(eigen vertaling)

Sophia de Mello Breyner (1919-2004) werd geboren in Porto, maar kwam als studente naar Lissabon, waar zij is blijven wonen tot haar dood. Zij wordt gezien als de grand old lady van de Portugese dichtkunst en beschouwd als een van de belangrijkste dichteressen van het land. Zoals de vertaler opmerkte in het internationale poëzienummer van Kruispunt, waaruit de vertalingen afkomstig zijn: 'Uit haar werk spreekt een groot gevoel voor harmonie, ritme en schoonheid...' Zij publiceerde dertien dichtbundels. Meer informatie over haar is te vinden op:

Bron: DeContraBas - vertaalde poëzie KLIK HIER!

ELEFANTE

É feito dos efeitos mais grosseiros,
usa as calças como o palhaço pobre,
os joelhos a nadar; dá passinhos de dança
como um pastelão a martelar um tanga,
enquanto o olho do cu parece
uma dentadura
acabada de tirar. E depois a tromba
e mesmo ao lado os olhos. Como é que ficarias
se te pusessem a gaita no nariz?

Herman de Coninck
Uit: Os Hectares de Memória - 1996

Olifant

Hij is gemaakt van de grofste effecten,
draagt zijn broek als clown August,
de knieën slodderend, maakt danspasjes
als tante Bertha die een tango de grond
inheit, terwijl z’n kont doet denken
aan een vals gebit
dat net is uitgenomen. En dan zijn slurf
en vlak daarnaast zijn ogen. Hoe zou jij kijken
als ze je lul op je neus gezet hadden?

Vorig bericht over Herman de Coninck en Portugal: KLIK HIER!

De stad der blinden is een roman van de Portugese schrijver en Nobelprijswinnaar José Saramago. Het boek beschrijft hoe de mens reageert als plotseling het zicht wordt ontnomen, en hoe beschaafde mensen in noodsituaties kunnen degenereren tot dierlijk gedrag. Het boek is in een zeer merkwaardige stijl geschreven, waarbij komma's en hoofdletters op een manier worden gebruikt die men niet is gewend. Ook worden eigennamen niet gebruikt. In plaats daarvan benoemt de auteur de hoofdpersonages simpelweg met 'de oogarts', 'de vrouw van de oogarts', 'het meisje met de zonnebril', etc.

Ergens in Lissabon raakt een automobilist ineens blind terwijl hij voor een verkeerslicht wacht. De man wordt uiteindelijk naar een oogarts gebracht, die niets vindt: het oog is volledig intact. Toch beweert de man dat hij niets ziet behalve wit, alsof hij "in een melkzee is ondergedompeld".

Vrij snel daarna worden andere mensen, die met de eerste blinde in contact zijn gekomen, ook blind: de oogarts, de man die de eerste blinde naar huis bracht en vervolgens diens auto stal ("de dief"), en een aantal patiënten. Ze worden opgespoord en in quarantaine geplaatst. De vrouw van de oogarts, die wel kan zien (en haar gezichtsvermogen ook niet zal verliezen), doet alsof ze ook blind is om bij haar man te zijn. De groep wordt ondergebracht in een voormalig gesticht, waar een vleugel voor de blinden en een vleugel voor de vermoedelijk besmetten is ingericht. Wanneer een vermoedelijk besmette daadwerkelijk blind wordt, wordt hij of zij hardhandig naar de blindenafdeling gedreven. De overheid kondigt aan op gezette tijden eten klaar te zetten, maar dreigt dat degene die probeert te ontsnappen of te dicht bij het hek komt wordt neergeschoten. Het gesticht wordt al snel voller en voller doordat telkens nieuwe busladingen blinden en besmetten arriveren.

Als de plaag, die al snel de bijnaam "de witte ziekte" krijgt, om zich heen grijpt, raakt het gesticht al snel overbevolkt. De zalen raken vol en de toiletten raken verstopt, zodat men al snel de behoeften in de tuin doet. Overal ligt vuilnis, en de vloer van het gebouw wordt steeds smeriger. De vrouw van de oogarts ontpopt zich als leidster en moeder en handhaaft in haar slaapzaal de maximaal mogelijke hygiëne. De autodief probeert avances te maken naar een jonge vrouw maar wordt door haar getrapt met haar naaldhak. De wond ontsteekt, en gek van de koorts en pijn loopt de dief naar het hek. Daar schieten de soldaten hem zonder pardon dood.

Terwijl de toestand in het gesticht verslechtert, raken meer en meer mensen blind. De overheid tracht de blinden eerst te isoleren, maar roept uiteindelijk de noodtoestand uit en vormt een regering van nationale eenheid. Het mag niet baten, meer en meer mensen raken blind tot uiteindelijk de hele stad, en misschien zelfs heel Portugal en de wereld niet meer kan zien. Dit vindt plaats in een toenemende paniek en wetteloosheid.

Op een dag neemt een groep blinden van een bepaalde slaapzaal bezit van al het voedsel. Ze hebben gordijnenroeden als wapen, en zelfs een pistool. Deze groep, "de schoften", eist eerst betaling met juwelen voor het eten, en vervolgens seksuele diensten van de vrouwen. De vrouw van de oogarts beraamt een aanslag, en verwondt de leider van de schoften dodelijk met een schaar op het moment dat een andere vrouw hem pijpt. De schoften raken in paniek, maar barricaderen de gangen met bedden en dreigen met hun pistool. Uiteindelijk breekt brand uit en een groep van zeven mensen, geleid door de vrouw van de oogarts, ontsnapt. Niemand probeert ze tegen te houden, de soldaten zijn weg.

De groep trekt door de stad en tracht een onderkomen te vinden. Ze ontmoeten blinden die met open mond regenwater proberen op te vangen, en anderen die supermarkten plunderen. Weer anderen zijn dodelijk verongelukt. Ze komen een vrouw tegen die als een dier leeft en kippen en konijnen met de blote handen wurgt en rauw opeet. Ten slotte bereiken ze het appartement van de oogarts en zijn vrouw, en gaan daar wonen.

Op een dag krijgen de blinden, te beginnen met de eerste, weer een voor een hun gezichtsvermogen terug. De stad is er nog.

Sobre a nudez forte da Verdade
o manto diáfano da Fantasia

Over de rauwe naaktheid van de Waarheid
de doorschijnende mantel van de Fantasie

José Saramago (°Azinhaga, 16 november 1922) is een van de belangrijkste Portugese hedendaagse schrijvers. Hij won in 1998 de Nobelprijs voor de Literatuur.

José Saramago wordt geboren op 16 november 1922 als kind uit een daglonersgezin op het Portugese platteland, in het dorpje Azinhaga in de provincie Ribatejo. In de officiële registers staat hij echter op 18 november. Zijn ouders zijn José de Sousa en Maria de Piedade. 'Saramago' is de naam van een wild kruid, en tevens de roepnaam van zijn vader. Bij de burgerlijke stand wordt deze roepnaam per ongeluk aan zijn naam toegevoegd. José Saramago heet dus voluit José de Sousa Saramago.

Na twee jaar, in 1924 verhuist het straatarme gezin naar Lissabon, waar bijna heel zijn leven zich heeft afgespeeld. Saramago komt wel nog een aantal keren naar zijn geboortedorp terug. Vader begint bij de politie. Zijn twee jaar oudere broer Francisco sterft na twee maand.

Kort daarop moet José Saramago wegens geldgebrek het lyceum inwisselen voor de ambachtsschool, richting automechanica. Na een hele reeks betrekkingen, van autohersteller, slotenmaker en tekenaar tot ambtenaar bij de gezondheidsdienst, komt hij op een drukkerij en in de krantenwereld terecht. Al tijdens zijn studie mechanica is hij echter een fervente bezoeker van de openbare bibliotheek van Lissabon.

In 1944 huwt hij Ilda Reis. Saramago is dan ambtenaar bij de gezondheidsdienst. Hun enige kind, Violante, wordt in 1947 geboren. Dat jaar komt ook zijn eerste roman (Terra de Pecado - Het land van de zonde) uit. Hij schrijft nog een onafgewerkte roman, maar stopt met schrijven omdat hij volgens zichzelf 'niets behoorlijks meer te melden' heeft. Tot 1966 legt hij dan ook de pen neer.

In 1949 wordt Saramago om politieke redenen ontslagen. Eind de jaren vijftig begint hij bij een uitgeverij te werken, zodat hij de Portugese schrijverswereld leert kennen. Vanaf 1955 werkt hij deeltijds als vertaler. In 1966 verschijnt zijn eerste dichtbundel (Os Poemas Possíveis), in 1970 zijn tweede (Provalmente Alegria). In 1967-68 werkt hij aanvullend als literatuurcriticus.

Na de scheiding van zijn vrouw in 1970 begint hij een relatie met de Portugese schrijfster Isabel da Nógreba, die tot 1986 zal duren.

In 1972 en 1973 is hij redacteur bij het dagblad Diário de Lisboa, waar hij als politiek commentator werkte en waar hij enige tijd het culturele supplement verzorgde. Hij behoorde tot de eerste Directie van de Portugese Schrijvers Vereniging. Gaandeweg begint hij zelf artikelen te schrijven, zichzelf aan cultuur bijbrengend wat hij aan scholing mist. Saramago wordt omstreden als gehard communist en genadeloos criticus, als zelfverklaard atheïst en pessimist.

Na de Anjerrevolutie neigt Portugal korte tijd naar het Communisme. Van april tot november 1975 werkt Saramago, die het communistisch gedachtegoed steunt, als vicehoofdredacteur bij de krant Diário de Notícias. Na een machtswisseling verliest Saramago zijn baan. Hij besluit zich op zijn 53ste aan de literatuur te wijden. Dat is een sprong in het diepe omdat hij al een tijd niet meer schrijft en weinig op zijn palmares heeft (een paar poëziebundels, verzamelde journalistieke stukken en een roman).

Vijf jaar later, in 1980 krijgt hij succes in eigen land met zijn roman 'Opgestaan van de grond', over de mensonwaardige levensomstandigheden van de Portugese landarbeiders. In 1981 breekt hij internationaal door met zijn roman 'Memoriaal van het klooster'.

In 1988 huwt Saramago de Spaanse journaliste Pilar del Rei. Zij is tevens de vertaalster van een aantal van zijn boeken. Haar familie geeft Saramago's boeken uit.

Saramago houdt een aantal eredoctoraten aan de Universiteit van Turijn (Italië), Universiteit van Sevilla (Spanje), Universiteit van Manchester (Verenigd Koninkrijk) en Coimbra (Portugal).

Lees verder op wikipedia via volgende link: KLIK HIER!
In het Portugees: KLIK HIER!
Op 3 oktober 2007 werd een interview met Saramago uitgezonden op Klara in Ramblas (12:05).... voor een link: KLIK HIER!

Tanto de meu estado me acho incerto
Onzeker zwerf ik door onzekerheden

Tanto de meu estado me acho incerto,
Onzeker zwerf ik door onzekerheden,
Que em vivo ardor tremendo estou de frio.
Van kou doorhuiverd als de zonnen branden.
Sem causa, juntamente choro e rio,
Steeds wijkt de wereld uit mijn open handen.
O mundo todo abarco e nada aperto.
In één zucht lach en ween ik zonder reden.

É tudo quanto sinto um desconcerto,
Al wat ik voel raakt in het ongerede,
Da alma um fogo me sai, da vista um rio.
Mijn oog is vocht, vuur zijn mijn ingewanden.
Agora espero, agora desconfio,
Soms hoop ik, en dan voel ik mij weer stranden,
Agora desvario, agora acerto.
Soms voel ik grond, dan ben ik weggegleden.

Estando em terra, chego ao Céu voando -
Staande voel ik mij soms ten hemel varen -
Num’ hora acho mil anos, e é de jeito
En leef ik dan in één uur duizend jaren,
Que em mil anos não posso achar um’ hora.
Duizend jaar lang leef ik geen enkel uur.

Se me pergunta alguém porque assim ando,
En omwille waarvan ik dit verduur?
Respondo que não sei - porém suspeito 
Ik weet het nauwelijks - ik ben misschien
Que só porque vos vi, minha Senhora.
Hiertoe geworden door u aan te zien.

Verwijzing naar vorig bericht over Camões: klik HIER!

IX

aqueles que sonham de dia sabem muitas coisas que escapam àqueles que só sonham de noite

degenen die overdag dromen, zijn zich van vele dingen bewust, die ontsnappen aan diegenen die 's nachts dromen

Kom niet tegenover me zitten, niet naast me, kom niet naar me toe;
Kom niet met me lachen of praten
Ik ben alles moe, ik ben moe
En wil alleen slapen.

Zelfs wakend nog slapen, al dromend
Of ook zonder dromen,
Maar in een ver en vaag vergeten opgenomen
Waar geen gedachte hoeft te komen.

Ik heb nooit kunnen beminnen, voelen heb ik nooit gekund,
Zelfs was het denken in mij onomlijnd.
Tussen distels wierp ik wat aan geloof mij was gegund,
En op een blanco bladzij schreef ik: ‘Eind’.

De incognito prinsessen bleven onbekend,
Voor de beloofde tronen kwam geen timmerman.
Miljoenen levens heb ik door elkaar in mij omklemd.
Maar niemand die ooit in mijn leven kwam.

En daarom, mocht je komen, kom niet naast me zitten en spreek niet.
Ik wil slechts slapen, al is het een dood,
Iets dat mij niet verdriet en waarmee jij je niet verdriet -
Iets waarop niemand hoopt noch niet op hoopt.

Mijn God ligt op de lommerd. ‘k Heb verpakt in pakpapier
De hoop en de ambitie ooit beleefd;
Ik ben nu niet meer dan een zelfmoord en ik ben slechts hier
Als een smachten naar slapen dat nog leeft.

Maar slapen wat men slapen noemt, zonder enige waardigheid,
Als een verlaten vleet
Die eenzaam tussen duisternis en nevel schipbreuk lijdt
Zonder dat men van zijn verleden weet.

En de commandant van ‘t schip, die tracht te volgen,
Ziet, tussen de golven en de horizon,
Hoe de laatste roeier der galeien wordt verzwolgen -
Die niet zwemmen kon.

Bron: De mooiste gedichten van Fernando Pessoa, p.41, De Morgen - Bibliotheek Wereldpoëzie

Não venhas sentar-te à minha frente, nem a meu lado;
Não venhas falar, nem sorrir.
Estou cansado de tudo, estou cansado,
Quero só dormir.

Dormir até acordado, sonhando
Ou até sem sonhar,
Mas envolto num vago abandono brando
A não ter que pensar.

Nunca soube querer, nunca soube sentir, até
Pensar não foi certo em mim.
Deitei fora entre urtigas o que era a minha fé,
Escrevi numa página em branco, "Fim".

As princesas incógnitas ficaram desconhecidas,
Os tronos prometidos não tiveram carpinteiro.
Acumulei em mim um milhão difuso de vidas,
Mas nunca encontrei parceiro.

Por isso, se vieres, não te sentes a meu lado, nem fales.
Só quero dormir, uma morte que seja
Uma coisa que me não rale nem com que tu te rales -
Que ninguém deseja nem não deseja.

Pus o meu Deus no prego. Embrulhei em papel pardo
As esperanças e ambições que tive,
E hoje sou apenas um suicídio tardo,
Um desejo de dormir que ainda vive.

Mas dormir a valer, sem dignificação nenhuma,
Como um barco abandonado,
Que naufraga sozinho entre as trevas e a bruma
Sem se lhe saber o passado.

E o comandante do navio que segue deveras
Entrevê na distância do mar
O fim do último representante das galeras,
Que não sabia nadar.

(28.8.1927)

Alma minha gentil, que te partiste
Tão cedo desta vida, descontente,
Repousa lá no Céu eternamente
E viva eu cá na terra sempre triste.

Se lá no assento etéreo, onde subiste,
Memória desta vida se consente,
Não te esqueças daquele amor ardente
Que já nos olhos meus tão puro viste.

E se vires que pode merecer-te
Algua cousa a dor que me ficou
Da mágoa, sem remédio, de perder-te,

Roga a Deus, que teus anos encurtou,
Que tão cedo de cá me leve a ver-te,
Quão cedo de meus olhos te levou.

-Luís Vaz de Camões-

Mijn zielsgeliefde, die zijt heengegaan
vroegtijdig uit dit onverzoenlijk leven,
hemelsche, zoete rust zij U gegeven,
laat mij op aarde treurig voortbestaan.

Als in de ijlten waar gij zijt, misschien
men heugnis gunt aan wat op aard bezeten,
wil dan de vurige liefde niet vergeten,
die ge in mijn oog zoo zuiver hebt gezien.

En meent ge dat U eenig nut kan geven
de groote smart, die in mijn wezen schreit,
't onheelbaar leed uit Uw verlies gebleven,

Bid dan aan God, Meester van onze tijd,
dat Hij mij even spoedig 't weerzien geve,
als uit mijn oog Hij U heeft weggeleid.

(Vertaling Marcus de Jong, uit Beknopte geschiedenis der Portugese Letterkunde, L.J. Veen, 1958)

Klik HIER voor meer info over Camões.