Odenwald  Dag  4  1/9  Amorbach

Vandaag verkennen we de noordoostelijke kant van het Odenwald, onze laatste dag hier.

Te Amorbach bevindt zich een van de vier benediktijnerabdijen van Duitsland. Het ontstaan voert terug tot 734. De opheffing gebeurde tijdens de Napoleontische tijd in 1803. Alles kwam toen in handen van het vorstenhuis van Leiningen.

Op sloffen ( omwille van de prachtige vloer) schoven we naar de Groene zaal of feestzaal. Een gidse gaf uitleg over de diverse taferelen. Vervolgens kwamen we in de oude bibliotheek, 30.000 in leer gebonden boeken. Met onze sloffen boenen we de kunstige vloer uit diverse houtsoorten. Daarna volgde  de machtige barokrococo kerk die schittert van het bladgoud. Hier staat een van de beroemdste orgels van Duitsland, het orgel van de gebroeders Stumm van 1782. Spijtig dat het toeristisch seizoen voorbij is, want dan dreunt het orgel op gezette tijden.

Daar we moeten omrijden komen we in een boerendorp terecht. Ik zie rijpe tomaten in een voortuintje staan. Buitentomaten waren dit jaar bij ons niet te kweken. Opmerkelijk: haast elk huis heeft zijn moestuin. In de meer toeristische streken zijn moes – of siertuinen zo goed als niet meer te bespeuren.

In Miltenberg aan de Main (bijrivier van de Rijn) gaan we middagmalen. Daarna wandelen we tussen de vele toeristen. Nog zeer veel vakwerkhuizen. We klimmen tot de burchtruïne met groots panorama over stad en rivier. Aan de muur staat een pruimelaar, een Hausschwetse met rijpe vruchten. Op de muur staande kan je bij de vruchten. Ik hoorde dat een gezelschap van De Stille Kempen in de vorige paar weken hier eveneens geweest was en dat de pruimen toen ook al geproefd werden. Nu zijn ze bijna overrijp.

Als laatste bezoeken we nog een oud joods kerkhof. Hier komt niet veel volk. Mij valt een machtige tamme kastanje op, een zeer zeldzame boom in het Odenwald.

We zijn in de deelstaat Beieren. Het is de grootste wat oppervlakte betreft van de Länder. In ’t totaal telt Duitsland zestien deelstaten of Länder.

Het landschap is nu meer open. We rijden op het plateau. Het bedevaartsoord Walldürn is de volgende bestemming. Druk is het op dit moment allerminst. We zien er op deze vrijdagnamiddag geen kat. De lange terugweg voert naar Eberbach, want daar wacht de Viktoriatorte.

De befaamde Engelse koningin Victoria stamt namelijk af van een adellijke familie van hier. Haar moeder Marie Louise Victoria van Saksen- Coburg- Saalfeld was een zuster van Leopold I, de eerste koning der Belgen.                                Zij trouwde een eerste maal met Karel Frederik van Leiningen. Ze woonden in Amorbach en na zijn dood huwde zij met Eduard August, hertog van Kent. Ze woonden een tijd in Engeland, maar kwamen terug naar Amorbach. Ze woonden ook een tijdje in Eberbach. Zij kregen 1 dochter Victoria, die 63 jaar koningin van Engeland was (1837-1901): het Victoriaanse tijdperk, het Verenigd Koningrijk op het hoogtepunt van zijn macht.

Een patissier van Eberbach bakte in 1962 een taart voor het koningshuis van Zweden. Hij stuurde deze ook naar het koningshuis van Engeland. De “Viktoria Torte van Eberbach” werd een begrip.                                                                Deze taart gingen we bij de pasteibakker zelf proeven en zij viel ook bij ons in de smaak, licht en lekker!

De laatste avond was een dansavond in het hotel.

 FOTOMATERIAAL

Amorbach

Fürstenhaus

Op sloffen

Vloer

Vloer

In de groene zaal (feestzaal)

Idem

In de bib

Altaar

VERVOLG

Predikstoel

Smeedwerk

Orgel en gewelf

Aan het restaurant

Idem

Oudste afspanning

In de straten van Miltenberg

Idem

Vakwerkhuizen

VERVOLG  2

MAIN

Hauszwetsche

Joods kerkhof

Een terrasje meepikken

Ons lievelingsbier; Weisse Hefe

Bedevaartsoord Walldürn

Idem

Viktoria Torte

Idem

Odenwald   Dag  3   Heidelberg 31/08

Vandaag bezoeken we Heidelberg, de romantische universiteitsstad aan de Neckar, een zijrivier van de Rijn.

Hier zijn er meer toeristen dan we totnogtoe gezien hebben.

De stad telt ongeveer 135000 inwoners en een 25000 studenten. Die zijn er blijkbaar nog niet. In Rothenberg, het dorp waar we logeren, spoeden de kinderen van het lager onderwijs zich tegen half 8 al naar school, die duurt tot ’s middags.

We rijden eerst langs de Neckar en worden gewezen op de plaats waar we om vier uur met de boot zullen vertrekken.

De lange winkelstraat loopt parallel.

We keren terug naar de halteplaats voor de bussen voor de verkennende wandeling.

Op de marktplaats bevindt zich de H. geestkerk met toren die een panorama op de stad biedt. Daartegenover staat Haus Ritter uit 1592 in Renaissancestijl. In dit chique restaurant hebben we straks een heerlijk middagmaal. We reizen in stijl.

In de straat naast de H.Geestkerk bevindt zich de befaamde chocolateriewinkel van Heidelberg.

We wandelen een eind op de Alte Brücke. We hebben hier een goed zicht op de grote burcht in restauratie op de bergflank. Via de oude stadspoort met twee torens komen we de stad weer in. Er zijn veel toeristen. We wandelen een eind door de winkelstraat en slaan dan links af naar een pand met uithangbord Karcher: dit was het studentencachot. Het was een eer in eerdere dagen, er even of tot 14 dagen opgesloten te worden. Men bracht er een min op meer kunstzinnig aandenken aan.

Vandaar gaan we naar de eerbiedwaardige aula van de Ruprecht- Karl universiteit van 1386, de oudste van Duitsland.

De filosoof Hegel was er ooit prof.

Fijn middagmaal in Haus Ritter.

Een gedeelte van de groep brengt een bezoek aan de universiteitsbibliotheek met een oude oorkonde, een antieke catechismus en bovenal het Manessische Liederhandschrift van rond 1300, prachtig geïllustreerd met miniaturen. Het is een verzameling van gedichten en liederen van de Middeleeuwse minnezangers. De bibliotheek is gratis toegankelijk.

Daarna is er nog tijd om de toren van de H. geestkerk te beklimmen en te winkelen.

Om 16 u vertrekken we stroomopwaarts voor een anderhalf uur durende vaart naar Neckarsteinach. We zitten op het zonnige bovendek. Tweemaal moeten we een sluis in. Na 7 minuten varen we 5 m hoger.

Na het avondeten is er in de wijnkelder van het hotel een wijnproefavond, verzorgd door de hoteleigenaar. Chauffeur Willem is weer tolk. Een zoete dessertwijn van Siegerrebe spätlese valt het meest in de smaak, maar ook een rode wijn van Dornfelder en Portugieser scoort hoog. Er wordt ferm gezongen onder stimulans van consulent Jef Van Den Eynde. Louis Van Eyck, 83 brengt ons een fenomenale “Boerke Naas”, echter kan niet!.

FOTO’S

1.  Kerk van Rothenberg

2.  Geautomatiseerde ophaling van het afval

3.  Landschap

4.  Landschap met restboomgaard of in het Duits Streuobstwiese.

5.  Zandsteen, het bouwmateriaal van de streek

6.  We rijden over de Neckar

7.  De oude Brug bij het binnenrijden van Heidelberg

8.  De historische chocolaterie

9.  Op de Neckarbrug met op de achtergrond de toegangspoort met de 2 torens

10.  Veel volk in Heidelnerg

11.  Karcher

   12.  Idem

   13. Idem

   14. Hotel Ritter waar we middagmalen

   15. H. Geestkerk

   16.  Van op de boot: oude streuobst Wiese

   17. Een van de vier burchten van Neckersteinach

   18. In de wijnkelder van ons hotel

Gezond en mooi met walnoten

Met gegevens uit een artikel van Dr. Helga Buchter-Weisbroth

De wal- of okkernoot (Juglans regia) stelt eisen aan het klimaat: een milde winter en geen vorst tijdens de bloei. Laat bloeiende notelaars bieden uitkomst. Ik heb dit ondervonden bij mijn eerste notenboom. Ik plantte die in oktober 1962, net voor een van de zwaarste winters van vorige eeuw. Tijdens de volgende lente bleek de stam bevroren. Later liepen er aan de voet 3 loten uit waarvan er twee later een tweeledige boom vormden. Het was echter een zeer onvruchtbare exemplaar. Na veertig jaar heb ik hem vervangen door een vruchtbare zaailing van eigen kweek.                                                                Dit jaar dragen de notenbomen uitstekend. Vorig jaar bevroren de bloemen van de helft van mijn bomen. Zeer dikwijls zie dan ook dat de nieuwe toptakken er zwart-bevroren bijstaan.

Voor de rest zijn noten meestal gezond groeiende bomen die niet moeten gesnoeid worden. Als toch een tak moet weggenomen worden dan moet dit tijdens het groeiseizoen gebeuren, van mei tot oktober. Snoeien tijdens de winter of voorjaar veroorzaakt (erg) bloeden.

Aardbeien- druiven- walnoten

Frambozen, braambessen, maar vooral aardbeien en druiven hebben met walnoten eenzelfde eigenschap gemeen : ze behoren tot de weinige voedinggewassen met een noemenswaardig gehalte aan ellaginezuren. Ellaginezuren beschutten tegen kanker. Hun phenolverbinding blijkt tot 300 keer effectiever tegen kanker dan andere Phenolzuren.      Ellaginezuren blokkeren giftstoffen als nitrosaminen, gechloreerde koolwaterstoffen en aflatoxinen. In vergelijking met aardbeien en druiven hebben walnoten een duidelijk hoger gehalte aan deze beschuttende ellaginezuren.

Walnoten tegen cholesterol

Het lijkt wel een tegenspraak: de extreem vetrijke walnoten     ( gedroogde pitten bestaan voor twee derden uit vetten) een bekamper van Cholesterol? Het vet van walnoten bestaat echter hoofdzakelijk uit enkelvoudig en tweevoudig onverzadigde vetzuren. Terwijl dierlijke vetten de cholesterol verhogen, verlagen plantaardige vetten met hoge gehalten van zulke onverzadigde vetzuren juist de cholesterol.

Walnoten hebben naast dit enorme gehalte van 75 % onverzadigde vetzuren nog twee andere hulpstoffen tegen hart – en bloedomloop problemen. Ze zijn rijk aan ballaststoffen en vitamine E. Deze beide stoffen helpen bij de verlaging van de schadelijke LDL-cholesterol, die verantwoordelijk is voor de aderverkalking waardoor de aders vernauwen.

Voeding- en gezondheidsmiddel

Het gezegde”Vijf walnoten per dag houden de aders vrij” (Dagelijks 5 noten bewerkstelligen een verlaging tot 20%) zou minstens even verspreid moeten worden als de spreuk “Een appel per dag houdt de dokter weg”.

Van in de 1900 jaren geldt de walnoot als waardevol voedingsmiddel voor aan jicht lijdende personen en voor nierlijders wegens het gering chloorgehalte.           Voedingraadgevers raadden ze aan bij opgroeiende wegens de rijkelijke kalium, goed voor de beenderen –en tandenopbouw.

Kijkt men naar de gezamenlijk inhoudstoffen, dan begrijpt men de uitspraak “omnia in nuce” (alles zit in de noot). Niet alleen het hoge aandeel onverzadigde vetzuren, de gewichtige mineraalstoffen en B-vitaminen, maar ook het aanwezige eiwit is waardevol. Het proteïnegehalte van 15 % overtreft niet alleen dit van vlees, maar is tevens uitzonderlijk goed opneembaar.

Naast dat de walnoot naar samenstelling geldt als volwaardig voedingsmiddel, bewerkt zij tevens gemoedsevenwicht en bevordert de natuurlijke schoonheid. Verantwoordelijk hiervoor  is de B-vitamine, die zenuwen en psyche versterkt en aldus bijdraagt dat huid en haar vitaal blijven.

Keukentip: alles verwerken

Met de schalen kan je knutselen of deze gebruiken als brandstof.

Uit het tussenschot tussen de twee kernhelften kan men een tonicum voor het hart bereiden. Daarvoor maak je een thee van 2 eetlepels verkleinde tussenwanddelen met 1 l kokend water overgieten en 10 minuten laten trekken. Als smaakmaker gebruikt men pepermunt of rozenbloemblaadjes.

Let bij de foto's op de notenkraker; een zeer handig instrument; zeven jaar geleden in Duitsland aangeschaft. Bij ons nog nooit gezien.

Blauwe Bessen Schrijnwerkers en Stevensweert (Ned.)

Busuitstap 13/9 van KVLV Halle en Schilde, een volle bus.

Ik was heel benieuwd om het bedrijf van Frans en Ruth Schrijnwerkers te Gruitrode te zien. In 1990 heb ik het grootste deel van mijn Blauwe bessenverzameling aangeschaft op het moederbedrijf van de vader te Horst bij Venlo in Nederland.

We werden ontvangen bij een kopje koffie door Ruth en daarop gingen we de plantage zelf bekijken. Dit jaar hadden ze een catastrofale vorst gehad begin mei, tweemaal tot -4°C, meer dan de helft minder vruchten, 30 plukkers in plaats van anders 100 en geen zelfpluk dit jaar.

De planten staan er zeer groen bij. Zeer sterke vegetatieve groei. Er was haast geen energie nodig voor de vruchten. Soms loonde het niet om te plukken. Ons gezelschap kon dan ook volop proeven.

Terug in de werkloods zagen we de plukmachine, het sorteren en inpakken en de koeling. Terwijl bessen in de koelkast enkele dagen goed blijven is dit 6 of meer weken in de koeling door verhogen van het stikstofgehalte van de luchtsamenstelling.

De blauwe bessenvlaai smaakte heerlijk. De roodkleuring valt op. Als je blauwe bessen eet is het sap kleurloos; dit in tegenstelling bij bosbessen: handen en monden kleuren rood en als je niet oplet krijg je erge vlekken op de kleren.

Bij blauwe bessen komt de roodkleuring pas uit de schil als deze verhit wordt. Bij de sapbereiding worden de bessen verwarmd voor het persen.

Blauwe bessen zijn rijk aan vitamines bij rauwe consumptie. Door verhitting gaat veel verloren. De interessantste stoffen van blauwe bessen, de antioxidanten weerstaan echter de temperaturen tot 220° C.

Het winkeltje draaide op volle toeren.

Bij hen zijn straks ook weer bessenplanten te koop.

Verdere informatie:

www.blauwebessen.be

www.blueberries.org

In ‘t Pleintje te Meeuwen hadden we een lekkere maaltijd.

Vervolgens ging het naar Kinrooi voor een vaart over de grote plassen- ontstaan door grindwinning,- naar de vestingplaats Stevensweert, met straten in de vorm van spaken van een wiel. Tot 1700 was er een Spaans garnizoen gevestigd.

Op een humoristische manier werden we door gids Mariette rondgeleid. Het oud gemeentehuis is nu een streekmuseum. Je ziet er de maquette van het dorp. Ze bewaren er een prachtige, kunstig geornamenteerde kelk uit de Romeinse tijd, gevonden in de Maas. Het zou aan de Belgische kant geweest zijn suggereerde de gids. De Maas vormt hier in het midden de natuurlijke grens tussen België en Nederland. Met verhalen over de vroegere adel, met o. a. schaking van een adellijke abdis en oorlogsdaden in de streek kregen we plezante geschiedenisles. Pas in 1815 kreeg Nederland (en wij ) met Willem I zijn eerste koning.

Fraai gedecoreerde kerk met opmerkelijke glasramen van een gefortuneerde, naar Amerika uitgeweken dorpeling. Het sobere, hervormde kerkje steekt er sterk tegen af.

Nog een stop te Maaseik op de terugweg.

VERVOLG

Langs de Maas naar de boot

Op de boot

Voorbij de jachthaven

Grind

Grind

Plein met het oud gemeentehuis, nu streekmuseum, rechts de kerk

Maquette Stevensweert

Gids Mariette

Molen

Tomaten proeven met het tuingroepje Velt Voorkempen

In het voorjaar schafte ik bij Lieven David enkele tomatenplanten aan. Vorige zaterdag proefden we er enkele met het groepje. Sommigen moesten al vroeger weg.

We gaven punten van 1 tot 10

Over het algemeen was er een vrij goede overeenstemming.

Bij het ras Ceylon liepen de cijfers wel sterk uiteen

Op nr 1 kwam Purple Haze met 43 punten door de 5 beoordelaars : rood; speciale smaak, nootachtig

Nr 2  ex aequo : 41 p. - Fablo, geel, zeer zoet      - Esboa, rood,een vrucht met karakter

Nr 4 : 39 p. Tim’s Black Rafles: eigenaardig uitzicht, speciale smaak, goed

Nr 5 : 36 p. Eskro Eska : rood, langwerpig,lekker maar aan de zure kant

Nr 6 : 27 p. Ceylon : rood, geribd  Hier liep de beoordeling het meest uiteen

Nr 7 : 18 p. Oranje Kers : geel, zoet, waterachtig, flets

Nr 8 : 17 p.  Eska F2 : vlezig, maar zeer vlak van smaak

Nr 9 : 14 p. Belarus : zeer slap van structuur

ODENWALD   Dag 2  30/08/2011

Vanmorgen gidst de hoteleigenaar ons door de streek. Ook in Rothenberg zijn er natuurlijke bronnen.

Over Hirschhorn en langs de Neckar rijden we naar de runderjaarmarkt in Eberbach. Het gaat om een eigen landras dat mij aan het roodbont ras ven West-Vlaanderen deed denken. Hier zijn het bruinbonte koeien, eveneens zowel melk- als vleesras. In vroegere tijden werden de dieren ook gebruikt voor het landwerk, net als bij ons thuis toen ik nog een kind was. Ik herinner mij nog zeer duidelijk dat ik op “Blesse” mocht zitten, terwijl zij graasde in de gracht tussen het werk door. Ik zie nog de plaats waar het beest een stuk lager in de gracht graasde en ik als ongeveer 5 jarige zelf in staat was om via het gareel en het getuig op de rug van de koe te klauteren.         De consulent van de boerenbond verklaarde de geafficheerde gegevens. Standhouders waren druk in de weer om de dieren te wassen en properder te maken. Links en rechts hoorde ik wat commentaar van de medereizigers. Dieren te weinig verzorgd en onvoldoende kwaliteit. “Van dat beest zou ik geen biefstukken willen!”

Naast het plein ontdekte ik de gemeentelijke kruidentuin, maar al die Duitse namen.

Vandaar gaat het naar hoogst gelegen Beerfelden, ongeveer 600 m, voor het best geconserveerde galgenveld van Duitsland.

We rijden verder over Erbach met grafelijk kasteel. Hier treffen we wat industrie aan. Deze namiddag komen we terug voor bezoek. Nu moeten we verder naar Michelstadt, een echte parel. De stad is verbroederd met Hulst in Zeeuws-Vlaanderen. We maken een eerste verkennende wandeling tot buiten de muren. De meeste aandacht krijgt het oude, houten raadhuis van 1484. Er zijn nog heel wat gebouwen in vakwerk. In een gelegenheid met eigen brouwerij wacht echter het middageten, samen met een bier van eigen maaksel, een goede pils, maar voor sommigen wat aan de zure kant. Daarna is er vrije tijd voor verdere verkenning en een terrasje.

We rijden terug naar Erbach voor een bezoek aan het ivoormuseum. In het Duits heet dat Elfenbeinmuseum. Er zijn knappe zaken te zien. We zien slagtanden van de huidige olifant en de veel meer gebogen en bruin verkleurde mammoet tanden. De laatste is al lang uitgestorven. Mammoeten leefden van 60.000 tot 10.000 voor Chr. Officieel is de verhandeling van ivoor al een tijdje verboden, maar in de permafrost van Siberië doet men nog regelmatig vondsten. Na de rondgang staat een jonge kunstenares-ivoorsnijdster ons te woord. Er wordt veel uitgelegd en veel vragen worden beantwoord. Hier is de enige Duitse vakschool voor ivoorbewerking gevestigd.

We maken daarna een korte wandeling naar het grafelijk slot. In de omgeving is er nog een plaats waar iemand die iets mispeuterd had met een halsband tot spot kon worden vastgezet. Een vrijwilliger speelde voor proefkonijn.

Als afsluiting reden we naar de Siegfriedbron waar de bijna onkwetsbare Siegfried door belager Hagen gedood werd. Siegfried had namelijk de draak verslagen en had het drakenbloed dat hem onkwetsbaar maakte over zich heen gekregen, behalve een plaats op zijn rug waar een lindenblad op plakte. De Nibelungensage werd verhaald en het tafereel van de aanslag nagespeeld.

Om te bekomen van de emoties was er voor ieder een portie “drakenbloed”.

FOTOMATERIAAL

EBERBACH

Veemarkt

Idem

Kruidentuin

Beinwell (smeerwortel)

Comfrey (Russische smeerwortel)

Tijdens de beginjaren van de VELT vzw (Toen : Vereniging Ekologische Land- en Tuinbouw) was dit een populaire plant via geschriften uit de abdij Fulda in Duitsland en de Henry Doubleday Research Association in Engeland, gesticht in door Lawrence D. Hills in 1954. Iets later vestigde het gezin Hills zich op een allotment van een kleine Ha te Bocking Braintree in Essex. In juli 1975 kwamen we er tijdens de Open deur. De Bocking nr 14, eigen cultivar van L.D. Hills van de comfrey of Russische smeerwortel staat nog altijd in onze tuin.

De H.D.R.A. verhuisde in 1985 naar Ryton-on-Dunsmore bij Coventry Warwickshire. Op mijn Veltreizen waren we er op bezoek in 1999 en 2002. Sinds 2005 heeft de vereniging een nieuwe naam: Garden Organic.

BEERFELDEN

Hier gaan we de oude galg bekijken

Plaat

Bij de galg

Driehoekige constructie

VERVOLG  1

Willem en de hoteleigenaar geven uitleg

ONDERWEG

We passeren een reservaat hertenkwekerij, maar kunnen er niet stoppen

Een historische viaduct

MICHELSTADT

Het oude Rathaus uit 1484

Vakwerkhuizen

Idem

Idem

Idem

Perenboom in de stad

VERVOLG  2

Collibrivlinder  Bij de hanggeraniums vliegt een collibrivlinder. Een half zoekplaatje: boven, in het midden. Het was in deze streek blijkbaar anders geen paradijs voor vlinders. Mooi weer was het anders wel. We wandelden echter meestal in een stad. Buiten deze collibrivlinder heb ik enkel koolwitjes gezien. In totaal 5.

ERBACH

Zonnecellen. Je ziet meer zonnecellen dan bij ons. Het meest zie je die op (landbouw)bedrijfsgebouwen. Eenmaal zagen we een gans veld zonnecellen. Duitsland haalt al 20 % uit alternatieve energiebronnen.

Ivoormuseum

Met halsband

Vakwerk

Het grafelijke slot

Dienstgebouw

SIEGFRIEDBRON

Plaat

Drakenbloed

Streuobst

Onder Streuobst en Streuobstwiesen in Duitstalig gebied verstaat men de fruitbomen en struiken van de verschillende fruitsoorten langs wegranden en in velden en weiden. Meestal zijn dit hoogstammen.  Streuen: verspreiden, strooien.

Ze hebben landschappelijke en ecologische waarde, maar het economisch nut is sterk verminderd. Hierdoor is er wellicht al veel verdwenen.

Jonge aanplant heb ik niet waargenomen in het Odenwald. Wellicht zijn er uitzonderingen.

Moderne, laagstammige fruitaanplantingen heb ik er niet gezien.

VERVOLG   1

De groep

Stadspoort

Het oude joods kerkhof (1076-1911)

Joods kerkhof

Joods kerkhof

Leerlooier. Elke stad had wel zijn huidevetters.

Taxus

De bessen zijn rijp. Het vruchtvlees smaakt lekker; het enige dat aan deze boom niet giftig is. De giftige pitten spuw je uit.

Nibelungendraak. Buschauffeur Willem kon er plezant over parafrazeren. Hij wist wel een draakje zitten en meerdere ook.

VERVOLG   2

We wandelen tot het Luther gedenkteken, een heel complex met personen die een rol speelden bij de reformatie.

Idem

Savonarola?

Friedrich, keurvorst van Saksen, die de veroordeelde Luther in bescherming nam.

We passeren nog een kerk

Stolpersteine  Stolpersteine^[1] is een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (1947, Berlijn). Hij brengt koperen plaatjes  aan op het trottoir voor de huizen van mensen die door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn. DezeStolpersteine (lett. 'struikelstenen') herinneren onder andere aanJoden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, homoseksuelen,Jehova's getuigen en euthanasieslachtoffers.         (Bron : Wikipedia)

Tekst  oude synagoge

Groep voor het gebouw

VERVOLG   3

Naar de reinigingsbron

Idem

Met keppeltje. Mannen moeten het hoofd bedekken in de synagoge.

Terug naar de bus voor de laatste rit vandaag

Bos

Berglandschap

Een rodelbaan

Berglandschap

Gasthof Hirsch (hert)