Problemen met de biologische klok.
Soms houdt de biologische klok iemand tot later in de avond actief. Deze mensen hebben dan uitsluitend inslaapproblemen. ’s Morgens worden ze, nog moe, door de wekker uit hun slaap gerukt. Andersom worden mensen dan weer te vroeg wakker. Zij zijn ’s avonds vroeger moe en slaperig dan gemiddeld. Door lichttherapie kunnen we proberen de biologische klok te verzetten: zo gaan de actieve periode en de slaapperiode langzaam verschuiven. Deze mensen krijgen dan gedurende enkele weken één keer per dag zeer sterk kunstmatig licht (2500 lux), zonder UV, aangeboden gedurende een tweetal uren. Ofwel ’s morgens vroeg bij wie ’s avonds te laat actief is, ofwel gedurende de latere avond indien de biologische klok te vroeg is ingesteld.

Lichttherapie bij jetlag, reactie van een stewardess. (meer info over jetlag, klik hier)

'Ik ben stewardess en heb dus wekelijks te maken met een jetlag. Melatonine, vasten, stug volhouden en doen of je neus bloedt, van alles geprobeerd maar niets helpt. Vasten ook niet want je valt om van de honger, zeker als je actief moet zijn.
Wat wel echt helpt is een nieuwe mobiele lichttherapielamp. Dit werkt dus wel en heel goed. Het is al heel lang bekend dat je met lichttherapie je biologische klok direct gelijk kan laten lopen aan de nieuwe locale tijd, maar die lampen waren echter zo groot dat je ze niet mee kon nemen. Met deze nieuwe lampen  dus wel. Fly to the east, licht in de ochtend, fly to the west, licht in de avond. Heel simpel, een keer is genoeg. Echt een aanrader die werkt.'

Lichttherapie bij dementie.(volledig artikel, klik hier)
Dr Philip Sloane onderzocht of extra helder licht overdag de slaap en het dagnachtritme kan verbeteren bij mensen met dementie (zie ook lichttherapie bij Alzheimer).
Zesendertig ouderen met dementie werden 's morgens, of 's avonds of de ganse dag aan 2.500 lux extra helder licht blootgesteld en vergeleken met een groep die het gewone standaard licht kreeg.

Het onderzoeksteam concludeert dat helder licht een bescheiden, maar meetbaar effect heeft op de slaap en vooral bij mensen met een ernstige tot zeer ernstige dementie. De totale slaapduur was gemiddeld 11 tot 16 minuten langer en verhogen van het omgevingslicht gaf betere resultaten dan lichtboxen.

Deze op het eerste zicht bescheiden verbetering is vergelijkbaar met  het effect van slaapmedicatie bij oudere personen.
Het effect van extra toegediend helder licht is dus vergelijkbaar of zelfs nog beter dan slaapmedicatie, alleen met veel minder neveneffecten.

Ochtendtoediening van licht gaf de beste resultaten: namelijk 16 minuten extra slaap. Mensen met de ziekte van Alzheimer hebben een vertraging van de piek in het dag- en nachtritme van ongeveer 2 uur in vergelijking met milde dementie. Door ochtendlicht toe te dienen word deze piek vervroegd, wat kan verklaren waarom de beste resultaten werden bekomen bij ernstige dementie.

Winterdip of depressie.

Iedereen heeft wel eens last wanneer het dagenlang somber weer is. Maar naar schatting één op tien tot twintig mensen hebben hiervan zoveel last hebben dat ze moeite hebben om nog normaal te functioneren.
Vrouwen hebben om een of andere reden vier maal meer last van een winterdepressie dan mannen. Winterdepressies komen iets frequenter voor in noordelijk gelegen landen in vergelijking met zuiderse landen met meer zonlicht, maar ook in Italië wordt het percentage geschat op ong. 10 procent. Misschien zijn mensen uit noordelijke landen genetisch beter aangepast aan het tekort aan licht. Wel lijken winterdepressies meer voor te komen in families met een verleden van alcoholmisbruik.

Bemerk je meerdere van onderstaande klachten? Het zou wel eens kunnen te maken hebben met winterblues.
Vermoeidheid
Overmatige behoefte aan slaap
Somberheid, je wat depressief voelen
Concentratieproblemen
Langer slapen en toch niet uitgeslapen wakker worden
Prikkelbaar, agitatie
Onverklaarbare lichamelijke klachten zoals hoofdpijn en spierpijn
Toegenomen eetlust (m.n. koolhydraatrijk voedsel als pasta, chocolade en snoep)
Verminderde behoefte aan intimiteit en seks
Passiviteit
Minder behoefte aan sociale contacten
Gewichtstoename

Om van een echte winterdepressie te kunnen spreken, moet aan een aantal voorwaarden voldaan zijn.
• de klachten moeten gedurende tenminste twee opeenvolgende winterseizoenen optreden
• de klachten verdwijnen spontaan in de lente
• er zijn geen andere redenen om de depressie te verklaren (verlies van een geliefd persoon, verlies van werk, vereenzaming,... )

Vaak is het moeilijk om een diagnose te stellen omdat verschillende factoren verantwoordelijk kunnen zijn voor een depressie.

Wat ook de oorzaak is, feit is dat heel veel mensen met een winterdepressie heel goed reageren op licht. Lichttherapie wordt tegenwoordig dan ook als de voorkeurbehandeling beschouwd, ook al is het precieze mechanisme waarop dit werkt niet bekend en werkt het ook niet altijd. Men vermoedt dat hierdoor de afscheiding van melatonine wordt geregulariseerd, de lichaamseigen vrijstelling van cortisol en dopamine wordt gestimuleerd en mogelijk is er een effect op serotonine.

De laatste jaren is uit onderzoek naar voren gekomen, dat ‘therapeutisch helder licht’, waaruit het infrarode- en ultravioletlicht zijn gefilterd, de verstoorde biologische ritmen kan herstellen en reguleren. Het licht moet voldoende helder zijn. Tenminste 2500 lux is noodzakelijk. Dit is vijf maal zo helder als een goed verlicht kantoor. Een normale huiskamer heeft een verlichting rond de 150 lux. Meer helder licht tot 10.000 lux werkt sneller. In tegenstelling tot eerdere overtuigingen hoeft het licht niet geheel overeen te komen met het spectrum van het daglicht.

bron: Medscape, High-Intensity Environmental Light in Dementia: Effect on Sleep and Activity, Philip D. Sloane, MD, MPH
J. Am Geriatr Soc 2007;55(10):1524-1533, 16/11/2007.
         Uitgeslapen wakker worden, Bruno Ariens, Standaard Uitgeverij 2007.
         http://www.gezondheid.be

Vrouwen van 70 jaar of ouder die minder dan vijf uur per nacht slapen hebben een groter risico om te vallen dan wie zeven of acht uur slaapt. Zo luidt het besluit van een studie, gepubliceerd in de 'Archives of Internal Medicine' op 8 september 2008.
Zie ook 'gevolgen van slapeloosheid'.

Vroegere studies suggereerden het verband tussen slapeloosheid en een verhoogd risico om te vallen, zo schrijft Dr. Katie L. Stone uit San Francisco, California. 'Maar naar ons weten onderzocht geen enkele studie de rechtstreekse invloed van slaaptekort op het risico om te vallen.'

Dr. Stone en haar collega's volgden bijna drie duizend vrouwen van 70 jaar of ouder. Met een polsbandje konden ze gedurende gemiddeld 90 uren na mekaar nagaan wanneer iemand wakker was of sliep.

Tijdens het daarop volgende jaar werd drie keer een vragenlijst rondgestuurd naar al deze vrouwen om te informeren naar het aantal keren dat ze gevallen waren en naar hun medicatiegebruik.

In vergelijking met vrouwen die 7 tot 8 uur of meer per nacht sliepen, hd wie minder dan 5 uur sliep een hoger risico om twee of meer keren te vallen gedurende het daarop volgende jaar. Een eventueel meer verbruik van slaapmiddelen kon dit verschil niet verklaren. Ook wie 's nachts regelmatig wakker werd, dus wie een gefragmenteerde slaap had, liep ook een hoger risico om te vallen.

Dr Stone besluit dan ook dat bij oudere vrouwen een te korte nachtrust en een gefragmenteerde slaap geassocieerd zijn met een verhoogd risico om te vallen.

Jammer genoeg spreekt deze studie zich niet uit over andere groepen zoals rusthuisbewoners, mannen of jongere personen. Evenmin kon worden nagegaan over welk slaapprobleem het in het bijzonder ging en in welke omstandigheden de personen vielen.

Verdere studies zijn nodig om te bewijzen of slaaptherapie het risico op vallen vermindert.

Informatie over valpreventie: www.valpreventie.be

bron: Less Sleep Linked to Greater Risk of Falling in Eldery Woman. Medscape 9 september, 2008, dr. L. Barclay en Dr. D. Lie.

Huisdier kan snurken veroorzaken

Uit Zweeds onderzoek blijkt dat kinderen die opgroeien met huisdieren, een grotere kans hebben om later te gaan snurken.

Het onderzoek, uitgevoerd door universiteitsziekenhuis Umea, is gepubliceerd in het blad Respiratory Research. Het toont aan dat baby's die opgroeien met bijvoorbeeld een hond in hun nabijheid, 26% meer kans hebben om als volwassene te gaan snurken. Als oorzaak wordt een mogelijke allergische reactie genoemd, die de luchtwegen permanent kan aantasten.

In hetzelfde onderzoek worden meer factoren genoemd die bijdragen tot een verhoogd risico op snurken: herhaaldelijke oorontstekingen, ontstekingen aan de luchtwegen voor het tweede levensjaar en opgroeien in een groot gezin.

 Buiten het feit dat snurken wellicht vervelend is voor eventuele bedpartners, brengt het ook de nodige gezondheidsrisico's met zich mee. Zwaar snurken en slaapapneu (zie snurken van nabij bekeken) wordt in verband gebracht met vroegtijdig overlijden, hartfalen en hersenbloedingen.

Snurken bij kinderen.

Ook snurken zonder apneu is niet onschuldig (zie ADHD, slaap en ademhaling). Recente onderzoeken tonen aan dat snurken bij kinderen toch gedragsveranderingen overdag en 's nachts veroorzaakt. Je kind heeft dan meer kans op concentratieproblemen, leerproblemen, emotionele problemen en slaapstoornissen.

Militaire dril voor snurkers

De meest volhardende snurkers van Groot-Brittannië zoeken hulp in een speciaal kamp waar ze een militair regime zullen ondergaan.

Maar liefst 200 Britten hebben zich al ingeschreven voor het slechts zes plaatsen tellende 'boot camp' voor snurkers in Birmingham.

In het kamp zullen de snurkers op militaire wijze gedrild worden.

De deelnemers mogen noch roken noch alcohol consumeren, ze worden op een streng dieet gezet en er wacht hen een uitputtend fitnessprogramma. Er zal ook medische begeleiding aanwezig zijn.

"Snurken kan levens verstoren", aldus de organiserende vereniging 'Help Stop Snoring' in The Times. "Voor sommigen is zo'n kamp de enige oplossing."

Er zijn al kampen voor moeilijk opvoedbare jongeren, druggebruikers en zwaarlijvigen, maar dit is het eerste kamp dat snurkproblemen aanpakt.

Bron: Arsenkrant 29/82008, 1935. Respiratory Research 2008, 9:63 (22 August 2008)
        Artsenkrant 5/9/2008, nr.1937.
        Spruyt Karen. Slaapproblemen bij kinderen. Lannoo nv, Tielt, 2007.

Eén van de aanbevelingen om goed te slapen is om 's morgens altijd rond hetzelfde tijdstip op te staan. Op die manier krijg je een goede afstelling van je inwendige klok, zodat die 's avonds rond  slaaptijd voor zandmannetje kan spelen. Doordat het wakkerhoudend signaal wegvalt val je dan inderdaad veel makkelijker in slaap.

We hebben vroeger al een artikel besproken waaruit blijkt dat bijna de helft van de Amerikaanse tieners slaapproblemen heeft. Dit heeft alles te maken met het feit dat ze in het weekend te lang uitslapen en een soort van mini jetlag doormaken, waardoor ze in de week dan ook niet op een normaal uur in slaap raken, overdag moe zijn enz.

Ook schoolvakanties kunnen aanleiding geven tot het tot ontwikkelen van zo'n jetlag, zoals blijkt uit onderstaand artikel uit de 'Standaard'.

Voor veel ouders betekent het begin van het nieuwe schooljaar opnieuw een gevecht om hun kinderen op tijd in en uit bed te krijgen. Dat die oogappel de voorbije twee maand pas rond de middag uit zijn of haar bed rolde, maakt het er niet makkelijker op. Per uur dat een kind vroeger opstaat, moet je zoals bij een jetlag op een dag aanpassingstijd rekenen, bevestigt dokter Stijn Verhulst van het Slaapcentrum voor Kinderen.

'Zeker voor kinderen is een regelmatig slaapritme erg belangrijk. De jongste tijd zien we dat het sociale leven van kinderen en tieners zich steeds meer 's avonds begint af te spelen. Dat betekent dat het moment van naar bed gaan steeds verder wordt uitgesteld en dat de kinderen dus te weinig slapen. In het weekend slapen ze uit en zo raakt hun ritme helemaal in de war. Dat fenomeen wordt nog eens versterkt na een schoolvakantie.'

Bovendien is september een heel slecht moment om een slaaptekort op te lopen. 'In de herfst en de winter doen er meer infecties en virussen de ronde en dan hebben de kinderen hun slaap zeker nodig.'

Verhulst raadt ouders aan om tijdens de laatste vakantieweek al over te schakelen op het 'schooljaarritme'. Met behulp van een aantal basisregels zou de aanpassing dan zonder problemen moeten verlopen. 'Neem voldoende tijd voor het slaapritueel en zorg dat het kind tot rust kan komen. Maak van de slaapkamer een aangename omgeving, zonder speelgoed of andere zaken die het kind kunnen afleiden. Wijk niet af van het vooropgestelde uur van slapengaan en stuur het kind niet naar bed als straf. Leer het kind alleen in te slapen en geef een beloning als het goed slaapt.'

Bron De Standaard, 30-31 augusteus 2008.

Door slaapproblemen bij kinderen overzichtelijk in te delen,  krijg je een beter inzicht in de manier waarop ze ontstaan. He boek van Dr. Karen Spruyt biedt ons een goed hanteerbaar overzicht over slaapproblemen bij kinderen. Ik beperkt me hier tot de stoornissen die te maken hebben met het inslapen of doorslapen, vervolgens bekijken we welke problemen kunnen optreden tijdens de overgang tussen waken en slapen en tenslotten nemen we enkele ontwaakproblemen onder de loep. Een aantal problemen hebben we vroeger al besproken, je hoeft dan maar op de link te klikken voor meer informatie.

1 Stoornissen bij het inslapen en doorslapen.

Ongeveer 30% van alle kinderen heeft te kampen met inslaap- en/of doorslaapproblemen. Hierbij denken we in de eerste plaats aan het niet naar bed willen gaan, moeilijk in slaap vallen, ’s nachts wakker worden of moeilijk inslapen na ’s nachts wakker te worden. Tenslotte kunnen kinderen zich ook angstig voelen bij het inslapen. Uit onderzoek blijkt dat één op de vijf kleuters bang is om in het donker te slapen (karen Spruyt).

Om deze problemen aan te pakken of liefst te voorkomen is het erg belangrijk om duidelijke grenzen te stellen, te zorgen voor een gepast en regelmatig slaap-waakpatroon, een goede slaaphygiëne en het toepassen van een bedtijdritueel.

Angst bij het inslapen mag niet worden geminimaliseerd of ‘weggeduwd’ door streng op te treden. Praat daar overdag over, laat voelen dat je erbij betrokken bent, laat je kind er iets over tekenen of het in een spel verwerken. Bij kinderen vanaf de lagere schoolleeftijd kunnen autosuggestieoefeningen worden toegepast.

2.  Overgangsstoornissen tussen waken en slapen

1.Slaapstuipen of slaapschokken

Dit zijn ongecontroleerde schokkende spierbewegingen bij het inslapen die bijna iedereen wel eens ervaart. Je voelt plots je rechter of linker been schokken, soms je arm. Soms kun je ook beelden zien, een lichtflits bijvoorbeeld, een geluid horen of een pijnlijk gevoel ervaren.

Deze slaapstuipen zijn onschuldig en je om ze te verminderen hoeft je alleen maar de gewone aanbevelingen voor een goede slaaphygiëne op te volgen.

2.Periodieke beenbewegingen

Hierbij ondervind je ritmische samentrekkingen in beide benen, zelden in je armen. Ze komen niet alleen voor bij het inslapen, maar ook ’s nachts gedurende het stadium 2 van de rustige slaap. Je slaapt er meestal doorheen, maar doordat je aan minder diepe slaap toekomt ben je overdag minder uitgerust.

Het is raadzaam om dit te laten nakijken bij je arts om onderliggende oorzaken uit te sluiten. Ook een bezoek in een slaap- waakcentrum is nuttig.

3. Rusteloze benen

Bij rusteloze benen ervaar je een vervelend prikkelend gevoel in je benen dat je bijna dwingt om je benen te bewegen. Door ze te bewegen gaat dit gevoel voorbij, toch tijdelijk tenminste. Je voelt dit typisch ’s avonds als je rustig in je zetel zit of als je net in bed ligt.

Rusteloze benen gaat vaak samen met periodieke beenbewegingen en resulteert ook in een vermindering van de hoeveelheid diepe slaap. Hierdoor ben je overdag minder fit, zodat een behandeling noodzakelijk is. Meer info, klik hier.

4. Kuitkrampen

We kennen allemaal de erg pijnlijke krampen in de kuiten. Gelukkig zijn ze onschuldig. Ze worden veroorzaakt door een verhoogde elektrische prikkelbaarheid van je kuitspier of door een verstoorde stofwisseling.

5. Hoofdbonken

 Meer info? klik hier

6. Slaapgebonden hallucinaties

Het kan gebeuren dat je net bij het inslapen een soort van droom beleeft samen met een gevoel om verlamd te zijn. Dit noemt men een hypnagoge hallucinatie. Alhoewel deze ervaring erg beangstigend is, is het onschuldig.

7. Tandenknarsen

 Meer info? klik hier

3. Ontwaakstoornissen

Deze stoornissen starten bijna altijd tijdens of aan het einde van diepe slaap (slaapfase 4). Bij de overgang naar de lichtere slaapfase loopt het fout, je zit als het ware gevangen tussen de diepe slaap en een volledige ontwaking (zonder tekens van wakker te zijn).

1. Pavor nocturnus

Treedt op voor middernacht.  Meer info, klik hier.

2. Nachtmerrie

Nachtmerries ontstaan tijdens je droomslaap (remslaap) en komen dan ook voor tijdens het laatste gedeelte van de nacht. Je kunt je kind gemakkelijk wakker maken uit een nachtmerrie omdat de slaap veel lichter is.

3. Slaapwandelen

Dit uit zich door automatische gedragingen die starten in de diepe slaap. Meer info: klik hier

Bron: Spruyt Karen. Slaapproblemen bij kinderen. Lannoo nv, Tielt, 2007.

Het is handig om in plaats van 100 tips één duidelijke richtlijn te krijgen als je kind niet goed slaapt, zeker als je met je handen in het haar zit omdat je kind om de haverklap roept of uit zijn bedje wil komen. Het nadeel van één methode, in dit geval de methode Estivill, is misschien dat ze dan weer wat directief overkomt en je aan een strikt schema houdt. Toch krijgen met deze methode een praktisch toepasbaar instrument dat ons in detail toont wat het verminderen van ouderlijke aandacht wil zeggen.

Zoek zelf een aantal voorwerpen die je kind de hele nacht ‘gezelschap houden’ en dus nooit ontbreken wanneer het ’s nachts plotseling wakker wordt. Denk hierbij aan eenvoudige dingen zoals een knuffel, één of meerdere fopspenen, een veilig opgehangen mobile, een tekening aan de muur… Als deze voorwerpen geassocieerd zijn met in slaap vallen zullen ze je kind ook ’s  nachts in slaap helpen als het wakker wordt, en wakker worden doet iedereen af en toe.

Trek voor het slapen gaan vijf tot tien minuutjes uit om iets ontspannends en leuks te doen met je kind. Jullie kunnen een verhaaltje voorlezen, een liedje zingen, samen knuffelen, een rustig spelletje doen, samengevat, een moment van ‘quality time’ inlassen. Doe dit liever niet in de slaapkamer, maar in de huiskamer of een andere kamer. Zo maak je duidelijk dat de slaapkamer er alleen is om te slapen.
Na het slaapritueel maak je op een rustige zelfverzekerde manier duidelijk dat het nu tijd is om te slapen. Ga niet in op allerlei reacties van je kind, doe het licht uit en verlaat de kamer.

Als je kind huilt wacht je één minuut voor je er naar toe gaat. Laat je kindje in zijn bed en maak op een rustige, vriendelijke maar vastberaden manier duidelijk dat het tijd is om te slapen. Zeg dat je van je kind houdt en dat je het daarom leert slapen en je laat je kind alleen. Elke keer als je kind opnieuw huilt geef je dezelfde boodschap, maar je wacht stelselmatig langer voor je er naar toe gaat. Ook de volgende dagen stel je alsmaar langer uit om er naar toe te gaan. Geef vooral geen enkele aandacht aan ongewenst gedrag en ga niet in op zijn eisen. Als je deze methode van uitdoving van de ouderlijke aandacht volhoudt slaapt meer dan 90 percent van de kinderen binnen de 10 dagen terug goed. Meer gedetailleerde uitleg zie onderaan: het boekje van Dr. Estivill: Slaap kindje slaap.

Nog een woordje over een nachtlampje. Let toch op dat een lampje niet geassocieerd wordt met slapen. Laat het licht bij je kind dus best niet aan tot het in slaap is gevallen, want als je het daarna uitdoet en je kind ’s nachts wakker wordt, zal hij het missen en heeft hij misschien problemen om terug in slaap te vallen.

Tussen haakjes, vanaf 6 maanden is het normaal dat je kind in zijn eigen kamer slaapt en niet meer bij de ouders.

Eerste voorstel:

© Dr. Estivill

Als je trager wil opbouwen:

© Dr. Estivill

bron: Estivill Eduard. Slaap kindje slaap. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 2005.

De aanbeveling voor het gebruik van slaapmedicatie is zeer duidelijk. Er is enkel een plaats voor een slaappil bij kortdurende slapeloosheid, als ze zeer ernstig is, en als er een hoge psychische nood is. En zelfs dan wordt aangeraden om ze niet langer dan 1 of maximum 2 weken te nemen, aan de laagst werkzame dosis.

Tot zover de richtlijn, de werkelijkheid is heel anders: in België alleen worden elke dag 500.000 slaappillen genomen. Het is dan ook niet verrassend dat België een van de koplopers is in het gebruik van slaapmedicatie.

Ontgaat er ons iets in de toepassing van de richtlijn? Hoe is de houding ten opzichte van het gebruik van slaapmedicatie bij ouderen? Een recent artikel uit de VS bekijkt dit voor ons, en gelukkig blijft de richtlijn absoluut overeind.

Bij het ouder worden wordt slaapmedicatie trager afgebroken in het lichaam, waardoor de hoeveelheid in het bloed hoger is dan je zou verwachten. Hierdoor zijn ouderen gevoeliger voor de bijwerkingen, vooral bij langer werkende producten. Ze voelen zich overdreven slaperig, hebben sneller ongevallen, en ze hebben een grotere verstoring van de slaaparchitectuur (minder REM en diepe slaap). Gewenning, resulterend in slechter slapen na het stoppen van medicatie is een belangrijk probleem bij lang gebruik van langwerkende slaapmedicatie. Zie verder 'bijwerkingen van slaapmedicatie'.

Zo moet slaapmedicatie bij ouderen aan een minimaal effectieve dosis worden gegeven, en alleen gedurende een korte periode, legt Dr. A. Avidan uit. Hij geeft de voorkeur aan korter werkende producten.

Een belangrijke adder onder het gras is het gebruik van slaapmedicatie bij wie lijdt aan slaapapneu! De ademstilstanden verergeren en resulteren in een nog meer verlaagd zuurstofgehalte in het bloed. Je zou dus zeker moeten zijn dat je geen slaapapneu hebt vooraleer je slaapmedicatie neemt. Als je plots stopt met langwerkende slaappillen moet je opletten voor opkomende angstgevoelens en een verergering van de slapeloosheid.

De nieuwere kortwerkende slaapmiddelen (Z-slaapmedicatie: zolpidem, zaleplon en zopiclone) zouden deze bijwerkingen minder hebben en kunnen eventueel een betere keuze zijn indien het echt nodig is om iets te nemen. Ramelteon, een melatonine-achtig product, maar met een langere halfwaarde tijd is een mogelijke keuze voor inslaapproblemen. In België is sinds enkele maanden een melatonine vorm met verlengde vrijstelling beschikbaar: circadin 2 mg.

Besluit: de richtlijnen blijven nog altijd overeind, en de aanpak van slapeloosheid is in de eerste plaats zonder medicatie. Dat wil zeggen met de juiste slaapeducatie, slaaphygiëne, stimuluscontrole en relaxatie of autosuggestieoefeningen.

Bron: The treatment of Insomnia in Older Adults, medscape, 27 juni 2008, Dr. Alon Y. Avidan, MD, MPH.
Uitgeslapen wakker worden, gids voor een betere nachtrust, Standaard Uitgeverij 2007.

Baby’s kunnen hun kersverse ouders soms tot wanhoop leiden. De ene keer liggen ze schattig in hun wiegje te frazelen en vallen ze zonder problemen tevreden in slaap. De andere keer beginnen ze te huilen zodra je de kamer verlaat. Een jonge baby die huilend wakker schrikt of niet kan slapen, moet je troosten, ontwikkelingspsychologisch is dat voor het gevoel van veiligheid en vertrouwen cruciaal. Je hebt natuurlijk als bezorgde ouder de neiging om terug te gaan en je kindje weer uit zijn wiegje te halen om hem te troosten. Alhoewel je je baby niet echt kunt verwennen onder de 6 maanden, moet je toch opletten voor het onbewust aanleren van verkeerde gewoontes.

De aanpak van inslaapproblemen bij kinderen onder de 12 maanden kan er in eerste instantie in bestaan het huilen te negeren. Er is immers veel kans dat het huilen na een korte tijd weer verdwijnt en dat de baby in slaap valt. Als je je kindje een tijdje hoort huilen, ga dan natuurlijk eens kijken of alles in orde is, maar hou het bij een korte geruststelling, je baby weer toedekken, eventueel zijn fopspeen in zijn mondje stoppen, hem zachtjes toespreken en weer snel de kamer verlaten. Laat je baby in zijn wiegje liggen, blijf er zo kort mogelijk bij en maak zo weinig mogelijk drukte bij zijn wiegje. Wanneer je kindje bij de volgende bedtijdmomenten weer huilt wacht je alsmaar langer voor je er naar toe gaat. Als je teveel aandacht geeft aan het huilen bestaat de kans dat het huilen na verloop van tijd een gewoonte wordt en deel gaat uitmaken van het gewone slaappatroon.

Bij baby’s die erg veel huilen is het gewenst dat je dit bij de huisarts laat nakijken om medische oorzaken uit te sluiten.

Als je je kindje telkens oppakt bij het huilen,beloon je zijn huilgedrag, waardoor dit huilgedrag in de toekomst nog meer zal voorkomen. Met andere woorden, je kweekt op deze manier een slechte gewoonte aan. Baby’s vanaf 6 maanden leren op deze manier om te huilen als in hun bedje liggen en ze zullen dat dan ook vaker herhalen. In deze situatie bereikt men goede resultaten door het gebruik van een standvastig bedtijdritueel en de uitdoving van de ouderlijke aandacht.

Uiteraard hebben baby’s nood aan aandacht! Maar geef die aandacht dan op waakmomenten, zoals bij het eten, het wassen, het kleden of bij andere gelegenheden.

Vanaf de leeftijd van 6 maanden kunnen kinderen ’s nachts gaan huilen om aandacht. Geen paniek, het is normaal dat kinderen ’s nachts wakker worden. Geef zo weinig mogelijk aandacht aan dit huilen en je laat je kind best in zijn bedje. Kinderen raken vlug gewend aan aandacht ’s nachts, want kinderen en baby’s hebben graag aandacht, ook negatieve zoals mopperen en ze zullen alles doen om dit te behouden.

Zie ook: 'Kinderen en slaap, hoe reageren?'

Bron: Driesen, Ludo. Mama, Ik kan niet slapen. Garant, Leuven Apeldoorn. 1998

De eerste keer is het vreselijk schrikken voor de ouders. Plotseling begint hun kind met zijn of haar hoofdje tegen de bedrand te bonken. Geschrokken gaan ze bij het kind kijken in de hoop het kind er mee te kunnen laten stoppen. Maar het kind lijkt niet echt bereikbaar.

Hoofdbonken komt vrij veel voor bij jonge kinderen en is over het algemeen iets waar de ouders zich geen zorgen over te hoeven maken. Twee derde van alle baby's rond de leeftijd van 9 maanden vertoont wel een of andere vorm van ritmische bewegingen tijdens het slapen. Ze treden op voor het inslapen en blijven doorgaan tot in de lichte slaap. Met hoofdbonken bedoelen we het slaan met het hoofd tegenaan het kussen, de matras, de muur of het hoofdeinde van het bed. Naast hoofdbonken zijn ook andere bewegingen mogelijk zoals hoofdrollen of heen en weer schommelen. Bij hoofdrollen blijft je kind op zijn rug liggen en rolt met het hoofd, of met het hele lichaam van links naar rechts. Met heen en weer schommelen zit je kind op handen en knieën in bed en wiegt of schommelt met het lichaam.

Meestal stopt het gedrag na enkele maanden, sommige kinderen houden het langer vol. Bij kleuters komt het gedrag bijna niet meer voor. De meeste kinderen bonken rond het slapen gaan. Ze schijnen zich er nauwelijks van bewust te zijn. Veel kinderen maken er ook een monotoom geluid bij. Dit brommen zien we ook wel bij kinderen die niet hoofdbonken, maar zichzelf met dit brommen in slaap helpen.

Over het algemeen gaan kinderen niet zo ver dat ze zichzelf werkelijk verwonden. Sommige kinderen krijgen wel blauwe plekken op hun hoofdjes. Maar gek genoeg ervaren deze kinderen ook dan meestal geen pijn. Bij het hoofdbonken is het kind heel erg in zichzelf gekeerd.

Het hoofdbonken bij het slapen gaan heeft dan ook niets te maken met hoofdbonken van een kind wat kwaad of gefrustreerd is. Deze kinderen gaan heel bewust bonken met hun hoofd. Kinderen die bonken bij het slapen doen dit onbewust. Bij de meeste kinderen is het hoofdbonken een manier is om tot rust te komen, eventuele spanning af te reageren en een methode om in slaap te komen. Het is te vergelijken met schommelen of in de wagen rijden, iets waar jonge baby's heel positief op kunnen reageren.

Maar waarom gaat het ene kind wel bonken en de ander niet? Dit lijkt gedeeltelijk afhankelijk te zijn van in hoeverre het kind andere manieren heeft om eventuele spanning af te reageren en hoe gevoelig het kind is voor spanning.
Hoofdbonken is een tic net als duimzuigen, nagelbijten, plukje haar draaien, met de vingers trommelen etcetera. En tics zijn over het algemeen een uiting van spanning. Vaak zien we ook een toename in het bonken vlak voor dat het kind een nieuwe stap in ontwikkeling maakt.
Steeds vaker wordt er ook gedacht dat het te maken heeft met de rijping van de hersenen. Naarmate de hersenen meer rijpen stopt het bonken vanzelf.

Wanneer een ouder kind (boven de zes/zeven) het nog doet, kan dat wijzen op een problemen in de ontwikkeling. Maar in dat geval kan er veel meer aan de hand zijn en zal er ook veel andere problematiek bij het kind te zien zijn . Enkel hoofdbonken op deze leeftijd hoeft absoluut geen probleem te zijn. Wanneer er problemen zijn is het hoofdbonken enkel een van een aantal symptomen. Zo zien we hard hoofdbonken regelmatig bij kinderen met een autistische stoornis. Deze kinderen bonken ook vaak overdag.

Over het algemeen hoeft er niets gedaan te worden aan het hoofdbonken. Wanneer het kind zichzelf geen pijn doet of beschadigd hoeft er niets te gebeuren.
Maar veel ouders vinden het bonken, volkomen begrijpelijk erg naar en willen graag iets ondernemen om het bonken minder te maken. Het kind minder laten bonken is moeilijk, maar er kan wel voor gezorgd worden dat het kind minder hard kan bonken.

Vaak helpt het voldoende om de bedrand te bekleden zodat het bonken geen pijn doet. En wanneer dit niet voldoende werkt kan overwogen worden het kind tijdelijk in een campingbedje te leggen. Tegen deze stoffen zijkanten kan het kind zich niet bezeren en heeft het bonken ook minder effect.
Wat soms ook kan helpen is de dag heel rustig afbouwen. Een half uur voor het slapen gaan al de lichten wat lager, rustig op schoot naar een liedje luisteren of een verhaaltje en zo het kind helpen tot rust te komen Het rustgevende effect van het bonken is dan niet altijd meer nodig. Ook kan gekeken worden of het kind te veel spanning in de dag ervaart. Door wat meer regelmaat en minder spanning in de dag te brengen kan het hoofdbonken soms ook afnemen. Maak werk van een goede slaaphygiëne en bedtijdritueel.

Verder moet het hoofdbonken toch zoveel mogelijk op zijn beloop gelaten worden Belangrijk is dat er zeker niet teveel aandacht gegeven wordt aan het hoofdbonken. Wanneer het kind aandacht krijgt wanneer het bonkt zal het dit ervaren als een beloning voor het hoofdbonken en dit houdt het enkel in stand. Niets doen toch vaak het beste.

Bijna in alle gevallen verdwijnt het hoofdbonken naarmate het kind ouder wordt. Gewoon geduld hebben lijkt in dit geval dan ook het beste advies.

bron: www.opvoedadvies.nl/hoofdbonken.htm
www.kindengezin.be

Psychosociale problemen vormen een van de meest voorkomende oorzaken van slapeloosheid. Stress speelt daar een belangrijke rol in. Over de invloed van stress op de slaap, wat stress teweeg brengt en hoe we dit kunnen aanpakken hebben we vroeger besproken. Ook kinderen kunnen last hebben van stress en slapeloosheid.

Nu blijkt dat maar liefst 62% van de kinderen van zes tot twaalf jaar oud soms kampt met stress. Te veel activiteiten en druk en te weinig structuur zijn de belangrijkste oorzaken, zo verklaart De Standaard.

Zes- tot twaalfjarigen kunnen minder dan vroeger zorgeloos door het leven gaan. Na schooltijd hollen ze van de muziekschool naar hun sportclub of jeugdbeweging. Tussendoor maken ze even hun huiswerk of bereiden ze een examen voor. En als het even kan, doen ze dat allemaal zo goed mogelijk ook. Van hen wordt immers enkel het beste verwacht.

'Eigenlijk zijn het net kleine volwassenen', vertelt Carine Fays van Egérie, een marktonderzoekbureau dat de leefwereld van kinderen onderzocht. 'En net zoals volwassenen krijgen ze ook steeds meer met stress te maken.'

De oorzaken zijn legio. Allereerst zijn ook kinderen onderhevig aan de gehaastheid en prestatiedruk die onze samenleving kenmerken. 'Te veel activiteiten naast de school geeft hun de indruk dat ze zich constant moeten haasten', verklaart Fays. '41procent heeft dat gevoel. Daarnaast leeft bij 26procent van de kinderen ook het idee dat ze in al die activiteiten de beste moeten zijn.'

'Naschoolse activiteiten kunnen zo van ontspanning in verplichting veranderen', zegt de kinderpsychologe Audrey Huyvaert. 'De eisen waaraan kinderen moeten voldoen, worden inderdaad steeds hoger', vervolgt ze. 'De reden daarvoor ligt voor een groot deel bij de ouders, de school en de prestatiegerichte maatschappij in haar geheel. Maar je mag niet uit het oog verliezen dat sommige kinderen zichzelf hoge eisen opleggen. Enkel de omgeving van het kind met de vinger wijzen is te eenvoudig.'

Een tweede oorzaak is gebrek aan structuur. 'Een kind heeft nood aan een duidelijk en voorspelbaar kader om zich veilig te voelen', legt Huyvaert uit. 'Zonder dat kader zijn kinderen op zichzelf aangewezen en raken ze gemakkelijk het spoor bijster. Helaas durft het in een modern kinderleven al eens aan structuur te ontbreken.'

'Kinderen krijgen steeds vroeger een grote autonomie om zelf beslissingen te nemen', verduidelijkt Fays. 'De gemiddelde twaalfjarige mag anno 2008 een pak meer dan tien jaar geleden. Ook is er weinig controle. Ouders zeggen wel eens dat surfen op het internet maar een uurtje per avond mag, maar gecontroleerd wordt dat zelden.'

Ook de school zadelt kinderen met stress op. 'Frappant is wel dat 46% van de Franstalige kinderen dat als stressfactor vermeldt, terwijl slechts 37procent van de Nederlandstalige kinderen dat doet', aldus Fays. 'Vermoedelijk is dat omdat scholen in Vlaanderen een rigidere structuur en striktere regels hanteren. Verbaal en fysiek geweld komt ook frequenter voor in Waalse lagere scholen.'

Voor meisjes weegt ook het uiterlijk op de gemoedstoestand. Fays: 'Liefst 46procent van de tien- tot twaalfjarige meisjes is bezig met hun lijn. Als ze de koelkast opentrekken, laten ze snoep en frisdrank links liggen en kiezen ze resoluut voor fruit, groenten en water.' Ook Huyvaert merkt die tendens. 'De wereld van kinderen is veel groter dan vroeger. Waar hun referentiekader voorheen beperkt was tot de klasgenootjes, hebben ze tegenwoordig via internet en televisie een kijk op de hele wereld. Jonge meisjes spiegelen zich daardoor meer en meer aan beroemdheden en modellen, met het voorspelbare gevolg dat hun gewicht een issue wordt.'

Bedrijven spelen daar trouwens gretig op in. 'Zo is het bijvoorbeeld geen toeval dat McDonald's op een bepaald moment wortels aan zijn happy meal toevoegde. Zo hopen ze in de gratie te blijven van jonge, diëtende meisjes', aldus Fays.

Hoewel 62procent van de kinderen al eens met stress kampt, is het ook niet helemaal dramatisch. 'Als het probleem enkel stress is, zijn er enkele eenvoudige aandachtspunten die tot verbetering kunnen leiden.'

'Ten eerste moeten zowel de ouders als de school aanvoelen wat nodig is opdat een kind zich goed zou voelen. Dat kan ook via een gesprek, maar kinderen zijn doorgaans nog niet voldoende taalvaardig om hun gevoelens uit te leggen. Daarnaast hebben de kinderen van vandaag vooral nood aan meer structuur. Ze zijn wel autonomer, mondiger en assertiever, maar het blijven nog altijd kinderen.'

Zie ook 'Koester je slaap'.

bron: De Standaard 8 juli 2008.

Mensen met slaapapneu kampen vaker met slaperigheid overdag, hebben een langere reactietijd en een verminderde waakzaamheid. Het gaat dus om een significante risicofactor. Dat bleek op het lentesymposium van de Belgian Assocation for the Study of Sleep dat zich boog over het verband tussen slaap en verkeersongevallen, zo meldt artsenkrant.

Vier procent van de volwassen bevolking lijdt aan slaapapneu. Hoe herken je die mensen? "Meestal klagen ze over snurken, een verstoorde en niet verkwikkende slaap en slaperigheid overdag. Dat laatste symptoom uit zich soms door vermoeidheid, aandachtsstoornissen, vergeetachtigheid en concentratieproblemen. Maar sommige patiënten consulteren ons alleen omdat hun partner zegt dat ze snurken en ophouden met ademen", zegt Prof. Daniel Rodenstein, pneumoloog in het centrum voor slaapgeneeskunde van het universitair ziekenhuis Saint-Luc in Brussel.

Een ongeval op de tien zou het gevolg zijn van slaperigheid, concentratieverlies of onoplettendheid, deels veroorzaakt door slaapapneu. "De grootste risicofactor voor verkeersongevallen is slaaptekort. We slapen nu meer dan een uur minder dan 50 of 100 jaar geleden. Mensen die minder dan vijf uur slapen, hebben veel vaker verkeersongevallen, zonder dat ze ziek zijn. De tweede factor zijn ziekten, waaronder slaapapneu, dat heel vaak voorkomt. Narcolepsie is heel zeldzaam (vijf personen op de 10.000) maar vormt ook een risicofactor. En ook de inname van bepaalde drugs of geneesmiddelen zoals slaapmiddelen, anti-allergische medicatie en opioïde pijnstillers. Als de arts slaapmiddelen voorschrijft, moet hij de patiënt op dat probleem wijzen."

Slaapapneu bij volwassenen is te wijten aan overgewicht en tabaksgebruik. "In de meeste studies waarin men apneupatiënten vergeleek met een controlegroep hield men rekening met het lichaamsgewicht en hadden de apneupatiënten meer verkeersongevallen dan de anderen", legt de longarts uit. De eerste studie over dit verband dateert van 1988 en toonde al aan dat patiënten met slaapapneu zeven keer meer risico liepen op een ongeval. Ze hebben ook significant meer ongevallen op het werk en thuis.

Wat het gewicht betreft: elke persoon die problemen heeft om zich te bewegen, zal meer ongevallen hebben dan de anderen. Maar zelfs nu overgewicht een heuse epidemie wordt, komen er meer niet-obesen naar de raadpleging, zegt Daniel Rodenstein. "Komt dat omdat er meer mensen zijn met slaapapneu of omdat de mensen meer consulteren omdat het probleem beter gekend is?"

Na een behandeling met positieve luchtdruk (CPAP) daalt het aantal ongevallen bij mensen met slaapapneu gelukkig significant. Het verhoogde risico verdwijnt dan volledig.

"Verkeersongevallen blijven zeldzaam en we willen deze patiënten dus niet verbieden om met de auto te rijden. Ze moeten kunnen rijden op een veilige manier, voor zichzelf en voor de andere weggebruikers", zegt Rodenstein.

Op het congres werd ook gehamerd op het belang van een uniformisering van de wetgeving. "België heeft een goed systeem waarin slaapapneu is opgenomen: tussen de diagnose en de behandeling geldt er een rijverbod. Maar dat verbod kan worden aangepast. De arts kan bv. zeggen: 'U mag overdag de kinderen naar school rijden, maar u mag niet rijden op de autosnelweg of 's nachts.' Zodra de behandeling wordt opgestart, vervalt het verbod."

"België is een van de enige landen met zo'n regelgeving. Een Italiaanse of een Roemeense chauffeur met slaapapneu mag bij ons dus wel rijden. We pleiten voor een uniforme Europese wetgeving, zoals bv. al het geval is voor het dragen van een bril. Slaapapneu blijkt nochtans een grotere risicofactor te zijn voor ongevallen dan gezichtsproblemen. We hopen dat de Europese overheden orde op zaken stellen vóór de invoering van het Europese rijbewijs in 2013."

Een ongeval op de tien zou het gevolg zijn van slaperigheid, concentratieverlies of onoplettendheid, deels veroorzaakt door slaapapneu.

Bron: Artsenkrant Nr. 1930 - 27.06.2008, Martine Versonne.
Belgian Association for Sleep Research and Sleep Medicine: www.belsleep.org

Als je last hebt van chronische bronchitis (COPD) en je ondervindt problemen met je slaap is het erg belangrijk om de COPD behandeling goed op punt te stellen. Uit studies blijkt immers dat de slaaparchitectuur ernstig verstoord is bij mensen met COPD. Ze hebben minder diepe slaap en remslaap, ook de totale slaaptijd is verminderd en ze worden makkerlijker wakker 's nachts.

Slaapgebonden klachten staan bij COPD namelijk op de derde plaats, na kortademigheid en moeheid. Niet minder dan de helft van mensen met COPD klaagt over zijn slaap. Ze vallen moeilijker in slaap, worden makkelijker wakker, ze worden ook 's morgens te vroeg wakker en kunnen dan niet meer terug in slaap vallen, met als gevolg een overmatig slaperigheid overdag .

In vergelijking met normale slapers voelen slechte slapers zich in het algemeen meer slaperig overdag, ook meer vermoeid, minder fit in hun hoofd, minder gelukkig, angstiger, minder gezond en meer beperkt in hun algemeen functioneren. Slapeloosheid is dus veel meer dan alleen maar een vervelend probleem. We weten dat wie lijdt aan slapeloosheid meer risico loopt om een depressie, verslaving of angststoornis te krijgen. Onderzoek bij COPD toonde een verrassend groot aantal mensen met psychische zieken. Deze angst- of depressieve klachten bleken daar bovenop een betere voorspeller te zijn van de levenskwaliteit bij COPD dan hun ademtesten.
Zie ook: 'emotioneel sterk door voldoende slaap'.

Hoe komt het dat de slaap zo verstoord word bij COPD?

1. COPD geeft meer slijmvorming in de luchtwegen, meer hoesten en een moeilijkere ademhaling door de vernauwing van de luchtwegen. Dit wordt erger bij het liggen, zodat het ademen 's nachts meer inspanning vereist. Hierdoor wordt je gemakkelijker wakker 's nachts.

2. Door te liggen neemt de kortademigheid toe.

3. 's Nachts daalt het zuurstofgehalte in het bloed, vooral tijdens de remslaap, waarbij de spieren het meest ontspannen zijn. Als antwoord op een te laag zuurstofgehalte versnelt de ademhaling, dit vraagt dan meer inspanning, wat leidt tot meer wakker worden. Het zuurstofgehalte daalt wegens de slaapgebonden tragere ademhaling, vermindering in longcapaciteit (door de liggende houding) en door een minder goede overdracht van zuurstof vanuit de longen naar de bloedvaatjes.

4. Wegens oorzaken die samenhangen met COPD zoals depressie of angststoornissen (zie hierboven), slaapverstorende medicatie bij COPD en slaapapneu. Er bestaat namelijk een sterke associatie tussen COPD en slaapapneu.

Het effect van COPD medicatie op slaap: cortisone verkort de tijd van je remslaap en verlaat het begin ervan. Van theophylline is geweten dat het de slaap onderbreekt en een minder goed gevoel over de slaap geeft.

Dus naast het optimaliseren van de behandeling van COPD is het erg belangrijk om samenhangende aandoeningen op te sporen en zo goed mogelijk te behandelen. Vooral het uitfilteren van wie lijdt aan slaapapneu is erg belangrijk. Verder kun je best je medicatie onder de loep nemen en opletten op welk moment en aan welke dosis je mogelijk slaapverstorende medicatie neemt.

Als de voorgaande maatregels zijn genomen en je blijft opgezadeld zitten met slapeloosheid moet je de algemene aanpak van slapeloosheid volgen.
Het is belangrijk om voorzichtig te zijn met slaapmiddelen bij mensen met COPD. Bij zware COPD worden ze best vermeden. Studies tonen immers meer kans op een toename van het aantal apneu's (stilvallen van de ademhaling) en ze duren ook langer. Het zuurstofgehalte in het bloed is meestal lager, de ademhaling iets sneller en ze vraagt meer moeite. Belangrijk is dat mensen met slaapapneu trager wakker worden nadat hun luchtweg is toegeklapt. Andere studies tonen dan weer geen verhindering van de ademhaling, wat echter niet wegneemt dat voorzichtigheid moet worden in acht genomen.

Bron: Insomnia and Comorbid Chronic Obstructive Pulmonary Disease, Karl Doghramji, MD, Medscape 30/5/2008

Parkinsonpatiënten rapporteren een brede waaier van slaapstoornissen, gaande van slapeloosheid en parasomnie (ongewone gedragingen tijdens de slaap) tot slaperigheid overdag.

Parkinsonpatiënten kunnen gemakkelijk inslapen, maar na een tijd weer wakker worden en de slaap niet meer kunnen vatten. Sommige patiënten liggen 30 % tot 40 % van de nacht wakker. Deze stoornissen kunnen te wijten zijn aan letsels van de hersenstructuren die de slaap regelen, aan verminderde werking van de medicatie of door 's nachts te moeten plassen. Depressie en angst kunnen eveneens een rol spelen. Daarnaast hebben parkinsonpatiënten vaak slaapapneu en rusteloze benen syndroom (RLS).

Een bijzondere vorm van slaapstoornissen is de REM sleep behavior disorder (RBD), waarbij de normale spierverslapping tijdens de REM-slaap verloren gaat. Patiënten met RBD ‘acteren’ tijdens hun dromen: ze praten en maken gerichte bewegingen met handen en voeten, soms op een gewelddadige manier. Echt belangrijke RBD wordt vastgesteld bij zowat een kwart van de parkinsonpatiënten. Slaapstoornissen bij de ziekte van Parkinson, en in het bijzonder RBD, zijn een risicofactor voor het ontwikkelen van psychotische verschijnselen (wanen en hallucinaties).

Slaapapneu (OSA) kan eveneens voorkomen bij parkinsonpatiënten en houdt hier geen verband met zwaarlijvigheid. De oorzaak is veeleer een aantasting van de hersenstructuren die de ademhaling regelen. Ook stijfheid van de ademhalingsspieren thv de keel kan een rol spelen. Restless legs syndrome (RLS) komt voor bij minstens 20 % van de patiënten met de ziekte van Parkinson. Hoewel RLS en de ziekte van Parkinson te wijten zijn aan stoornissen van de dopaminewerking en allebei reageren op behandelingen met dopamine, is het onduidelijk of de werkingsmechanismen voor allebei wel degelijk dezelfde zijn.

Het spreekt vanzelf dat een optimale behandeling met parkinsonmiddelen de slaap kan bevorderen. Het gunstige effect van ropinirol en pramipexol op RLS is welbekend. Clonazepam wordt gegeven als behandeling van RBD. Ook van deep brain stimulation is aangetoond dat het slaapstoornissen gevoelig kan doen wijken. CPAP is de ideale oplossing voor slaapapneu, maar parkinsonpatiënten hebben vaak meer last om een masker te vinden dat het slaapcomfort niet verstoort. Het slaaplabo kan de patiënt wellicht helpen om de beste keuze te maken. 's Nachts wateren is bij  parkinsonpatiënten vaak te wijten aan ophouden van vocht in de benen door een gebrek aan lichaamsbeweging en het gebruik van dopamine-agonisten. ’s Nachts wordt het vocht geresorbeerd en geeft aanleiding tot plassen. Lichaamsbeweging en het gebruik van steunkousen kan helpen. Eventueel kan tolterodine of oxybutynine worden toegediend.

Ook slaperigheid overdag is een belangrijk probleem bij patiënten met de ziekte van Parkinson. Dit probleem is te wijten aan verschillende factoren, zoals de aantasting van de hersenfunctie, het gebruik van medicatie – meer bepaald dopaminerge middelen – en de hierboven beschreven slaapstoornissen. Slaperigheid overdag is vooral een probleem bij het autorijden, want episodes van plots inslapen, de zogenaamde sudden onset sleep, zijn beschreven. Veel middelen om de patiënt te helpen zijn er niet, behalve een optimale behandeling van de slaapstoornissen.

Bron: De Huisarts, 29 mei 2008, nr 878, Dr. Michèle Langendries, Am J Manag Care. 2008;14:S59-S69.

Tijdens een onderzoek in de VS, uitgevoerd door de National Sleep Foundation, gaf 23% van de autobestuurders toe in het afgelopen jaar weleens in slaap te zijn gevallen achter het stuur van hun auto. Het is dan ook geen verrassing dat slaapgebrek een grote rol speelt bij veel ongelukken die het etiket “oorzaak onbekend” opgeplakt kregen. We weten dat 10% van de verkeersongevallen te wijten is aan slaperigheid. Van de personen van 18 tot 24 zegt 72% dat ze het afgelopen jaar weleens in slaperige toestand achter het stuur hebben gezeten, wat verklaart waarom er meer jongeren omkomen door vermoeidheid dan door alcohol. Dat niet alleen autobestuurders in slaap vallen werd nog maar eens geïllustreerd in een artikel uit De Standaard van deze week.

In de verkeerstoren van de luchthaven van de Indiase hoofdstad Mumbai heerste begin deze week flinke paniek: een vliegtuig dat in Mumbai had moeten landen, vloog over het vliegveld heen zonder ook maar een meter te dalen. De twee piloten van het vliegtuig, dat meer dan honderd mensen vervoerde, bleken in slaap te zijn gevallen. Het vliegtuig stond op de automatische piloot, schrijft de Indiase krant The Times of India donderdag. Pas vijftien mijl verder lukte het de piloten te wekken.

De medewerkers van de verkeerstoren namen via een speciale procedure contact op met het vliegtuig, omdat ze vreesden voor een kaping. Pas toen in het vliegtuig een noodalarm afging, dat door de verkeerstoren was aangezet, ontwaakten de piloten uit hun dutje.

Onderzoek toont aan dat sommige vliegtuigpiloten zitten te knikkebollen als ze de startpositie moeten innemen. Anderen vallen kortstondig in slaap tijdens de laatste dertig minuten van de vlucht, tijdens het dalen en de landing van het vliegtuig. Bij een aantal piloten zijn verscheidene microslaapjes geconstateerd gedurende de laatste tien minuten van de vlucht, dus op het moment dat ze het toestel aan de grond zetten! Gelukkig is de automatische piloot van een vliegtuig altijd wakker en actief om alles in goede banen te leiden.

Zie ook: wat zijn de gevolgen van slapeloosheid?

Bron: De Standaard 26 juni 2008, Slapende piloten vliegen bestemming voorbij.
Uitgeslapen wakker worden, Bruno Ariens, Standaarduitgeverij

Er bestaat een oorzakelijk verband tussen ademstoornissen tijdens de slaap en ADHD-achtige verschijnselen. Men kan zich afvragen wanneer de ademstoornissen ernstig genoeg zijn om tot ADHD aanleiding te geven en dus absoluut moeten behandeld worden.

Bij kinderen gaat slaapapneu gepaard met snurken, rusteloosheid en frequent ontwaken. Blijft dit onbehandeld, dan kunnen ernstige complicaties optreden, zoals groeiachterstand, hart- en vaatziekten, leerproblemen, hyperactiviteit, agressiviteit en antisociaal gedrag. Meestal is slaapapneu bij kinderen het gevolg van erg grote amandelen. Andere mogelijke verklaringen zijn vormafwijkingen van de schedel en het aangezicht, zwaarlijvigheid en neurologische stoornissen. Het wegnemen van de amandelen doet de slaapapneu verdwijnen in 75% tot 100% van de gevallen; vaak wordt vastgesteld dat het succespercentage des te lager is naarmate de behandelde kinderen zwaarlijviger zijn.

Uitgesproken slaapapneu is niet de enige stoornis die tijdens de slaap de bovenste luchtweg kan treffen, er bestaan ook mildere vormen. Het geheel wordt aangeduid als sleep-disordered breathing (SDB), hierbij toont een slaaponderzoek onvoldoende verstoring van de slaap om de diagnose slaapapneu te kunnen stellen. Tijdens de laatste jaren is steeds duidelijker aangetoond dat lichtere vormen van SDB toch gevolgen kunnen hebben voor het cognitieve, emotionele en gedragsmatige functioneren bij kinderen. Een breed scala van cognitieve en emotionele stoornissen is met SDB in verband gebracht, maar vooral met ADHD is de correlatie duidelijk aangetoond.

Een doeltreffende behandeling van SDB doet de vastgestelde cognitieve en gedragsmatige problemen wijken, wat het oorzakelijke verband tussen beide aantoont. Maar er stelt zich een belangrijk probleem: men kan geen duidelijke correlatie aantonen tussen de evolutie van de cognitieve/gedragsmatige stoornissen en die van de parameters tijdens het slaaponderzoek, vóór en na de behandeling. Het zou nochtans nuttig zijn met meetbare criteria te kunnen achterhalen wanneer een ademstoornis ernstig genoeg is om een behandeling noodzakelijk te maken met het oog op de preventie van de cognitieve en gedragsmatige stoornissen.

Verschillende verklaringen zijn mogelijk voor de afwezigheid van een verband tussen de cognitieve/gedragsmatige problemen en de parameters tijdens een slaaponderzoek. Zo heeft men vastgesteld dat vooral de lichtere vormen van SDB, en niet zozeer de zwaardere vormen, gecorreleerd zijn met ADHD-achtige gedragingen. Mogelijk zijn de klassieke parameters niet gevoelig genoeg om lichte vormen van SDB te detecteren. Een andere verklaring kan zijn dat de correlatie tussen SDB en ADHD door andere, alsnog onbekende variabelen wordt bepaald. Serotoninewaarden, genetische factoren, leeftijd en geslacht zijn een paar variabelen die voor verder onderzoek in aanmerking komen.

Zie ook: slaapproblemen bij kinderen met ADHD.

Bron: De Huisarts 19 juni 2008 Nr. 881 Dr. Michèle Langendries, JAMA 2008;299(17):2078-80.

Wat is het verband tussen ademhaling, slaap en diabetes (suikerziekte)? Waarom heb je meer risico op diabetes bij slaapapneu? Endocrinologe Dr. Dominique Ballaux gaf hierover op 1 maart een opmerkelijke lezing in het UZA tijdens de algemene vergadering van slaapapneupatiënten.

Voor we onder de loep nemen hoe een gestoorde ademhaling tijdens de slaap aanleiding kan geven tot diabetes nog eerst even dit. Diabetes kan zelf ook problemen met de ademhaling geven. De adem wordt op gang gehouden dankzij ons ademcentrum, gelegen in de hersenstam, dit stuurt prikkels naar de ademspieren, middenrif en borstkas om te ademen. Als dit zenuwcentrum niet goed functioneert spreken we over centrale slaapapneu, in tegenstelling tot de klassieke vorm, obstructieve slaapapneu, waarbij de luchtweg toeklapt. De link tussen diabetes en een slechtere werking van onze ademcontrolekamer is waarschijnlijk door aantasting van de zenuwgeleiding. Diabetes heeft de nare gewoonte om niet alleen je kleine bloedvaatjes aan te tasten, maar ook om de geleiding in je zenuwuiteinden te verstoren.

Hoe kan een gestoorde ademhaling tijdens de slaap aanleiding geven tot diabetes?

Fred, vijftig jaar, 'gezegend' met een flink buikje, heeft last van slaapapneu. Wanneer hij nog maar goed in slaap is gevallen klapt zijn luchtpijp toe, de adem stopt, het zuurstofgehalte in het bloed begint te dalen. Na 10 seconden schakelen de hersenen over naar alarmstadium 1, even later als het zuurstofgehalte verder daalt sturen ze een alarmsignaal uit om Fred te wekken. Het vecht- en vluchtzenuwstelsel draait op volle toeren en pompt adrenaline in het bloed, Fred schrikt kort wakker en kan terug ademen. Intussen mobiliseert het circulerend adrenaline hapklare energie: glusose. Dit ligt opgestapeld in de vorm van energiereserve (glycogeen) in de lever, spieren en vetcellen. Het is trouwens het hormoon insuline dat hier voor zorgt, dit werkt als een sleutel op de deur van lichaamscellen om glucose uit de bloedbaan op te nemen. Eens dit glucose in de cel opgenomen is wordt dit door insuline omgezet naar reservebrandstof: glycogeen. Om terug te gaan naar Fred, door de inwerking van adrenaline wordt het glycogeen omgezet tot glucose en in de bloedbaan vrijgegeven. Hierdoor stijgt het glucosegehalte in het bloed.

Naast zuurstofnood geeft ook een voortdurend onderbroken slaap (slaapfragmentatie) een extra prikkeling van het vecht- en vluchtzenuwstelsel, met vrijstelling van adrenaline. Maar slaapfragmentatie doet nog meer: de hersen-bijnier-as wordt gestimuleerd, wat resulteert in extra vrijstelling van adrenaline, en vooral van cortisone door de bijnieren. En wat is het effect van cortisone op het bloedsuiker? Juist, een stijging van het glucosegehalte.

Daling van het zuurstof in het bloed geeft ook vrijstelling van cytokine's (stoffen die de ontstekingsreactie in gang zetten). Deze cytokines komen vrij door afbraak van vetcellen, en vooral de dikke buik van Fred is de boosdoener. Dit zogenoemde centrale vet is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten en voor slaapapneu. Buikvet stelt vetzuren vrij die in de lever worden opgestapeld. Hierdoor verminderd het effect van insuline ter hoogte van de lever en de spieren met als gevolg dat glucose in het bloed blijft circuleren. Behandeling van slaapapneu met CPAP vermindert dit centrale vet, onafhankelijk van verandering van het totale lichaamsgewicht.

Slaapapneu vermindert de gevoeligheid aan leptine, een hormoon geproduceerd door de vetcellen. Normaal zou het verhoogd leptinegehalte een eetlustvermindering moeten geven, maar Fred voelt daar niets van zodat hij maar blijft dooreten. Dit maakt hem nog zwaarder, wat dan weer zijn slaapapneu verergert en hem daarbovenop meer last bezorgt met het klaren van glucose uit het bloed. Zie ook vorig artikel: overgewicht en slaapapneu.

Het gevolg van de stimulatie van  het vecht- en vluchtzenuwstelsel, van de gestegen cortisone,  van de vrijstelling van cytokines en ten slotte van het verhoogd gewicht is een verminderde tolerantie aan glucose, waarbij de lichaamscellen ook minder gevoelig worden aan de werking van het hormoon insuline. Fred ontwikkelt dus een insulineresistentie, en van daar is het maar een kleine stap naar diabetes type 2 (ouderdomssuikerziekte).

Gebruik van CPAP bij slaapapneu verhoogt de gevoeligheid aan insuline opnieuw en vermindert dus het risico om diabetes te krijgen. Wie diabetes heeft en daarbij lijdt aan slaapapneu, ziet zijn suikerwaarden (Hba1c) verbeteren door CPAP toe te passen. Tenslotte blijkt dat hoe meer apneu, hoe ernstiger de diabetes is.

Bron: voordracht Dr Ballaux, ledenvergadering VAPA op 1 maart in het UZA.

Zwaarlijvigheid is een uitlokkende factor bij slaapapneu. Door een gestoorde slaap ontstaan dan weer stoornissen in de stofwisseling. Patiënten met zwaarlijvigheid en slaapapneu komen op die manier in een kwalijke situatie terecht: ze combineren twee oorzaken van ontsporing van hun stofwisseling. Mechanismen die deze verschillende correlaties kunnen verklaren, zijn steeds beter gekend. Dr. Michèle Langendries verklaart dit nader in 'De Huisarts'.

In de algemene bevolking komt slaapapneu (obstructive sleep apnea of OSA) voor bij ongeveer van 2% tot 5% van de bevolking. Bij zwaarlijvige personen klimt ze tot boven de grens van 30% en bij zeer ernstige zwaarlijvigheid worden cijfers tussen 50% en 98% bereikt.

Mensen met OSA hebben vernauwde bovenste luchtwegen. In waaktoestand kan de persoon dit compenseren door een verhoogde activiteit van de spieren van de bovenste luchtwegen. Maar tijdens de slaap klappen ze toe (zie video). Een smalle bovenste luchtweg kan te wijten zijn aan individuele anatomische variaties, maar wordt systematisch verergerd door zwaarlijvigheid. Een belangrijk mechanisme hierbij is de opstapeling van vet in de weke weefsels die de luchtweg omringen. Daarnaast is aangetoond dat bij zwaarlijvige patiënten het ademvolume kleiner is, omdat hun dikke buik tijdens het inademen het opengaan van de borstkas belemmert. Bij patiënten met OSA is de bovenste luchtweg des te smaller naarmate het ademvolume kleiner is.

Ten slotte is ook gebleken dat er bij zwaarlijvige mensen wat schort met het functioneren van de spieren die de bovenste luchtweg openhouden. Sommige halsspiertjes vertonen tijdens de ademcyclus een wisselende spierspanning: de spanning is laag wanneer tijdens het uitademen een positieve druk in de luchtwegen aanwezig is, maar wordt hoger bij de negatieve druk die het inademen kenmerkt. Er zijn aanwijzingen dat het correct functioneren van deze spieren door vetopstapeling in het gedrang komt.

Mensen met OSA hebben een onderbroken slaap en minder REM-slaap. Er is duidelijk aangetoond dat slaaptekort je lichaamscellen minder gevoelig maakt voor insuline (insulineresistentie) en zo het suikergehalte in het bloed doet verhogen.
Steeds meer onderzoeksgegevens wijzen slaaptekort aan als een risicofactor voor insulineresistentie en suikerziekte. Bij gezonde personen deed een slaaptekort gedurende niet meer dan 24 uur de insulinegevoeligheid afnemen. Ook specifiek bij OSA is een verhoogde insulineresistentie aangetoond, die wijkt na het instellen van een behandeling met CPAP. De afname op korte termijn is zelfs meer uitgesproken bij minder zwaarlijvige personen, wat een extra aanwijzing is dat het slaaptekort, naast de zwaarlijvigheid, de insulineresistentie mee bepaalt. De verhoogde insulineresistentie is een factor die bij OSA het voorkomen van verhoogde bloeddruk en het toegenomen risico op hart en vaatziekten kan verklaren.

Steeds beter aangetoond is ook het bestaan van een gestoorde vrijstelling in het bloed van leptine bij mensen met OSA. Leptine is een hormoon dat wordt aangemaakt door het vetweefsel en de voedselinname regelt: hoe meer vetweefsel er is, hoe meer leptine wordt geproduceerd en hoe minder men gaat eten.
Bij mensen met OSA worden te hoge leptinewaarden gevonden en behandeling met CPAP doet deze stoornis wijken. Uit de vaststelling dat de leptinewaarden bij patiënten met OSA hoog zijn ongeacht de vetmassa, leidt men af dat er sprake is van een verminderde gevoeligheid aan leptine (leptineresistentie). Dit zou er wel eens toe kunnen leiden dat OSA de voedselinname doet toenemen, en daardoor de zwaarlijvige OSA-patiënt in een vicieuze cirkel opsluit. Leptine blijkt trouwens maar het topje van de ijsberg te zijn. Ook het hormoon ghreline, dat de eetlust stimuleert, is in te grote hoeveelheden aanwezig bij patiënten met OSA. Ook stoornissen in de vrijstelling van een aantal andere eetlustregulerende hormonen zijn aangetroffen.

Bron: De Huisarts 22 mei 2008 Nr. 877 25, Diabetes Care. 2008; 31 Suppl 2:S303-9.

Dokter Koen Van Hoeck, kindernefroloog aan het UZ Antwerpen, is zopas gepromoveerd op een onderzoek over bedplassen. Hoewel bedplassen al eeuwen bekend is, bleef de aandoening lang in raadsels gehuld. Daarvan zijn er onlangs een paar opgehelderd.

Wat verstaat men onder bedplassen?
Voor alle duidelijkheid, bedplassen is een ongewild en onbewust urineverlies tijdens de slaap op een leeftijd waarop men doorgaans al droog zou moeten zijn. Kinderen worden meestal 's nachts droog tussen de leeftijd van 3 tot 5 jaar. Als je kind nog bedwatert op 6 jaar is het raadzaam om hulp te zoeken. Immers van de 100 kinderen die lijden aan bedplassen op 5 jaar zullen er nog 30 bedplassen als ze 10 jaar zijn geworden en 5 op 18 jarige leeftijd. Bedplassen verdwijnt dus bij de meeste kinderen in de loop van de jaren, maar niet bij iedereen. Hoe sneller het probleem wordt aangepakt, hoe beter voor je kind. Het kind krijgt immers een beter zelfbeeld als het droog raakt en kan opnieuw in alle rust bij een vriendje blijven slapen of deelnemen aan een vakantiekamp.

Hoe vaak komt bedplassen voor ?
Men kan gerust zeggen dat bedplassen een vaak voorkomend probleem is: 10% van de kinderen tussen zes en zeven jaar heeft er nog last van. Concreet wil dat zeggen dat er in het eerste en tweede leerjaar twee tot drie kinderen per klas zijn die nog bedplassen. Bedplassen komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes, een vaststelling waarvoor er nog geen verklaring is.

Wat zijn de oorzaken van bedplassen?
Klassiek worden drie factoren aangehaald als mogelijke oorzaken van bedplassen:
1. Een vertraagde cognitieve rijping: het gevoel van een volle blaas wekt het kind niet. Je kind slaap daarom niet dieper, maar zijn inwendige alarmklok werkt niet zoals het hoort.
2. Een kleine blaascapaciteit en/of een vroegtijdig, onbeheerst samentrekken van de blaas.
3. Een hoge nachtelijke urineproductie. De hoeveelheid urine die het kind 's nachts aanmaakt is groter dan de blaascapaciteit.

Daarnaast is zeker een erfelijke factor aanwezig. Indien beide ouders last hadden van bedplassen is de kans zeer groot (77%) dat ook de kinderen zullen bedplassen. Indien één van de ouders er last van had, is de kans 44%.

Bedplassen wordt dus niet door emotionele of psychische problemen veroorzaakt, evenmin door luiheid van je kind. Omgekeerd kan het wel psychische problemen geven, kinderen met bedplassen hebben dikwijls een laag zelfbeeld, ze worden soms vernederd of gepest, ze voelen zich beschaamd of ontgoocheld. Het kan leiden tot frustratie en stress, want niemand mag dit geheim ontdekken.

Welke onderzoeken?
Erg complexe onderzoeken zijn niet nodig om meer te weten te komen over de oorzaak. Meestal volstaat een gerichte ondervraging, een eenvoudig lichamelijk onderzoek en een analyse van de urine. In sommige gevallen kan een echografie van de blaas en urinewegen nuttig zijn om eventuele afwijkingen vast te stellen.

Welke behandeling?
De eerste stap in de aanpak van bedplassen is het bijhouden van een gedetailleerde plas- en drankkalender. Zo kom je meer te weten over de urineproductie overdag en 's nachts, het blaasvolume, hoe dikwijls je plast, eventueel urineverlies en over de vochtinname.

Vervolgens let je erop om overdag meer te drinken en minder voor het slapengaan. Drink geen koffie, cola, ice-tea, melk of yoghurt enkele uren voor het slapengaan, want dit kan het bedplassen verergeren. Je gaat plassen net voor je onder de wol kruipt. De ouders besteden best geen aandacht aan het bedplassen op zich, maar blijven kalm, stellen hun kind gerust en moedigen het aan of belonen hun kind wanneer het een droge nacht heeft.

De gangbare behandeling voor een kleine blaascapaciteit is het gebruik van ophoudoefeningen, oxybutynine of een combinatie van beide. Een hoge nachtelijke urineproductie wordt behandeld met vochtbeperking of desmopressine, een synthetisch derivaat van het hormoon dat de concentratie van de urine door de nieren bevordert, waardoor je kind minder urine aanmaakt. “Maar eigenlijk beschikten we tot nog toe niet over gestandaardiseerde criteria en referentiewaarden voor het diagnosticeren van een kleine blaascapaciteit of een hoge nachtelijke urineproductie”, zegt dokter Van Hoeck. “Daarom was de eerste stap in ons onderzoek het in kaart brengen van de normale dag-nacht variatie van de urineproductie.”

Vijftig niet-bedplassende kinderen hebben gedurende 72 uur het volume en het uur van hun plasjes genoteerd, zodat de urineproductie kon worden berekend. Niet totaal onverwacht nam de urineproductie ’s nachts af: twee uur na bedtijd werd nog een urineproductie van 0,8 ml/kg/uur gemeten. Ook vrij voorspelbaar was dat het volume van de ochtendplas, gezien de lange tijdspanne sinds de laatste plas, bij de meeste kinderen opmerkelijk hoger lag dan het volume van de plasjes tijdens de dag. Maar wat vooral opviel, was dat voor een bepaalde urineproductie de dagplas systematisch kleiner was dan de nachtplas. “Met andere woorden, tijdens de nacht kan de blaas met een bepaalde urineproductie een interval van zo’n elf uur overbruggen, terwijl ze overdag voor eenzelfde urineproductie maar een interval van een drietal uur aankan. Men dacht vroeger dat de nachtelijke overbruggingscapaciteit van de blaas zuiver te wijten was aan de afgenomen urineproductie, maar nu weten we dat de blaas ’s nachts hogere urinevolumes kan verdragen. Dit is een nieuw gegeven”, concludeert Koen Van Hoeck. Het kwam er nu op aan te onderzoeken wat er gebeurt bij kinderen die bedplassen.

In dit stadium van het onderzoek moesten bedplasvolumes worden bepaald met het wegen van luiers. “We zagen dat de bedplasvolumes niet groter waren dan een gewone dagplas. Bij bedplassende kinderen is er dus sprake van te vroege blaassamentrekkingen. Daarentegen vielen de bedplasmomenten in de overgrote meerderheid van de gevallen samen met een normale nachtelijke urineproductie. Bedplassende kinderen hadden zelfs een iets lagere nachtelijke urineproductie dan niet-bedplassende kinderen – ze haalden 0,7 ml/kg/uur – en de overgang naar het nacht ritme stelde zich tijdig in.” Wel werd vastgesteld dat het maximale plasvolume – een maat voor de blaascapaciteit – onder de normale waarden lag. Dit was voor de onderzoekers een nieuw aanknopingspunt: “Bij normale kinderen is de maximale plas meestal de ochtendplas. Bij bed plassende kinderen is dat veel minder vaak het geval, omdat ze doorgaans ’s nachts al eens in hun bed geplast hebben. Dit zou het kleine volume kunnen verklaren. Toch vroegen we ons af of er geen sprake was van een kleine blaascapaciteit.”

Een logisch vervolg bestond erin om te proberen de maximale plas te vergroten met ophoudoefeningen, al dan niet in combinatie met oxybutynine of een neppil. Een controlegroep werd enkel en alleen getraind met een plaswekker. De follow-up duurde twaalf weken en de behandeling werd als succesvol beschouwd als er tijdens de laatste vier weken één of geen natte nacht werd opgetekend. De resultaten wezen uit dat een verhoging van de maximale plas kon worden bereikt met ophoudoefeningen in combinatie met oxybutynine of placebo. Zonder ophoudoefeningen of met de plaswekker was er geen gunstig resultaat zichtbaar. Maar het uiteindelijke doel werd gemist: de toegenomen maximale plas vertaalde zich niet significant in het verdwijnen van het bedplassen. De plaswekker had wel een gunstig effect op het bedplassen, zelfs op een verbazende manier: “We waren ervan uitgegaan dat we na drie maanden een succespercentage van 60 à 65% zouden halen. Maar 73% van de kinderen bleek na die tijdspanne geen bedplassen meer te hebben. Bewezen was in ieder geval dat een kleine maximale plas geen oorzaak is van bedplassen.”

“We hadden nog één kans om met de ophoudoefeningen toch iets te bereiken”, zegt dokter Van Hoek. “We moesten aantonen dat deze oefeningen de resultaten verkregen met de plaswekker nog konden verbeteren.” Daarom werden alle kinderen die na de eerste twaalf weken niet droog waren, nog eens even lang met de plaswekker behandeld en vervolgens een jaar gevolgd. “Eén jaar na de plaswekkertherapie was, naargelang de behandelingsgroep, 47% tot 60% blijvend droog. Maar er was geen significant verschil tussen de kinderen die ophoudoefeningen hadden gekregen en de anderen.”

Voor Koen Van Hoeck is de conclusie duidelijk: geef kinderen met bedplassen een plaswekker als je er zeker van bent dat er geen andere aandoeningen in het spel zijn, zoals een zenuwletsel of geassocieerd stoelgangverlies. Het kind belasten met maatregelen zoals vochtbeperking of oefeningen, is nutteloos. De techniek met de plaswekker, berust op conditionering: telkens als het kind in bed plast, wordt het door een belletje gewekt. Op termijn leert het kind bedplassen associëren met wakker worden en zal het uiteindelijk op een dergelijk incident anticiperen door tijdig te ontwaken.

“In ons onderzoek werden betere resultaten bereikt als het kind jonger dan acht jaar was”, aldus nog dokter Van Hoeck. “Een belangrijk gegeven is ook dat we in onze populatie kinderen hadden toegelaten die al eens eerder voor bedplassen waren behandeld, op voorwaarde dat de behandeling minstens drie maanden vóór het begin van ons onderzoek was gestopt. We stelden vast dat de beste resultaten werden verkregen bij kinderen die al eens een behandeling hadden gevolgd. Falen van een eerste therapie heeft dus geen ongunstige prognostische betekenis – volhouden is de boodschap. De ouders moeten wel realistische informatie krijgen over het slaagpercentage met de slaapwekker.”

Bron: De Huisarts 29 mei 2008 Nr. 878, Bedplassen moet een belletje doen rinkelen, Dr. Michèle Langendries.
www.stopbedplassen.be