Rosse of Rode Metselbij (Osmia rufa)

Er zijn veel meer bijensoorten dan de meesten van ons zich realiseren. Iedereen kent wel de honingbij maar niet de solitaire bijen, zo’n 300tal. Alleen al van de metselbijen komen in de Benelux ruim 20 soorten voor (hoe verder naar het zuiden des te meer soorten).

Van de solitaire bijen leeft 70% in de grond en 30% in kieren en gaten.

Bij de solitaire bijen is er slechts 1 bij, een vrouwtje dat het nest maakt. En toch is er een zekere aantrekkingskracht. Ze nestelen graag in een kolonie, elk met zijn eigen nest.

De Rosse Metselbij, Osmia rufa, komt het meest voor en is al actief van in maart. Ze zijn vaak op voorjaarsbloeiers te vinden, zoals Blauwe Druifjes. Iemand constateerde dat in zijn tuin vele mannetjes (zo'n 10 stuks) 's nachts en in koude tijden dezelfde rustplaats gebruiken.

De bij is slechts enkele maanden actief op een jaar. In die periode gaat elk vrouwtje op zoek naar een geschikte nestplaats, in hout, stengels of tussen stenen. Dan begint het vrouwtje met een aantal foerageervluchten. Daarbij wordt stuifmeel verzameld dat achteraan in de nestholte wordt opgestapeld. Wanneer voldoende stuifmeel is verzameld, legt het vrouwtje er een eitje op. Hiervoor wordt dan een wand gebouwd van modder en speeksel, zodat er een cel ontstaat. Daarna wordt alles herhaald tot de holte volgebouwd is met cellen. De solitaire bij meet altijd eerst de lengte van een cel en bouwt dan een drempel op de plek waar de volgende wand moet komen. Daarna wordt het stuifmeel aangevoerd en het eitje gelegd, om tot slot de drempel uit te bouwen tot een gesloten wand.
In de laatst gebouwde cellen worden onbevruchte eitjes gelegd, hieruit zullen de mannetjes komen. De opening vooraan wordt afgesloten met een stevige mengeling van speeksel met modder, plantenmateriaal of zand, zodanig dat het broed goed beschermd is. Vandaar hun naam: metselbijen.

In de cellen ontwikkelen de eitjes zich tot larven die zich voeden met het stuifmeel. In het voorjaar als het stuifmeel op is komen eerst de mannelijke bijen uit het nest gekropen. Deze wachten bij de nestplek tot de vrouwtjes uitkomen die dan meteen bevrucht worden. Speciaal aan deze levenswijze is dat de solitaire bijen dus nooit hun nageslacht zien, want de volwassen bijen sterven zodra voldoende nesten belegd zijn.                                        

Omdat solitaire bijen vooral stuifmeel verzamelen en nectar bijna alleen gebruiken voor de eigen energievoorziening zijn het veel betere bestuivers dan de honingbij. Honingbijen durven de bloemen vaak te beroven van hun nectar zonder daarbij de meeldraden aan te raken. Slechts een klein percentage van de door honingbijen bezochte bloemen wordt daadwerkelijk (goed) bestoven, terwijl de solitaire bijen bij bloembezoek voor 97% bestuiving zorgen. Hierdoor is één solitaire bij op het vlak van bestuiving equivalent aan 120 werksters van honingbijen.

In Wageningen stelde men vast dat de rode metselbij (Osmia rufa) voor een goede bestuiving zorgt bij appels tot een straal van 100 meter van het nest. Verder dan 600m vliegt deze bij nooit.

Boomgaard metselbijen zijn aangepast aan een koel klimaat en ze vliegen ook bij fris, zelfs in druilerig weer. Ze doen al ijverig aan bestuivingwerk wanneer de honingbijen nog in hun kast zitten. Metselbijen hebben een voorkeur voor vruchtbloesems van appels, kersen, pruimen, perziken en ander steenfruit, maar bezoeken ook andere bloemen.

De populatie van deze bij kan spontaan ontstaan door goede nestplaatsen te maken. Eventueel is de opbouw van de populatie te stimuleren door een aantal bijen uit te zetten in de boomgaard.

In een oude heg naast een boomgaard vinden solitaire bijen veel nestgelegenheid in de gaten van oudere takken.

Zelf kan men blokken hout aanbrengen, waarin met boren nr 5 tot 10,  aan één kant, ongeveer 10 cm lange gaten geboord zijn. Men hangt het blok op met de openingen naar het zuiden gericht, en wat beschut tegen de regen. Na een tweetal jaar is het wenselijk een nieuw nestblok te voorzien. Het oude nest geraakt vervuild.

Je kan ook bamboestokjes gebruiken. Zie blog van 9/12.

Men moet geen schrik hebben van deze bijen. Het zijn vredige dieren. Ze hebben wel een angel, die meer dienst doet als legboor. Ze gebruiken hun angel enkel wanneer ze in ernstig gevaar zijn, bv wanneer je ze vangt in je hand. Ze vallen niet aan om hun nest te verdedigen en slaan geen alarm voor de anderen.

Aldus is de rosse metselbij de perfecte bestuiver voor de fruitliefhebber met zijn beperkt aantal bomen. Je kan ze zelf lokken door het aanbrengen van nestgelegenheid. Ze zijn veilig voor mens en dier. Spelende kinderen rond het nest lopen absoluut geen gevaar.

FOTOMATERIAAL

Nestkastje van het Solitaire Bijenproject van de universiteit van Gent met Dries Laget www.solitairebijen.be

Dit project startte in 2005. De foto werd genomen begin april 2007, het zeer warme voorjaar. Dit project werd intussen stopgezet.

De tweede foto werd nu genomen. Er zijn nog slechts een paar dichtgemetselde buisjes. De rest zou best tegen het voorjaar grondig gekuist worden. Het zijn glazen buisjes in een plastieken kokertje.

Foto 3 toont een demonstratiekastje dat ik een 7 tal jaar geleden aanschafte in Het Wielewaalhuis/Natuurpunt te Turnhout. Men ziet de glazen buisjes. Met de vorst kreeg ik de zijkant niet open. Dit kastje is zeker ook aan reiniging toe.