DEZELFDE TAAL EN TOCH VERSCHILLEND

Taal is een typisch menselijk systeem om te communiceren. Ze geeft betekenis weer en door. Taal leeft en het gebeurt dikwijls dat al buiten je eigen gemeentegrens sommige uitdrukkingen verschillen. Met het buitenland doet zich natuurlijk hetzelfde voor want daar spreekt men van nature uit een andere taal. Dat is duidelijk het geval met Frankrijk en Duitsland maar in Nederland en België spreken ze dezelfde taal, hoewel...

Een pijnlijke taalconfrontatie maakte ik mee toen ik mijn dochter in 2007 op Schiphol afhaalde na een jaar vrijwilligerswerk in Bolivia. Heel de familie was met de auto naar Amsterdam 'getogen' en vrienden en vriendinnen waren present op Schiphol voor de blijde intrede: met toeters en bellen en kleurige paraplu’s met boodschappen. Ze hadden voor de gelegenheid twee flessen echte champagne uit de koelkast verhuisd om die met het nodige vertoon in plastic bekertjes en Nederlandse zuinigheid uit te schenken in de aankomsthal. Bij het ontstoppen kwamen de vochtige bubbels ongewild op de Amsterdamse luchthavenvloer terecht. Toen ik dat zag, kon ik mijn natuurlijke hulpdrang niet bedwingen en riep luidop: "rap, is er hier geen aftrekker?". De Hollandse vrienden en andere omstanders keken me aan en van het verschieten kwam er ongewild rode schaamte op mijn kaken en mijn dochter probeerde de schade te herstellen. "Vader", zei ze, "een aftrekker kennen ze hier niet, en toch zeker niet in deze betekenis. Dat ding met een steel en een daaraan bevestigd langwerpig stuk rubber, waarmee men al trekkend vloeren schoonmaakt, noemt men hier een vloerwisser." Toen wist ik dat ik voor luchtvarend Nederland een Vlaamse kemel tot over de grens had geleid. Trouwens... een kurkentrekker is bij hen ook een aftrekker, maar daar kun je natuurlijk geen vloer mee proper maken.

De kleine verschillen tussen het Vlaams en het Nederlands vallen niet zo erg op. Maar ze zijn er wel degelijk en ze zijn ook talrijk. Ik heb er de laatste jaren ook meer op gelet. Op bierkaartjes, servetjes en krantenhoekjes heb ik opvallende dingen geschreven en ze daarna in een mapje bewaard. Nu we zoveel Vlaamse TV-zenders  hebben, wordt er ook minder naar de ‘Hollanders’ gekeken. Het aantal in dialect gesproken soaps is niet meer te tellen, terwijl The Strangers ooit persona non grata waren op de BRT omdat ze in 't Antwerps zongen... Nederlandse feuilletons worden in Vlaanderen nu ondertiteld en andersom is ook al nodig gebleken. Uit Nederland stuurt men mij soms opvallende dingen toe. Een Nederlander valt nooit met zijn gat in de boter, dat doet hij met zijn neus. Geef toe: plastisch moet het toch een zaliger plastisch gevoel geven om met je blote billen in die smeuïge brij te vallen dan even zijlings met je neus kennis te maken. Vijgen na Pasen bestaan er niet, dat is mosterd na de maaltijd... Kuisen is bij ons schoonmaken, bij hen is dat de aanstootgevende delen verwijderen. Wij zetten de kat bij de melk, zij binden de kat op het spek. Wij klappen uit de biecht, zij klappen uit de school.

Ik wil nog verder een graai doen in de grote woordenzak: eerst het Vlaamse woord en dan het Hollandse. Ambetanterik wordt lastpost, een bediende is een ambtenaar, een broodje smos is een broodje gezond, een marcelleke is een singlet, plattekaas wordt kwark en een praline een bonbon; wij hebben een wijsheidstand en zij een verstandkies en wat wij verticaal klasseren, bergen zij op in het ronde archief. Dikwijls hebben wij het raden naar de betekenis van uitdrukkingen die wij helemaal niet kennen: iets op je klompen aanvoelen, van de hoed en de rand weten. Als je dat niet snapt, is de beer los! Nog plezieriger wordt het als zij toch eens het Vlaamse woord voor de Hollandse stropdas willen gebruiken, ze helemaal het woord niet kennen en dan bovendien plas-tron nog een verkeerde klemtóón meegeven...

Soms neigen we van gewoon naar subtiel. Zetels komen in België veel meer voor dan in Nederland. Rieten, luie en verwarmde zetels vind je in Vlaanderen overal waar gezeten wordt: in tuinen, vliegtuigen en auto's. In Nederland zijn zetels vooral vacant of permanent. Je kunt ze verkiezen of binnenkort kun je ze bij de verkiezingen behalen. Zitten doe je in Nederland enkel op een stoel. Zelfs het bakkersjargon kent zijn gevoeligheden. Hier zegt de bakker: zes pistolets, vier sandwiches en twee eclairs. Dat zal het zijn? Over de grens wordt dat: zes harde bolletjes, vier zachte puntjes en twee eclairs. Anders nog iets? Over de eclairs zijn we het dus eens.

We spreken allebei Nederlands. En is de woordenschat dezelfde, dan is het uitspraakverschil weer opvallend. Over de grens nemen ze de ‘trem’ naar de ‘teerapuit’ terwijl wij met de ‘tram’ naar de ‘teerapeut’ gaan. Heel wat cultuurgebonden fenomenen kent men in het noorden niet: arrondissement, belfort, Chiro, doopsuiker, eindtermen, franskiljon, gewestweg, kajotter, leurderskaart, maaltijdcheque, nieuwjaarsbrief, onderzoeksrechter, paasklok, reuzenommegang, schepencollege, tso, vieruurtje, waterzooi, zeeklassen… Confituur wordt jam, een croque monsieur een tosti, fluisterasfalt is zoab (zeer open asfaltbeton).

Het radio-1 programma Hautekiet schreef een tekst die aan Nederlanders werd voorgelegd. Ze bleken er geen snars van te verstaan. Bomma heeft in de solden zwarte pens, salami en botten gekocht. Het was nog een ander paar mouwen om nog fruitsap, kipkap en fondant te vinden. Bij valavond kwam bomma’s dochter op bezoek. Ze durfde niet uit de biecht te klappen want ze vond het ambetant om te vertellen dat ze gebuisd was en op kot veel gepoept had. Dus stoefte de dochter maar wat over de smoutebollen die ze had gebakken. Daarna was ze ribbedebie want ze moest dringend langs de mutualiteit en het interimkantoor. Daar viel ze over een aftrekker die tegen de chambrant stond. Toen had ze nog weinig goesting om langs de flikken te gaan…

Ik ga maar stoppen, want anders eindig jij nog met een dwaze kop en dan is even pauzeren aangewezen. Begin alvast met een tas koffie, maar biedt die niet aan een Nederlander aan. Dan denkt die dat je zijn rugzak vol koffie gaat gieten. Probeer hem misschien te vertederen met een mok koffie van Egberts Douwe… En dat is weer iets anders dan een mokke (een meisje), die in Nederland feitelijk mokkel heet.

Marcel Huysmans

16-09-2018, 07:58 geschreven door Marcel Huysmans