlenen en op het einde van de 19-de eeuw langs het Heuvelspadje af en toe van het station van Kalmthout naar de villa "Vogelenzang" wandelen ?
Zoals reeds aangehaald is er de Vlaamse Brusselaar August Vermeylen (1872-1945), die onbetwistbaar als de initiatiefnemer voor het totstandkomen van het tijdschrift mag worden aangewezen.
Binnen een eerste generatie, die de doorbraak realiseert, verlenen eveneens hun medewerking : Cyriel Buysse (1859-1932) uit de Oost-Vlaamse Leiestreek, Prosper Van Langendonck (1862-1920) uit Brussel, Emanuel De Bom (1868-1953) uit Antwerpen en achteraf inwoner van Kalmthout en Alfred Hegenscheidt (1866-1964) uit Sint-Jans-Molenbeek
Tot een tweede generatie, die de literaire vernieuwing van Vlaanderen zal voltrekken, behoren : Stijn Streuvels (1871-1969) uit het diepe zuiden van West-Vlaanderen, Karel Van de Woesteyne (1878-1929) uit het Gentse en Herman Teirlinck (1879-1967) uit Vlaams Brabant.
Wat opvalt is dat bij de "Van Nu en Straks"-ers voor de eerste maal schrijvers aanwezig zijn die omzeggens alle hoeken van Vlaanderen en Brussel vertegenwoordigen. De " Van Nu en Straks"-ers hebben voor de eerste maal vorm gegeven aan de Zuid - Nederlandse letteren in hun geheel. Hierdoor verlaat letterkundig Vlaanderen voor goed zijn "regionalisme". Overigens hebben de "Van Nu en Straks"-ers zich niet geschroomd de West-Vlamingen Guido Gezelle, Hugo Verriest en Albrecht Roodenbach als hun onbetwistbare voorlopers aan te wijzen.Daarbij is zeker te vermelden dat niemand minder dan de vrijdenker August Vermeylen gemeend heeft uitdrukkelijk de priester-dichter Guydo Gezelle naar voor te moeten schuiven. Vermeylen erkent in Gezelle één van de grootste West-Europese dichters.
De aanplanting in de voormalige lusttuin van de villa "Vogelenzang" van de symbolische coniferen August en Prosper is daarenboven zinvol geweest. De meer conservatieve Prosper Van Langendonck van katholieke huize en de jongere progressieve August Vermeylen hebben elkaar inderdaad over de generatie- en ideologische kloof heen de hand gegeven, de eenmaking van de Zuid-Nederlandse letteren ten goede.Vandaag zijn de twee ondertussen heraangeplante coniferen nog te bezichtigen voor de hoofdingang van Gitok in het muguetbos en dit in al hun symbolische glorie.
Naast de Vlaamse schrijvers hebben trouwens ook heel wat Noord-Nederlandse schrijvers hun medewerking aan "Van Nu en Straks" verleend. Dit is ondermeer het geval voor de "Tachtigers" Albert Verwey en Frederik Van Eeden, die in het noorden ook hun medewerking hebben verleend aan de "Nieuwe Gids". De "Van Nu en Straks"-ers zelf kennen trouwens die "Nieuwe Gids" en hebben ongetwijfeld door dit tijdschrift veel kunnen opsteken voor een rijker taaleigen.
Wel hebben de Vlamingen er steeds over gewaakt om de integratie met Noord-Nederland te bewerkstelligen op voet van gelijkheid. In Nederland kent "Van Nu en Straks" dan ook een behoorlijke afname.
(vervolgt)
- poëzie + -
(uit) De kunst van Georges Minne (August Vermeylen - 1893).
Het is nu vier jaar geleden dat ik ze zag, maar nog richten zich op in mijn geest die hoge en hoekige, stijfoplijnende gestalten. Daar was in-ééns de smart van eeuwen, als een kreet.
Waar vandaan gekomen, uit welke woestijn-desolatie ener aarde nog in vorming, heel dat primordiale mensdom, deerlijke lichamen tegen elkaar geleund en scheef buigend in evenwijdige schuinte naar de dorheid van de grond, de nek voor eeuwig gebogen onder welke vloek ? En de vrouwen met beenachtige handen ineengekrompen op het schrale vlees van een doodgeboren kind, en al die eindeloze droefheid,eindeloos stilzwijgend en strak onbeweeglijk , waar vandaan gekomen? Openbaring plots van kunst zeer ongewoon : die symbolisch vereenvoudigde anatomieën - als uit rotsen gehouwen grootheid van Egyptische beelden - afgewerkt met ontroerde en meelijdende hand der naiefste Gotieken. Vaten van wee! Zij zeiden het noodlot van verborgen machten op dat naakt arme-mensenvel, de verlatenheid van doodgeweende ogen midden onder geheimen, en daarna het eind van alle denken, de laatste val der armen die tegen de uitgemergelde en pijnlijke lichamen plakken, te moe om voortaan nog een gebaar op te heffen.Dingen heel heel ver in het geheugen verzonken zeiden ze, zij stonden daar als autochtonen ener verdoemde aarde, in de tijden der Genesis.
Vergeten in een dorpje van Vlaanderen leeft de kunstenaar die uitgebeeld heeft de oneindige ellende van alles, in gestalten groot als van steen alleenstaand door eeuwen heen.
- actua + -
- Nog tot 16 september e.k. in de galerij van het Arboretum van Kalmthout : tentoonstelling Modellen voor de wetenschap; info : www.arboretumkalmthout.be.
- Nog heel augustus : Ontdek je plekje, wedstrijd met wandeling op de heide, met mooie prijzen. Organisatie NEC De Vroente; info 03/620.18.30.
- Tot 12 september e.k.in NEC De Vroente, Putse steenweg, 129, fototentoonstelling "In en rondvennen"; info : VMPA 03/666.48.03 - awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje " Van Nu en Straks (4)" en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde terug op te roepen onderaan het blog telkens op de rode pijl links klikken.
Tot de eerste generatie schrijvers van de "Van Nu en Straks"-ers die met de trein regelmatig naar Kalmthout komen om er in de schaduw van de Cassenboom te komen mediteren en er onderling te filosoferen behoren dus Gust Vermeylen, Prosper Van Langendonck, Emanuel De Bom, Alfred Hegenscheidt en Cyriel Buysse.
August Vermeylen, de schrijver van die enige "De wandelende jood", heeft er als universele geest naar gestreefd het Vlaamse cultuurleven uit het provincialisme op te tillen. Dit verklaart dan ook zijn behoefte aan een intens tijdschriften- en verenigingsleven. Met zijn bijdragen in het tijdschrift "Van Nu en Straks" groeit hij uit tot de intellectuele leider van zijn generatie. Hij brengt de Vlaamse literatuur op een hoger peil met zijn wijsgerig beschouwende essays, gevat in een pregnante plastische en zuivere taal. Ophef maken vooral de essays "Kritiek der Vlaamse beweging" en het erop volgende correctief "Vlaamse en Europese beweging", waarmee hij in de Vlaamse beweging het accent verlegt van romantiek en nationalisme naar geestelijk realisme en wereldburgerschap. Welke oudere onder ons denkt niet met bewondering terug aan die onvergetelijke uitspraak : "Ik wil Vlaming zijn om Europeër te worden." Ook vandaag nog heeft deze gedachte haar volledige diepe betekenis voor ons Vlamingen behouden.
Over onze Antwerpse Kalmthoutenaar Emanuel De Bom hebben we reeds een artikeltje gepleegd in een vorige aflevering (zie broodje 64. Op de Heuvel (4)). De bibliothecaris van de stadsbibliotheek van Antwerpen schreef in 1897 zijn bekendste werk, de korte roman "Wrakken", de eerste Vlaamse stadsroman. Een weemoedig verhaal van geluksverlangen en besef van het menselijk tekort, met daarin ongetwijfeld enige autobiografische elementen verwerkt.
Prosper Van Langendonck is als criticus en dichter een belangrijke schakel tussen het bestaande traditionalisme, dat hem met Gezelle en Rodenbach verbindt en de anarchistische jongeren van destijds. Belangrijk is zijn opstel "De Herleving der Vlaamse Poesie", dat men destijds als een manifest der letterkundige vernieuwing heeft beschouwd.
Alfred Hegenscheidt verwerft blijvende faam met zijn lyrisch drama "Starkadd "dat integraal in "Van Nu en Straks" is opgenomen. De romantisch-heroïsche vrijheidsdrang, dat het uitstraalt, vindt enthousiaste weerklank bij de "Van Nu en Straks"-generatie, zodat de officiële miskenning door de Jury voor de Driejaarlijkse staatsprijs voor Tonneel en Letterkunde in 1898 en de scherpe kritiek van Albert Verwey aanleiding geven tot felle polemieken.
En wie heeft er onder ons nog nooit het "Recht van de Sterkste" gelezen van Cyriel Buysse? Buysse is een typisch vrijzinnige , liberale kosmopoliet. Hoewel hij betrekkelijk onverschillig staat tegenover de Vlaamse strijd, heeft hij door zijn waarheidsgetrouwe uitbeelding van het volk, dat hij door en door heeft gekend, begrip en sympathie weten te wekken voor "arm Vlaanderen" en dit door op de schrijnende mistoestanden te wijzen. Daarbij is hij één van de beste vertellers geweest van het Nederlandse taalgebied. Ondermeer August Vermeylen en Herman Teirlinck hebben tot zijn grote bewonderaars behoord.
(vervolgt)
- poëzie + -
(uit) Verkiezing (Cyriel Buyssse - 1905).
De liberalen hebben in geval van overwinning aan het volk beloofd : zes tonnen bier, een vaatje jenever, en vier grote mooie hammen. De katholieken hebben in geval van overwinning aan het volk beloofd : acht tonnen bier, een vat jenever en een heel varken.
De stemming is afgelopen. In drukke, krioelende menigte staat het volk, midden op de straat, vlak voor het gemeentehuis, de uitslag af te wachten. Het weet nog niets maar er lopen verwarde geruchten .Nu eens zijn het de katholieken die 't zullen winnen, dan weer de liberalen.
Boven, achter de helle ramen der eerste verdieping, verschijnen af en toe gezichten. Zij kijken naar het volk, beneden in de straat. Sommige hebben een spotachtige uitdrukking, andere een ernstige. Gebaren waarvan men niet dadelijk de betekenis kan vatten, worden af en toe gemaakt, schouders worden opgehaald, open handen, met van elkaar gesperde vingers, als getallen tegen de vensters gedrukt, terwijl monden met overdreven bewegingen van de lippen, woorden uitspreken, die men daar beneden in 't geraas toch niet begrijpen kan.
Men begrijpt eigenlijk niets, alles is verward en twijfelachtig en niemand mag meer boven komen : twee gendarmen houden op de stoep de wacht en versperren alle toegang tot ' t gemeentehuis. Zo duurt het lang, heel lang. -----------------------------------------------------------------------------------------------------
Daar barst het plotseling uit! Een wild gejuich, dat de ruiten doet rinkelen, een wild gezwaai van armen en hoeden en eensklaps twee, drie ramen open, in daverend geschreeuw en hoera-kreten. -----------------------------------------------------------------------------------------------------
't Gepeupel jubelt luid zijn pret en tevredenheid uit. Acht tonnen bier! Een vat jenever, en een geheel varken! Waar zijn die tonnen? Waar is dat vat? Men wil er dadelijk van drinken. En waar is ook het varken? Men wil het zien! Men wil het ogenblikkelijk hebben. "Op de mort, allen noar de mort!" roept een stem. En allen rennen naar de markt, schreeuwend, lachend, brullend... .
- actua + -
- Van l september tot 30 september e.k. organiseert de Kalmthoutse fotokring een tentoonstelling in de bibliotheek van Kalmthout tijdens de openingsuren. Info : 03/666.66.14.
- Nog tot 16 september e.k. : Modellen voor de wetenschap, tentoonstelling in de galerij van het Arboretum van Kalmthout.Info : www.arboretumkalmthout.be .
- Zondag 2 september e.k. : geleide natuurwandeling Kalmthoutse Heide met VMPA-gids. Vertrek : infobord einde Korte Heuvelstraat om 14 u. Info : 03.666.48.03.
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks (5)" en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde op te roepen onderaan het blog telkens op de rode linker pijl klikken.
En dan meldt zich binnen de "Van Nu en Straks"-ers de tweede generatie aan, onze Zuid-Nederlandse toppers binnen de Europese letterkundige vernieuwingsbeweging : Stijn Streuvels, die grote Vlaamse epische verteller, Karel Van de Woesteyne, die ongeëvenaarde mystieke symbolieker en last but not least Herman Teirlinck, Vlaanderens reus onder de opkomende nieuwe generatie Europese romanschrijvers. De universele geest waait waar hij niet waaien kan, tot zelfs in een gesloten agrarische gemeenschap, zoals die van Kalmthout er tot diep in de 19-de eeuw nog één was. In de lusttuin van "Vogelenzang" zingen af en toe Vlaanderens literaire nachtegalen van rond de aanvang van de 20-ste eeuw.
De oorspronkelijkheid van visie en stijl komt bij Stijn Streuvels vooral tot uitdrukking in zijn scheppend proza. Zijn werk steunt op een fatalistische levensbeschouwing, gepaard gaand met het geloof in een almachtige en barmhartige God, die soms in het leven der mensen ingrijpt en voor hen altijd aanwezig blijft, doorgaans als een laatste toeverlaat, een redder, een enkele maal als een rechter, die ook een wreker van onrecht is. De diepste Streuvels beeldt de lijdende en zwoegende mens uit, niet opgemerkt en niet in zijn verdienste erkend in zijn alledaagse handelingen. Streuvels gelooft in een betere wereld en in onsterfelijkheid na de dood. Die overtuiging gaat samen met een nuchtere, realistische kijk op het leven.Zijn innerlijke waarachtigheid heeft zich tot in zijn taalgebruik doen gelden. Hij begint te schrijven in een zuiver West-Vlaams dialect, maar gaandeweg gaat hij over naar het Nederlands. Hij heeft niet de taal gebruikt die bij het volk hoort, maar schrijft zoals hij zelf spreekt, en dit klinkt volstrekt eigen, bezield en muzikaal.Zijn "Vlasschaard" is ook vandaag nog een monument binnen onze Vlaamse literatuur.
Het werk van Karel Van de Woesteyne zou men een late bloei van de symbolische kunst kunnen noemen. Zijn lyrisch oeuvre heeft duidelijk wortel geschoten in de gespletenheid van de fin-de-siècle-geest. Met "De Modderen Man" begint een proces van geestelijke ascese uit een verlangen naar vergeestelijking en transcendentie. Net zoals bij de andere Van "Nu-en-Straks"-ers blijft zijn kunst toch geworteld in het leven en blijft hij als individu betrokken bij het maatschappelijk gebeuren. Dat blijkt niet alleen uit zijn kritische besprekingen van eigentijdse werken en kunstmanifestaties, maar ook uit zijn kronieken van het alledaagse, actuele leven waaruit vaak een felle, sociale bewogenheid spreekt. Heel het werk van Van de Woesteyne past in de geest van de West-Europese decadente, symbolistische fin-de-siècle literatuur, geklemd enerzijds tussen de 19-de eeuwse deterministische en positivistische beschaving in verval en anderzijds de poging tot vernieuwing van het geestesleven op ascetische, neomystieke grondslag van het begin van de 20-ste eeuw. Aan dit dualisme heeft hij een tragische gestalte gegeven. En wie onder ons nog nooit zijn "De Boer die Sterft" heeft gelezen, heeft iets op te halen.
Herman Teirlinck is de "ondubbelzinnige poulin" van Gust Vermeylen en de "bekroning op het werk" van de "Van Nu en Straks"-ers. Met zijn romans treedt Vlaanderen op een waardige wijze het nieuwe Europa van de 20-ste eeuw binnen. Wie bijvoorbeeld " Het Gevecht met de Engel" niet heeft gelezen is daar dringend aan toe. Met de Vlaamse Brabander zet Vlaanderen voorgoed een stap op de Europese " bühne " van de vernieuwingsbeweging in het begin van de 20-ste eeuw. Kalmthout, onze mooie heidegemeente op de Kempense landrug, mag van op de vijverheuvel in de lusttuin achter "Villa Vogelenzang" af en toe toekijken.
(vervolgt)
- poëzie + -
De rozen domen en dauwen (Karel Van de Woesteyne)
De rozen domen en dauwen ten avond, vredig vroom; er waart een paarsere schaâuwe om den kastanje-boom. De vijver blinkt in dampen, de troostelijke nacht begint. - Ontsteek, ontsteek de lampe, mijn angst ontwaakt, o kind.
- actua + -
- Op 7,8 en 9 september e.k. op de feestterreinen rond de kerk van Nieuwmoer : 33-ste Nieuwmoerse Maatjesfeesten! Een organisatie van "De Heidebloem", de muzikanten van ons "klein" Nieuwmoer."Be there". - Op zondag 16 september e.k. in de "Zonnedauw" : Fritfeest van de Katholieke Vereniging voor Gehandicapten, restaurant van 11u.30 tot 15 uur. Info : 03/666.72.32
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks" (6) en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde op te roepen onderaan het blog telkens op de linker rode pijl klikken.
Zoals we reeds hebben aangehaald is Van Nu en Straks geen zuivere aangelegenheid van schrijvers en dichters. De letterkunde is uitdrukkelijk beleefd als een onderdeel van de andere kunsten.
In een dergelijke opvatting spreekt het voor zichzelf dat ook veel belang wordt gehecht aan de opmaak en de verluchting van het tijdschrift. Dit komt vooral tot uiting in de eerste reeks , die door haar uiterlijke art-nouveau - presentatie bij uitstek representatief is geweest voor de artistieke vernieuwing rond het einde van de 19-de eeuw. De illustrators hebben dan ook een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van het tijdschrift.
De vader van de vormgeving van het tijdschrift is Henry Van de Velde geweest . Als lid van de Brusselse kunstkring "Les XX " kan hij heel wat kunstenaars uit deze kring bewegen hun medewerking aan het tijdschrift te verlenen. Henry Van de Velde heeft de oorspronkelijke Engelse "Modern Art", later ook de "Art Nouveau" of "Jugendstyl" genoemd, over de rest van Europa verspreid.
Hij is niet alleen bezeten van de "Modern Art", maar ook van de diepere gedachte die er aan ten grondslag ligt : dat kunst in dienst van de mens moet staan en dat alle kunsten moeten samenwerken aan de opbouw van een nieuwe en betere wereld. Zijn enthousiasme hieromtrent is zo groot dat hij de schilderkunst vaarwel zegt om zich "meer in dienst van de mens" aan de kunstambachten en de architectuur te wijden.
Hij geeft aan het tijdschrift bewust het schitterende uitzicht van de Engelse kunstbladen " Modern Style". Wie beseft dat de Engelse "Modern Style" de 20-eeuwse kunstrevolutie mogelijk heeft gemaakt, beseft ook onmiddellijk dat de voor een wijl bij ons in Kalmthout aangelande Henry Van de Velde niet de plaats heeft gekregen die hem toekomt in de Europese kunstgeschiedenis.
Wij Kalmthoutenaars denken nog altijd met heimwee terug aan dat enig mooie en voor ons zo zinvol schilderij "De Tuin van Kalmthout" dat nog altijd te bezichtigen is in het museum van München, de hoofdstad van de Duitse deelstaat Beieren. Het is een pareltje van neo-impressionistische kleurexpressie en het stelt de zandweg voor die van aan de villa Vogelenzang vertrekt om langs de Cassenboom het achteraf gekende Heuvelspadje te gaan vormen naar het station van Kalmthout.
En dan dat ongelooflijke verhaal van dat kunsttapijt "Het rode kindje Jezus in Vlaanderen". In zijn kunstambachtenperiode heeft Henry Van de Velde, eveneens met neo-impressionistische allures, dat monumentaal tapijt, dat vandaag nog valt te bewonderen in menig kunstboek , ontworpen voor de OLV-kerk van Kalmthout-centrum. Kalmthoutse meisjes hebben er zelf model voor gestaan : een uniek Kempens landschap met het kindje Jezus en de meisjes langsheen die kronkelende reeds naar de "new-art" lonkende wegen met zwierige vliegdennen. De kunstenaar biedt het tapijt aan, aan mijnheer Pastoor. Deze kan het echter niet van een vrijdenker aanvaarden. Na de tweede wereldoorlog heeft men het tapijt teruggevonden bij één van de erfgenamen van Henry Van de Velde in een garage te Knokke, volledig in verval, verhakkeld onder de mazoetvlekken. Hoe zegt Bredero het inderdaad ook weer : "Het kan verkeren !"
En tenslotte, langsheen de spoorweg, die zwierige letter "B" van Henry Van de Velde, overal langs Belgische wegen komt men ze tegen in vol "jugendstyl"-ornaat.
(vervolgt)
- poëzie + -
(uit) Het Lied van Peer Lobbe (Herman Teirlinck).
De morgen is inderdaad vol met lichte geluiden. De vogelen zijn bezig overal. Het getwijg roert ervan, wippelt aardig, en de zingers gaan een aardige gang. Twee eksters zitten tegenover elkaar, alsof ze daar omtrent heel ernstige zaken malkander onderhielden. Langs de hoogste bomentransen breedwieken de kraaien. Er zijn er dertig, veertig. Ze krassen langzaam en het is schoon om horen, want het komt van zo hoog en 't heeft de klank van zo'n eindeloze vrijheid. Onderwijl slingert een rappe eekhoorn tussen de tronken... . Het woud wordt gelijk een erehal, waar men een fraaie en prinselijke gast gaat welkom heten. De zon schiet er door, als een plechtig klaroen geschal.
En dat ziet Peer Lobbe. Hij ziet het worden van de dag. Hij ziet hoe de kraaien nu opvliegen, dooreen klapperen en altegaar wegvaren, een wijkende wolk of een schaduw. Hij ziet de hoge hemelen. Hij ziet plots een dubbele reeks eenden, in driehoekige vlucht, ver, ver in de lucht schuiven, onbereikbaar.
En het hart van Peer Lobbe gaat open. Dat die eenden van zover komen en zover gaan! Dat die wolkjes van zover komen en zover gaan! Dat die tijd van zover komt en zo ver gaat! De ruimte! De eindeloze ruimte!
En dat zijn ziel van zover komt, en dat ze zover gaat! Peer Lobbe raakt het mysterie der eeuwigheid. Hij voelt dat hij eindelijk iets raakt dat de eeuwigheid is. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Wat daar ligt van hem, dat lijf - hij ziet het - het is een nutteloos ding en hij zal het afwerpen. Maar dat nutteloos ding, Peer Lobbe, merkt gij hoe het heel uw leven overblikt? ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Dat nutteloos ding sluit zijn ogen. Bleek als de kriekende morgen wordt Peer Lobbe, dat nutteloos ding. Hij ligt gelijk een roerloze klaarte, in het duister groene hol.
En dat is nu het lied van de dood van Peer Lobbe. ----------------------------------------------------------------------------------------------------- - actua + -
-Nog tot 12 september e.k. in het natuureducatief Centrum De Vroente, Putse steenweg, 129, fototentoonstelling "In en Rond Vennen"; info : 03666.48.03 (VMPA).
-zaterdag 15 september e.k. : Inhuldiging Willy Vandersteenplein en -borstbeeld, om 15 uur op het Willy Vandersteenplein; iedereen welkom. Info :03.666.67.83.
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks"(7) en vergeet het niet om de reeds verschenen Kalmthoutse broodjes in chronologische volgorde op te roepen onderaan het blog telkens weer op de linker rode pijl klikken.
Naast Henry Van de Velde nemen ook nog volgende Belgen deel aan de vormgeving van het tijdschrift "Van Nu en Straks" : de Oostendenaar James Ensor, de Gentenaar Georges Minne, nog uit Gent Theo Van Rijsselberghe, de Schaarbekenaar Georges Lemmen, uit Laken Xavier Mellery en, geboren in Brussel, Willy Finch. De meesten onder hen zijn lid van "Les XX" en zijn bevriend met Henry Van de Velde.Ook hen kan men dan sporadisch op "Vogelenzang" tegenkomen.
James Ensor is in 1860 in Oostende geboren en overlijdt er in 1949. Als begaafd kunstschilder studeert hij aan de Brusselse academie voor Schone Kunsten als leerling van Stallaert en Portaels. Ensor groeit vanuit een impressionistische techniek naar een persoonlijke vorm van vroegtijdig expressionisme toe. Hij is daarbij een fantast, die zijn ongemeen rijke verbeelding in een eigen vormentaal weet te verwerken. Als lid van "Les XX" leert hij Henry Van de Velde heel goed kennen en is dan ook een welgekomen gast in de lusthof van villa "Vogelenzang" . Vandaag nog is de graftombe van James Ensor te bezoeken in het kerkje van Mariakerke-Oostende.
Georges Minne, geboren te Gent in 1866 en overleden te Sint-Martens-Latem in 1944 is naast zijn lidmaatschap van "Les XX", ook bezieler van de eerste Latemse groep. Hij ondergaat sterk de invloed van Rodin. De uitlenging van zijn figuren en het vergrijzen van zijn tonaliteiten reveleren een vergeestelijkte inslag. Belangrijk voor zijn ontplooiïng is zijn relatie met de symbolistische dichters Grégoire Leroy, Vanlerberghe, Maeterlinck en Verhaeren. Hij is dan ook een sterk bindteken tussen "La Jeune Belgique" en "Van Nu en Straks". Het hoeft niet gezegd dat ook hij een welgekomen gast is in wat we vandaag het muguetbos noemen.
De Gentenaar Theo Van Rijsselberghe (Gent 1862-Saint-Claire 1920) verleent Henry Van de Velde als graficus en afficheontwerper heel wat medewerking bij de illustratie van "Van Nu en Straks", temeer daar hij in deze technieken aanleunt bij de " modern art " die Van de Velde zo aankleeft. Toch is hij voor alles een schilder die volledig kadert in het neo-impressionisme, waarvan hij vooral het pointilisme op fervente wijze toepast. Na 1910 keert hij nochtans meer terug naar een traditionelere schilderkunst.
Georges Lemmen (Schaarbeek 1865 - Ukkel 1916) is eveneens lid van "Les xx", alsook van "La Libre estethique" en "Vie et Lumière". Als schilder van portretten, landschappen en genretaferelen onderging hij de invloed van Van Rysselberghe. Tot 1900 werkt hij zuiver neo-impressionistisch. Nadien zoekt hij het meer in intimistische richting. Ook hij is in Kalmthout bij Henry van de Velde thuis.
Xavier Mellery geboren te Laken in 1845 en er overleden in 1924 volgt een opleiding voor decorateur. Hij wordt leerling van Portaels en ontvangt in 1870 de prijs van Rome. Hij reist doorheen Italië, Nederland, Duitsland Oostenrijk en Zwitserland. Zijn werk kent een opvallend decoratieve inslag, hetgeen het tijdschrift "Van Nu en straks" ten goede komt. Vlakmatigheid en gebruik van goud zijn daar symptomen van. Hij loopt vooruit op het symbolisme.
Willy Finch tenslotte, geboren in Brussel in 1854 en overleden in Helsinki in 1930 is een neo-impressionistisch schilder, akwarellist en keramist. Hij is leerling van de Brusselse academie en lid van "Les XX". Hij onderging sterk de invloed van Seurat's pointilisme en divisionisme. Hij wordt finaal directeur aan de School voor decoratieve kunsten in Finland.
( vervolgt)
- poëzie + -
(uit) Land en Leven in Vlaanderen (Stijn Streuvels - 1923).
Als de heide levend wordt, aan 't bloeien gaat, is 't alsof een wonderlijke adem, over 't oppervlak geblazen, heel de streek ineens aan 't gloeien heeft gebracht : één vloed is 't van 't edelste purper, een schuimende wijndroesem met vonken van levend vuur.
In een land met die ene horizontale streklijn, in die uiterste eenvoud, neemt de natuur de vorm aan van een oneindige grootsheid.
In deze droomwereld schijnt alle geweld onmogelijk, is 't of de vreemde elementen tot rust zijn gekomen, in eeuwige sluimer gedompeld liggen. Geen enkel gedruis dat van de afgelegen verte tot hier doordringen kan. Alle beroerte wordt hier getemperd door de etherische helderheid der heile luchten, in de doorschijnende zuiverheid van de dampkring.
De dag door beschrijft de zonnewagen zijn glorierit over de zilverbaan van het zenith, boven een wereld die verlaten ligt als een verschroeide planeet.
Zo, in afzondering, verlaten, eenzaam ligt de heide hier, heel vlak, heel wijd, in een tragische grootsheid met onbepaalbare pracht.
- actua + -
Tentoonstelling "DE KALMTHOUTSE OF GRIJZE SCHOOL". Deze tentoonstelling gaat door in de Markgraaf, Kastanjedreef, 59, te Kalmthout van 15 september t/m 11 november 2007. Open op woensdag, zaterdag, zon- en feestdagen van 14 tot 18 u. Info : 03/666.61.01
- awdoe + -
tot volgende week met weer een Kalmthouts broodje "Van Nu en Straks (8)" en vergeet het niet om de reeds verschenen broodjes in chronologische volgorde terug op te roepen onderaan het blog telkens op de rode linker pijl klikken.
En in deze laatste aflevering over "Van Nu en Straks" moeten wij het nog heel even hebben over de buitenlandse illustrators die sporadisch hun medewerking aan het tijdschrift hebben gegeven. In vele gevallen zijn het leden van "les XX" en zijn zij daarenboven bevriend met Henry Van de Velde. Zij luisteren naar de namen van Jan Toorop, Johan Thorn Prikker, Jan Pieter Veth, Richard-Nicolaus Roland Holst, Charles Rickets en Camille Pissaro.
Jan Toorop komt in 1872 uit Indonesië naar Nederland. Hij is er in 1858 geboren. Zijn opleiding krijgt hij in Delft en Amsterdam en hij gaat met een studiebeurs naar Brussel, waar hij contacten legt met "Les XX". Hij reist o.m. met Verhaeren naar Londen en met Ensor naar Parijs. Hij bezoekt ook Italië. De invloed van Maeterlinck is doorslaggevend. Bij Jan Toorop mengen zich kunstbegrippen als pointilisme, sociaal-religieus symbolisme en art nouveau.
Johan Thorn Prikker (Den Haag 1868 - Keulen 1932) volgt een opleiding aan de Haagse academie. Hij krijgt er opdrachten voor monumentale werken in Duitsland. Hij begint impressionistisch en pointilistisch maar verwerft later meer en meer een expressieve grootsheid via technieken als muurschilderingen, wandtapijten en glasramen. Zijn visie beoogt een registratie van gevoelens via een vrij geschilderde symbolistische vormentaal.
Jan Pieter Veth (Dordrecht 1864-Amsterdam 1925) is portrettist en graficus met een impressionistische stijl.Later gaat de lijn bij hem aan belang winnen. Hij komt onder invloed van Breitner. Rond 1890 gaat hij zich eveneens toeleggen op de monumentale kunst.
Richard-Nicolaus Roland Holst (Amsterdam 1868 - Bloemendaal 1938). Zijn carrière is gebonden aan de Amsterdamse Rijksacademie als student, docent en directeur. Aanvankelijk bewondert hij Breitner, later gaat hij Jan Toorop en Thorn Prikker vervoegen bij de symbolisten. Hij heeft contacten met "les XX", vooral met Georges Lemmen en Henry Van de Velde. Hij beweegt zich ook in de literaire middens van Fréderic Van Eeden, Albert Verwey en Herman Gorter. Hij gedraagt zich als een echte symbolist met een mystiek zoeken naar een abstrakte ideeënverwerking.
Charles Rickets (Genève 1866 - Londen 1931) is tegelijkertijd schilder, graficus, beeldhouwer en toegepast kunstenaar. Hij is vooral actief als illustrator met een art nouveau stijl. Ook de invloed van Rodin is merkbaar in zijn werk.
Camille Pissaro (Antillen 1830-Parijs 1900) vestigt zich in 1855 definitief in Parijs. Hij schildert vooral impressionistisch. De Frans-Duitse oorlog in 1870 brengt hem in Londen. Vanaf 1873 beïnvloedt hij Cesanne. Tussen 1884 en 1888 komt hij in Seurat's divisionistische "regionen" terecht. Zijn meest gekende zichten worden vanuit Parijse vensters getekend. -----------------------------------------------------------------------------------------------------
"Van Nu en Straks" ! Hoe meer men daar vandaag over nadenkt, hoe meer men tot de conclusie moet komen dat er bij ons in Kalmthout, ten huize Vogelenzang, een ongelooflijk belangrijk Europees historisch-cultureel, wat zeg ik, ook filosofisch hoofdstuk is geschreven. De hoofdregel die August Vermeylen en zijn medestanders aankleven bestaat daarin dat " het mogelijk moet zijn dat een zichzelf ontplooiend individu zich makkelijk kan inpassen in een organisch groeiende gemeenschap". Het leven is immers een organische beweging met een ingebouwde zelforganisatie. God, het natuurverschijnsel en de mens liggen daarin verscholen. Een dergelijk allesomvattende, gemeenschappelijke filosofie heeft het de "Van Nu en Straks"- ers mogelijk gemaakt op "eenzelfde gevoelsvlak" en met "eenzelfde messianisme" hun wereldbeschouwlijke en politieke tegenstellingen opzij te schuiven voor een zedelijk verheven kunst met een nationale en internationale uitstraling. Vlaanderen in Europa ter ere! -----------------------------------------------------------------------------------------------------
- poëzie + -
Homeros ( Herman Teirlinck).
Ik wist niet dat ik zoveel hoop nog had en dat de winden nog zo leutig loeiden, en dat er bloemen nog zo jeugdig bloeien in mijnen tuin met zonne alom bespat...
Maar 'k weet nu dat er ochtenduren zijn, waar grote woorden worden wiegend fluistren, maar 'k weet nu dat er avonduren zijn, waar 'k mijne ziel naar tochten voele luisteren...
Er ruisen harpezangen in den nacht, die verre heldenstoeten begeleiden en 't rijzen van de zonne voorbereiden...
En toch - al is het allenthalve zacht - omdoezeld in het droef rumoer daarbuiten, mijne ziele stormt en kan haar vreugd niet uiten.
- Actua + -
- Nog tot en met 11 november e.k. tentoonstelling in de Markgraaf te Kalmthout : DE KALMTHOUTSE OF GRIJZE SCHOOL; info : 03/666.61.01.
- awdoe + :
MET " VAN NU EN STRAKS " EINDIGT DEZE LOPENDE REEKS VAN " KALMTHOUTSE BROODJES ". EEN EVENTUEEL VOLGENDE REEKS MOET NOG GEDACHT EN GESCHREVEN WORDEN.
IK DANK DE TALRIJKE LEZERS DIE WEEK NA WEEK EN MAAND NA MAAND, GEDURENDE AL DIE TIJD, MIJN WEBLOG " KALMTHOUTSE BROODJES " GETROUW HEBBEN BEZOCHT EN SOMS OOK BEOORDEELD.
ZIJ WAREN MIJN ONMISBARE TOEVERLATEN !
IK DANK SENIORENNET VOOR DE TERBESCHIKKINGSTELLING VAN HET BLOG.
AWDOE! EN ... TOT IN DAT ENIG MOOIE KALMTHOUT VAN ONS, OP DIE KEMPENSE LANDRUG, IN DIE KALMTHOUTSE HEIDE, HET GROOTSTE NATUURRESERVAAT VAN VLAANDEREN, DAT GEMEENSCHAPPELIJKE GESCHENK VAN MOEDER NATUUR EN DE VOOROUDERS!
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Op Zaterdag 2 juni 2012 huldigde onze Kalmthoutse burgervader Lukas Jacobs op een mooi heringericht Heidestatieplein het standbeeld in van de Kalmthoutse legendarische figuur Moeder Kee. Het prachtige beeld is van de hand van onze Kalmthoutse beeldhouwer Raf Thys. De heer Raf Thys is leraar beeldhouwkunst aan de kunstacademie Sint- Michiel van Brasschaat. Ter gelegenheid van deze inhuldiging starten wij in onze Kalmthoutse Broodjes, na een meer algemene benadering van de Kalmthoutse geschiedenis, met een tweede reeks onder de titel "De Keet van Moeder Kee".
Zoals voorheen verschijnt er iedere week een aflevering. Voor deze tweede reeks zal dit iedere zaterdag zijn.
Elke aflevering bestaat uit : 1/ een kortverhaal, 2/ een poëzie + en 3/ eventueel bijkomend een aktua+ .
Wij danken moeder Kees kleinkinderen wijlen de heer Ward Jacobs en Mevrouw Germaine Ceusters - Jacobs en ook nog enkele achterkleinkinderen, waaronder mevrouw Maria Van Velthoven - Raets en mevrouw Anny Teunis-Van Den Bleeken voor hun bereidwillige medewerking. Zonder deze medewerking zou deze tweede reeks Kalmthoutse Broodjes nooit tot stand zijn gekomen. De kortverhalen van Ward Jacobs zijn daarbij een onmisbare inspiratiebron geweest. Wie ik in deze dankbetuiging zeker ook niet mag vergeten is mijn vriend Jan Franken uit de Kalmthoutse Heidestatiestraat, afstammeling van de zuster van moeder Kee, Maria Philomena Teysen. Zijn structurele inzichten hebben mij flink geholpen! Ook de andere mensen van de heemkundige kring Calmpthoutania zijn trouwens meermaals geraadpleegd geweest.
Over de Kambuus zegt wijlen meester Vorsselmans, Kalmthouts heemkundige Bart, in het Kalmthouts heemkundig tijdschrift Calmpthoutania : Wordt te Kalmthout door ouderen van dagen over de Cambus gesproken, dan hebben zij het ongetwijfeld over de barakken in (+/-) 1895 te midden der Kalmthoutse duinen opgericht.
In zijn kortverhaal De Cambus voegt wijlen Ward Jacobs er aan toe : Over de Cambus praten en moeder Ké vergeten, dit zou ongeveer gelijk staan als zeggen 1+1= 3. Hieronder starten wij dan met onze eerste aflevering " Inleiding ( 1)". -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Op de draaischijf
van de negentiende naar de twintigste eeuw staat in het hart van de Kalmthoutse
Heideeen houten keet die luistert naar
de naam Kambuus, maar in de Kalmthoutse volksmond aangeduid wordt als De
barak van moeder Kee. Deze laatste benaming heeft de keet meegekregen van haar
laatste bewoonster Anna Cornelia Teysen, een weduwe met drie kinderen, die de
lokale volksgemeenschap aanspreekt met de troetelnaam moeder Kee.
In oorsprong maakt
de Kambuus deel uit van een aantal barakken die opgetrokken zijn in het
centrale hoogduin van de Kalmthoutse heide. Naar het einde toe van denegentiende eeuw moeten deze barakken logies
verstrekken aan de vervoerders van het zand van éénvan de hoogste duincomplexen van de
Kalmthoutse heide, met namede
Vossenbergen. Het zand moet dienen om in de Antwerpse metropool de
spoorwegbermen aan te leggen tussen Antwerpen Centraal en Zurenborg. Een
aftakkingspoor verbindt het Kalmthoutsehoogduin met het hoofdspoor in de Kalmthoutse wijk Heide.
Onder de zandruimers
bevindt zich Johannes Baptist Teysen uit Putte , de vader van Anna Cornelia
Teysen, alias moeder Kee. Op een bepaald ogenblik trekt hij met zijn vrouw
Theresia Franciska Claessens, zijn zoon Henricus, zijn dochter Carolina en zijn
kleinkind Maria Thérésia in de Kambuus in. En alhoewel zij niet de allereerste
vaste bewoners van de Kambuus zijn, o.m. de familie Coqueraux had er reeds haar
intrek genomen, mogen wij toch stellen dat de vader van moeder Kee er als één
van de eersten huisbewaarder is geweest tijdens de afvoering van het zand van
de Vossenbergen..Een jaar later voegt
ook nog dochter Maria Philomena, de moeder van kleinkind Maria Thérésia, zich
bij hen. Zij huwtachteraf met Andreas
Franciskus Van Tilburg, de ploegbaas van de zandvervoerders, die de familie ook
in de Kambuus vervoegt.De Sus Van
Tilburg, de Vergist zoals ze hem in Putte noemen, en zijn vrouw zullen er
trouwens al heel vlug instaan voor de uitbetaling van de lonen van de zandvervoerders.
Dit gebeurt in de gelagzaal van de Kambuus. De logement- en eetkosten van de
voorbije week worden telkens van deuitbetaalde lonen afgehouden.. En het gebeurt dat moeder Kee wanneer ze
zelf vrijaf heeft bij de werkgever haar zuster en schoonbroer daarbij komthelpen of dat zij zelfs de Kambuus helpt bevoorraden
door met paard en zak voedsel aan te halen op de Heuvel in Kalmthout..
Eens de Vossenbergen
rond de eeuwwisseling gesloopt, verlaten de zandvervoerders voor goed de
Kalmthoutse heide. Bij hun vertrek worden praktisch alle barakken afgebroken.
Alleen de Kambuus blijft over.
Samen met de
zandvervoerders nemen ook Sus Van Tilburg en zijn familie afscheid van de
Kambuus. Hij wordt eigenaar van één van de oudste hotels van Heide Kalmthout,
het hotel De Kroon, dat in 1902 zijn ontplooiing vindt met een volledige
nieuwbouw in de Heidestatiestraat tussen de huidige ingang naar het Willy
Vandersteenplein en de Withoeflei.
Ook de ondertussen
ouder geworden vader en moeder Teysen-Claessens vergezellen hen daarbij.
Finaal wordt de
houten keet bewoond door Anna Cornelia Teysen, alias moeder Kee, met haardrie kinderen.
Haar man, Franciskus
Schmitz, waarmede we verder nog zullen kennis maken, sterft inderdaad nog juist
voor dat zijn gezin zijn intrede doet in de Kambuus, nadat deze is omgevormd
van een verblijfplaats voor zandvervoerders totgedeeltelijk een woonhuis en gedeeltelijk een openbaar drank- , eet- en
logementhuis voor de heidebezoekers. Moeder Kee zal er de gewaardeerde
gastvrouw worden.
In 1920 wanneer een
bejaarde moeder Kee intrekt bij haar jongstedochter Anna Maria op de Heuvel in Kalmthout wordt de Kambuus
afgebroken.
Dat de Kambuus bij
de aanvang van de 20-ste eeuw in het hartje van de Kalmthoutse heideuitgroeit tot een gegeerd drank- , eet- en
logementhuis hoeft niet te verwonderen.
Juist in die periode
ontdekt de Antwerpse burgerij, en al heel vlug ook de Brusselse en
Noord-Brabantse,volop de geneugten van
de Kalmthoutse heide, met wandelingen doorheen de wijdsheid van een door
de mens geboetseerde natuur. Daarenboven geraakt de welgestelde
Antwerpenaarin de ban van dat Kleine
Zwitserland, het Kalmthoutse hoogduin dat door de Antwerpse medische wereld
gepromoveerd wordt tot een ideaal kuuroord voor mensen
met gezondheidsproblemen.
De trein Antwerpen Roosendaal, met halten eerst in
Kalmthout-dorp en daarna in Heide-Kalmthout, brengt de Kalmthoutse heide ook
dichter bij de grootstedelijke leefgemeenschappen. We mogen inderdaad ook niet vergeten dat de automobiel eind 19-de/begin 20-ste eeuw nog in de kinderschoenen staat, zodat ook de gegoede burgerij nog veelvuldig van de trein gebruik maakt. Dit is o.m. ook het geval voor de Joodse medeburgers die in die tijd meer en meer binnen de Antwerpse leefgemeenschap thuis komen en als pertinente natuurliefhebbers al heel vroeg de Kalmthoutse Heide, dat voor hen inderdaad "kleine Zwitserland", mede gaan ontdekken.
Bedenkt men daarbij
nog dat op de drempel van de 20-ste eeuw de Kambuus in het prille begin, samen met
de Oude Withoef, de enige logeermogelijkheden zijn voor de Kalmthoutse
heidebezoeker dan kan men er in komen dat Moeder Kee en haar Kambuus een begrip
zijn geworden in de Antwerpse gouw en zelfs ver daarbuiten.
Het plausibel
karakter van moeder Kee en haar aantrekkingskracht naar de verschillende
volkslagen toe verhogen daarbij nog de vermaardheid van de Kambuus.
De klanten van de
Kambuus zijn inderdaad zeer gedifferentieerd. Zo zijn er deKempense boeren uit de regio, die telkens ze
heideplaggen gaan steken op de heide, niet kunnen nalaten in de Kambuus hun
witte jenever te gaan degusteren. Waarbij moeder Kee steeds meent te moeten
onderlijnen dat de Kambuus-jenever Kalmthoutse jenever is en geen Hollandse.
Ook de jagers en de stropers, waaronderdie uit Putte, Woensdrecht, Ossendrecht en Huybergen, kunnen trouwens
een echte Kalmthoutse jenever waarderen.
Verder is er dan de
genietende stedelijke burgerij die, als vakantiegangers tijdens het weekend of
voor een langere periode,in de Kambuus
steeds welkom is. Deze zelfde burgerij zal trouwensheel vlug de belle-époque- hotelletjes als
paddenstoelen uit de grond doen rijzen. Later dan zal zij, vooral in Heide,
riante buitenverblijven laten bouwen, die finaal vaste residenties zullen
worden.
Twee welgekomen
gasten in de Kambuus dienen wel uitdrukkelijk vermeld. Het zijn enerzijds de
natuurliefhebbers, inzonderheid de mensen van Natuur-en Stedeschoon en anderzijds de beeldende kunstenaars, meer in t bijzonder
de landschapsschilders. Sommigen van deze landschapsschilders zijn trouwens door de Kalmthoutse natuur zo bezeten dat zij zich in onze kontrijën komen vestigen. En inderdaad wat is er visueel mooier dan het spel van licht en schaduw in de stilte en onder de drijvende schapenwolkjes van onze Kalmthoutse Heide.En waar kan een natuurvereniging als Natuur- en Stedeschoon nuttiger werk verrichten dan in een regio waar twee natuurpiraten op vinkenslag liggen : de verkavelaars van de Zuiderheide en de nationale Boerenbond steeds op zoek naar het scheppen van meer landbouwgrond binnen de "gemene" gronden, die door vadertje staat economisch rendabel dienen te worden gemaakt.
Na deze inleiding gaan
we in de volgende afleveringen dan dieper in op het Kalmthoutse hoogduin en de zandruiming en op Moeder Kee en haar Kambuustoeristen.
Poëzie +.
De Herberg(Arnold Sauwen(1920).
Herbergzaam huis, dat wel een eeuw daar ligt de landweg langs die
leidt naar verre steden, hoe velen hebt ge, als
tot een gastvrij sticht, uw uitgesleten dorpel op
zien treden.
Wie moe zijn stap den
avond tegenricht en loomheid zwaar voelt
wegen in zijn schreden, groet blijder hart van
ver uw lampelicht, waar zoete nachtrust
wacht zijn matte leden.
Wel hem die eens, langs
zijn levensbaan, het huis van zijn
verlangen in mag gaan, waar tedere zorgen zijne
komst verbeiden;
Waar, als waardin, ten
drempel Liefde wacht, het welkom spreekt bij
dis en haard en zacht haar blanke handen t
warme bedde spreiden. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende week zaterdag 25 juni e.k. weer een Kalmthouts broodje voor U en uw vrienden : II/3. De keet van moeder Kee / Het Kalmthoutse Hoogduin.
II/3. De keet van Moeder Kee / Het Kalmthoutse hoogduin.
Tijdens de laatste
ijstijd schuren ijsschotsen op de bodem van een droogliggende noordzee bodemdeeltjes uit. Een krachtige wind voert deze bodemdeeltjes vanuit het noorden mede over het vaste land. De lichtere kleideeltjes landen bij ons in de verder afgelegen regios als Haspengouw, Brabant, Namen en
Henegouwen. De zwaardere zandkorrels komen dichterbij terecht in regio"s als Oost- en West -Vlaanderen, de Antwerpse en Limburgse Kempen.
Na de ijstijd waait
de wind dan in overgrote mate vanuit het Westen. En voor eentweede maal wordt onze Kalmthoutse regio onder het zand
bedolven. Ditmaal gaat het om zand dat vanuit de droge oude Scheldevallei van
achter de Brabantse wal is aangevoerd..
Door een massale
afzetting, een plaatselijke verstuiving en finaal een geleidelijke vastzetting door pioniersplanten,
geven de aangevoerde zanden vorm aan het Kalmthoutsehoogduin .
Enerzijds ontstaan,
voornamelijk door rechtstreeks van achter de Brabantse wal gedeponeerd zand,
immense lengteduinen zoals de Kambuus- en Wilgenduinen.Tot de voornoemde lengteduinen behoren ook de Vossenbergen, eens de trots van het Kalmthoutse hoogduin, waarover wij het binnen deze afleveringen over moeder Kee nog moeten hebben.
Anderzijds geven
plaatselijke verstuivingen vorm aan vennen zoals de Putse Moer en het
Stappersven met daarrond paraboolduinen zoals de Hazenduinen en de
Boterbergen.
Een geleidelijke
begroeiing met pioniersplanten zoals mossen, buntgras, heidespurrie en
zandzegge hebben een podzolbodem ontwikkeld waardoor de losse zandkorrels van
de moederlaag worden ingedekt. Door een verdere begroeiing heeft het duinenmassief
dan een vaste vorm aangenomen.
Nog in de tijd van Moeder Kee is de gestructureerde podzolbodem in een gesloten agrarische gemeenschap als die van Kalmthout economisch heel belangrijk. Hij bestaat uit vijf lagen, van boven naar beneden : een strooisellaag , een humuslaag, een uitgeloogde zandlaag, een herafgezette humuslaag, een herafgezette ijzerlaag (uit de uitgeloogde zandlaag) en finaal daaronder de grote ingedekte massa van het oorspronkelijk aangevoerde moederzand. De twee eerste lagen, worden door onze landbouwers uitgestoken ( men noemt dat plaggen) en in de put van de potstal gesmeten. De schapen en later ook de koeien laten hierop hun uitwerpselen vallen en zo verkrijgt men de beste meststof om de verzuurde zandgronden van onze Kempen op de matig waterrijke en aldus meer vruchtbare concave valleiranden rendabeler te maken. Met de invoering van de chemische meststof in het begin van de 20-ste eeuw zal langzamerhand een einde komen aan het gebruik van dit plaggen steken en van de potstal.
Het Kalmthoutse hoogduin heeft duintoppen die tot 40 meter boven de zeespiegel pieken. Wel heeft een veelvuldig recreatief gebruik tijdens de laatste eeuw
deze hoogten enigzins doen inleveren.
Zoals we reeds hebben gezien groeit het Kalmthoutse hoogduin tijdens de
belle-époque uit tot dat Kleine Zwitserland, zeer
gegeerd als toeristisch oord door de Antwerpse burgers, de Brusselse
hoofdstedelingen en de Noord- Brabanders uit het markiezanaat van Bergen-op-Zoom en
de baronie van Breda. En zoals we ook al zagen is het ook door kunstenaars en
natuurliefhebbers zeer gegeerd. Ook
vandaag nog trouwens is het Kalmthoutse hoogduin als trekpleister nog een diamant binnen het kader van het grenspark De Zoom
Kalmthoutse heide. En we eindigen deze aflevering op een meer ontspannende noot. Heeft het Kalmthoutse duinenzand met zijn podzolbodem een belangrijke rol gespeeld in het leven van onze hardwerkende landbouwer, dan is niets minder waar voor de nog harder werkende landbouwersvrouw. Ons duinenzand, en dan vooral de uitgeloogde zandlaag van de podzolbodem, ligt mede aan de basis van welonderhouden hoevekes. Meer in 't bijzonder moet het dienen als poetsmiddel om mede de houten of rode tegeltjesvloeren van de hoevekes te schrobben en kraaknet te krijgen. Maar als er daarna nog zand over blijft krijgt zelfs de dochter van de boer haar onuitgesproken zin.In een goed geluimde bui tovert zij met het overgebleven zand in één van de hoeken van de boerderij op de houten of rode tegeltjesvloer, voor de geliefde, in een spectrum van geelachtige kleuren, de mooiste bloemenruiker van Kalmthout te voorschijn.
Poëzie + : ________
Het Kalmthouts
hoogduin(Haiku - Jan Caluwaerts)
Het Kalmthouts
hoogduin, De lage landen
schouwend, Droomt zijn avondland.
Actua + ________
Het Natuureducatief Centrum (NEC) DE VROENTE neemt in september e.k. met een tentoonstelling en aanverwante creatieve aktiviteiten over de Kalmthoutse Heide deel aan de Open monumenten dag (O.M.D.) die dit jaar in het teken staat van "Muziek, Woord en Beeld". Het kan niet ontkend dat het landschapsmonument "De Kalmthoutse Heide" in het verleden (en ook vandaag nog) een grote inspiratiebron is geweest voor beeldende, letterkundige en muzikale kunstzinnige uitingen. Mensen die menen in het bezit te zijn van of hun medewerking te kunnen verlenen aan kunstzinnige expressies die betrekking hebben op de Kalmthoutse Heide kunnen voor meer uitleg contact opnemen met de heer Krist Tack, aangesteld medewerker van het Natuureducatief Centrum "De Vroente" ( Putse steenweg, 129, Kalmthout) voor Open Monumenten Dag.
II/4. De keet van moeder Kee / De Antwerpse zandhonger.
Het kan niet ontkend
dat de Antwerpse metropool in de voorbije eeuwen blijk heeft gegeven van een
echte zandhonger.
In een meer
recentere periode is men hieraan tegemoet gekomen door vooralbaggerzand uit de Schelde op te diepen. Maar
vroeger is dat ooit anders geweest. Daar kunnen wij in Kalmthout over meepraten.
Door de aanleg van de ijzeren weg van
Antwerpen naar Roosendaal en verder door naar de Moerdijk en Rotterdam komt het Kalmthoutse duinenzand, half de 19-de eeuw, in het onmiddellijke
bereik van de havenstad. Dit is des te meer het geval daar deze trein van
Antwerpen naar het Noorden in het begin uitsluitend functioneert ten
behoeve van het vervoer van goederen.
Antwerpen heeft daarbij al onmiddelijk zand nodig voor het dempen van zijn Spaanse vesten. Reeds in
1860 wordt hiervoor voor de eerste maal Kalmthoutszand met de trein naar Antwerpen afgevoerd.
Het gaat om zand van de Boterbergen. In de omgeving van de huidige viaduct van het Noord-eind ,
bezijden het domein De Greef, wordt het zand met aanvoerwagentjes langs een
spooraftakking verzameld in treinwagons om dan met de trein langs het
hoofdspoor verder te worden vervoerd. O.m. de beruchte Hanskensduin waarop in
de middeleeuwen de ter dood veroordeelden geradbraakt zijn geweest is aldus
in overgrote mate gesloopt.
In 1874 heeft
Antwerpen dan weer zand nodig, ditmaal om vele oude stadsvlieten te dempen. En
weer wordt het Kalmthoutse duinenzand gesolliciteerd. Maar onverwachtkomt er tegenstand van invloedrijke
Antwerpenaren. Zij verzetten zich tegen het slachten van de kip met de gouden
eieren. Het kleine Zwitserlandmag niet verder onthoofd worden.
Wie na de
tussenkomst van deze natuurliefhebbers in opmars zou denken dat het
Kalmthoutsezand nu voorgoed voor de
Antwerpse zandhonger veilig is gesteld komt bedrogen uit. De Antwerpse
zandhonger is in die tijd gewoon niet te stillen.
In de jaren 1880/90
slaagt baron Terwagne van het Syndicaat voor den handel en het vervoer van
zand uit de Antwerpse Kempen er dan in het Kalmthoutse gemeentebestuur een
overeenkomst te ontfutselen om gedurende een langere periode zand aan het
Kalmthoutse hoogduin te mogen onttrekken. Voor het toenmalige Kalmthoutsegemeentebestuur hebben de duinen immers geen
enkele waarde. Integendeel hun opruiming, aldus de redenering, zou een latere
exploitatie van de Kalmthoutse vroente in het algemeen belang zelfs bevorderen. Daarenboven zou de zandafvoeringook werkgelegenheid scheppen voor de
Kalmthoutse burgers. En dit is zeker niet onbelangrijk in een tijd dat in de landbouw de mechanisatie zijn intrede doet, waardoor het voor de dagloners, die in onze Kempen in overgrote mate in deze landbouw tewerkgesteld zijn, steeds moeilijker wordt om er bij de landeigenaars aan een job te geraken.
En wonder boven
wonder , na een openbare mededelingaan
de burgers, wordt ditmaal geen enkel protest ingediend. Het slopen van de Vossenbergen kan beginnen. En aan de verre horizont verschijnt boven de heuvels van zand de schaduw van moeder Kee.
Poëzie +
(uit)Zand(
Anton Van Wilderode).
Zand dat mijn hand
niet houdt
loopt uit mijn hand
als oud goud,
valt in een
zonnestraal gevat
weer op de rug van het
pad. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende week Zaterdag 7 juli weer een Kalmthouts Broodje voor U en uw vrienden : II/5. De keet van moeder Kee/Het slopen van de Vossenbergen. Awdoe.
II/5. De keet van moeder Kee/Het slopen van de Vossenbergen.
Het onvermijdelijke
kan niet vermeden worden. In de metropool wordt het nieuwe station van
Antwerpen Centraal
geconcipieerd. Vanaf het station richting Zurenborg moeten verhoogde
spoorwegbermen worden aangelegd. Daarvoor is zand nodig, veel zand. Ende Vossenberg , de trots van de Kalmthoutse
heide, zal er moeten aan geloven.
De dagen van de reus
van de Kalmthoutse duinen, zijn inderdaad geteld. Zijn maximale hoogte bedraagt van de voet tot de top 19 meter. Maar de voet zelf bevindt zich op 25 meter boven de zeespiegel. De top strekt zich aldus uit op 44 meter boven de zeespiegel. Meester Verhoeven, de toenmalige Kalmthoutse onderwijzer uit Putte,
schrijft over deze Vossenberg : Van zijn top had men de heerlijkste
vergezichten. In zuidwaartse richting viel het oog op de Scheldestad met haren
majestueuzen toren en torens en gebouwenin blauwen nevel gehuld, noordwaarts op het voormalig Wilhelminaklooster
te Huybergen en op aanmerkelijke afstand verder, op den uit den blauwen nevel
oprijzende toren der voormalige Sinte-Gertrudekerk te Bergen-op-Zoom;
westwaarts op de torens en dorpen van Putte, Ossendrecht en Woensdrecht en op
de Scheldestroom, zich vertonende als een breed zilveren lint aan de verren
horizont ; en zuid-oostwaarts, had men het schoonste panorama van Kalmthout,
wat men zich denken kan : zijn eeuwen oude toren, de nederige torenspitszijner oude kapel, twee molens met hunnen
stilstaande of draaiende wieken, en den zomer achter het loof der bomen gedeeltelijk
verscholen, leverde een landschap zo schoon als men zich dromen kan.
In1892 gaat de
Grote Belgische Centrale N.V over tot de aanleg van een spoorbaanaftakking ,
die als het ware een wig drijft doorheen het huidige natuurreservaat De
Kalmthoutse heide , tot in het hoogduin..
De aftakking
vertrekt aan de spoorweg Antwerpen Roosendaal, ongeveer ter hoogte van het
huidige station van Heide. Vandaar volgt het een traject dat in een hedendaagse
omschrijving ongeveer als volgt kan worden aangeduid : Guido Gezellelaan,
verhard fietspad doorheen de Withoefse heide, de Duitse weg in de Kalmthoutse
heide, en eens het verlengde van de Korte Heuvelstraat voorbij gaat het zich
vergaffelen in drie takken, die volgens de noodwendigheden verlegd worden.. Eén
van de eerste eindtrajecten moet geëindigd zijn in de omgeving van het ven het
Muggepiske. Het laatste eindtrajectheeft gelegen aan de rand van de Kambuusduinen.
Er zijn ook
drie overwegen geweest langsheen het aftakkingsspoor
: één aan het zandwegbaantje van de Kijk-Uit, één op de steenweg van Kalmthout
naar Putte en één aan de Korte Heuvelstraat.
Wie vandaag doorheen
de Guido Gezellelaan wandelt ontdekt in de nabijheid van het station van Heide
een merkelijke verbreding van deze laan. Het is hier geweest dat het zand uit
de duwwagonnetjes gebruikt op de heide wordt overgeladen op de normale
spoorwegwagons. Met gebruik van een driehoekig aansluitingssysteem op het
hoofdspoor kunnen de duwwagonnetjes dan terug de heide worden ingeduwd. Er
wordt daarbij gretig gebruik gemaakt van de afhelling van het aftakkingspoor doorheen
de Withoefse Heide naar de depressie rond de Putse steenweg.
In 1898 is de
afvoering van de Vossenbergen omzeggens een feit. Vandaag herinnert de vlakte van het
Langven nog aan de exacte ligging van dezevroegere duinen.
Achteraf is het voormelde
spoortraject grosso modo nog tweemaal heraangelegd, een eerste maalom een verbinding tot stand te brengen met
het landgoed van de Mont Noire en
een tweede maal om een verbinding tot stand te brengen met het Duitse dorp in de
Kambuusduinen tijdens de tweede wereldoorlog. Maar verder dan de molensteen op
de Duitse weg zijn de Duitsers toen niet meer geraakt.
Poëzie +
Kalmthouts panorama ( Jan
Caluwaerts).
Achter ruggen van golvende Hazenduinen
langsheen de aloude zandweg naar Huybergen,
ontvouwt zich purpergeel en wijds het heideruim
en t loopt verloren langs de Vossenbergsporen.
Heel ver aan d horizon links witzilverberken,
in de lucht een buizerd met gespreide vlerken,
tussen het Kambuus- en het Wilgenduin een
droom,
innig ontstaan en
geboetseerd uit Kempenschroom.
Actua + _______
- Morgen Zondag 8 juli opent burgemeester Lukas Jacobs om 11u. in de feestzaal van het Strijboshof (Achterbroekse steenweg 69) de apotheose van onze Kalmthoutse 11 juli-viering 2012, nl.het "Aperitiefconcert" met feestrede door Hendrik Vuye en muzikale opluistering door Ivan en Mike Smeulders, Emile Verstraeten en Marie-Anne Coppens. Iedereen is van harte welkom en de toegang is gratis voor het hele gezin.
- Ook Kalmthoutse Broodjes wenst zijn trouwe lezers een vrolijke 11-juli-feestdag toe. Want inderdaad er is maar één land dat ons land kan zijn, nml. zoals Peter Benoit, de grote vriend van Charles Van Geert van de Kalmthoutse Vangeertenhof (het hedendaagse Arboretum) het toondichtte op de woorden van Emmanuel Hiel : "Waar Maas en Schelde vloeien, de Noordzee bruist en stormt..........daar is ons vaderland". ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende week Zaterdag 14 juli weer een Kalmthouts broodje voor U en uw vrienden : II/6. De keet van moeder Kee/De zandafvoerders. Awdoe.
Bij de afgraving van de Vossenbergen zijn zon 150 zandafvoerders betrokken. Zij komenuit de noord-Antwerpse Polderdorpen maar ook in niet te verwaarlozen aantallen uit het verder afgelegen Zeeland.
Het gaat vooral over dagloners die oorspronkelijk in het landbouwbedrijf zijn te werk gesteld. Bij een aanhoudende jobvermindering in de agrarische sector, o.m. door de introductie van de machine, schakelen zij over naar meer industriëel gerichte activiteiten. Zij hopen daarmee niet alleen werk te vinden, maar ook een beter dagloon in de wacht te slepen.
De dagloners staan onder de leiding van twee Waalse werkleiders, de heren Bastin enSquilbin en worden aangevoerd door de Putseploegbaas Sus Van Tilburg. Zoals we reeds zagen wordt deze laatste de schoonbroer van moeder Kee.
Van de meer dan 150 zandafvoerders keren er ongeveer de helft enkel van zaterdagnamiddag tot zondagavond naar hun gezin terug. Tijdens de rest van de week overnachten ze op de Kalmthoutse heide. Hiervoor trekt de Grote Belgische Centrale nv. ter plaatse barakken op. Men kan er tijdens de werkdagen zeer voordelig verblijven. Logies en maaltijden zijn voorzien., maar ook de ontspanningsmogelijkheden na de noeste arbeid. Het hoeft geen betoog dat de Kalmthoutse jenever er veelvuldig vloeit.
De houten keten worden bij tijdelijke onderbreking van de exploitatie wel eens afgebroken. Bij de hervatting worden ze dan weer op een andere plaats opgericht.
Rond 1895 komt de laatste keet tot stand bezijden de Vossenbergen aan de stijle rand van de huidige Kambuusduinen. Het is deze keet die de geschiedenis zal ingaan als het beroemde logement- , eet- en drankhuis van moeder Kee, dat in de Antwerpse regio de naam Kambuus meekrijgt en in de Kalmthoutse volksmond luistert naar de barak van moeder Kee.
De vader en de moeder van moeder Kee zullen al heel vlug met enkele jongere gezinsleden de Kambuus als één van de eersten permanent bewonen. Vervolgens zullen moeder Kee's zuster Philomène, met nieuwbakken echtgenoot Sus Van Tilburgh, instaan voor de uitbetaling van de lonen, de inning van de onkosten voor het verblijf van de arbeiders en de running van de Kambuusuitbating. Tijdens de vrije dagen van moeder Kee zullen zij, o.m. voor de bevoorrading , reeds op haar steun kunnen rekenen.
Over de meer officiële naam de Kambuus, die ook voorkomt op de beroemde postkaarten van de Kapelse fotograafHoelen, is er enige betwisting omtrent de exacte herkomst van de naam.
Wijlen Kalmthoutsmeester Vorsselmans is de mening toegedaan geweest dat het woord kombuis ten grondslag heeft gelegen van het begrip kambuus. De franstalige ingenieurs van de Grote Centrale die van moeder Kee bij haar bezoek aan de familie vernomen hebben dat ze als jong dienstmeisje kokkin is geweest in een scheepskeuken, door de matrozen kombuis genoemd, zouden met de vervormde benamingvan kambuus zijn te voorschijn gekomen. Anderen menen echter dathet woord kamphuis, dat in het Zeeuws uitgesproken wordt als kamphuus, ten grondslag heeft gelegen van Kambuus. De Zeelanders onder de arbeiders manifesteerden zich immers al te graag.
Poezie +
(uit) Thuiskeer in Zeeland (Hans Warren)
Hart van mijn land ik ben terug
in t waaien van uw volle zomer,
lig lui en languit op mijn rug,
weer thuis en nog dezelfde dromer.
Ik lig, ik ben terug, ik droom
uw dromen in een blijde schemer,
ik werd weer een kind, ik werd een boom,
een plant, een lied, een stukje hemel ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende Zaterdag 21 juli weer een Kalmthouts broodje voor U en uw vrienden : II/7.De keet van moeder Kee/Daglonersdochter Anna Cornelia Teysen. Awdoe. .Bij
II/7. De keet van moeder Kee/Daglonersdochter Anna Cornelia Teysen.
Anna Cornelia Teysen,
alias Moeder Kee, wordt in de 2-de helft van de 19-de eeuw, meer bepaald op 20 juni 1859, geborenals dochter van Johannes Baptist TeysenenTheresia Franciska Claessens, reeds vernoemd. In het gezin zijn 9 kinderen geboren, wat in die tijd ook
in het land van Kempen en Polder geen uitzondering is. Anna Cornelia is de
zesde in de rij.
Het gezin
Teysen-Claessens is een typische daglonersfamilie. Bij de aanvang van detweede helft van de 19-de eeuw stellen deze
dagloners in de gesloten agrarische gemeenschappen van de regio hun diensten
nog ter beschikking van de rijke boeren - groot grondbezitters in de vruchtbare valleien van de Kempen en in de
polders. Naar het einde van de 19-de eeuw toe
zullen zij, bij een opkomende industrie, deels noodgedwongen, in grote mate de landbouwstiel inruilen voor een meer industriële
bedrijvigheid. Ofwel trekken zij naar de Antwerpse metropool om er vooral in de haven tewerkgesteld te worden, ofwel profiteren zij van een naar de "suburbs" uitdeinende industriële bedrijvigheid. En in de Kalmthoutse regio zal de zandexploitatie daarbij inderdaad ook een rol spelen, alhoewel niet de enige. Ook de steenbakkerijen, de boomkwekerij van de Van Geertenhof, de touwslagerij, de spoorweg en noem maar op doen hun duit in 't zakje..
De ouderlijke woning
van het gezin Teysen -Claessens, waar
Anna Cornelia haar jeugd doorbrengt, situeert zich in het Noord-Brabantse Putte ten
oosten van de baan van Antwerpen naar Bergen-op-Zoom in de onmiddellijke
omgeving van de Oude Postbaan van Putte naar Roosendaal, die in de buurt van de Paalberg
de Kalmthoutse Heide dwarst,en niet ver
van de Grensstraat, die Nederlands Putte scheidt van het Belgische
Putte-Kapellen.Anna Cornelia ontdekt
dan ook al heel vlug op jeugdige leeftijd de Kalmthoutse heide en maakt
daarenboven kennis met een grillige staatsgrens.
De daglonerhuisjes
zijn hier in die tijd kleine huisjes langsheen de zandwegen die van de dorpen
naar de heide lopen.Zij staan los van
elkaar en worden omgeven door een klein stukje grasland voor schaap of geit en
eventueel een bijkomend lapje grond voor aardappel- of roggeteelt. Deze
daglonerhuisjes vinden hun oorsprong in de oorspronkelijke wolvenhutjes, die
opgetrokken zijn uit hout, brem, stro of eventueel riet. Later werkt men dan
met houten stijlen waartussenleem en
rijswerk wordt verwerkt. Finaal worden het bakstenen huizen met strooien of
rieten daken.
Dergelijke typische
daglonerhuisjes laten ook bij ons in Kalmthout her en der en met de nodige verbeelding nog enkele minieme sporen na, o.m. in
de Frans Raetstraat, de Boonsstraat, de Korte (Zwarte)Heuvelstraat, de Bareelstraat en omgeving , op de Venetiaanse Heide, langsheen het Heiken ... . Doorheen de tijd zijn zij
door de autochtone Kalmthoutenaars tot eigentijdse woningen omgebouwd of de plaats gaan ruimen voor buitenverblijven van metropolitanen, die daarna
vaste residenties zijn geworden.
Poëzie +
( uit)Werkmanskind(Kamiel Top).
Jij bent geboren op
een avond, kind,
geboren onder t
ruisen van de bomen :
er woei een zachte,
zwoele zomerwind,
die als gezant der
verten scheen te komen.
..
Je deed je moeder leed
voor de eerste maal,
en las voor t eerst
vergeven in haar ogen,
van liefde glanzend ,
o, die ogentaal,
die oude taal, die
nimmer heeft gelogen!
Je vader dronk kontent
een extra-pint;
en is beschonken weer
naar huis gekomen.
Je bent geboren op een
avond,kind ;
En had als deel het zingen
van de bomen. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende week 28 juli weer een Kalmthouts Broodje : II/8. De keet van moeder Kee/Een grillige staatsgrens. Awdoe.
II/8 De keet van moeder Kee/Een grillige Staatsgrens.
Reeds tijdens haar jonge jaren maakt Anna Cornelia Teysen kennis met een grillige staatsgrens.
Ook in het land van Kempen en Polder heeft de grens tussen België en Nederland pas vaste vorm gekregen na de Belgische onafhankelijkheid.
In Anna Cornelia's moederdorp Putte loopt deze grens dwars door de dorpskern.
Men onderscheidt er dan ook een Nederlands Putte en een Belgisch Putte ( het
Belgische Putte is daarenboven nog verder opgedeeld in een Putte-Kapellen en een
Putte-Stabroek). Sommige straten worden door de grens middendoor gedeeld.
Deze grens is niet zo
maar tot stand gekomen. Zij grijpt ondermeer terug naar gegevens uit een soms heel ver
verleden. Zo zijn in haar contouren afbakeningen herkenbaar van
het oude markizaat van Bergen-op-Zoom, de middeleeuwse heerlijkheid
Essen-Kalmthout-Oost-
Huybergen, de
historische baronie van Breda en het land van Ekeren. Zij refereert daarenboven
naar het strijdtoneel ten velde tussen het protestantse noorden en het
katholieke zuiden tijdens de godsdienstoorlogen in de Nederlanden. Zij valt
terug op de Vrede van Munster die een einde stelt aan die godsdienstoorlogen,
maar ook voorgoed aan het oude markgraafschap Antwerpen, ontstaan uit het
eeuwenoude land van Rijën, één van de Parels aan de kroon van het Edele Brabant Were
Di. En uiteraard hebben, zoals hierboven reeds gesteld, ook de schermutselingen die in 1830 de Belgische onafhankelijkheid vooraf zijn gegaan een rol gespeeld bij het uittekenen van deze grens.
Is het oude markgraafschap Antwerpen, reeds op basis van het Verdrag van Munster, opgesplitst tussen Noord en Zuid
dan is er in het hart van de mensen toch een bepaalde eenheid blijven bestaan. Vooral
in de grensgemeenten komt deze eenheid op sociaal en cultureel vlak sterk tot
uiting, zo ook ten noorden van Antwerpen. Het sociaal-culturele leven is er grensoverschrijdend. De Noord-Brabantse Putters, die van Putte-Kapellen en die van Putte-Stabroek refereren in het dagdagelijkse leven, in hun sociaal-culturele doen en zelfs in hun sociaal-economische houding naar gemeenschappelijke wortels die teruggaan naar het verre verleden. Trouwens wij in Kalmthout moeten ook niet vergeten dat onze voorouders destijds met paard en kar hun landbouwproducten in de allereerste plaats niet naar de Antwerpse zondagsmarkt maar naar die van Bergen-op-Zoom hebben afgevoerd. En hoe dikwijls hebben diezelfde voorouders daarna tevergeefs ook niet zitten zagen voor een boerentram naar het westen. De Kalmthoutenaar van weleer at in de week weliswaar Kempens roggebrood, maar de zondag was een volkoren of wit Polders tarwebrood altijd welkom in de Kalmthoutse boerenkeuken..
En het kan niet
ontkend, ook in de genen van Anna Cornelia Teysen sluimert nog het erfgoed van
het oude Markgraafschap Antwerpen en het Brabants hertogdom. En het opgaan van een zichzelf ontdekkend jong meisje Anna Cornelia in een wilskrachtige, zelfbewuste en liefhebbende moeder Kee zal daar geen verandering in brengen.
Poëzie +
Kantiek
(Bert Peleman)
Dit is het volk der
beide Breugels:
het boerenvolk, dat
bloedt nog bodem schendt,
dat trots aan
zwaarfluwelen teugels,
de paarden naar de
jaarmarkt ment.
Dit is het volk van
Jeroen Bosch,
dat boet en blootvoets
beevaart gaat,
maar voor een
bruiloftmaal de vette os
al zingende voor het
haardvuur braadt.
Dit is het volk van
Rembrandt en van Brouwer,
dat arm geplunderd, om
geen aalmoes vraagt,
maar sterk en op zijn
donkere schouwer
het gerstenbier bij
hectos draagt.
Dit is het volk van
Memling en Metsijs,
dat peilt de zin der
eeuwigheid
en onder wolken,
Scheldegrijs,
met zijn processies
door de velden schrijdt.
Dit is het volk van
Rubens en Vandijck,
Het boerenvolk dat in
zijn vuisten klemt
Het asseschrijn van
Klaas verkoolde lijk
En bij de opmars
feestfanfaren stemt.
Actua + _______
- Het Natuur Educatief Centrum De Vroente organiseert nog een hele zomer lang doorheen onze Kalmthoutse groene regio een fietstocht voor volwassenen van 50 km. en een fietstocht voor kinderen van 25 km., telkens gekoppeld aan een quiz over natuurgegevens die men onderweg tegenkomt. Fietsroute en quizvragen zijn voor de twee tochten aangeduid op deelnemingsformulieren die men op de balie van het NEC De Vroente (Putse steenweg, 129, Kalmthout) gratis kan bekomen. En er zijn voor beide initiatieven prijzen te winnen!
- Kalmthout is niet alleen een groene gemeente, maar ook een sportieve gemeente. En eens te meer won onze veldrijder Kevin Pauwels verleden zondag het Belgisch kampioenschap voor mountenbiken. Zijn vurige fans, burgemeester Lukas Jacobs en companen op kop, waren er als de kippen bij om hem maandagavond in de raadzaal van het Kalmthoutse gemeentehuis in de bloemen te zetten. Doe zo voort Kevin. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Volgende week Zaterdag 4 augustus weer een Kalmthouts broodje : II/9. De keet van moeder Kee/ Met vader op de heide. Awdoe.
II/9. De keet van moeder Kee/Met vader op de heide.
Vader Teysen is een
verwoede zondagswandelaar. En ook voor de dagloners uit de streek is de zondag
heilig. Alleen de huiselijke dieren worden gevoederd. Voor de rest wordt er die dag niet gewerkt.
De
Kalmthoutse heide is vader's uitverkoren wandelterrein. En al heel vlug zijn de
opgroeiende kinderen zijn onafscheidelijke kompanen tijdens de wekelijkse
trips.
Anna Cornelia leert
snel de meest verborgen dierenvluchtwegen van de immense vroente ontdekken. De
vluchtwegen van ree, konijn en talrijke andere heidebewoners doorkruisen de
buntbossen . Zij zetten zich verder in de struik- en dopheidevelden, lopen
doorheen de rietlanden of onder een paar eenzame grove dennen of witzilverberken op een duinrug.
Langsheen de stuivende zandheuvels worden de dierensporen daarbij heel
zichtbaar.
Vader is op deze
wandelingen voor de kinderen een onderwijzer van de heide. Zo vertelt hij
ondermeer dat tussende twee voorste en
de twee achterste tenen van de voetafdrukken van een vos een strooitje of een
takje kan worden gelegd, terwijl dat bij een gelijkaardige voetafdruk van een
hond niet kan . Wanneer hij de kinderen de grote ingang van een konijnenhol
aanwijst, vraagt hij hen telkens ook op zoek te gaan naar de kleinere
vluchtuitgangen, die meestal verborgen zitten onder de afhangende heidestruiken.
Een andere keer toont hij hen hoe het kleine lieve zonnedouwtjezonder genade kan zijn als de speels
vliegende blauwe libel blijft plakken aan zijn kleverige stengeltjes, zodat deze
vleesetende plant zijn prooi onverbiddelijk de dood kan injagen. Hoe heeft vader het
weer verwoord ? : ... de ene zijn dood is de andere zijn brood .... De kleinen worden
daar stil bij.
En vader vertelt hen
nog veel meer. Zo groeit Anna Cornelia, reeds op jeugdige leeftijd en voor zij
het zelf beseft,uit tot een volwaardige
heidekenster. Wanneer zij later in de Kambuus de dienst uitmaakt kunnen zelfs de
natuurverkenners van haar nog heel wat leren over het reilen en zeilen op de
Kalmthoutse heide.
Maar voor de jonge Anna
Cornelia Teysen is zuivere natuurkennis niet voldoende. De heide is veel meer
voor haar. Anna Cornelia ondergaat de Kalmthoutse heide in hart en nieren. Zij wordt erdoor gefascineerd.
Zo komt zij in de
Lente in de ban van veenpluis, pitrus, zonnedauw en gele lis. En met
verwondering ontdekt zij reeds heel vroeg in april de groene sprietjes van de
nieuwe generatie pijpestrooitjes, door de Kalmthoutse en Putse boeren "den bunt"
genoemd. Met een beetje heimwee in het hart ziet zij daarboven de rosse oude
" bunt " afknakken. Maar het kleine stervormige heidespurrieke, dat op de voet van de
zandheuvel schittert, brengt haar dan weer vreugde.
Ontroerend heerlijk
wordt het als onder de grove den moeder ree en haar kroost onverwacht te
voorschijn treden, of als hoog in de lucht, als een koning zo rijk, de eenzame
buizerd zweeft.
En telkens weer schrikken bij het opvliegen van een onvermoede
fazant uit de struikhei hoort er ook bij.
Het Grote Meer, het
Droomeiland, het Meurisseven, de Vossenbergen, ja zelfs de gevaarlijke
moerassen van de verder afgelegen Nol hebben op de duur geen geheimen meer
voor een stilaan naar de volwassenheid groeiende jonge meid.
Maar waar Anna Cornelia finaal
het meest van houdt, is van op de hoge duin, de wijde vlakte schouwend, te
luisteren naardie grootse stilte, die
op de Kalmthoutse heide naar eeuwigheid voert.
Met de
volwassenheidkomt er echter stilaan ook
een einde aan de ongebreidelde wandelingen van Anna Cornelia op de Kalmthoutse
heide .De plicht roept. En voor de dochter van een dagloner betekent dat destijds zonder
twijfel dienster spelen.
Poëzie +
De Wolken (Martinus
Nijhof).
Ik droeg nog kleine
kleren, en ik lag
lang uit met moeder in
de warme hei,
de wolken schoven
boven ons voorbij
en moeder vroeg wat k
in de wolken zag.
En ik riep :
Skandinavië, en eenden,
daar gaat een dame,
schapen met een herder.
de wolken werden woord
en dreven verder,
maar k zag dat moeder
met een glimlach weende
Toen kwam de tijd dat
k niet naar boven keek,
ofschoon de hemel vol
van wolken hing,
ik greep niet naar de
vlucht van t vreemde ding
dat met zijn schaduw
langs mijn leven streek.
Nu ligt mijn jongen
naast mij in de heide
en wijst me wat hij in
de wolken ziet,
nu schrei ik zelf en
zie in het verschiet
de verre wolken waarom
moeder schreidde.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Volgende week Zaterdag 11 augustus e.k. weer een Kalmthouts Broodje : II/10. De keet van moeder Kee/Een volwassen daglonersdochter. Awdoe!
II/10.De keet van moeder Kee/De volwassen daglonersdochter.
In haar prille
volwassenheid gaat ook Anna Cornelia Teysen de kost verdienen als dienster. De
ene keer is zij meid bij een welstellende boerenfamilie in de Scheldepolders. De
andere keer verzorgt ze dan weer de kinderen van een gezin uit de gegoede burgerij.
Nog een andere keer functioneert zij als kokkin op een schip. En zelfs
opdienster spelenin één van die
beruchte Kempense jenevercafés behoort niet tot de onmogelijkheden.
In die tijd is het
gebruikelijk dat meiden, naast hun eerder schamele dagvergoeding, ook kunnen genieten
van een gratische kost en inwoon. De menigvuldige functies die door Anna Cornelia
Teysen uitgeoefend zijn geworden hebben voor gevolg gehad dat ze meermaals van woonst is
veranderd. Van haar kleinzoon,
wijlen Ward Jacobs, weten we uit zijn kortverhaal over de Kambuus dat ze wel 25 maal is
verhuisd. En de Ward zou de Ward
niet geweest zijn moest hij er geen plezante anekdote aan hebben toegevoegd. Zo vertelt hij :
Wat mij het meest is bijgebleven is dat ze me vertelde dat ze op de
Zandvlietse heide heeft gewoond. Daar woonde toen niets dan stropers,
strandjutters, garnaalvissers en bedelaars van beroep. Als je daar de kiekens
hoorde kakelen, dan waart ge al te laat om de eieren te rapen. Dan waren ze er
mede de pist in.
Als dochter van een oorspronkelijke landbouwersdagloner
uit een toen nog gesloten agrarische gemeenschap in het noordwesten van de Kempen
behoort Anna Cornelia Teysen tot de vrouwelijke loten van een taai ras.
Zo getuigt onze Kalmthoutse heemkundige, professor doctorJozefGoossenaerts zaliger, over de
landbouwersvrouwen in 't algemeen uit onze regio o.m.het volgende : Als kind krijgen zij kostbare voorbeelden
van wilskracht, eenvoud, soberheid en werkzaamheid.Wat we ook niet mogen vergeten is dat in die
tijd in onze Kempen een dozijn kinderen ter wereld brengen de gewoonste zaak
van de wereld is. En toch is de landbouwersvrouw geen zeep- of zaagtrien. Zij
heeft geen sterveling nodig om voor haar kroost pannenkoeken of "boekerdepap"(= pap van boekwijt) te maken. Zij laat het
daarenboven niet aan haar hart komen. Ook al moet zij daarom geen zotte kloof
zijn. Zij is een hard werkende vrouw, een toeverlaat voor haar kinderen, een
onmisbare steun voor haar man.
En het mag gerust gesteld worden : zoals twee druppels water op elkaar gelijken, zo weerspiegelt de benadering van professor Goossenaerts ook het karakter van een moeder Kee in wording. Wel moeten we daar nog de uitdrukkelijk volkse intelligentie aan toevoegen van een vrouw die van wanten weet en het gebrek aan een schoolse opleiding op hoger niveau weet te compenseren door waardevolle synthesissen in gebalde uitspraken, ook al was dat in vele gevallen mede onder de vorm van moppen, raadsels en speelse dubbelzinnigheden. Wat we daarbij ook niet mogen vergeten is dat een welbepaalde belangloze behulpzaamheid steeds ten gronde lag aan het doen en laten van moeder Kee. En niet alleen Kalmthoutse en Putse boeren, maar ook de Delaunnois, de Lamorinières, de Meurissen en de Strijbossen zullen hiervan later, in de Kambuustijd, enthousiast getuigen.
Als in de tweede helft
van de 19-de eeuw ook in de Kempen de crisis in de landbouw toeslaat, blijft
dit ook voor de jongere daglonersvrouwen niet zonder gevolg.Komen de mannenterecht in de industrie, hetzij in de
grootstad, hetzij in één van de opkomende plaatselijke nijverheden, dan zwermen
de volwassen dochters, die eerst meid, dienster of kinderoppas spelen bij vooral
rijkere boeren, daarbij meer en meer uitals dienster met kost en inwoon bij de burgerij in de aanpalende
gemeenten van een uitdijnende metropool. Ook Anna Cornelia ontsnapt hier niet
aan.Zo komt ze finaal terecht in een familie van een wapenmaker, een genationaliseerde Duitser uit Trier, die zijn diensten aanbiedt aan het Belgische leger : de familie Franciskus Schmitz. De familie verblijft op dat ogenblik in de gemeente Stabroek op een boogscheut van Nederlands Putte.
Pöezie +.
Het
buitenmeisje( Virginie Loveling1870)
Zij vroegen of ze
tevreden was,
In de stad tevreden en
daar.
Het jonge meisje
knikte ja,
Zij waren zo goed voor
haar!
.
Zij knikte ja, zij
zweeg en ging,
In de kelderkeuken
staan,
En zag omhoog door t
vensterraam,
Op straat de voeten
gaan.
Toen dacht zij aan het
groene veld,
En aan haar ouders hut
:
Daarover waait hoog de
populier,
En de vlierboom staat
aan de put.
Het geitje op t
grasplein, ginds verre de kerk,
En de lucht oneindig
blauw ;
Haar moeder haspelt
aan t open raam,
En haar vader zit op
t getouw.
De wiedsters in t
veld en de leeuwrik omhoog,
O lag zij bij hen in
het vlas !
En zat zij te peinzen,
toen vroegen zij haar,
Of zij tevreden was.
Zij waren zo goed en
zo vriendelijk met haar,
Zij kon niet zeggen :
Neen.
Maar s avonds als zij
slapen ging,
Toen weende zij
alleen.
actua + ---------- - Het College van burgemeester en schepenen deelt mede dat het gemeentelijk zwembad zal gesloten zijn van 15 t/m 31 augustus voor een grote onderhoudsbeurt. Burgemeester Lukas Jacobs en zijn mensen vragen hiervoor begrip : grote onderhoudsbeurten zijn onontbeerlijk voor de veiligheid en de hygiëne van de talrijke kinderen en volwassenen die van het gemeentelijk zwembad gebruik maken. Zo komen van bij de aanvang van het schooljaar trouwens ook heel wat schoolkinderen, niet alleen van Kalmthout maar ook van buiten de gemeente, het zwembad wekelijks in groep bezoeken.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Volgende zaterdag weer een Kalmthouts Broodje : II/11.De keet van moeder Kee/Wapenmaker Franciskus Schmitz. Awdoe!
II/11.De keet van moeder Kee/Wapenmaker Franciskus Schmitz.
Op een bepaald
ogenblik treedt Anna Cornelia Teysen als hulpkracht in dienst bij de familie
Schmitz . Meer bepaald wordt zij belast met de verzorging van de zieke Mevrouw
Schmitz, die bedlegerig is.De familie Schmitz is van Duitse origine.
De heer des huizes,
Franciskus Schmitz, is in 1824 geboren in het Rijnlandse stadje
Trier, dat zich situeert in dat unieke, door de toeristen zo fel gegeerde, dal van de Moezel. Nergens is de natuur zo natuurlijk, zo romantisch intiem, als langsheen die telkens weer uitdeinende bedding van deze bijrivier van de Rijn. Daarenboven is Trier, één van de oudste steden van Duitsland, ook historisch zeer boeiend. Reeds in 16 voor Christus stichtte de vermaarde Romeinse keizer Augustus deze stad. En ze werd de hoofdstad van het West-Romeinse rijk. De Porta Nigra, de Basilica, het amfitheater, de dom en nog zovele andere monumenten verwijzen vandaag nog door naar de grootsheid van het eens zo machtige Romeinse rijk. Wat we daarbij ook niet mogen vergeten is dat het geboortehuis van niemand minder dan van Karel Markx in Trier staat waar het vandaag dienst doet als museum. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat vandaag toerisme de grote troef is van Franciskus Schmitz geboortestad.
Van beroep is Franciskus Schmitz wapenmaker. Hij is zeer beslagen in zijn vak en
stelt zich in de uitoefening ervan zeer creatief op. Hij krijgt dan ook de
kans zich als wapenmaker te manifesteren binnen het Belgische leger. Hierin
ligt de reden waarom hij zich als Belg laat nationaliseren.Maar in de regio van Kempen en Polder ten noorden van Antwerpen zal hij met zijn wapenmakerijbedoening voor de mensen ook heel wat nuttig werk verrichten.Zo heeft hij bij ons in Kalmthout heel wat diensten bewezen aan de doorwinterde leden van de aloude Kolveniersgilde, waar het schieten met geweer of buks sinds jaar en dag een boeiende tijdsverdrijving is geweest en waar de tijdens de vrije dagen intens gebruikte wapens dan toch af en toe aan een ernstige opknapbeurt toe waren .
Vanuit zijn
beroepsbezigheid is hij erin geslaagd zijn talenten te verzilveren en heeft zich als welgestelde burger gevestigd in het Scheldepolderdorp Stabroek waar Anna
Cornelia Teysen hem, als verzorgster van zijn zieke vrouw, leert kennen.
Na een lange
aanslepende ziekte bezwijkt Mevrouw Schmitz hieraan finaal. De wijze waarop
Anna Cornelia zijn vrouw heeft verzorgd heeft bij Franciskus Schmitz een
bepaalde genegenheid doen ontstaan. Schmitz is immers een heel gevoelige man.
Zo zou volgens enkele geschriften zijn intieme kennissenkring hem zelfs "Tere " Schmitz noemen. Maar dit schijnt door enkele van zijn nakomelingen toch erg in vraag te worden gesteld. Het zou daar eerder om een overtijpingsfout gaan. Oorspronkelijk zou er "Pere" Schmitz hebben gestaan. En in sommige druklettersystemen ligt de visualisatie van de hoofdletters T en P inderdaad dicht bijeen. In de streek van de Moezel ontmoeten de Romaanse en Germaanse culturen daarenboven elkaar zodat het Franse woord "Père" er op zijn Duits ook als "Pere" kan worden uitgesproken. En Franciskus Schmitz is tenslotte meermaals vader geweest.
Al heel vlug blijkt echter dat ook Anna
Cornelia een bepaalde genegenheid voelt voor werkgever Schmitz . Na de dood van
Mevrouw Schmitz mondt de wederzijdse genegenheid finaal uit in een
onverbreekbare liefde.Zij treden in het
huwelijk en krijgen samen zes kinderen. Drie kinderen, Stanislas,Joannes Baptist en Hyppolith, sterven al heel vlug na hun
geboorte. De drie anderen, Benjamin RichardusXaverius , Maria Theresia Dagmar en Anna
Maria stoten door naar de volwassenheid. In de Kalmthoutse volksmond gaat het daarbij respectievelijk over "den" Ben, Dagmar en Marie.
Pöezie +
(uit)Gij wast aan mij gelijk de winde(Karel van de Woestijne).
Gij wast aan mij
gelijk de winde
Die wentelt om een
koren-aar,
dus zal ik aan mijn
wang bevinden
de zoete streling van
uw haar. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Volgende zaterdag 25 augustus weer een Kalmthouts broodje : II/12. De keet van moeder Kee/ Het Rozenberghof. Awdoe!
