Het woord slaapapneu (kortdurend stoppen met ademen tijdens de slaap) is al dikwijls gevallen in de vorige artikels. Per definitie duurt een apneu minstens tien seconden. We bedoelden telkens die vorm waarbij de luchtweg toeklapt tijdens de slaap en waarbij je meestal luid snurkt. Dit wordt obstructieve slaapapneu genoemd, obstructie wil zeggen dat de lucht afgesloten wordt door de weke weefsels van de keel zoals de amandelen, poliepen, een te grote huig of vetophopingen in de keel.
Naast deze vorm van slaapapneu bestaat nog een andere, waarbij er evengoed adempauzes optreden, maar waarbij de luchtweg niet toeklapt. Deze laatste vorm wordt centrale slaapapneu genoemd. Het centrum in het onderste deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor de regeling van de ademhaling functioneert tijdens de slaap niet zoals het hoort en vergeet het juiste signaal naar de ademhalingsspieren te sturen om ze aan het werk te zetten.
De gevolgen zijn dezelfde als bij obstructieve slaapapneu namelijk korte onderbrekingen van de adem, waarvan de ernst wordt uitgedrukt in de Apneu- Hypopneu Index (AHI). Deze index is een maat voor het aantal ademstilstanden (apneus) per uur. 1. In het algemeen wordt een AHI van 5 15 beschouwd als een milde vorm van slaapapneu. 2. Een AHI van 15 30 word beschouwd als een gemiddelde slaapapneu. 3. Een AHI van 30 of meer wordt beschouwd als een ernstige vorm van slaapapneu.
Andere klachten bestaan uit overmatige moeheid overdag(door de onderbroken slaap), met concentratiestoornissen of prikkelbaarheid en ontwikkeling van hoge bloeddruk, wat dan weer invloed heeft op het hart en de bloedvaten (zie ook 'snurken is niet altijd onschuldig). Indien een zenuwaandoening de oorzaak is van de centrale slaapapneu kunnen slikklachten, verandering van stem of algemene zwakte aanwezig zijn.
Mogelijke oorzaken van centrale slaapapneu hebben invloed op de werking van de hersencellen thv van de slaapkern in de hersenstam: polio, hersenontsteking, operaties of bestralingen thv de nek, hersenbloeding of zware artrose thv de hoge nek. Soms kan een verminderde werking van het hart gepaard gaan met centrale slaapapneu, een nazicht bij de hartspecialist is dan gewenst. Tenslotte kan een idiopatische centrale slaapapneu voorkomen: idiopatisch wil zeggen dat er geen oorzaak voor wordt gevonden.
De diagnose wordt gesteld door attent te zijn op de klachten, dikwijls door het verhaal van de bedgenoot en vooral door een slaaponderzoek in het slaap- waaklabo. Bij ernstige centrale slaapapneu is verder onderzoek naar de onderliggende oorzaken noodzakelijk. Een hartonderzoek, ademtest en scanners van het hoofd horen daar zeker bij.
Wat is de behandeling? In de eerste plaats worden de onderliggende oorzaken aangepakt, maar dikwijls is dit niet mogelijk. De volgende stap, zeker bij lichte vormen, bestaat uit een aantal aanpassingen van de levensstijl: vermijden van alcohol, geen medicaties die het zenuwstelsel onderdrukken zoals kalmeermiddelen of spierontspanners, vermindering van het overgewicht en stoppen met roken. Bij obstructieve slaapapneu kan geprobeerd worden om de persoon te verhinderen op de rug te slapen door bijvoorbeeld een tennisbal in te naaien in de rugzijde van de pyjama of het gebruik van mondstukken om de luchtweg op te houden.
Lukken deze maatregelen niet, dan kunnen medicijnen worden gebruikt die je aanzetten tot ademen, zoals lage dosissen Diamox (acetazolamide), dit wordt 1 uur voor het slapen gegeven, eerst 2 keer per week en indien nodig 3 tot 4 keer per week. Een andere mogelijkheid is CPAP: lucht wordt onder licht positieve druk via een masker toegediend. Indien nodig kunnen lage dosissen zuurstof worden gegeven. Recent zijn er ook (peperdure) ventilatoren ontwikkeld, zo verteld een van de longartsen me, die bij het wegvallen van de ademhaling actief beademen, net als bij iemand die op de intensieve zorgen afdeling beademd wordt, en verhinderen dan de adem stilvalt.
Dan is het mogelijk dat je last hebt van overmatige slaperigheid overdag.
Veel mensen beseffen niet eens dat ze er last van hebben, ze beschouwen het telkens indutten als een deel van hun leven. Daarbij ontstaan deze klachten soms heel geleidelijk, je zit ermee zonder dat het opvalt. Trouwens, ons hectisch leven geeft een groeiend probleem van onvoldoende slaap, is het dan verbazend dat je overdag om de haverklap in slaap valt?
Denk aan overmatige slaperigheid als je klachten hebt van vergeetachtigheid, moeheid, stemmingsschommelingen, aandachtsproblemen of het soms kort afwezig zijn. Hoe slaperig je bent kan worden gemeten met de Epworth Sleepiness Scaleen de Muliple Sleep Latency Test (MSLT, zie onderaan dit artikel).
Als we doordringen naar de oorzaken van overmatige slaperigheid, botsen we op dezelfde oorzaken die slapeloosheid geven. Meer info: klik hier. Een slechte slaap kan veroorzaakt worden door bijvoorbeeld pijn, opvliegers, prostaatklachten of spierkrampen. Ook stoornissen van het dag-nachtritme, medicaties of psychische aandoeningen kunnen een belangrijke rol spelen.
Het moeilijkste probleem stelt zich bij mensen die een onderbroken slaap hebben zoals bij slaapapneu (snurken met adempauzes). Je bent je er niet van bewust dat je voortdurend gedurende een korte periode wakker wordt, waardoor je overdag wel slaperig bent. Je moet immers ten minste 5 tot 6 minuten wakker blijven s nachts om er s morgens nog iets van te weten!
In dit laatste geval is de inbreng van je partner van levensbelang. Als je merkt dat je bedgenoot snurkt en korte adempauzes doet, waarbij je misschien de neiging voelt om hem (of haar) eens aan te stoten om de adem terug op gang te krijgen, dan moet je dit melden, zodat verder onderzoek kan worden gepland.
De juiste diagnose wordt gesteld door middel van een slaap-waakonderzoek, maar de volgende vragenlijst (ook STOP vragenlijst genoemd) kan je al op het goede pad brengen:
Snurk je luid?
Voel je jezelf moe of slaperig overdag?
Heeft iemand bemerkt dat je stopt met ademen tijdens de slaap?
wordt of werd je behandeld voor hoge bloeddruk?
Bij 3 of 4 ja antwoorden is verder onderzoek noodzakelijk.
Hoe werkt de MSLT (Multiple Sleep Latency Test)?
Als je erg slaperig bent zul je sneller indutten wanneer je overdag gaat liggen. Dit wordt op een gestandaardiseerde manier gemeten met de MSLT. Je mag dan gedurende de dag 5 keer een dutje doen, met tussen 2 dutjes telkens twee uur wakker zijn. Via een slaaponderzoek wordt elke keer gemeten hoeveel tijd je nodig hebt om in slaap te vallen, dit noemen we de slaaplatentietijd. Door dit 5 keer te doen kan een gemiddelde berekend worden en bekomen we een betrouwbare meting. Een voorwaarde hiervoor is dat je de week ervoor s nachts wel goed geslapen hebt!
Duurt het meer dan 10 minuten eer je in slaap valt, dan zit je goed, dit is een normale slaaplatentietijd. Slaap je binnen de 5 minuten in, dan duidt dit op een abnormale slaaplatentie, dit wil zeggen dat je lijdt aan overmatige slaperigheid overdag, wat verder onderzoek vraagt.
Bron: Recognizing and Treating Excessive Sleepiness in Primary Care: Characteristics and Consequences, Medscape August 2007-09-07
Excessive Daytime Sleepiness: A Problem Often Overlooked Sanford H. Auerbach, MD
Prof. Wirz-Justice concludeert dat stabiele dag-nachtritmes samengaan met een betere lichamelijke en geestelijke gezondheid. Zij breekt dan ook een lans voor een zo regelmatig mogelijke 24-uur routine, met overdag voldoende blootstelling aan licht, zeker s morgens wanneer onze inwendige klok het meest gevoelig is aan de invloed van licht.
Onderzoek naar verandering in lichaamstemperatuur bij het inslapen toonde dat onze handen en voeten warmer worden bij het slaperig worden. Zo vallen sommige mensen gemakkelijker in slaap als ze sokken dragen! Of had je dat al ondervonden? Ook door gewoon te gaan liggen als het bedtijd is zetten de kleine bloedvaatjes uit, wat een opwarming van de armen en benen geeft, die dan weer een gevoel van slaperigheid uitlokt. We spreken hier wel over de huidtemperatuur. Als de temperatuur binnenin je lichaam met een halve graad zakt is dit het ideale moment om onder de wol te kruipen.
Waarom voelen we ons in de loop van de dag slaperig worden? Sinds meer dan een eeuw proberen onderzoekers te vinden welke stof of combinatie van stoffen overdag worden opgestapeld en aanleiding geven tot slaperigheid.
Een stofadenosine is zon kandidaat. Als dan blijkt dat cafeïne de inwerking van adenosine tegengaat, begrijpen we al beter waarom we van enkele koppen koffie wakker blijven.
Misschien kan ook het opbouwen van een slaapschuld zo verklaard worden, gewoon een opstapeling van een aantal chemische bestanddelen.
bron: Highlights of the 21 st Annual Meeting of the Associated Professional Sleep Societes June 9-14, 2007; Minneapolis, Minnesota David N. Neubauer, MD
Robert Stickgold verklaarde dit nader tijdens het jaarlijks congres over slaap in Minneapolis in juni 2007. Slaap speelt een sleutelrol om dingen te blijven onthouden. Stickgold toonde aan dat mensen niet goed kunnen leren als ze te weinig slapen en dat niet alleen REM-slaap, maar ook diepe slaap erg belangrijk is om te kunnen leren. Tijdens onze slaap, legt hij uit, worden herinneringen versterkt en ingebed in het geheugen door het maken van samenhangen tussen deze herinneringen.
Slaap bevoordeelt de moeilijkste aspecten van het leren en filtert de informatie die het belangrijkste is.
PS Om te onthouden wat je geleerd hebt, moet je het wel eerst goed hebben doorgenomen, een ongelezen boek onder je hoofdkussen leggen helpt jammer genoeg niet.
De bijdrage van Dr. Armitage vond ik vond ik opmerkelijk, ze sprak over het verband tussen slaap en depressie.
Dr. Armitage ondervond dat kinderen die te weinig slapen een hoger risico hebben om in de toekomst depressie, angst, vroeg alcoholgebruik, of andere gedragsproblemen te ontwikkelen. Kinderen met een verstoorde slaap hebben een 7 keer groter risico om klachten van angst of depressie te krijgen in vergelijking met goede slapers. Kinderen met slaapproblemen op 6 jarige leeftijd hebben 2 keer meer kans om een depressie te krijgen op 11 jarige leeftijd.
Dit vind ik stevige argumenten om te waken over de slaap van onze kinderen en om er iets aan te doenals er slaapmoeilijkheden zijn.
bron: Highlights of the 21 st Annual Meeting of the Associated Professional Sleep Societes June 9-14, 2007; Minneapolis, Minnesota David N. Neubauer, MD
Slaapmedicatie: deel 5: vrij te verkrijgen medicatie
29-08-2007
Sommige medicamenten zijn vrij verkrijgbaar in de apotheek, toch kun je ze niet zomaar zonder risico innemen. Ze kunnen overgedoseerd worden als je er teveel van inneemt of door interacties met andere medicamenten. Omdat ze vlot beschikbaar zijn, het gevoel geven veilig te zijn en vermits ze soms weinig kosten, kunnen ze een efficiënte behandeling uitstellen, wat niet direct een voordeel is.
We nemen drie groepen onder de loep: antihistaminica, melatonine en valeriaan.
1. Antihistaminica (antiallergische medicatie) van de 1ste generatie. Ondanks het feit dat ze een kalmerende werking hebben zijn er maar weinig studies die aantonen dat ze een blijvende verbetering van de slaap geven.
Gezien hun bijwerkingen en invloed op andere medicaties worden ze niet aanbevolen bij oudere mensen. Naast ochtendsufheid en duizeligheid kunnen ze meer ernstige neveneffecten geven zoals het onvermogen om te plassen, verstopping van de darmen, zichtstoornissen en delirium.
Door er meer van in te nemen ga je niet beter slapen, maar wel meer neveneffecten ondervinden.
2. Melatonine Meer uitleg over de werking van melatonine is te vinden bij de bespreking van ramelteon en jetlag.
Er bestaan onvoldoende kwalitatief belangrijke studies die de werking van melatonine ondersteunen. Een kleine studie toonde bij mensen met een verlaat dag- nachtrime een verbetering van het inslapen aan. Een andere studie demonstreerde een verbetering in slaapduur en het inslapen, maar niet van de slaapkwaliteit.
Melatonine kan nuttig zijn bij het reizen naar andere tijdszones (jetlag), hoewel hier discussie over bestaat (meer info: klik hier). Om het effect te kunnen beoordelen bij jetlag en andere dag-nachttime problemen zoals shiftwerk zijn grotere studies noodzakelijk.
Bij normale dosissen is melatonine een veilig product. Bijwerkingen treden maar zelden op, toch zijn neveneffecten mogelijk, zodat voorzichtigheid geboden blijft.
3. Valeriaan Valeriaan wordt vaak gebruikt in de behandeling van slapeloosheid en angst. De FDA beschouwt het als 'algemeen gezien veilig' en de Duitse commissie heeft het goedgekeurd voor de behandeling van slaapstoornissen en spanningsklachten.
Studies bevestigen de werkzaamheid van valeriaan bij kortdurend gebruik. Het inslapen gaat sneller, je hebt het gevoel dat je beter slaapt en je wordt minder wakker 's nachts.
Valeriaan geeft geen gewenning, afhankelijkheid of slechter slapen bij stoppen. Het wordt goed verdragen en is veilig bij gebruik aan de normale dosissen. Wel moet je opletten bij mensen met een gestoorde leverfunctie en bij hartziekten (wegens kans op snel hartritme bij stopzetting behandeling) als je lange tijd valeriaan inneemt. Ook de combinatie met kalmeermiddelen kan best worden vermeden .
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Ramelteon Ramelteon heeft een gelijkwaardige werking als melatonine en is dus een totaal ander produkt dan de voorgaande. Het is echter nog niet bekend wanneer ramelteon in Europa op de markt komt.
Melatonine is een hormoon dat door je eigen lichaam wordt geproduceerd en beïnvloedt het dag-nachtritme. Het wordt vrijgesteld door een klein kliertje in de hersenen, namelijk de hypofyse (pijnappelklier). Als het donker wordt, en je ogen vanger minder licht op, vertrekt een signaal vanuit het netvlies dat resulteert in de vrijstelling van melatonine. Deze verhoging van melatonine in het bloed veroorzaakt slaperigheid en vertelt ons lichaam dat de nacht aanbreekt.
De meeste studies tonen een verbetering van het inslapen en een verhoging van de totale slaaptijd, maar het aantal keren wakker worden en het idee over de slaap waren echter niet significant verschillend van placebo.
Het besluit van 'Pharmacoselecta' biedt ons een goede indruk over de plaats van ramelteon: Zij concluderen dat ramelteon effectief lijkt als inslaapmiddel, zij het dat de werking bescheiden is. Een sterk punt is dat de bijwerkingen vergelijkbaar zijn met placebo. De gepubliceerde informatie over ramelteon is echter mager. Daarom verdienen, in die gevallen dat de bijwerkingen geen probleem zijn, benzo's, gezien prijs en ervaring, de voorkeur. Wanneer bijwerkingen wel een probleem vormen, is vooralsnog zolpidem de eerste keus.
Trazondone
Voor meer details over de volledige bijsluiter van trazodone, klik hier.
Trazodone (bvb Trazolan) is een antidepressivum met kalmerende werking, en wordt almaar meer voorgeschreven voor de behandeling van chronische slapeloosheid, ondanks dat het niet goedgekeurd is door de FDA als slaapmiddel. Factoren die hierin een rol spelen zijn onder andere het idee dat er minder bijwerkingen zouden zijn, de lage kost en het feit dat je het kunt blijven doornemen.
Echt stevig bewijs via degelijke studies dat de werking van trazodone ondersteunt, ontbreekt echter. De belangrijkste bevindingen zijn een verbeterde slaapkwaliteit gedurende de eerste 2 weken, maar niet gedurende de derde week en een vermindering van het 's nachts wakker worden. Er werd geen verbetering gezien van het inslapen of van de totale slaaptijd.
De belangrijkste bijwerkingen zijn hoofdpijn en slaperigheid overdag. Ook duizeligheid, droge mond, misselijkheid en/of overgeven, moeilijke stoelgang, lage bloeddruk en zichtsproblemen worden beschreven.
Zelden treden meer ernstige bijwerkingen op zoals hartritme- of hartdoorbloedingsstoornissen. Vooral bij ouderen of bij mensen met reeds bestaande hartklachten moet hier voldoende aandacht aan worden besteed.
Voor wie wil afbouwen van benzodiazepines (voorstel afbouwschema, klik hier) is Trazodone een goed alternatief. Het is immers minder verslavend en heeft minder impact op de slaaparchitectuur dan benzodiazepines. Wie hoge dosissen benzo's of zolpidem inneemt neemt eerst trazodone er bovenop en vermindert dan de hoeveelheid benzo's of zolpidem.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Na zolpidem nemen we in dit artikel de 2 andere Z-slaapmiddelen onder de loep: zalepon en zoplicone.
Zalepon (bvb sonata) werkt net als zolpidem selectiever op slaap dan de klassieke benzodiazepines. Het werkt erg kort, na 1 uur is de helft van dit product reeds uit het lichaam verwijderd, zodat het vooral nuttig is bij inslaapproblemen.
Zaleplon geeft minder verstoring van het geheugen en de spierwerking dan zolpidem. Hoofdpijn wordt het meest gemeld als bijwerking, andere neveneffecten komen maar voor bij een klein percentage van patiënten, en als ze ontstaan zijn ze ook sneller verdwenen dan bij zolpidem.
Eszopiclone wordt als laatste Z-produkt besproken in het artikel van Pharmacotherapy, het is een variant (S-isomeer) van zoplicone, beter gekend als imovane. Ook dit produkt werkt selectiever op slaap dan de benzodiazepines, maar in minder mate dan zolpidem en zaleplon.
Uit studies blijkt eszopiclone niet alleen het inslapen te verbeteren, maar evengoed het doorslapen als de totale slaaptijd. Het geeft minder naeffecten de dag erna.
Typisch voor dit produkt is de kans op een onaangename smaak in de mond, dit komt namelijk voor bij 34% van de gebruikers. Verder kan ook hoofdpijn of duizeligheid optreden. Bij langer gebruik werd geen gewening vastgesteld en evenmin ontweningsverschijnselen na het stoppen.
Zijn deze Z-slaapmiddelen zoveel beter dan de klassieke benzo's? We zullen kijken wat de officiële aanbevelen hierover besluiten.
Het Brits Nationaal Instituut voor Gezondheid concludeert dat er onvoldoende bewijs is om onderscheid te maken tussen de benzo's en Z-slaapmiddelen, betreft efficiëntie, bijwerkingen of risico op afhankelijkheid. De Z-slaapmiddelen dienen met dezelfde voorzichtigheid te worden genomen als de benzo's. (zie: www.prodigy.nhs.uk/insomnia )
De Nederlandse standaard biedt de keuze aan tussen de 2 groepen.
Het besluit in de belgische Folia van oktober 2002 luidt: er zijn geen argumenen dat de z-slaapmiddelen doeltreffender zijn dan de benzo's. Bovendien is hun bijwerkingsprofiel vergelijkbaar, met inbegrip van tolerantie en afhankelijkheid ( zie: www.bcfi.be Folia, oktober 2002).
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Zolpidem (stilnoct bvb) is een van de drie zogenoemde Z-slaapmiddelen en is uit die groep het meest gebruikte. De andere twee zijn zaleplon (sontata bvb) en zopicone (imovane bvb), we komen hierop terug in een volgend artikel.
Zolpidem werkt snel en kort, het versnelt het inslapen en verhoogd de totale slaaptijd. Nochtans bewijst slaaponderzoek dat het aantal keren dat je 's nachts wakker wordt niet verschilt van placebo.
Hoewel studies mekaar tegenspreken, heeft een grote multicenter studie aangetoond dat het plots stoppen met zolpidem net zoals de benzo's aanleiding kan geven tot ontwenningsverschijnselen en terug slechter slapen.
Tip: Als je wil stoppen met slaapmedicatie, bouw ze geleidelijk af en oefen intussen de niet-medicamentueze aanpak van slapeloosheid. Een soldaat stuur je toch ook niet ongeoefend en zonder wapens naar de strijd. Het zelfhulpboekje 'Uitgeslapen wakker worden' helpt je door deze moeilijke periode heen.
Om gewenning en onafhankelijkheid bij langer gebruik te voorkomen kan een intermittente inname worden uitgeprobeerd. Je neemt dan vijf dagen na mekaar zolpidem en vervolgens twee nachten niets (of een placebo).
Zolpidem poogt meer selectief op slaap te werken en zou minder bijwerkingen moeten geven dan de klassieke benzodiazepines. Nochtans is het lijstje mogelijke bijwerkingen lang: hoofdpijn, ochtendsufheid, moeheid en duizeligheid komen het meest voor. Verder wordt in mindere mate beschreven: sufheid overdag, gebrek aan werkzaamheid, verwardheid, desoriëntatie, dwanggedachten, delirium en zelfs psychose.
Sommige mensen durven 's nachts een tweede tablet innemen als ze niet goed kunnen slapen. Dit is niet zo'n goed idee, omdat twee tabletten zolpidem de ademhaling onderdrukken en bij mensen met slaapapneu het zuurstofgehalte in het bloed doet dalen.
Indien maximaal 1 tablet wordt genomen, lijkt er geen negatief effect op het functioneren overdag en is de kans op afhankelijkheid, gewenning of slechter slapen na het stoppen eveneens minimaal.
Wat is nieuw? Vormen van zolpidem met een vertraagde vrijstelling worden uitgeprobeerd, maar er bestaan op dit moment nog geen studies die het effect hebben vergeleken met het klassieke tablet.
In een volgend artikel komen de twee andere Z-slaapmiddelen zaleplon en zopicloneaan bod.
Welke conclusies trekt het artikel in 'Pharmacotherapy' over de verschillende soorten slaapmedicatie? In dit eerste deel bespreken we de benzodiazepines; de andere mogelijkheden komen volgende keer aan bod.
Benzodiazepines zijn eerste keuze in de korte termijnbehandeling van acute slapeloosheid. Ze verbeteren de snelheid van inslapen en het doorslapen. Er is echter geen bewijs van of ze blijven werken bij langdurig gebruik.
In een meta-analyse, gepubliceerd in 2000, werden 45 placebo gecontroleerde studies tussen 1966 en 1998 op de rooster gelegd. Daaruit bleek dat benzodiazepines geen verbetering zouden geven van de inslaaptijd! Er was wel een significante verbetering van de totale slaaptijd. Of dit klopt of niet, het doet in elk geval wel nadenken.
Welke bijwerkingen worden beschreven? Benzodiazepines verstoren de slaaparchitectuur, ze geven minder diepe slaap en REM slaap (nodig voor lichamelijk en geestelijk herstel). Ze kunnen sufheid overdag geven, ze verminderen de intelectuele prestaties en het geheugen. Bij stoppen geven ze ontwenningsverschijnselen en herval van slapeloosheid, met soms tijdelijk slechter slapen dan ervoor. Verder bestaat een verhoogd risico op vallen bij bejaarden.
Wat het meest voorkomt is ochtendsufheid, duizeligheid en hoofdpijn. Sufheid overdag komt vooral voor bij gebruik van langwerkende producten.
Triazolam en lorazepam (Loramet bvb) zijn de twee benzo's die het meest geassocieerd zijn met geheugenstoornissen. Dit is wel voer voor discussie, want lorazepam wordt zeer veel gebruikt en wordt trouwens aangeraden door de richtlijn wegens zijn half-lange werkingsduur.
Mijn conclusie: hoewel benzo's bewezen hebben dat ze werken, moeten we ons er bewust van zijn dat ze gepaard kunnen gaan met een hele reeks bijwerkingen. Zeker op oudere leeftijd kunnen deze bijwerkingen meer tot uiting komen omdat je nieren en of lever de producten minder sneluit je lichaam verwijderen. Over de werkzaamheid bij langdurig gebruik bestaat geen bewijs.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Welke technieken werden verder op de rooster gelegd in het overzichtsartikel in 'Pharmacotherapy'?
Relaxatietherapie grijpt in op de overprikkelbaarheid als gevolg van stress en spanningen. Er bestaat echter niet voldoende bewijs dat het gebruik van relaxatie ondersteunt indien dit de enige behandeling is bij slapeloosheid. Relaxatie is wel nuttig als het samen wordt gebruikt met slaapeducatie, slaaphygiëne en stimuluscontrole. Met relaxatie bedoelen we technieken zoals progressieve spierrelaxatie, meditatie, ademhalingsoefeningen en autosuggestie.
Cognitieve therapie bespreekt de soms onrealistische verwachtingen over slaap (zie ook niemand slaapt in één trek tot 's morgens) en de misvattingen over slapeloosheid.
De combinatie van gedragstechnieken en cognitieve therapie heeft bewezen om langer durende verbeteringen te geven, vooral om sneller in te slapen, dan gedragstechnieken of medicatie alleen!
Cognitieve gedragstherapielijkt bij ouderen (60+) effectief voor problemen bij regelmatig wakker worden tijdens de slaap.
De voordelen van niet-medicamenteuze behandeling zijn onder andere het gebrek aan bijwerkingen en het bewijs van een betere slaap voor ten minste 6 maanden.
Wat zijn dan de drempels om niet iedereen te behandelen zonder gebruik van medicatie? Het gebrek aan opgeleide zorgverleners in cognitieve gedragstherapie, de hogere kost van behandeling, het idee dat medicatie beter werkt, en het feit dat de behandeling tijdsintensief is. Daarnaast is er voldoende motivatie en aanmoediging va nde slapeloze nodig omdat het iets langer duurt voor je resultaat boekt.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Voor meer uitleg over de combinatie van slaapeducatie, slaaphygiëne, stimuluscontrole en relaxatie door middel van autosuggestie, zie: het boek 'Uitgeslapen wakker worden' www.standaarduitgeverij.be/medisch
Een groot aantal studies hebben aangetoond dat de aanpak zonder medicatie doeltreffend is in de aanpak van slapeloosheid.
Dit is te lezen in een groot overzichtsartikel in 'Pharmacotherapy', een toonaangevend medisch tijdschrift.
Welke technieken hebben we tot onze beschikking?
Stimuluscontrolewordt gebruikt om de conditionering te doorbreken indien je je gespannen voelt in bed. Als je na 20 minuten nog niet slaapt moet je opstaan om iets ontspannends te doen en je gaat pas terug naar bed als je je slaperig voelt.
Slaaprestrictie beperkt de tijd die je in bed doorbrengt tot het aantal uren dat je effectief slaapt. In het begin ga je dus veel later slapen dan je gewoon bent.
Stimuluscontrole en slaaprestrictie hebben aangetoond superieur te zijn aan placebo en even effectief als medicatie om sneller in slaap te vallen en naar totale slaaptijd toe.
Slaaphygiëne omvat een aantal aanbevelingen om beter te slapen. zie ook: tips om beter te slapen. Probeer rond hetzelfde uur op te staan. Gebruik de slaapkamer alleen om te slapen of te vrijen. Zorg voor een aangename temperatuur in je slaapkamer, voldoende verduistering + geluidsisolatie Ontwikkel een ontspannende routine (slaapritueel) een uur voor het slapengaan. Doe regelmatig aan lichaamsbeweging, maar niet de laatste uren voor het slapengaan. Vermijd het gebruik van alcohol, caffeïne of nicotine, vooral de laatste uren voor het slapen. Vermijd zware maaltijden voor het slapengaan. Doe liefst geen dutjes overdag. Vermijd dat je gestoord wordt net voor bedtijd. Zet de klok niet in het zicht, zodat je vermijd om er telkens naar te kijken. Vermijd om lang in je bed wakker te liggen (meer dan 20 minuten).
Een slechte slaaphygiëne is zelden de oorzaak van langdurige slapeloosheid, en het verbeteren van een foute slaaphygiëne alleen is niet voldoende om zware slapeloosheid te genezen. Het kan wel een verstoorde slaap laten aanslepen en een spontaan herstel verhinderen.
Daarom is een goede slaaphygiëne altijd de eerste stap in de behandeling van een verstoorde slaap, wat ook de oorzaak mag zijn.
In het volgend artikel wordt de niet-medicamenteuze aanpak verder besproken.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Ondanks het feit dat slapeloosheid vaak voorkomt en dat er verscheidene behandelingsmogelijkheden zijn, krijgt slechts een klein percentage van de slapelozen een aangepaste behandeling.
Dit komt gedeeltelijk omdat hij of zij er zelf iets aan probeert te doen. Sommigen drinken alcohol, anderen gebruiken een vrij te verkrijgen medicatie zoals bepaalde anti-allergische pillen, kruidenproducten of melatonine.
Daarnaast is er dikwijls een een gebrek aan goede communicatie tussen arts en patiënt. De meeste mensen met slaapmoeilijkheden praten er niet over met hun arts en minder dan 50% van de artsen vraagt ernaar bij hun patiënten. Volgens het artikel in Pharmacotherapy komt dit omdat ze de indruk hebben dat er geen efficiënte behandelingen zijn en door het ontbreken van vlot hanteerbare 'tools' om de diagnose te stellen.
Voor de diagnose van slapeloosheid is het nuttig om de medische voorgeschiedenis te overlopen, om te kijken naar eventuele psychische problemen, gebruikte medicaties, en de familiale voorgeschiedenis.
Factoren zoals 'hoe vaak', 'hoe erg', en 'hoe lang' het slaapprobleem bestaat en wat de gevolgen zijn moeten in het oog worden gehouden om een behandelingsplan op te stellen. De behandeling dient niet alleen rekening te houden met de klachten op zich, maar zeker ook met de onderliggende oorzaken.
Conclusie: als je met een slaapprobleem zit, praat er dan over met je arts. Neem het zelf voldoende ernstig, en breng het niet langs je neus weg ter sprake op het einde van een raadpleging voor andere problemen, maar ga specifiek voor dit probleem naar je arts, indien mogelijk op afspraak, zodat er voldoende tijd voor kan worden vrijgemaakt.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Ik heb een fantastisch artikel gevonden uit een vooraanstaand tijdschrift 'Pharmacotherapy', waarbij een grote medische database, de 'Medline' doorzocht is naar studies over slaapproblemen over de laatste tien jaren. Uit die gegevens en uit verslagen van recente congressen over slaap werd dan een overzicht gedistilleerd, en hieruit heb ik de interessantste onderdelen gekozen om de volgende weken op mijn blog te zetten.
Naast het negatief effect heeft op de levenskwaliteit, hebben verschillende studies aangetoond dat slapeloosheid geassocieerd is met een verminderde lichamelijke en geestelijke gezondheid. Ook een verhoogd gebruik van medische zorgen is aangetoond. (zie ook: wat zijn de gevolgen van slapeloosheid)
Daarnaast bestaat er ook een verband met meer specifieke zieken zoals hartproblemen, ziekte van Parkinson en rheuma. Een betere slaap gaf een verbetering van de algemene toestand.
De volgende paragraaf uit de studie spreekt nog meer tot de verbeelding. De economische impact van slapeloosheid ten gevolge van afwezigheid op het werk, verminderde productiviteit, schade door ongevallen, en het verhoogd gebruik van medische zorgen, wordt geschat op 100 miljard dollar per jaar.
bron: Therapeutic Options for Sleep-Maintenance and Sleep-Onset Insomnia Anna K. Morin, Pharm.D. et all Pharmacotherapy 2007;27(1): 89-110
Het is een goed moment om een overzicht te bieden van de aanpak van slapeloosheid, met verwijzingen naar onderdelen die meer in detail in mijn blog aan bod kwamen.
Bij vermoeden van snurken met ademstilstand, in sommige gevallen van rusteloze benen of nachtelijke spiersamentrekkingen is verdere verwijzing naar een slaap- waakcentrum nodig. video slaap- waakonderzoek
Hoe bouwen we een slaaptekort op en hoe kunnen we daarmee omgaan? William C. Dement introduceerde het begrip slaapschuld. Hij vertrekt van het standpunt dat de hersenen precies bijhouden hoeveel slaap er nog ingehaald moet worden. Het slaaptekort van iedere nacht wordt bij dat van de vorige nacht geteld. Geaccumuleerde gemiste slaap moet later uur voor uur terugbetaald worden, net zoals een financiële schuld. Als je meerdere dagen na elkaar te weinig geslapen hebt, is het niet voldoende om een keer wat vroeger te gaan slapen om de volledige slaapschuld in te lossen; het gevaar om achter het stuur in slaap te vallen loert nog altijd om de hoek.
Ons lichaam is maar in staat om een derde van de gemiste slaap in te halen. Zo zul je maar een half uur langer slapen als je de vorige nacht anderhalf uur tekort kwam. Een dutje overdag kan geen kwaad, je voelt je wat fitter, maar als je een half uurtje hebt geslapen zul je de volgende nacht ook een half uur minder lang slapen.
Gelukkig kunnen de hersenen automatisch een correctie inbouwen door de duur van de diepe slaap te verlengen. Door meer diepe slaap met eventueel zelfs opbouw van een slaaptegoed wordt de effectiviteit van de slaap verbeterd zodat je het aantal uren kunt inhalen dat je minder geslapen hebt.
Door regelmatig extra te slapen kun je een gevaarlijk hoge slaapschuld vermijden. Wie zijn slaapschuld aflost, voelt zich gelukkiger en vitaler. De geestelijke vermogens verbeteren, het plezier neemt toe, de motivatie, het geheugen en het inzicht verbeteren. Wie minder slaapt dan nodig voelt zich ongelukkiger, meer gestrest, kwetsbaarder en lichamelijk en geestelijk vermoeid.
Hoe merk je dat je met een slaapschuld opgezadeld zit? Voel je dikwijls het verlangen opkomen om je ogen te sluiten en een dutje te doen? Zit je voortdurend te gapen? Verlang je naar het einde van de dag om naar bed te kunnen gaan? Voel je dikwijls de behoefte om koffie te drinken? Dat zijn allemaal kenmerken van slaapschuld, die je beter niet kunt negeren.
Om te kijken in welke mate je last hebt van slaperigheid, klik hier
Slaperigheid is een normaal gevoel op het einde van de dag en zeker als je veel langer wakker blijft dan gewoonlijk (bv. een arts die in het ziekenhuis de hele nacht doorwerkt).
Een lichte slaperigheid is het duidelijkst tijdens passieve bezigheden, zoals lezen, tv-kijken of reizen. Bij matige slaperigheid kun je problemen hebben om wakker te blijven tijdens actievere bezigheden, zoals eten of een gesprek voeren. Als je aan ernstige slaperigheid lijdt, heb je problemen op ongepaste en ongewenste momenten, zoals tijdens het werk, achter het stuur of tijdens sociale activiteiten. Als een ernstige slaperigheid niet betert met s nachts bij te slapen is dat meestal een teken van een slaap-waakstoornis.
Om een idee te hebben over de mate van slaperigheid kun je gebruikmaken van de Epworth Sleepiness Scale
Hoe waarschijnlijk is het dat je in de volgende situaties indommelt of in slaap valt? Geef jezelf punten aan de hand van de volgende schaal:
0 = zou nooit indutten
1 = kleine kans op indutten
2 = matige kans op indutten
3 = grote kans op indutten
Zitten lezen.
Tv-kijken.
Zonder bezigheden op een openbare plaats zitten (bijvoorbeeld in een theater of op een vergadering).
Als passagier in een auto zitten, een uur lang, zonder onderbreking.
Na de middag liggen om te rusten als de omstandigheden het toelaten.
Met iemand zitten praten.
Na een lunch rustig zitten zonder alcohol.
Een paar minuten in een auto stilstaan in het verkeer.
Resultaten:
0-5 voldoende slaap
6-10 matige slaperigheid (7-8 is een gemiddelde score)
11-20 zware slaperigheid
21-24 extreme slaperigheid
Vanaf meer dan 9 is professionele hulp nodig.
Let op: oudere mensen zullen makkelijker bij de tv in slaap vallen zonder dat ze aan zware slaperigheid lijden. Bovendien vallen mensen soms bij de tv in slaap omdat wat ze te zien krijgen saai is en omdat ze niets omhanden hebben. Als ze dan naar bed gaan, vallen ze niet in slaap omdat de top van de slaperigheid al weggenomen is bij het inslapen voor de tv. (zie ook: de slaap is de spiegel van de dag).
In het juli nummer van Sleep verschenen de resultaten van een belangrijke Noorse studie, waarbij mensen met langdurige slapeloosheid gedurende 11 jaar werden gevolgd.
Deze studie toonde aan dat langdurige slapeloosheid een risicofactor is om angstproblemen te ontwikkelen. De onderzoekers vonden, in tegenstelling met vroegere studies, geen verhoogd risico voor het ontwikkelen van een depressie, alhoewel angst en depressie dikwijls nauw verbonden zijn met slapeloosheid.
Bij mensen die een behandeling krijgen voor slapeloosheid, moet men daarom goed opletten of ze niet lijden aan een onderliggende angststoornis of depressie.
Het behandelen van slapeloosheid is in elk geval belangrijk omdat zo het risico op het ontwikkelen van angststoornissen vermindert.
Studies tonen aan dat de manier waarop iemand omgaat met stress een van de sleutelfactoren is in het ontstaan van langdurige slapeloosheid. Zie ook: 'hoe werkt stress op de slaap'.
In de behandeling van slapeloosheid door stress is training in stressmanagement en in probleemoplossend handelen dan ook erg belangrijk. Ook aan de perceptie van stress en hoe iemand op stress reageert kan gewerkt worden.
Aanpassing van de levensstijl om de invloed van stressfactoren te verminderen dient uiteraard te worden overwogen.
Cognitieve therapie kan helpen om spanningen,het piekeren en negatieve ideeën te verminderen. Lees hierover in 'meer over stap 4: cognitieve gedragstherapie'. (cognitief = het denken, weten).
Cognitieve gedragstherapie gaat uit van het principe dat het 'voelen' inwerkt op het 'denken' en omgekeerd. Het 'voelen' werkt ook rechtstreeks in op het 'doen' en omgekeerd.
Als je gestresseerd bent dan ga automatisch meer piekeren, malen over de oorzaken, de gevolgen en de klachten. Het is erg belangrijk te weten dat het piekeren op zich een factor is waardoor je jezelf nog slechter voelt. Door hieraan te werken, bijvoorbeeld door je aandacht te verplaatsen telkens als je jezelf betrapt op piekeren, ga je je automatisch wat beter beginnen voelen.
Als je gespannen of depri bent, dan ga je vanzelf minder leuke dingen doen, je bent immers moe en je wil liefst worden gerust gelaten. Je blijft dan maar wat rondhangen in de zetel. Hierdoor voel je jezelf nog slechter, niet alleen omdat je tot weinig komt, maar omdat je extra tijd hebt om te piekeren. Beweging nemen, sporten verbrand inwendige spanningen en is trouwens een natuurlijk antidepressivum. In het begin heb je daar geen zin in, dat is normaal, maar je spreekt best een aantal activiteiten met jezelf af, zodat je jezelf verplicht om te bewegen. Het plezier komt later wel.
De rol van stress op het werk Indien je niet tevreden bent over je beroep, als je stress ervaart op het werk, bij shiftwerk of als je veel moet reizen, zeker naar andere tijdszones, heb je meer kans op slaapproblemen.
Veel werkgevers proberen te productiviteit te verbeteren door het werktempo te verhogen. Een verhoogde werkdruk blijkt juist een belangrijke risicofactor te zijn voor slapeloosheid! Eén van de gevolgen van slapeloosheid is dan weer een verminderde productiviteit en meer afwezigheid op het werk.
Een goede planning door de personeelsdienst,waarbij rekening wordt gehouden met het werkritme en met de mogelijkheden van de werknemers is dus zeker geen overdreven luxe.
De vicieuze stresscirkel binnen het gezin Als kinderen of ook jongeren blootgesteld worden aan vroege en aanslepende stress t.g.v. familiale problemen kan dat aanleiding geven tot langdurige slaapproblemen. We denken vooral aan scheidingen, ruzie of een slechte relatie tussen de ouders of andere gezinsleden, en verder aan zieke of overlijden van een ouder.
Anderzijds kunnen slaapproblemen bij kinderendan weer aanleiding geven tot familiale stress. Een behandeling van deze slapeloosheid geeft dan ook een beter familiaal welbevinden.
Stress activeert zowel het vecht of vlucht zenuwstelsel, met vrijstelling van adrenaline, als de hersen-bijnier-as (HBA). Het gevolg van dit laatste is een vrijstelling van bepaalde hormonen waardoor je sneller wakker wordt. PS: adrenaline stelt ons in staat om snel te sprinten, gefocust te denken, snel beslissingen te nemen, kortom, om te presteren. Deze stoffen maken veel energie vrij, die nog niet verdwenen is bij het slapengaan, zodat ontspannen inslapen niet mogelijk is.
Diepe slaap vermindert de gevoeligheid aan de HBA, maar wakker worden verhoogt ze. Dus hoe meer je wakker wordt, hoe meer het de HBA geactiveerd wordt en hoe slechter je slaapt. Om het nog erger te maken, vermindert activatie van de HBA de productie van melatonine (slaaphormoon) in het lichaam, zodat je extra slechter slaapt. Voor uitleg over melatonine klik hier.
Stress kan daarnaast effect uitoefenen op de slaap door een directe verbinding te activeren tussen de emotionele centra in de hersenen naar de slaap- waakcentra in je hoofd.
Daarbij komt dat stress op zich bijdraagt tot het ontstaan van depressieve- of angstklachten, welke op hun beurt sterk geassocieerd zijn met slaapproblemen.
Slapeloosheid kan dus zowel een teken als een belangrijke risicofactor zijn voor depressie en angststoornissen.
STOPPEN MET SLAAPMEDICATIE ?: 
