|
Sara, een knappe 19 jarige studente zet zich na het avondeten achter haar bureau om verder te studeren. Ze is zich niet bewust van de alsmaar toenemende opbouw van slaperigheid, kort na de middag heeft ze een dipje gehad, maar nu is ze volledig geconcentreerd op de leerstof. Diep in haar hoofd draait haar waakcentrum op volle toeren, rond 21 uur bereikt het zijn maximumcapaciteit om Sara wakker te houden door weerwerk te bieden aan de opkomende moeheid. Maar dan beginnen de signalen om wakker te blijven te verminderen, de slaapdruk neemt toe en Sara kan een geeuw niet meer onderdrukken, zij kijkt op haar horloge, al 10 uur, ja het is goed geweest. Na een half uurtje ontspanning gaat ze naar bed, het is donker en als ze haar ogen sluit, vertrekt een signaal naar een kliertje in de hersenen dat melatonine vrijzet in het bloed. Dit natuurlijk slaaphormoon wordt de hele nacht door aangemaakt en onderdrukt de werking van het waakcentrum. Zich onbewust van al die automatische processen in haar hoofd geniet Sara nog even van de warme, zachte geborgenheid van haar bed, om zachtjes dromenland binnen te glijden.
Overdag wordt geleidelijk een drang om te slapen opgebouwd, homeostatisch proces genoemd, deze drang word teniet gedaan door te slapen, maar als je onvoldoende slaapt, ben je de dag erna nog slaperig. Tegen bedtijd bereikt dit homeostatisch proces zijn hoogtepunt, en het bepaalt de hoeveelheid slaap die we nodig hebben.
Om deze slaperigheid tegen te gaan produceert het circadiaans ritme (circa dies: ongeveer een dag) een signaal om wakker te blijven. Dit signaal is 's avonds op zijn hoogste niveau om de opgebouwde slaperigheid tegen te werken, en vermindert snel tegen bedtijd, zodat we in slaap kunnen vallen. We zijn 's morgens aktief en wakker door de lage homestatische druk (de opgebouwde slaperigheid is verdwenen) en 's avonds door het hoge circadiaans signaal tijdens de avonduren. We slapen de ganse nacht, eerst door de nog hoge opgebouwde slaperigheid, later in de nacht door het minimaal circadiaans wakkersignaal.
Het circadiaans ritme is gelokaliseerd in een kern thv de hersenen (voor de liefhebbers, in het voorste gedeelte van de hypothalamus): de suprachiasmatische kern (SCK) genoemd, waarin slimme zenuwcellen zitten die een 24 uur ritme aanhouden. Deze kern krijgt informatie van het netvlies van de ogen, en stuurt als het 's avonds donker wordt een signaal naar de hypophyse (pijnappelklier) om melatonine vrij te zetten. Als het overdág donker wordt, gebeurt dit dankzij het 24 uurgeheugen gelukkig niet, we zouden anders nogal in slaap vallen. Recent is ontdekt dat in het netvlies niet alleen staafjes en kegeltjes zitten, die instaan voor het zicht, maar ook lichtgevoelige cellen die een signaal naar de SCK sturen.
Melatonine wordt vanuit tryptofaan aangemaakt, is erg weinig aanwezig overdag en bereikt een hoger peil tegen bedtijd, om gans de nacht op een hoog niveau te blijven. Het werkt op 2 manieren op de SCK: langs de ene kant wordt de werking ervan onderdrukt, zodat er geen wakkermakend signaal vertrekt, langs de andere kant wordt het cicadiaans ritme (24 uurritme) versterkt, waardoor de kans vergroot om 's avonds slaperig te worden op hetzelfde uur.
Ons dag- nachtritme wordt verder gecontroleerd door de VLPO kern in je hoofd die het wakker worden tegenhoudt, dat is dus je slaappromotor. Het wakkersignaal wordt geproduceerd door een andere kern (in de laterale hypothalamus) via orexin vrijstellende zenuwcellen. Als deze laatste ontbreken, zoals bij narcolepsie, val je constant in slaap. Het is de VLPO (ventrolaterale preopische nucleus) die een sleutelfunctie heeft voor de schakelknop tussen slapen of wakker zijn.
Melatonine heeft een kort half leven, na 30 minuten is het tot de helft afgebroken in het bloed, zodat steeds een nieuwe productie nodig is. Dat verklaart waarschijnlijk waarom het effect van melatonine als slaapmedicatie tegenvalt. Ramelteon is een product dat werkt zoals melatonine, maar heeft een betere binding op de receptoren van de SCK, en werkt langer, de halfwaarde tijd is tussen 1 en 3 uur.
bron: Redefining the Management of Insomnia: Focus on the Biology of Sleep
David N. Neubauer, MD
31 augustus 2007 Medscape
|
