1. De meest voorkomende oorzaak van slapeloosheid zijn psychosociale problemen. Je partner is plots overleden, je hebt met iemand een ernstig conflict, Je loopt over van de stress. Het zijn allemaal situaties waarbij je blijft piekeren en als je gaat slapen stopt dat niet. Het gebeurt ook dat de eerste problemen omgelost zijn, maar dat je slaapprobleem een eigen leven begint te lijden. Je hebt dan de gewoonte ontwikkeld om in bed te piekeren.

2. Naast psychosociale oorzaken kunnen ook psychische problemen aan de basis van slapeloosheid liggen.
Een van de eerste uitingen van depressie of angsten kunnen slaapproblemen zijn met moeilijk inslapen, regelmatig wakker worden of te vroeg wakker worden.
Aandoeningen met hallucinaties en waanvoorstellingen (psychose dus) kunnen in het begin nog niet zo duidelijk herkenbaar zijn, maar toch al slaapproblemen geven.

3. Het obstructievesslaapapneusyndroom is een apart geval. De persoon zelf weet niet dat hij een slaapstoornis heeft, maar hij ondervind wel een belangrijke moeheid overdag. Slaapapneu gaat bijna altijd gepaard met luidruchtig snurken, waarbij de luchtweg dichtklapt. De ademhaling stopt soms een minuut, het zuurstofgehalte in het bloed daalt en het lichaam lijdt aan zuurstoftekort: de lippen worden blauw, de hersenen hebben dringend zuurstof nodig en laten je wakker schrikken. Op dat moment kan er weer lucht stromen door de opengestelde luchtweg. Je valt dan opnieuw in slaap, zonder dat je je er bewust van bent dat je op het randje van de afgrond gebengeld hebt. Dat patroon herhaalt zich meerdere keren per nacht.
Het gevolg is een belangrijke slaperigheid en moeheid overdag. Deze mensen lopen zo’n gevaar om in slaap te vallen achter het stuur van de auto, tijdens het uitoefenen van een risicovol beroep, dat ze op elk moment een bedreiging zijn voor zichzelf en hun omgeving.
Ook op andere gebieden ontstaat schade: hoge bloeddruk met als gevolg verkalking ter hoogte van de bloedvaten, vernauwing van de kransslagaders, beroerten.

4. Narcolepsie komt eigenaardig genoeg bijna evenveel voor als Multiple Sclerose. Toch is het iets dat veel minder gekend is. Iemand die lijdt aan narcolepsie heeft een gestoorde nachtrust, is overdag erg slaperig en hij kan om het even waar en wanneer plots in slaapvallen gedurende enkele minuten. Daarnaast kunnen ze soms plots op de grond vallen door een kortstondige verlamming van de spieren. Dit wordt meestal door een emotie uitgelokt. De persoon kan zich niet bewegen, maar kan wel alles horen en zien, hij is zich volledig bewust van de omgeving!

5. Ook geneesmiddelen kunnen slaapproblemen veroorzaken. Zeker bij het ouder worden nemen steeds meer mensen geneesmiddelen in. Het loont de moeite om samen met de huisarts de medicatielijst te overlopen.

De meest gekende zijn:
Bètablokkers (middel tegen hoge bloeddruk)
Eetlustremmers
Schildklierhormonen
Diuretica (plaspillen)
Corticosteroïden
Bèta2mimetica (inhalatiemiddel zoals ventolin)

6. Heel wat lichamelijke aandoeningen kunnen slapeloosheid geven en dienen samen met je arts uitgesloten te worden.

Overmatige werking van de schildklier
Astma en COPD (chronische bronchitis)
Hartziekten
Prostaatvergroting
Verkalking van de bloedvaten
Artrose
Opvliegers tijdens de menopauze
Terugvloei van maagzuur naar de slokdarm

7. Bij verstoring van het dag- en nachtritme denken we vooral aan lange vliegtuigreizen en shiftwerk.
Het effect van verstoring van het dag- en nachtritme blijft niet beperkt tot het moment van het verstoren, maar kan nog heel wat jaren aanhouden. Bij mensen die in ploegen werken, is het slaappatroon tien jaar later meer verstoord dan bij mensen die nooit in ploegen gewerkt hebben. Ploegenarbeid geeft aanleiding tot een onderbroken slaap, zodat je onvoldoende diepe slaap krijgt.

8. Er zijn mensen die problemen hebben met de biologische klok. Als je innerlijke klok te laat is afgesteld, blijf je tot laat in de avond actief en heb je problemen met inslapen. Indien ze te vroeg ingesteld is, wordt je vroeg wakker en ben je ’s avonds vroeger moe en slaperig dan gemiddeld.
Als behandeling wordt één keer per dag sterk kunstmatig licht gegeven gedurende een half uur tot 2 uur. Ofwel ’s morgens bij mensen die ’s avonds te laat actief zijn, ofwel ’s avonds als je klok te vroeg is ingesteld.

9. Tenslotte moeten rusteloze benen en nachtelijke spiersamentrekkingen in de benen uitgesloten worden.

Sommige mensen klagen over een wriemelend, trekkend gevoel in de benen als ze zitten of liggen. Zij krijgen een onweerstaanbare drang om de benen te bewegen en dan verdwijnt dat gevoel. Het treedt vooral ’s nachts op en het verstoort de slaap zo erg dat op termijn een belangrijk slaaptekort ontstaat. Deze klachten kunnen met medicijnen verholpen worden.

Nachtelijke spiertrekkingen (periodieke beenbewegingen) worden gekenmerkt door regelmatige nachtelijke beenbewegingen waarvan je je niet bewust bent. Zelden kunnen ook armbewegingen ontstaan. Zo word je meer korte perioden wakker, waardoor je minder diep slaapt. Niet alleen je eigen nachtrust wordt verstoord, maar ook en vooral die van je partner.

De diagnose wordt in een slaap-waakcentrum gesteld.

Indien geen enkele oorzaak gevonden wordt spreken we van primaire slapeloosheid. Spanningen en piekeren staan hier vaak op de voorgrond.

Steeds rond het zelfde uur opstaan.
Meer uitslapen brengt niet veel zoden aan de dijk, je hebt toch maar een erg lichte slaap, en soms blijf je er de rest van de dag suf van. Zelfs als je niet goed geslapen hebt kan je toch best op tijd opstaan.

Lichaamsbeweging overdag.
Overdag sporten geeft meer kans op een diepere slaap: 'de slaap is de spiegel van de dag' Na een aktieve dag volgt een diepe slaap.

Uitbollen in de loop van de avond.
Lichaamsbeweging overdag helpt goed, maar intensief sporten net voor het slapen is niet aan te raden. Je lichaam zit dan immers nog vol adrenaline, zodat je niet gemakkelijk kunt inslapen. Het is veel beter om 's avonds een rustige wandeling te maken, rekoefeningen te doen, een warm bad te nemen, naar muziek te luisteren, met je partner te praten, een ontspannend boek te lezen, de tafel klaar te zetten voor 's morgens, een glas warme melk of kruidenthee te drinken...
Ook een avondritueel, met steeds terugkerende handelingen is één van de meest efficiënte dingen die je zelf kunt doen om gemakkelijker in te slapen.

Voorzichtig met koffie, nicotine en alcohol.
Cafeïne uit koffie of cola (om nog maar te zwijgen van breezers) en ook theïne hebben een sterk opwekkend effect en zijn daarom niet bevorderlijk voor een goede nachtrust. Het effect van cafeïne houdt lang aan, het duurt gemiddeld vijf uur voor de cafeïne in het bloed tot de helft vermindert, bij sommige mensen duurt het effect tot acht à veertien uur. Als je bijvoorbeeld na het eten om 18 uur twee koppen koffie drinkt, is dat alsof je om 23 uur 1 kop koffie gedronken zou hebben
Een kruidenthee, zoals linde- of kamillethee, is uiteraard wel goed.

Niet alleen cafeïne, maar ook nicotine werkt stimulerend op de hersenen. Slechte slapers kunnen beter niet roken in het laatste uur voor ze naar bed gaan

De verleiding is soms groot om een slaapmutsje of meer dan dat te nemen omdat je de indruk hebt dat je gemakkelijker inslaapt met alcohol. Dat klopt soms wel, maar er treedt zo vaak gewenning op, dat je snel grotere hoeveelheden nodig hebt.
Bovendien is de slaapkwaliteit bij gebruik van alcohol veel slechter. Tijdens de eerste helft van de nacht slaap je nog voldoende diep, maar met minder remslaap. Tijdens de tweede helft van de nacht slapen mensen die alcohol gedronken hebben slechter, onrustiger en worden ze meer wakker. Hun dromen zijn niet zo aangenaam. Ze worden dikwijls ook te vroeg wakker. Met andere woorden: alcoholgebruik gaat ten koste van de diepe slaap.

Informatie over het boek 'Uitgeslapen wakker worden' zie: www.standaarduitgeverij.be/medisch

Is het mogelijk om terug te leren slapen zonder piekeren? Wat kan ik doen om een goede nachtrust te bekomen?

Ik zet graag de opeenvolgende stappen nog eens terug op een rij. Meer details vind je terug in de blog zelf.

Stap 1:	uitsluiten van mogelijke oorzaken van slapeloosheid.
Stap 2:	wat is belangrijk om te weten over slaap en over de denkprocessen die aanleiding geven tot piekeren?
Stap 3:	wat kan ik zelf doen of wat kan ik beter laten?
Stap 4:	relaxatie, autosuggestie, cognitieve gedragstherapie, groepsaanpak of slaap- waaklabo.
Stap 5:	medicatie onder bepaalde voorwaarden.

Wil je zelf ervaren hoe autosuggestie werkt? Ik heb hieronder enkele fragmenten uit de cd beschikbaar gemaakt. Laat je wegdromen en geniet.

	Veilig gevoel, zweven.
	Innerlijke stilte.
	Ademen als een boom.

Vrijdagochtend 6/4/07 kon je op de Peter Van de Veire ochtend show een interview met Bruno Ariens horen. Hier kun je het nog eens opnieuw beluisteren.

CGT gaat ervan uit dat gedachten, gevoelens en gedrag met elkaar verbonden zijn. Iemands gedachten beïnvloeden zijn gevoelens en gedrag. Negatieve gedachten (‘ik kan toch niet slapen’) kunnen slaapproblemen veroorzaken of versterken.

Tijdens een onderzoek in rusthuizen ging men na welke factoren het belangrijkst waren bij mensen met slaapproblemen. Wat bleek? Niet het doen van dutjes overdag of het tekort aan beweging scoorden het hoogst. Als eerste factor kwam het piekeren over het slaapprobleem zelf met zijn oorzaken – klachten – gevolgen uit de bus.

In de praktijk maakt CGT gebruik van een combinatie van slaapeducatie (informatie), slaaphygiëne, stimuluscontrole, slaaprestrictie, relaxatie en slaapdagboeken. Zo’n slaapwaakdagboek kan je soms heel wat over je slaapprobleem leren.

Uit onderzoek bij personen met chronische doorslaapstoornissen bleek CGT bij meer dan 50 procent een verbetering te geven, die aanhield tot minstens twee jaar na de therapie.

Verder blijkt dat chronische slapeloosheid, met voldoende tijdsinvestering, ook op oudere leeftijd een perfect behandelbare kwaal is.

Voor een adres van een gedragstherapeut in jouw omgeving:
Vlaamse vereniging voor gedragstherapie: www.vvgt.be

Sommige bètablokkers (middel om de bloeddruk te verlagen) werken in op de hersencellen en kunnen nachtmerries veroorzaken. Eetlustremmers, schildklierhormonen, diuretica (plaspillen), corticosteroiden (cortisone) beïnvloeden eveneens de slaap. Ook het gebruik van beta2mimetica zoals ventolin (inhalatiemiddelen gebruikt bij astma of chronische bronchitis) kunnen het inslapen bemoeilijken.

Bij slaapstoornissen loont het zeker de moeite om samen met uw arts de dagelijkse medicatie te overlopen en mogelijke stoorzenders op te sporen.

Conditionering treedt op na ongeveer drie weken slecht slapen. Door te blijven piekeren of door slechte gewoonten krijgt het bed dan alsmaar meer de betekenis van ‘de plaats waar ik wakker lig’. Dat maakt je gespannen, waardoor de kans kleiner wordt dat je snel inslaapt.

Het principe van conditionering werd ontwikkeld door Pavlov: hij ontdekte dat honden al begonnen te kwijlen als ze de verzorgster in witte schort zagen die het eten bracht. Om dat verder te onderzoeken liet Pavlov elke keer voor het eten een bel rinkelen. Na een tijd gingen de honden al kwijlen bij het rinkelen van de bel, zelfs als ze geen eten kregen.

We moeten dus zien te bekomen dat het bed terug de prikkel tot slaperigheid uitlokt. Dit kan door stimuluscontrole: als je na 20 minuten niet slaapt kun je best opstaan en iets saai gaan doen. Een strip lezen, postzegels sorteren, strijken, noem maar op. Je gaat pas terug naar bed als je je slaperig voelt. Dit doe je telkens opnieuw, tot je slaapt. Best doe je dit in combinatie met relaxatieoefeningen of nog beter door autosuggestietechnieken.

Zo heb ik een man van 63 jaar in behandeling gehad, met een uitgebreide ziektegeschiedenis. Op een bepaald moment werd hij in het ziekenhuis opgenomen wegens obstipatie, en daar begonnen zijn slaapproblemen. Een half jaar later had hij nog steeds moeilijkheden met inslapen, hij werd ’s nachts wakker en ’s morgens werd hij te vroeg wakker. Hier was duidelijk een verkeerde conditionering ontstaan in het ziekenhuis. Slaapmedicatie, antidepressiva en trazolan hielpen niet. Door de slaapproblemen voelde hij zich niet goed, ook zijn eetlust was beneden alle peil en hij begon zich meer en meer zorgen te maken. Een duidelijk voorbeeld van piekeren en opbouw van een vicieuze cirkel.

We pasten bij deze man de zojuist beschreven stimulus-controle toe, dwz dat hij terug moest opstaan als hij na 20 tot 30 minuten nog niet in slaap was gevallen, om dan iets ontspannends te doen. Dit werd gecombineerd met de eerste oefening van de cd. Op de tweede afspraak vertelde hij dat het nog 2 uur duurde eer hij in slaap viel, maar dat hij opnieuw een aangenaam gevoel had om in bed te liggen en dat hij zich kalmer voelde. Dat zijn natuurlijk erg belangrijke veranderingen.

Ik paste vervolgens een oefening toe waarbij alle gedachten op een scherm weggeprojecteerd worden.

Toen ik hem de volgende keer zag had hij veel beter geslapen en ook zijn eetlust was terug in orde. Door eenvoudige maatregelen heeft hij zijn negatieve verwachtingen en het piekeren kunnen veranderen, waardoor hij alsmaar sneller in de goede richting evolueerde.