PHÄNOMEN (D)

PHÄNOMEN-WERKE  ----GUSTAV HILLER A.G. ----Zittau, Hamburg, Bielefeld  ----- Duitsland

Geregistreerd in Zittau, op 8 november 1988 door Gustav Hiller.

Karl Gustav Hiller (geboren op 30 maart 1863 in Zittau ; overleden op 18 september 1913 in Zittau) was een Duitse ingenieur en ondernemer. In 1888 richtte hij in Zittau een machinefabriek op en legde daarmee de basis voor de latere VEB Robur-Werke Zittau.

Gustav Hiller, geboren als zoon van een lokale meestertimmerman, voltooide een commerciële leertijd in een passementfabriek. Na zijn werk experimenteerde hij met het verbeteren van de productie van de daar geproduceerde garenballen ( pompons ). Daarnaast ontwikkelde hij ook andere kleine machines en huishoudelijke apparaten. Nadat hij verschillende patenten aan fabrikanten had verkocht, maar wel de distributierechten behield, richtte hij in 1888 met de opbrengsten van de patenten het bedrijf Gustav Hiller op.

Sinds 1890 eigen fietsenproductie. Terwijl de productie van fietsen met een hoog wiel in Duitsland bloeide, herkende Gustav Hiller tijdens een reis naar Groot-Brittannië de voordelen van de nieuwe veiligere Safety bikes. Hij slaagde erin om een exclusief contract te sluiten met Rover, dat voor de exclusieve distributie van hun fietsen in Duitsland. Hij begon te werken aan de verbetering van dit type fiets en nam een ​​belang in de slotenmakerij Müller & Preußger. De fietsen kwamen er door samenwerking  met  de Maschinen – und Fahrradfabrik Müller & Preussger (eerst als aandeelhouder, daarna als eigenaar) naast eigen afwerkingen waren er uiteraard ook tweewielers van het Britse merk Rover. Al snel overtrof de vraag de capaciteit van de werkplaats en bouwde hij een fabriek.

Het merk PHÄNOMEN verscheen eerst in 1894, toen vermeld als PHÄNOMEN-ROVER

Om de technologische superioriteit van zijn fietsen te benadrukken, noemde hij zijn bedrijf Phänomen-Fahrradwerke . Vanaf 1898 was hij de enige eigenaar van dit bedrijf, waarvan hij de productiefaciliteiten vanaf 1901 aanzienlijk uitbreidde. Tegelijkertijd hernoemde hij zijn bedrijf Phänomen-Fahrradwerke tot Gustav Hiller. In 1906 omvatte de productcatalogus zes modellen dames- , heren-, race- en baanfietsen De trend naar motorisering ging ook aan Gustav Hiller niet voorbij. Het werk van Gottlieb Daimler , Wilhelm Maybach en Carl Benz had in 1886 geleid tot de auto en legde daarmee de basis voor de motorisering van het wegverkeer. Rond 1900 begon Hiller met de ontwikkeling van gemotoriseerde tweewielers op basis van de hem ter beschikking staande fietstechnologie, wat als zijn belangrijkste prestatie wordt beschouwd. Hij bouwde motorfietsen met één en twee cilinders, magneetontsteking, een koppeling, een lang frame en een geveerde voorvork. Rond 1907 ontwierp hij een driewieler met een luchtgekoelde tweecilindermotor, de PHÄNOMOBIL-1907. Later werd in plaats daarvan een viercilindermotor gebruikt. Hiermee werd Hiller de pionier van luchtgekoelde benzinemotoren in Duitsland.

Automobielbouw: dus eerst de driewieler PHÄNOMOBIL, later PKW en LKW 1906, ook gimbalmodel. PKW = Personenkraftwagen → Personenauto.  Dit betekent gewoon een gewone personenwagen.

LKW = Lastkraftwagen → Vrachtwagen. Dit is een voertuig voor goederenvervoer, zoals een truck.

Vanaf 1910 begon het bedrijf ook met de productie van vierwielige motorfietsen voor personenauto's. Gustav Hiller overleed in 1913. Een jaar later werd de fabriek, onder leiding van zijn zwager, omgezet in een besloten vennootschap (GmbH) onder de naam Gustav Hiller GmbH. In 1916 werd de fabriek omgevormd tot een naamloze vennootschap (AG) onder de naam Phänomen-Werke Gustav Hiller AG. Gustav Hillers zoon, Rudolf Hiller, nam in 1921 de technische leiding van het bedrijf over.

In de perioden 1913 - 1928 waren er 900 personeelsleden in dienst.

Rond 1938 werden er fietsen met Wippermann-Tretlagergetriebe gemaakt.

1942: Oorlog gerelateerde  stop van de fietsenproductie in Zittau,  de PHÄNOMEN-WERKE  waren de belangrijkste voertuigfabriek in Ostsachen. In 1945 werden de Phänomen-fabrieken, geclassificeerd als een oorlog gerelateerd bedrijf, door de Sovjets ontmanteld.

Nationalisatie volgde in 1946 op basis van het referendum van 30 april 1946. Door juridische geschillen verloor het bedrijf in 1957 de naam Phänomen en opereerde het voortaan als VEB Robur-Werk Zittau. Het produceerde motoren en vrachtwagens. De liquidatie door de Treuhandanstalt (trustkantoor) vond plaats tussen 1991 en 1995.

In 1945/1946 kreeg Rudolf Hiller, directeur van de Phänomen-fabriek, van het Saksische staatsbestuur en het centrale bestuur in Berlijn de opdracht een fietsproductieplan voor de Sovjetbezettingszone (SBZ) te ontwikkelen. Een gedetailleerd verslag van deze herstart van de fietsindustrie na de Tweede Wereldoorlog is te vinden in het artikel "De activering van de fietsindustrie in de Sovjetbezettingszone 1945/1946". Hiller verliet de SBZ in 1946 en trok naar Hamburg. De Gustav Hiller AG bleef tot 1958 fietsen van het merk Phänomen in Hamburg produceren .

Volgens schriftelijke bronnen (adresboeken) produceerde Phänomen na de Tweede Wereldoorlog tot minstens 1947 fietsen. Er is weinig betrouwbare informatie over de daadwerkelijke productieaantallen. Zo werden er in 1945 en 1946 ongeveer 5650 fietsen in opdracht geproduceerd, onder andere voor de Duitse Post. Aangezien er tot 1948 nauwelijks fietsen voor de algemene verkoop in de Sovjetbezettingszone (SBZ) werden geproduceerd, is het onwaarschijnlijk dat Phänomen ook fietsen voor de burgerbevolking produceerde. Wel wordt aangenomen dat gebruikte fietsen werden opgeknapt, dat wil zeggen opnieuw geverfd en opgesmukt .

1948: PHÄNOMEN-WERKE- Zittau Fahrradfabrik, een degelijke fietsproductie was toen onwaarschijnlijk, vermoedelijk werden er toen fietsen opgebouwd  met allerlei restvoorraad of er werd er gewerkt met vreemde fietsen.

1949: Zetelverlegging van PHÄNOMEN-WERKE GUSTAV HILLER A.G. naar Hamburg, bezitter Kurt Hiller. Verkoop van fietsen en brommers tot 1958, dat gebeurde door PHÄNOMEN-VERTRIEBS -GmbH/ Bielefeld.

Tot 1946 Phänomen-Werke Gustav Hiller AG, Zittau.

Vanaf juni 1946 Phänomen Werke Zittau, Industrieel Bestuur 17, Voertuigbouw, staatsbedrijf van Saksen.

Vanaf juli 1948 IFA Vereniging van Staatsvoertuigfabrieken, Phänomen Plant, Zittau (Saksen).

Uiterlijk vanaf 1953: VEB Kraftfahrzeugwerk Phänomen, Zittau.

Vanaf 1957 VEB Robur-Werke Zittau.

https://ddrfahrradwiki.de/Die_Aktivierung_der_Fahrradindustrie_in_der_Sowjetischen_Besatzungszone_1945/1946

https://archiv-axel-oskar-mathieu.de/pdfs/Ph%C3%A4nomen.pdf

https://phaenomen-zittau.de/ueber-uns/