Ik heb het al eens verteld maar het past hier in het geheel van onze ervaringen in Peru!
We verbleven al een paar maanden in Lima en woonden op de 7e verdieping van een appartementsgebouw. Peru heeft vaker te kampen met aardbevingen omdat het land op het breukvlak van continentale platen ligt.
Het was de 3e oktober 1974 om 9.15u in de morgen.
Mijn ventje was al vertrokken naar het werk.De zoon was rustig aan het spelen in een kamer naast de keuken en ikzelf was aan het opruimen. We hadden vast tapijt in de living. Ik had geen stofzuiger maar wel een rolletje waarmee je ook een tapijt kan schoonmaken, alleen vraagt het wat meer kracht en beweging. Terwijl ik bezig was, vond ik dat ik toch precies met nogal veel " zwier " bezig was. De deinende beweging van die tapijtreiniger werd heviger en heviger. Ik keek verwonderd naar ons groot raam dat aan het rammelen ging en hoorde ook een enorme bons in de kinderkamer en tot mijn ontzetting ging ons wandmeubel, dat nochtans groot was en zwaar geladen, aan het wandelen. . De schuifdeurtjes vlogen er uit en een rommelend geluid vulde de kamer.Het was precies alsof een warme tocht door de living trok. Ik wist niet wat me overkwam tot ik in de gang het woord " Terremoto" wat zoveel is als aardbeving hoorde roepen.
We hadden in Venezuela al eens een lichte beving meegemaakt, maar voor we het beseften was het al voorbij . Het was maar een temblor geweest want amper 4 op de schaal van Richter. Toen ik dus het woord terremoto hoorde , wist ik meteen dat het serieus was. Je kan je niet voorstellen hoe snel een mens in een reflex handelt!!
Hoewel ik 7maanden zwanger was van de dochter en ik in werkkledij stond en de zoon nog in pyjama rondliep, heb ik instinctmatig de kleine uit de kamer gesleurd, de sleutels van het appartement gepakt en met de zoon onder de armen gekneld, ben ik naar buiten gerend. Dat instinkt om leven in en rond je te beschermen geeft je een adrenalinestoot!!!
Ik hoorde ramen naar beneden komen en de paniek in het gebouw was enorm. Instinctmatig vloog ik langs de trap naar de beneden. Iemand riep nog dat ik de lift niet mocht gebruiken want dat is het eerste wat uitvalt bij een aardbeving.Sommige mensen riepen me toe om bij hen te schuilen onder de deurpost. Blijkt dat dit het stevigste gedeelte van een gebouw is .Maar ik dacht maar aan éen ding : " Mijn zoontje en de baby in mijn buik te beschermen en daarom zo snel mogelijk buiten te geraken"!!
Ik donderde de trap af , vloog af en toe tegen de leuning of de muur zodanig stond het gebouw te trillen. Ik was juist de laatste treden aan het afrennen , stenen vlogen uit de muur, toen de aardbeving ophield. Precies 3 min en 12 sec en met een hevigheid van 6,3 op de schaal van Richter had die beving geduurd. Dat was precies de tijd geweest die ik nodig had om met de zoon onder mijn armen gekneld en met mijn tonnetje via de trappen van 7 hoog beneden te geraken. Je kan je niet voorstellen hoe lang 3min in zon omstandigheden duren.!!
Beneden was de paniek enorm. Mensen stonden te huilen en te roepen, sommigen half naakt anderen kwamen juist uit het bad of het bed. Er volgden nogal snel naschokken en ik was ten einde raad. Daar stond ik met een huilende kleine zonder warme kleren aan en op blote voetjes.( oktober is mistig en fris in Lima). Ik durfde niet meer naar binnen te gaan en vroeg me angstig af hoe het met Tony zou zijn? Ik wist dat zijn kantoor ook in een hoog gebouw lag . Was hij veilig, zou hij ons kunnen bereiken.? Ik wilde enkel maar dat hij bij ons was. Geen 8 min later kwam hij er al aan.
Omdat de electriciteit in zon geval uitvalt, was het verkeer binnen de kortste keren een chaos. Iedereen Toen de aardbeving begon, hadden zijn Peruaanse collegas geroepen dat hij direct naar huis moest vertrekken want dat hij er anders niet meer zou geraken. Ze wisten dat ik zwanger was en dat in veel gevallen vrouwen vroeger bevallen na zon ervaring vandaar..Tony is dan wellicht even snel als ik naar beneden gedonderd, in de auto gesprongen en naar huis geracet . Hoewel van dat racen zal niet veel in huis zijn gekomen !. wilde naar huis, de verkeerslichten werkten niet meer, brokstokken vielen naar beneden. Hij vertelde achteraf dat hij zoiets nog nooit gezien had. De bussen en autos dansten over het wegdek dat in een brede sinusbeweging voortbewoog. Kan je je voorstellen een betonnen weg die govend beweegt!! Maar dat was niet het enige onnatuurlijke fenomeen. Mijn eerste verwondering boven in ons appartement was ook dat alle wetten en alles wat we geleerd hadden nu tegengesproken werd. Normaal bewegen wij tov de dingen maar nu was alles in beweging tov mij Een beangstigende ervaring.
Toen Tony aankwam, zijn we huilend van opluchting in mekaars armen gevlogen , blij dat we alle 4 ongedeerd waren maar met de angst hoe het nu verder moest. Niemand waagde het om direct terug binnen te gaan. De naschokken volgden mekaar op en we hadden alleen maar ons armen om mekaar te steunen. Na zon uur werd het relatief kalm en is Tony dan toch snel naar boven gelopen om wat kleren voor mij en de kleine te halen zodat we de rest van de dag buiten konden doorbrengen. Normaal is oktober een kille, mistige periode in Lima dus konden we onmogelijk een ganse dag rondlopen met de schaarse kleren die we aan hadden. Wij waren niet de enigen die buiten bleven. De mensen die éen verdieping onder ons woonden, waren Peruanen die een paar jaar ervoor hun hebben en houden verloren hadden bij een grote aardbeving in het binnenland ( het gebergte). Ze waren uit schrik naar Lima gekomen en maakten nu een tweede keer zoiets traumatisch mee. Het was een familie met 3 kinderen en die hebben een ganse week van pure schrik buiten geleefd, overdag in het park en s nachts in de auto. Zo diep zat de angst erin.
Wij hebben die dag wat rondgekeken naar de ravage alom Het meest beangstigende was het feit dat de zee zich zon 100m teruggetrokken had en er van dan af aan een groter strand was. Duizenden kwamen kijken naar die gril van de natuur. Het kwam omdat het episch centrum zon 80 km ver in zee lag!.
Naderhand viel de schade relatief mee als je rekening hield met de hevigheid en de duur van de beving omdat in Lima de gebouwen gebouwd zijn om zware aarbevingen te doorstaan.
Tegen de avond keerden we doodop terug naar ons appartement. We zagen daar dat stoelen omver lagen, boeken uit de verplaatste boekenkast gevallen waren en dat de bons die ik gehoord had, veroorzaakt was door een bed dat naar beneden gevallen was. In de kinderkamer hadden wij twee éenpersoonbedjes die in een kast omhoog geklapt konden worden. Omdat de zoon nog te klein was voor zon bed, waren ze niet opengesteld maar door de schok was 1 bed losgekomen en neergedonderd. Wat een geluk dat de kleine op dat moment daar niet aan het spelen was !!!!
Onze eerste nacht sliepen we niet goed. Bij de minste beving , zaten we recht in bed en als het wat erger werd, sprong Tony het bed uit om de kleine te halen en stonden we onder de deurpost te wachten tot het over was. Nog veel dagen daarna waren er af en toe natrillingen. Wij wisten nu wat het betekende en dat het nodig was om zo een tweede zware beving te voorkomen. De aarde moest terug in evenwicht geraken!.We herkenden nu ook al de voortekenen zoals een soort gerommel dat opstijgt voorafgegaan door een warmtegevoel. In onze living stond ook een heel grote plant, zeker 1,5m hoog en telkens als die begon te trillen , wisten we hoever het was.
Dat die aardbeving een serieuze impact had op ons beiden bleek maanden later.
We kwamen rond juni in verlof en sliepen bij mijn schoonouders. Die woonden langs een grote baan waar veel zwaar transport voorbij kwam dat naar de autostrade reed. Toen we daar de eerste nacht sliepen en het huis wat daverde van de camions, zaten we weer rechtop en was onze eerste reactie temblor tot we beseften dat we in België waren .. Juist rond die periode draaide men de film Earthquake een kaskraker. Of we mee gingen zien , vroegen onze vrienden??
Voor geen geld ter wereld!!
Wij moesten die kick niet , de ervaring lag nog te dichtbij!!
Bij mijn eerste bezoek aan de gynaecoloog zei hij dat hij mij min of meer vroeger verwacht had na die aardbeving omdat veel vrouwen vroeger bevallen door de schrik of emotie of Blijkbaar zat ons dochtertje goed gebetonneerd in mijn buikje.
Twee maanden na de beving werd ze geboren. Goddank had ze er niets aan overgehouden!!
Telkens als wij beelden zien en berichten van recente aardbevingen lezen of horen , dan komen al die ervaringen en angsten van toen weer boven. Je krijgt dat blijkbaar nooit meer uit je systeem.!!
Nog hadden we er niet genoeg van en bleven we maar foto's trekken.
De drie vereerde dieren van de Incas zijn: het serpent, de poema en de adelaar. Dat is misschien de betekenis van de tempel met de drie vensters?
De zonnewijzer vanuit een andere hoek.
Hier en daar zagen we gaten in de muren van de gebouwen of een soort nissen. Men zegt dat de Inca's in die gaten met hun Goden spraken.
. .
Ook hier valt de perfecte structuur van de stenen op en dat op zo'n hoogte!
Tevreden keerden we terug naar Cuzco. Daar besloten we de volgende voormiddag nog even wat te genieten van de oude stad en de directe omgeving om dan in de namiddag terug te vliegen naar Lima Wat een contrast met wat we hier in die paar dagen beleefd hebben. We zullen direct weer met onze voeten op de grond terecht komen!! Maar die belevenis neemt niemand ons ooit nog af.....
Ik heb reeds achtergrondinformatie gegeven over Machu Picchu.
De ruïnes van Machu Picchu bestaan uit zon 200 constructies die een volledige stad vormen met baden, tempels, altaren , zonnewijzer Hier viel meteen ook weer die typische manier op waarop de blokken zo perfect in mekaar passen. Wij waren gefascineerd door wat we te zien kregen. Ik laat jullie genieten van de fotos. Die spreken voor zichzelf.
De typische Peruviaanse muziek komt uit de panfluit en is in perfecte harmonie met de mystieke omgeving.
Zelfs op die hoogte zijn lama's een vertrouwd beeld
Hieronder een zicht op de immense ruïnes
De zonnewijzer had een heel belangrijke functie voor de Inca's In de Inca steden en heiligdommen bevinden zich vaak zonnewijzers, die de Inca´s gebruikten als ijkpunt voor het agrarisch jaar. Op de kortste dag werden offers gebracht aan de Zon, om zeker te stellen dat de zon de volgende dag wel weer terug zou keren. De kortste dag wordt overigens nog steeds herdacht in Cuzco en omgeving. De Inca´s wisten door de stand van de zon welke maand, dag en tijd het was. De zonnewijzers zijn door Spanjaarden stelselmatig vernietigd omdat het volgens de conquistadores heidense instrumenten waren.
De volgende dag stond Machu Picchu op het programma.
Vele mensen komen maar voor 1 ding naar Peru: een bezoek aan Machu Picchu. Dit hoeft geen uitleg zeker?
Deze ruïnes van het vermoedelijke buitenverblijf van de Incakoning zijn meer dan wereldberoemd. Machu Picchu moet terecht een wereldwonder worden genoemd. Het zicht op de stad en de omgeving heeft weinig gelijken. Veel andere wereldwonderen heb ik nog niet gezien maar Machu Picchu is gewoon adembenemend. Vooral als de zon de berg als een spotlicht in de kijker zet, sta je perplex. Ok de kunst der overdrijving is mij misschien niet vreemd maar dit moet je gezien hebben We vertrokken om 7u s morgens met de trein naar Machu Picchu. Bij het verlaten van Cuzco moesten we zigzag de bergen op. Zo lijkt het alsof je eindeloos over hetzelfde traject doet maar dat bleek toen de enige manier te zijn om het hoogteverschil te overwinnen. De reis is ronduit prachtig. Door de langzaam wisselende, maar steeds weer magnifieke landschappen vervelen we ons geen moment. Eerst rijden we weer dwars over de altiplano, daarna langs hoge, besneeuwde bergtoppen en tenslotte door vruchtbare valleien met terrassen en bossen. De reis gaat door een enig mooi landschap met rondom ons hoge gebergten en de typische stations waar we telkens even stopten. Meteen het sein om overrompeld te worden met leurders. Bij elke halte stonden ze klaar...
Een uniek zicht op het Andesgebergte
Het landschap stond in fel contrast met de armoedige Peruviaan die probeerde iets te verkopen.
De treinreis duurde omtrent 4 uur vooraleer we in Aguas Calientes aankwamen. Vanuit het treinraam genoten we van het landschap. Van de kale rotsen tot kleurige gesteenten en van besneeuwde bergtoppen tot groen begroeide valleien.
In Aguas Calientes lag een station van waaruit we per bus naar de top van de berg reden. Haarspeld na haarspeld gingen we omhoog toe zon 2480m hoogte. Die rit verliep langs zigzagvormige aarden wegen. Bij het terugkomen maakten een paar kinderen er een spelletje van om telkens sneller dan de bus de volgende zigzagbaan te bereiken. Ze lieten zich met doodsverachting van de flanken naar beneden vallen. Bij elke bocht duikt een jong indiaantje op en roept : Adios,. Dan rent hij verder het steile pad af zodat hij steeds net op tijd is om bij de volgende bocht onze bus toe te roepen. De inzittenden vinden dit prachtig en vragen zich af of hij die sprint naar beneden volhoudt tot in het dal. En ja hoor, daar staat hij al weer, hijgend en puffend, na ons vijftien keer toegeroepen te hebben in een klein half uur tijd. Hij mag van de chauffeur de bus in om bij de passagiers zijn welverdiende beloning voor zijn prestatie in ontvangst te nemen. En inderdaad, iedereen stopt hem wel iets toe. Volgens ons zal dit jochie een van de rijkste mannen van het dorp worden. (Overigens, andere jongetjes doen precies hetzelfde, maar dan bij andere bussen uiteraard. En wedden dat die chauffeurs ook een deel van de buit krijgen )
In de namiddag planden we een rondrit in de stad. De taxi chauffeur vertelde ons dat we zeker een bezoekje moesten brengen aan het fort van Sacsayhuaman een archeologische locatie ten noorden van Cuzco Deze plek ligt op meer dan 3500 meter boven zeeniveau en is 3094 hectare groot. Het woord Sacsayhuaman betekent is het Quechua Doorvoede Valk.
De Spaanse conquistadores geloofden bij hun aankomst in het gebied niet dat de lokale Inca-bevolking in staat was om een dergelijk bouwwerk te maken en ze meenden dat Sascayhuaman het werk was van demonen of van boze geesten. Ook tegenwoordig nog menen sommigen dat de Incas niet in staat waren om Sacsayhuaman te bouwen en dat het gemaakt werd door buitenaardse wezens. In werkelijkheid waren de Incas wel degelijk in staat tot het maken van dit soort bouwwerken en in Sacsayhuaman is nog goed zichtbaar hoe zij hun steden en forten bestand maakten tegen de aardbevingen die in het gebied regelmatig voorkwamen. Sacsayhuaman is gebouwd met grote, veelhoekige stenen die precies in elkaar passen zodat de overgang van de steen bijna onzichtbaar wordt. Zij bereikten dit door de stenen perfect te laten aansluiten en door de zijkanten van ondergelegen stenen nooit precies in het midden van daarboven gelegen stenen te laten uitkomen. Dat de stenen perfect aansloten is ook nu nog merkbaar. Daar waar de oorspronkelijke bebouwing bewaard is gebleven, is tussen de naden haast geen enkele begroeiing te vinden, terwijl er in de naden van later gerestaureerde delen inmiddels plantengroei waarneembaar is. Waarschijnlijk sleepten de Incas elke volgende steen tegen de steen waar hij tegenaan zou komen te liggen, waarna ze de vorm van de steen die er al lag minutieus uithakten in de nieuw te leggen steen. Zo kwam elke nieuwe steen perfect aan te sluiten. De enorme stenen van Sacsayhuaman, sommigen wegen 70 ton, kwamen uit een groeve genaamd Sisicancha, op 3 kilometer afstand.. Erg opvallend is ook dat er geen hak-of snijsporen gevonden zijn. Het is nog altijd onbekend hoe de Incas de blokken steen bewerkten en vervoerden. Er wordt gezegd dat Sacsayhuaman het sterkste gebouw is dat ooit door mensenhanden gebouwd is.
Volgens de overlevering werd de bouw van Sacayhuaman omstreeks 1508 voltooid. Tussen de 20.000 en 30.000 mankrachten hebben er 60 jaar aan gewerkt. Zoals bij meer Inca-bouwwerken het geval is, is ook van Saqcayhuaman niet precies bekend waar het voor diende. Een stad was het waarschijnlijk niet, daar is men het over eens. Lange tijd werd aangenomen dat het een fort was, waar soldaten getraind werden. De architectuur doet echter ook vermoeden dat het ging om een religieus bouwwerk, dat diende om de zonnegod (Inti) te vereren. De vernietiging van Sacsayhuaman was geen gevolg van een belegering, maar van verwaarlozing die 400 jaar duurde. Vanaf het moment dat Cuzco in Spaanse handen kwam, werden er stenen weggenomen om huizen in de stad te bouwen. In de muren van de beroemde kathedraal van Cuzco zijn veel stenen uit Sacayhuaman verwerkt en tot in de jaren dertig van de twintigste eeuw was het mogelijk om tegen een kleine betaling stenen uit Sacsayhuaman te gebruiken voor woningbouw
Het eerste wat we deden was Cuzco verkennen om te wennen aan de hoogte. De oude Incastad is werkelijk prachtig. Het is er rustig en een erg aangename stad om gewoon wat in rond te slenteren zonder een bepaald doel te hebben. Dat hebben we die eerste dag in Cuzco dan ook gedaan: rondslenteren en foto's genomen om de typische sfeer vast te leggen.
Aan Plaza de Armas hebben we wat gegeten. Dit plein is te mooi om te beschrijven! Het is een groot plein met een kathedraal en een kerk, midden op het plein staat een fontein. Het plein is verder omsingeld door geweldige Spaanse koloniale gebouwen met balkons en op de achtergrond rijzen de bergen van de Andes op! Verbeeld je even dat je heerlijk op zo´n balkonnetje wat drinkt met de zon op je gezicht, je waant je in de hemel!!
De rest van de stad is ook super! De smalle straatjes met Inca vrouwtjes, compleet met rokken, hoge hoeden en kinderen in een doek op hun rug, zijn heel indrukwekkend! De mensen zijn ook erg vriendelijk en behulpzaam. De koloniale gebouwen en de typische indiaanse vrouwtjes trekken onze aandacht.
De bonte kleuren van de Peruviaanse klederdracht waren een streling voor het oog. Ook de lama maakt deel uit van het stadsbeeld.
Maar voor we In Machu Picchu rondlopen neem ik jullie eerst mee naar de plek waar Johan Verminnen over zong in zijn lied: Ik wil de zon zien ondergaan in Cuzco .
We vertrokken met een Faucett vlucht vanuit Lima om 7u s morgens.
Om 10u kwamen we in Cuzco aan. De reis gaf ons een duidelijk beeld over hoe het weer in Lima gevormd werd. Boven Lima was het één dik wolkendek, het leek precies een sneeuwvlakte.Je ziet hier duidelijk dat de wolken tegen de Andes botsen en zo blijven hangen.
Bij het naderen van Cuzco was het wolkendek weg en hadden we een duidelijk zicht op het Andesgebergte..
CUZCO
De oude Inca hoofdstad ligt op 3400 meter hoogte en wordt als één van de mooiste plekjes van Zuid Amerika beschouwd. De stad werd in de 13e eeuw gesticht, was de hoofdstad van het machtige Incarijk en werd in 1532 door de Spaanse conquistador F. Pizarro op de laatste echte Incakoning veroverd.
De stad ligt in de vallei tegen de hellingen van de Andes. Het centrum bestaat vooral uit koloniale woningen met bewerkte balkons en zijn in heldere kleuren geschilderd. Vanaf hoger gelegen gebieden heb je een mooi zicht op de rood glanzende dakpannen in tegenstelling tot de andere Peruviaanse steden waar de daken meestal uit golfplaten bestaan.
De stad heeft een mild klimaat. Alleen s winters kan het er in de nachtelijke uren erg koud zijn. Omwille van de hoogte waarin we verbleven , voelde elke inspanning dubbel zo zwaar aan. Mijn zwangerschap had er niets mee te maken dat ik niet in éen ruk de trappen naar ons hotelkamer kon nemen. Zelfs T bleef halfweg staan om even op adem te komen. En dat we s morgens wakker kwamen met een verschrikkelijk droge mond had ook wel met de hoogte te maken.. Juist omwille van die hoogte en de risicos hadden we die reis zo vroeg na onze aankomst in Peru gepland. Later zou ik niet meer mogen vliegen en zou de trip ook te belastend geweest zijn!
De Amerikaanse professor Hiram Bingham was al enige tijd op zoek naar Vilcabamba, de laatste schuilplaats van de Inca's. Op 23 juli 1911 was hij weerom diep in de Andes voor een nieuwe poging, gesteund door cryptische aanwijzingen van een van de laatste der laatste Incas, Manco Capac II, die vluchte na de mislukte opstand tegen de Spanjaarden. Hoewel het weer barslecht was, had een herbergier in wiens nederig optrekje ze terecht waren gekomen, hun nieuwsgierigheid danig geprikkeld, dat ze besloten door de regen verder te gaan. Bingham beloofde de herbergier een zilveren dollar als hij hen daar kon brengen.
's Morgens (24 juli) hadden zijn medereizigers weinig zin om mee te gaan, dus trok hij met de herbergier en een vertegenwoordiger van de Peruviaanse regering er op uit. Nadat ze met behulp van een gammele brug de wild stromende Vilcanota-rivier hadden overgestoken en 600 meter geklommen hadden, maakte de gids even een praatje met de eigenaar van een eenvoudige hut met strooien dak. Bingham wilde echter de tocht verder zetten en een jongen van 10 jaar gidste hem verder. Hogerop de berg moesten ze over Inca-terrassen klimmen en een weinig later werd hij voor zijn inspanningen beloofd. Hij stond aan de poorten van Machu Picchu!
De foto die jullie hier zien is de eerste foto ooit getrokken van de Heilige Stad. Volledig overwoekerd door tropische plantengroei, maar toch bijzonder goed bewaard gebleven.
Later schreef hij in zijn boek "De ontdekking van Machu Picchu": 'Plots stond ik voor de muren van ruïnes en van huizen, de beste kwaliteit Incabouwkunst. De muren waren moeilijk te zien, daar ze in de loop der eeuwen gedeeltelijk waren overwoekerd door bomen en mos, maar in de schaduw van bamboe-bosjes en dicht vervlochten klimplanten waren hier en daar muren zichtbaar van witte granieten blokken, die met grote precisie waren uitgehouwen en waren samengevoegd. Er waren schitterende tempels en koninklijke huizen te zien, een groot plein en tientallen huizen. Het leek wel een droom', zei professor Hiram Bingham. Ondanks alle studies is de kennis van Machu Picchu zeer oppervlakkig. Het is Zuid Amerikas best bekende en meest spectaculaire archeologisch complex. Ondanks de grote stroom van toeristen, heeft het complex toch zijn grandeur en mystiek behouden.
Een hoogtepunt in ons verblijf in Peru is ons uitstapje naar Cuzco en Machu-Picchu.
Voor ik jullie met fotos overdonder, wil ik even wat feed back geven over de Incas .
Doorgaans wordt Peru in één adem genoemd met de Incas. Het kortstondige Incarijk heeft een enorme invloed gehad op het huidige Peru en de omliggende landen. Het is opvallend hoe nu nog steeds de geest van die Incas aanwezig is in Peru. Hoogtepunten zoals Machu Picchu zijn de stille getuigen van wat ooit één van de belangrijkste centra in de wereld was. Belangrijke kenmerken van de Incacultuur zijn de eigen taal (Quechua) en het aanbidden van Moeder Aarde (Pachamama in het Quechua) en andere natuurgoden, zoals bergen, rivieren en de zon, maan en sterren. Eén van de belangrijke goden die door de Incas wordt vereerd is de Zonnegod Inti.
Wie waren de Incas en waarom zijn ze zo belangrijk in de zuidamerikaanse geschiedenis?
Er is zo ongelofelijk veel te vertellen over de Inca's dat dit interessant en uitgebreid onderwerp wel de helft van mijn log over Peru zou kunnen innemen als ik er verder op in ga. Eerst en vooral een kleine opmerking. De Incas zijn geen compleet volk zoals de Romeinen of de Mayas. De Incas zijn in essentie enkel de leidende klasse, de keizerlijke familie ontsproten uit hun mythologisch voorvaderen Manco Capac en Mama Occla. Volgens de legende kwam de eerste Inca, Manco Capac, in de 12e eeuw uit het Titicacameer. De titel Inca geldt alleen voor afstammelingen van die eerste Inca. Aanvankelijk was het een kleine cultuur in de buurt van het huidige Cuzco. Zijn opvolgers voerden oorlog tegen de naburige stammen en breidden het gebied steeds verder uit. Pachacutec zorgde ervoor dat het rijk zo groot werd dat het delen van het huidige Ecuador, Peru,Bolivia en Chili omvatte. Hij zorgde voor de juiste infrastructuur en hervormingen om het grote rijk onder controle te houden. Hij liet de onderworpen stammen in hun waarde maar dwong hen wel , naast hun eigen taal, de Quechua-taal te leren. Ook nu nog is Quechua de moedertaal van alle Andes indianen. Zijn zoon Topa Inca en diens zoon Huayna Capac zetten het werk van Pachacutec verder en zo bereikte het Inca rijk zijn hoogtepunt. Cuzco werd het centrum van dat grote rijk en de navel van de wereld genoemd.
Van hen stammen dus de Andesbewoners af. Ze leven voornamelijk van landbouw ( maïs, aardappelen en coca) en veeteelt en houden lamas en cuy = een soort marmotten die ze als een feestelijke lekkernij beschouwen. Het kauwen op coca-bladeren zorgt ervoor dat hun hongergevoel een beetje onderdrukt wordt en heeft bovendien een licht opwekkend effect. Het drinken van cocathee wordt tegenwoordig zelfs aanbevolen om hoogteziekte tegen te gaan.
De Incas, ten minste wat en wie ze vertegenwoordigden en de plaats die ze in de wereldgeschiedenis hebben ingenomen, zijn in onze westerse wereld onderschat en zo goed als onbekend. Nochtans hebben ze ons veel te leren over sociologie, politiek, religie en over het algemeen beschouwd, hun cosmologie. We weten allen dat ze ten onder werden gelopen door een handjevol Spanjaarden aangevoerd door Francisco Pizarro, dat ze over tonnen goud beschikten in de vorm van kunstwerken en paleismuren en dat restanten van hun prachtigste monumenten heden ten dage nog kunnen bezocht worden zoals Machu Picchu en Sacsayhuamán.
Mijns inziens is het door de eeuwen heen aangenomen beeld van de wreedheden van de Incas en van de Azteken in het bijzonder een westerse uitvinding die de Spanjaarden naar de Oude Wereld meebracht om hun eigen wreedheden te rechtvaardigen. Wreedheden die waren uitgevoerd in de naam van de Paus en de Katholieke Kerk maar die in werkelijkheid een dolle zoektocht waren naar goud en andere rijkdommen. Nu vandaag kan je nog zien dat de Indianenbevolking nog steeds strijdt tegen de onrechtvaardigheden meegebracht door de 'Moderne Wereld' zoals sociale ongelijkheid, armoede of het recht Indiaan te zijn..
Maar de Spanjaarden hebben deze eeuwenoude Inca stad Machu Picchu nooit gevonden en daardoor is deze zo goed bewaard gebleven. Tot op de dag van vandaag blijft de site op een hoogte van ongeveer 2500 meter omgeven met raadsels.
Was het een laatste toevluchtsoord of is de plaats overhaast verlaten? Archeologen weten nog altijd niet wat haar functie was. Meer dan honderd skeletten zijn gevonden, het overgrote deel was van vrouwen. Was het een verblijf voor de Mamacuñas, de Maagden van de Zon, een buitenverblijf van de panaca of de koninklijke hofhouding van Pachacuti, of een priestercomplex met ceremoniële functies? Open vragen waar nog steeds geen antwoord op gevonden werd.
Zoals de andere maanden heeft ook juni zijn sterrenformatie.
Hoog aan de hemel, bijna pal boven ons hoofd, prijkt nu 's avonds de Berenhoeder. Het vliegervormig sterrenbeeld draagt ondanks deze vorm toch terecht zijn naam, want de Berenhoeder bevindt zich altijd trouw in de nabijheid van de Grote en de Kleine beer. Samen met hen beschrijft hij zijn dagelijkse wenteling rond de hemelpool, de plaats waar de Poolster zich bevindt. Aan het tipje van de vlieger schittert Arcturus, de vierde helderste ster aan de hemel, en de helderste van het noordelijk halfrond. De ster straalt een rustig, geeloranje licht uit, kenmerkend voor een oude reuzenster waarvan de brandstof bijna is uitgeput. Arcturus is iets koeler dan de zon, maar 25 keer groter en straalt daardoor toch nog 200 keer meer licht uit dan onze dagster. Arcturus staat op 40 lichtjaar van hier, dat is 2 miljoen keer verder dan de zon. Aan de linkerschouder van de Berenhoeder hangt een sierlijk boogje sterren. Dat is de Noorderkroon, één van de mooiste plekjes aan de noordelijke hemel.
En nu maar hopen dat jullie niet teveel sterretjes zien als jullie dit beeld zoeken...
Een paar bezienswaardigheden van Lima zijn de Plaza de Armas in het centrum van de oude stad en de San Francisco kerk.
De Plaza de Armas (Grote Markt) werd ooit als het hart van het oude Lima aanzien. Dit prachtig plein heeft vele belangrijke architecturale monumenten en gebouwen waaronder een magnifieke bronzen fontein daterende van 1650, het Paleis van de Aartsbisschop met zijn elegante balkons en het Gouvernementspaleis daterende van 1924. Hier viel wel altijd wat te beleven op het grote plein omgeven door koloniale gebouwen.
Plaza de Armas
De prachtige fontein
De San Francisco kerk - een zeventiende eeuwse kerk - en kloostercomplex - is ook echt de moeite waard. Het is een kleurrijke kerk met een mooie tuin en donkere catacomben waar de botten van overledenen netjes gerangschikt liggen. Dit barokke bouwwerk met Moorse invloeden is één van de weinige gebouwen die de aardbeving van 1746 heeft overleefd.
Ook het plafond in de kerk was een echt stukje kunst.
Dan dalen we af naar de catacomben. In de zestiende eeuw begon de Franciscaner Orde met de bouw van het kerkcomplex. Het werd de eerste begraafplaats van de stad. De eerste generaties inwoners van Lima, arm en rijk, liggen namelijk onder de kerk en de kapellen begraven. Toen in 1656 het gebouw door constructiefouten instortte, werden bij de herbouw de afzonderlijke grafruimtes door tunnels met elkaar verbonden. Zo ontstonden de huidige catacomben. Om de beperkte ruimte zo goed mogelijk te benutten werd na 1672, toen de kerk weer af was, besloten de botten bij elkaar te rapen en op te stapelen. De beenderen van de mensen werden vroeger niet per mens bij elkaar begraven maar per soort. Dus ellepijpen bij ellepijpen, schedels bij schedels en dijbenen bij dijbenen. Zo lig je mooi verspreid tussen alle andere overledenen! De sluiting van deze begraafplaats kon daardoor nog een tijdje worden uitgesteld. De catacomben zijn een belangrijk punt voor veel toeristen, niet vanwege de spannende tunnels maar vanwege de grote hoeveelheden creatief gerangschikte menselijke schedels en beenderen. Een aardig beginpunt voor een nieuwe Indiana Jones film, vinden jullie ook niet?. Hier zien jullie hoe schedels bij elkaar werden bewaard..
Ik ga deze keer geen chronologisch verslag geven van ons verblijf in Peru. Dat verliep zoals in de andere landen alleen waren de omstandigheden hier wel enigszins anders. Ik zal gewoon even stilstaan bij de echte hoogtepunten of gebeurtenissen. Na 5 dagen hotel hadden we het gezien en kregen we een volledig ingericht appartement ter beschikking. Normaal zouden we maar 6 maanden blijven maar vermits ik tegen dan uitgerekend was om te bevallen van onze dochter zou de termijn wel opgetrokken worden. We woonden in Lima in de regio Magdalena del Mar. Een rustige buurt met in de nabijheid een park dat ideaal was om met de zoon te gaan genieten en de zee was ook niet zo veraf.
Lima , een stad opgericht door Pizarro in 1535 en diverse keren verwoest door aardbevingen ,is een grauwe, sombere stad. De altijd laaghangende bewolking draagt hier aardig toe bij. De locatie van Lima is er de oorzaak van dat het klimaat hier alleen maar als akelig kan beschreven worden. De mist lijkt uit de zee te komen, blokkeert de zon en legt een deken van grijze, fijne mist over de stad. Men vertelt dat de Incas - als wraak omdat de Spanjaarden hun gebied en schatten zomaar toeëigenden - op de vraag waar de beste plaats was om met de schepen aan te meren, de haven in de buurt van Lima aangeduid hebben. Dit was het slechtste deel van Lima vermits het in de vallei van het Andesgebergte ligt waar de zon maar zelden doorbreekt.( 3 maanden op een jaar). Die hoge vochtigheidsgraad had als gevolg dat ons kleren hingen te beschimmelen in de kasten. Leren handtassen of jassen of schoenen waren binnen de kortste keren bedekt met een dunne schimmellaag. Voorraad aanleggen was hier ook niet aan te raden. Bloem rook nogal snel muffig, soep kon je best niet te lang laten uitstaan of ze werd zuur en dat waren niet de enige ongemakken. Tot de 15e van elke maand was vlees volop te koop. Daarna tot het einde van de maand kon je enkel vis en kip kopen maar geen runds of varkensvlees. Dat zou voor problemen zorgen als ik met 2 kinderen moest boodschappen. Met een kinderwagen geraakte ik haast nooit aan de vleesrayons. Ik heb er mensen zien staan trekken aan éénzelfde pakje vlees. Iedere maand was het hetzelfde fenomeen de eerste dagen van de maand. Iedereen wilde een voorraad inslaan. Ook water, aardappelen en rijst waren gerantsoeneerd. Per dag 1fles water of 1 kilo rijst. Ik heb nergens zoveel vis gegeten als in Lima. Maar de kwaliteit was super. T ging op zaterdag naar de vismarkt en bracht gewoonlijk een flink stuk vers gevangen vis mee Wellicht is dat de reden waarom onze dochter geen vis lust. Ze heeft, toen ik zwanger was, misschien teveel moeten vis eten!!! Het grootste deel van de bevolking van Peru woont in Lima waardoor de stad overbevolkt is, vuil en druk. Precies omdat de stad zo druk bevolkt is, hebben ze hier een enorm transportprobleem. We kochten een auto maar met onze nummerplaat mochten we enkel op de even dagen van de week rijden. De wegen waren hier echt niet voorzien om veel verkeer aan te kunnen. Daarom en ook omwille van brandstofproblemen bestond hier een systeem van 3 verschillende nummerplaten. De ene waren geldig op de even dagen van de week de andere op de oneven dagen en de derde waren voor uitzonderlijk diensten en die mochten op alle dagen rijden. Het was voor T. wel even overleggen met collegas om op het werk te geraken. Ikzelf reed hier niet zoveel want de binnenstad was ook een behoorlijke heksenketel!! Gelukkig woonden we op wandelafstand van een supermarkt ( als je dat al zo kon noemen). Daar deden we de meeste inkopen. Op de slide zien jullie de buurt waar we woonden en een typische kerk uit de omgeving.
We verlieten Caracas op 28- 06-74 en vlogen over Bogota naar Lima. Onderweg naar de Peruviaanse hoofdstad Lima genieten we van een prachtig uitzicht als we over de regenwouden van Colombia vliegen. Een ogenschijnlijk eindeloze groene massa die zich over de aarde uitstrekt, zo nu en dan onderbroken door de machtige Amazone of een zijtak ervan boeit ons enorm . Na verloop van tijd worden de eerste uitlopers van het majestueuze Andesgebergte zichtbaar. En ja hoor, ook de toppen bekleed met een ruime kraag van sneeuw komen in beeld.
Zicht op het Andesgebergte
Het was een rustige vlucht en onze zoon gedroeg zich als een geboren luchtreiziger. De formaliteiten in de vlieghaven verliepen vlot. Op het vliegveld van Lima, dat er buiten verwachting niet onaardig uitzag, wachtte de verantwoordelijke ons op en bracht ons naar het hotel Grillon. Daar zouden we 5 dagen verblijven wat lang genoeg was met een kleine van twee jaar en half! De eerste indruk was dat het klimaat enorm tegenviel. Het was volop winter en vochtig. We hadden pulls, mantels en zelfs verwarming nodig!! Dat was even aanpassen na de warmte van Venezuela en meteen mocht ik wat inkopen doen voor iedereen want op zon weer hadden we ons niet voorzien! We leefden steeds onder een grijze lucht hoewel op zon 20 km buiten Lima de zon volop scheen in het Andesgebergte..
.
beide foto's geven een zicht op het regenwoud vanuit de lucht
Na Mexico en Venezuela neem ik jullie mee op ons volgend avontuur: Peru.
Ik was een jaar of negen toen ik voor het eerst in aanraking kwam met de Inca's. Om precies te zijn, was het in het stripalbum Kuifje en de Zonnetempel. In een roes verslond ik het boek. In diepe fascinatie volgde ik Hergé en zijn fantasierijke gedachten. Een paar uur later wist ik het zeker, eens zou ik het land van het Zonnevolk doorkruisen.
Maar wie had dat ooit gedacht dat ik zo'n twintig jaar later inderdaad zover zou staan, net als jullie nu, klaar om te vertrekken naar
PERU
Peru is een land in Z.Amerika met een opp. van 1.285,220km2. Het land is omringd door Ecuador en Colombia in het N, Brazilië in het O, Bolivia in het ZO , Chili in het Z en de Grote Oceaan in het W. Het Andesgebergte loopt parallel met de Pacific en verdeelt het land in 3 geografische gebieden. De costa ( kust) in het westen is een lange smalle droge vlakte met uitzondering van de valleien die ontstaan door de seizoensregens. De sierra (het gebergte zelf) gevormd door de Andes. De selva ( het oerwoud) dat hoofdzakelijk bestaat uit het Amazone regenwoud. Bijna 60% van het land ligt in dit gebied. Zo is Peru het 4e grootste tropisch woud in de wereld na Brazilië, Congo en Indonesië. De kuststreek heeft matige temperaturen en een heel hoge vochtigheid. In de sierra hebben we de vele zomerregens en de temperatuur en vochtigheid nemen af naar mate je hoger gaat. De selva daarentegen heeft hevige regenval en hoge temperaturen. Door die variatie in klimaat heeft Peru een bio-diversiteit in planten en dieren. In tegenstelling tot andere evenaarsgebieden heeft Peru geen uitgesproken tropisch klimaat. Dat komt vooral door de invloed van de Andes en de Humboldt golfstroom voor de kust. = een stroming in de oceaan waardoor een abnormale opwarming van het water ontstaat. Dat heeft een groot impact op de luchtdruk van de omliggende gebieden met alle gevolgen van dien. De golfstroom zorgt voor bewolking (condens), waardoor er in de winter - van juni tot september - een constante grijze mist (garúa) over de stad hangt. Het kan fris zijn in die periode. De temperatuur is dan gemiddeld 12 graden Celsius. Af en toe valt er uit die wolkenlaag een fijne motregen, zelden zal het echt regenen. In de aanloop naar de zomer boren de zonnestralen zich af en toe door de mistlaag heen. In de zomer - december tot maart - is de blauwe lucht (met wat smog) zichtbaar en zijn de temperaturen aangenaam. In de herfstmaanden bedekt de mist opnieuw de stad. Tot zover een korte schets van het land waar we een vervolg breien aan ons avontuur..
De meesten van jullie zullen wellicht ook wakker geworden zijn vorige nacht door het geweld van regen en wind. Ik maakte mij wat zorgen over de tuin en de meubelen op het terras en daarom ging ik even zien .... Wat mij in de living wachtte, was nog nooit gezien!! De kamer en de tuin lichtten voortdurend op door de aanhoudende bliksemflitsen. Ik verwachtte mij aan een hels gedonder maar wonder boven wonder bleef dat uit. De bliksemflitsen bleven maar komen en daardoor zag ik hoe de terraszetels en een stoel zomaar de bloemen in waaiden. Ik hield mijn hart vast en vreesde dat de tuin er verwoest zou bij liggen. Maar in die gutsende regen en bij dat lichtspel durfde ik niet naar buiten komen. Het was zelfs zo eng dat ik nogal snel weer tussen de lakens lag en hoopte dat het spektakel niet te lang meer zou duren. Vanmorgen, bij het wakker worden, was mijn eerste werk dan ook de tuin inspecteren. Wonder boven wonder viel dat reuze mee. De zetels hadden wel wat schade aangebracht aan een paar rozenstruiken en de voortuin lag vol bladeren en takken van de kastanjebomen die langs de straat staan maar verder leek alles ok. Zelfs mijn pioenen en aronskelken overleefden het geweld en normaal zijn dat heel gevoelige bloemen. Als ik op TV de ravage zie die de wind en de hagelstenen op bepaalde plaatsen aanrichtten, dan mogen we van geluk spreken. Van puur " contentement" dat het maar bij natuurgeweld gebleven was, heb ik nog snel even mijn bloemen op de gevoelige plaat gezet. Nu maar hopen dat we zo'n onweer niet te vaak meemaken deze zomer!
Onlangs zei ik nog tegen Antwerpse vrienden: " Da mes sniet al dat 't hoort en ziet maar tegenkomt niet"( sniet is het WVL voor snijden) en toen ze mij even aankeken, wist ik het... hier hoort uitleg bij... Meteen begon een spontaan gesprek over die typische streekgezegden en hoe spijtig het is dat die verloren gaan. Ons ma was daar een krak in. Als ze bezig was over "een kleedje dat spande gelijk een poerebosse ", dan wisten wij direct wat ze bedoelde.. Voor Thea, een kleedje is een jurk en voor de anderen een poerebosse komt van een poederbus... Valt hij nu die euro??? Ze had er nog zo'n paar goeie: als ze zei dat het deksel van haar elektrisch vuur " bukbiènde" stond... dan waren wij de enige ingewijden die haar begrepen want daarmee bedoelde ze dat het wankel lag..... Of haar gezegde:" het leven is gjèn crèmekarre 't is mjèr karre dan crème..." dan wisten we het wel. Of "ge goat mij nog plat rinneweer'n" waarmee ze bedoelde ik ga nog bankroet door jou. En als haar iets niet beviel dan zei ze: " dat is gien roste kluite wèrd, ( geen roeste cent(iem) waard, waardeloos ) en zo kan ik uren doorgaan, maar is dat niet sappig??? Ik hou van die typische taalgebruiken!! Wijzelf gebruiken soms, als we samen zijn, nog van die typische gezegden of uitspraken; ons kinderen verstaan ze maar gebruiken ze niet meer.. Akkoord, het is goed dat er aan de taal "geschaafd" wordt en iedereen doet dat nu, maar toch.. we verliezen daardoor een stukje identiteit en dat vind ik spijtig. Ik las eens ergens dat een professor aan de universiteit van Gent een boek opgesteld had met al die eigen West Vlaamse uitdrukkingen en gezegden en taalgebruiken. Ik moet dat toch eens nagaan of dat inderdaad in de handel is... want tussen al die Antwerpenaren hier verlies ik stilaan mijn " taalroots".... Vinden jullie het ook spijtig dat dit taaleigen verdwijnt of ben ik de enige met taalnostalgie?
Een ambitieuze programmeur besloot eindelijk maar eens een vakantie te nemen. Hij boekte een cruise en ging op weg. Onderweg stak er echter een orkaan op en het schip verging. Na een tijdje spoelde de man aan op het strand van een onbewoond eiland, er waren geen andere overlevenden en alles wat er te eten viel waren bananen en kokosnoten. Hij bracht zn dagen door met bananen eten en kokosmelk drinken en de zee af te turen naar een teken van leven.
Maanden gingen voorbij zonder dat hij iets zag. Op een dag echter zag hij een klein bootje aankomen, het was een roeibootje met aan boord de prachtigste vrouw die hij ooit had gezien. Ze legde aan en liep naar hem toe. Wat doe jij hier? stamelde de man. Oh, zei de vrouw, ik ben aan de andere kant van het eiland aangespoeld.
Maar hoe kom je dan aan die roeiboot?
Die heb ik zelf gemaakt: De roeispanen van bamboe en de boot zelf van het hout van de eucalyptusboom. De kieren heb ik dichtgemaakt met rubber uit de rubberboom.
Maar dat alles zonder gereedschap of machines? vroeg de programmeur.
Oh, maar dat was geen enkel probleem, zei de vrouw, de rotsen bevatten een bepaald erts dat metaal bleek te bevatten als ik ze verhitte. Ik maakte gietmallen in de rotsen en zo kon ik gereedschap maken, en daarmee ook machines.
" Maar eh, heb jij hier iets te eten? Alleen maar bananen, zei de programmeur.
Laten we dan naar mijn huis gaan, antwoordde de vrouw.
En ze roeiden naar de andere kant van het eiland. Daar aangekomen legden ze aan aan een kade en de vrouw voerde de programmeur mee naar een prachtige bungalow. De programmeur was met stomheid geslagen. Het is niet veel, maar ja, je probeert er wat van te maken, zei de vrouw. Eenmaal binnen vroeg ze of hij iets wilde drinken. Nee, zei hij, ik heb genoeg aan die kokosmelk. Maar ik heb ook bier, zei de vrouw, eigen gebrouwen weliswaar, maar het is wat. Ik ga me even omkleden. Als je wilt kun je even een douche nemen en je scheren. De yup ging naar de badkamer en vond inderdaad een scheermes gemaakt van bot waaromheen twee schelpen waren gebonden, het werkte perfect.
Deze vrouw is fantastisch! dacht de programmeur, wat zou ze nog meer in petto hebben?
Terug in de woonkamer vleide hij zich neer op de bank. De vrouw kwam binnen in een jurkje van zijde, ze kroop naast hem op de bank en begon op een manier die niet veel te raden overliet in zn oor te fluisteren. Weet je, zei ze, we zijn hier nu allebei al een paar maanden, en ik weet zeker dat er iets is iets waar je al die tijd al op wacht, iets wat je al die maanden al gemist hebt.
Ze keek hem diep in zijn ogen, hij kon niet geloven wat hij hoorde. Bedoel je, begon de programmeur, bedoel je dat ik dat ik vanaf hier mn e-mail kan checken?
Onlangs was ik met de kleinzoon figuren aan het zoeken in de wolken en toen schoot mij opeens een gedicht binnen uit lang verleden dagen (!!). Misschien kennen jullie het ook nog? Het blijft, in mijn ogen althans, een mooi gedicht en omdat ik het mij niet echt woordelijk meer herinnerde heb ik het opgezocht.....
De wolken door Martinus Nyhoff
Ik droeg nog kleine kleeren, en ik lag
Lang-uit met moeder in de warme hei, De wolken schoven boven ons voorbij En moeder vroeg wat 'k in de wolken zag.
En ik riep: Scandinavië, en: eenden, Daar gaat een dame, schapen met een herder - De wond'ren werden woord en dreven verder,
Maar 'k zag dat moeder met een glimlach weende.
Toen kwam de tijd dat 'k niet naar boven keek, Ofschoon de hemel vol van wolken hing, Ik greep niet naar de vlucht van 't vreemde ding
Dat met zijn schaduw langs mijn leven streek.
- Nu ligt mijn jongen naast mij in de heide
En wijst me wat hij in de wolken ziet, Nu schrei ik zelf, en zie in het verschiet
De verre wolken waarom moeder schreide -
Dat ik van bloemen houd dat weet iedereen die mij kent, ik heb die liefde met de paplepel meegekregen van ons ma. Maar intussen is een bloem veel meer geworden dan enkel pracht en kleur.....Met moederdag werd ik door de kinderen in de bloemen gezet en dat roept niet enkel een dankbaar gevoel op maar het zet mij ook aan het mijmeren ....
Het binnenste van een bloem is stilte, Alleen wie van stilte houdt , kan van bloemen houden. Kleur en kelk van een bloem vloeien samen in haar hart en daar is nog enkel stilte. Daar ruist haar nectar heel zoet en heel krachtig. Bijen en vlinders kunnen er bij en leven ervan.
Er zijn mensen zonder stilte, hun gebazel en gebaren en al waar ze mee uitpakken verwijst naar niets. Zij zijn als kunstbloemen. na de eerste dag blijft er niets over om van te houden. Er is geen nectar in hun binnenste,. Bijen en vlinders komen nooit op bezoek.
En al is het hier meestal hectisch en druk en ben ik zelf ook altijd bezig, soms, heel soms kan die stilte zo welkom zijn!
)
