Het riviertje de Gulp loopt dwars door het centrum en zorgt daarmee voor de speciale sfeer en uitstraling. Het reliëfrijke landschap met bossen, weilanden en boomgaarden geven het geheel een groen karakter. Maar ook de vele monumenten, van kastelen en kloosters tot molens en vakwerkboerderijen, zijn beeldbepalend. Onze wandeling vertrekt in het centrum en al vlug dalen we af om zo een eind langs de Gulp te wandelen en het dorp te verlaten.

Door de weilanden wandelen we en voor ons duikt het Kasteel Cartils op. Is een kasteel gelegen aan de weg Wijlre-Wittem, op het grondgebied van de voormalige gemeente Wijlre in een landelijke omgeving vlak bij de oevers van de Eyserbeek. Even verderop komen de Eyserbeek, Geul en Gulp bij elkaar.

In de buurt van het kasteel bevindt zich de buurtschap Cartils. Het huidige, zeventiende-eeuwse, rechthoekige gebouw heeft aan de voorzijde op een hoekpunt een zogenaamd arkeltorentje en aan de achterzijde bevindt zich een grote ronde toren die uit omstreeks 1500 dateert. Het hoofdgebouw is in 1883 ingrijpend gewijzigd. In de vroege middeleeuwenstond op deze plek een grote hoeve die de zetel was van de heerlijkheid met dezelfde naam. De bewoners, de heren van Cartils, moesten verantwoording afleggen aan hun bisschop. Omdat hun keizer echter erg ver weg woonde konden ze verder vrijwel ongestoord hun gang gaan en menig robbertje uitvechten met hun directe buren, de heren van Wijlre en de heren van Wittem. De fraaie toegangspoort met klokvormig dak, daterend uit de 17de eeuw, gaf vroeger via de voorburcht toegang tot het kasteel, helaas heeft de renovatie, uitgevoerd in 1883-1884 veel van zijn oorspronkelijke karakter verloren doen gaan. Wij wandelen langs het kasteel het veld in en over de miljoenenlijn.

We komen nu in het waterwinningsgebied Roodborn. Een prachtig golvend landschap. We komen nu langs het Stationnetje van de stoomtrein van de Miljoenenlijn te Eys. Wij wandelen verder en komen langs de Wittemermolen gebouwd in 1835 op de Molenbeek, wij wandelen verder. Een eindje verder komen we aan het Kasteel Wittem. In het Heuvelland ligt het authentieke Kasteel Wittem, omgeven door een prachtig kasteelpark. De oudste benaming van Wittem is Witheim, hetgeen huis (heim) bij de eik (witte) betekent. Ooit was Wittem wat oppervlakte betreft de grootste gemeente van Nederland. De geschiedenis van Wittem kent heel wat belangrijke namen. Ambiorix versloeg er in 54 voor Christus de Romeinen. Paus Leo III rustte er uit op zijn weg naar Tongeren en de Noormannen kwamen er langs toen ze Aken veroverden. Willem van Oranje en tsaar Peter de Grote verbleven er. Vandaag verblijven toeristen in dit prachtige kasteel en wij mogen door het kasteel wandelen en krijgen daardoor een prachtig zicht op de verschillende zijden van het kasteel.

We wandelen weer verder en komen aan de Kloosterkerk Wittem, Het Redemptoristenklooster van Wittem is een 18e-eeuws klooster. Het kloostercomplex bestaat uit het klooster zelf met daar aan vast de kloosterkerk (de voormalige Capucijnenkerk) en enkele kleinere en grotere kapellen. Het klooster en de Capucijnenkerk zijn ieder een rijksmonument. Een kapucijnenklooster met kerk werd tussen 1729 en 1733 schuin tegenover Kasteel Wittem gebouwd. In 1733 werd het klooster betrokken door de kapucijnen uit de Keulse provincie, die hiervan tot aan de Franse Revolutie gebruik hebben gemaakt. Na deze periode kwam het gebouw tientallen jaren leeg te staan, tot in 1835 de redemptoristen er de beschikking over kregen en het geheel het jaar daarna als grootseminarie inrichtten, een studiehuis waar aanstaande priesters werden opgeleid. Vanwege de sterke toename van het aantal studenten werd in 1891 door de architect Johannes Kayser een nieuw en groter klooster gebouwd waarvoor grote delen van het oude klooster gesloopt werden. De plechtige inwijding van het nieuwe klooster vond plaats in 1894. Vandaag is het een bedevaartsoord, de heilige Gerardus Majella werd in 1893 door Paus Leo XIII zaligverklaard en wordt sindsdien vereerd in Wittem. Deze verering maakte Wittem tot een belangrijk bedevaartsoord, vooral sinds de jaren twintig van de twintigste eeuw, vandaag komen nog vele Nederlanders, Belgen en Duitsers naar het bedevaartsoord. Wij nemen even de tijd om binnen in de kerk te gaan kijken en dan wandelen we weer verder en komen in Partij.

We wandelen nu langs velden en weilanden, hier prachtige vergezichten over het landschap verder gaan we en we komen zo in het Wagelerbosch. Hier in de dalen velden en weilanden en op de heuvelruggen bossen gewoon prachtig om te bekijken en door te wandelen. Wat verder hebben we een Manjefiek zicht over het Gulpdal. Nu dalen we verder af en komen zo aan het Kasteel en Kasteelboerderij Neubourg: Bij een doorwaadbare plaats in de Geul van de weg van Maastricht naar Aken werd in de vroege Middeleeuwen een zogeheten mottekasteel gebouwd. Het is de voorganger van het kasteel Neubourg dat na 1288 werd gebouwd. Het huidige kasteel is in aanleg veertiende-eeuws, maar is in de huidige vorm grotendeels zeventiende- en achttiende-eeuws. De toren stamt uit 1640, maar werd gebouwd met gebruikmaking van middeleeuws muurwerk. De twee zijvleugels en de achtervleugel zijn achttiende-eeuws. Vandaag zijn grote restauraties werken bezig.

Het word weer een van de prachtigste kastelen van de omgeving, we wandelen de lange beukendreef uit en komen dan aan de Neubourger watermolen: De Neubourger Molen, ook wel Molen van Roex genoemd naar de eigenaar, is een middenslagmolen gelegen aan de rand van Gulpen. De naam Neubourger Molen is afgeleid van het in de nabijheid gelegen kasteel Neubourg. Het waterrad krijgt zijn water via een molentak van het snelstromend riviertje de Gulp. De geschiedenis van de molen gaat terug tot 1712 toen de molen met goedkeuring van de heer van Neubourg en Gulpen werd gebouwd als papiermolen door Cornelis Hollman uit Maastricht, een afstammeling uit een Duitse familie van papierfabrikanten . Er werden, met een onderbreking van 1809-1816, tot 1840 lompen vermalen en van de pulp werd handmatig papier geschept. In 1845 werd de molen aangekocht door de toenmalige kasteelheer van Neubourg, graaf Oscar Franz Michiel Marchant d’Ansembourg. In 1853 kreeg de graaf toestemming van de Provincie om de molen te verbouwen van papiermolen tot graanmolen. Het malen van graan werd tot dan gedaan in de oude Neubourger molen gelegen bij het kasteel. Nadat de ombouw tot graanmolen klaar was werd het malen van graan verplaatst naar deze molen en werd de molen bij het kasteel gesloopt. De omgebouwde molen had een houten waterrad met een middellijn van 5,12 m en een breedte van 1,54 m.

In 1885 werd dit rad vervangen door een rad met een middellijn van 1,64 m en een breedte van 1,36 m. In 1905 werd de molen door brand verwoest, het waterrad bleef echter gespaard. In 1907 werd de molen gemoderniseerd en werd een turbine met een ijzeren gangwerk in gebruik genomen en in 1930 werd er nog een elektromotor bijgeplaatst die werd gebruikt als de waterkracht van de Gulp te wensen overliet. In 1952 werd de molen verkocht aan de gebroeders Roex, waarvan de voorvaderen reeds meer dan een eeuw als pachters de molen bedreven. In 1985/86 werd de molen gerestaureerd waarbij de in 1905 geplaatste turbineaandrijving werd vervangen door een oorspronkelijk waterrad. Dit is met een middellijn van 7,14 m. en een breedte van 1,20 m momenteel het grootste waterrad van Nederland. Weer wat verder langs de grote vijver met spuitende fonteinen, en dan de rijksweg over terug Gulpen centrum in waar deze prachtige wandeling eindigt.