HEIMWEE DOET ONS HART VERLANGEN

Ken je het gevoel dat men heimwee noemt en dat je meestal tegenkomt als je alleen bent?  Het heimwee naar iemand of iets. Het zijn herinneringen aan een plaats waar je heel gelukkig bent geweest, heimweegevoelens als je bepaalde muziek hoort of weemoedig terugdenken aan een grote liefde met of zonder antwoord. Voor mij heeft het niets met ongelukkig zijn te maken, want ik voel me gelukkig en daar ben ik content over. Het is meer een gekoesterd verlangen naar een gevoel dat ik ooit heb gehad bij iets of iemand. Ik weet het wel, maar ik denk dat het ook een beetje nostalgie is naar iets belangrijks en dierbaars dat ik ben kwijtgeraakt. Waarschijnlijk heeft het ook wel te maken met het feit dat hoe ouder je wordt, hoe minder hoog de pieken en dalen in je emoties fluctueren.

Heimwee is iets voor dromers en oudere mensen. Destijds hadden we Armand Preud’homme die ons liet zingen van “heimwee doet ons hart verlangen”. Dat betekent niet dat het niet meer van deze tijd is. Ook moderne “songwriters” zoals Yevgeni, Clouseau, Bløf en Bram Vermeulen laten af en toe ongebreideld heimwee op hun toehoorders los, al is het soms heel erg weggemoffeld in hun tekst. Heimwee is nog van deze tijd. Denk maar kinderen op kamp of als ze voor de eerste keer ergens buitenshuis blijven slapen en misschien getroost kunnen worden met een placebo-tic-tacske. Oorspronkelijk heette heimwee ‘Schweizerkrankheit’, een aandoening van nuchtere Zwitsers die zij – volgens de doktoors uit de 17^de eeuw – konden opdoen door te lang de frisse berglucht en alpenmelk te missen. Wij ‘leenden’ heimwee uit het Duits en dat geeft aan dat we een verlangen of weemoed hebben naar geborgenheid en zekerheid van wat ons bekend is. Daarom speelt het vooral mee als we een tijdje weg zijn van onze vertrouwde stek. ‘Heimwee naar huis’ zoals bij Will Tura is één van de meest voorkomende exemplaren van deze weemoedsoort. Volbloed Amerikaanse Crooners leveren er het levend zingende bewijs van.

Als een Engelsman ‘homesick’ is, voelt hij zich waarschijnlijk helemaal anders dan een Fransman die lijdt aan ‘la maladie du pays’, wat weer anders ligt dan het Spaanse ‘mal a corazón’ (‘pijn aan het hart’) dat wel dichter bij ons heimwee blijft. Misschien hebben de eigen volksaard en de voormalige koloniale experimenten van al die landen wel de klemtonen en gevoeligheden voor datzelfde begrip mee bepaald. Het zou zelfs kunnen dat de ‘landenziekte’ van de Fransen de exponent is van hun verregaand, alomtegenwoordig en berucht chauvinisme. Heimwee is géén nostalgie hoewel het er de letterlijke vertaling van is. Nostalgie betekent ‘terugverlangen naar wat je kunt delen met anderen’, en geeft het gevoel iets belangrijks of dierbaars te zijn kwijtgeraakt. Daarbij kun je dan aan vroegere liedjes denken, aan vergane glorie of niet meer vindbare koekjestrommels en kleedjes uit de goeie oude tijd. Weemoed kan dan weer het gevolg zijn van heimwee, maar is volgens de Dikke Van Dale een zacht treurige stemming van het gemoed, of een gesteldheid die dergelijke stemming verwekt zoals de weemoed van de herfst. Voor de gelukkigen onder ons is weemoed dikwijls de weg terug naar een bekende plek… waar je opnieuw kunt dromen!

Ik weet niet of je ooit ‘Robinson Crusoe’ van Daniel Defoe hebt gelezen. Het was waarschijnlijk het eerste boek in de geschiedenis dat startte in de eerste persoon enkelvoud. Als zeeman belandde Robinson na een schipbreuk op een eiland. Hij bouwde er een primitief huis met de wrakresten die hij vond en slaagde er in om in zijn levensonderhoud te voorzien. Hij creëerde zijn eigen kalender, verbouwde graan, leerde potten bakken en geiten fokken én hij las de Bijbel, die hij al heel zijn leven bij zich had. Zijn verlangen naar menselijk gezelschap en de uitbouw van zijn miniwereldje nam alsmaar toe. Na enkele jaren stelde hij vast dat kannibalen op zijn eiland af en toe een bezoekje brachten en op het strand hun slachtoffers doodden en opaten. Toch deed hij er niks aan omdat hij meende dat het toch maar een kannibalengewoonte was en omdat ze hem niet lastig vielen. Eén van die slachtoffers die aan hun eetlust kon ontsnappen maakte kennis met Robinson. Hij noemde zijn nieuwe metgezel ‘Vrijdag’, naar de dag van zijn bevrijding en leerde hem Engels. Met de rapte bekeerde hij hem ook tot het Christendom. Nadat een bende muitende zeerovers hem bezocht konden zij met zijn allen terugreizen naar Europa. Door heel het boek kruipt het heimwee dat zich meester maakt van wie het leest. Als ‘heimwee’ en ‘weemoed’ in mekaars verlengde liggen, dan is ‘verbittering’ ook niet ver weg. Die ervaring maakt het boek nog aangrijpender.

Valt het jou ook op dat het al lang geleden is dat je nog een echte handgeschreven brief hebt gekregen? Kun je je nog herinneren wanneer je zelf nog eens eigenhandig een brief hebt geschreven? Heb je nog zo’n exemplaren bewaard en weet je ze nog liggen? Zullen je kleinkinderen nog ooit zo’n èchte brieven schrijven? Soms heb ik heimwee naar die brieven die nog met een vulpen werden neergepend, liefst op dikker papier en met likbare postzegels op de omslag met onvervalste tandjes. Dàt waren nog eens brieven die iedereen acuut een kloppend hart bezorgden vanaf het moment dat je de flap van de brievenbus open- en dichtklapte. Brieven die je trillend van emotie en verwachting mocht openscheuren. Helaas ontvang ik nog maar zelden dergelijke post en ik zou ook niet weten wie nog zo’n brief aan mij zou versturen. Ik moet daar niet zielig over doen, want ik kan me zelf ook niet herinneren wanneer ik nog een dergelijke brief heb geschreven. Trouwens, op een ongelijnd vlekkeloos wit blad schrijven zonder hellingen en mankementen is ook niet eenvoudig… en toen hielden we de brief én de omslag met postzegel nog bij!

Een handgeschreven brief is dus een uitstervend fenomeen geworden.

Nu kunnen we snel, efficiënt en direct communiceren via de computer. Een e-mailtje is zo gepleegd en kan ook hartstochtelijk, scherpzinnig of hemelbestormend zijn, maar het blijft een wegwerpproduct dat gestockeerd wordt in de inbox, een lade die je moeite- en emotieloos opentrekt. Het blijft een schuifje zonder melancholie dat je in het beste geval af en toe moet leegprinten, maar zelfs dat vergeten we meestal. Terwijl we vroeger brief én omslag bijhielden, moeten we het nu ook zonder omslag stellen. En als de computer het ooit begeeft, kopen we een nieuwe en de oude wordt met laatjes en kostbare inhoud weggezet of naar Containerland verhuisd en daar heerst geen heimwee, gemis of weemoedig gejammer. Misschien woont en werkt daar wel een beetje tandengeknars. En daar bestaan gelukkig afdoende hulpmiddelen tegen, anders krijg je slechte tanden.

Geef maar toe: heimwee is niet meer wat het vroeger was…

Marcel Huysmans

06-04-2018, 03:55 geschreven door Marcel Huysmans