HET GEBEURT OP SINT-JUTTEMIS!

Sint-juttemis is een van de bekendste heiligen in onze contreien en toch weet bijna niemand welke successen hij op zijn palmares heeft. Dat weet men tegenwoordig ook niet meer andere heiligen, als men ten minste nog weet wat een heilige is. Van het katholieke zuiden tot het calvinistische noorden kent men zijn naam, of minstens toch in een aantal uitdrukkingen. Dan staat sint-juttemis voor iets wat toch niet zal gebeuren, dat altijd maar wordt uitgesteld. "Wanneer gebeurt het? Met sint-juttemis!". Meestal klinkt dat negatief! Eeuwig zonde, want deze heilige heeft heel wat uitspraken op zijn kerfstok. Helaas weet bijna niemand in welke periode hij heeft geleefd, waar hij woonde en wanneer hij geboren en gestorven is. Niemand kent zijn feestdag maar dat mag de pret niet bederven.

In de archieven is er één verwijzing naar een ‘Jutems’, een bedelmonnik uit de zuidelijke Nederlanden. Hij zwierf rond tussen 750-790 na Christus. Het bleek dat hij een soort ‘heilige van het volk’ was die nooit officieel door het Vaticaan heilig is verklaard. Ooit verscheen een klein boekje met zijn schelmenverhalen, geschreven door een onbekende troubadour. Sint-juttemis was een boerenzoon. Hij kwam al vroeg in een klooster terecht en promoveerde meteen tot rondzwervende bedelmonnik. De opsluiting in het klooster vond hij niet erg. Hij was een eenvoudig man met een grote afkeer van alles wat onecht was of leek. Tegen pracht en praal van adel en geestelijkheid kon hij niet tegen. Een aantal anekdotes vertellen dat Sint-juttemis belangrijke ridders en geestelijken voor gek zette, door ze op een grappige manier te wijzen op hun vrome gebeden tegenover hun werkelijk gedrag. Voor Sint-juttemis was een Franse ridder het symbool voor de rijke, opgedofte adel die niets liever deed dan hoofse gedichten schrijven aan zijn jonkvrouwe en ongevaarlijke toernooien organiseren om toch maar zijn beschaving te bewijzen. Volgens een andere variant zou de naam een verbastering zijn van ‘jodenmis’. Dat kan ook niet, want joden kennen geen mis.

Wil je hem zien, dan moet je in Breda zijn waar zijn standbeeld dromerig de lucht in staart. Vrolijk sint-juttemis! De uitdrukking werd in 1577 voor het eerst vermeld in de Kroniek van Roermond en sint-juttemis valt op 17 augustus. Jutte is een koosnaampje van Judith, en hààr naamdag valt op dezelfde dag. De volledige uitdrukking luidde: “met Sint-Juttemis, als de kalveren op het ijs dansen”. In augustus ligt er natuurlijk geen ijs, en kalveren kunnen niet dansen, vandaar de betekenis ‘nooit’. Dezelfde inhoud vind je terug bij “als de klaver uit 't veld is”, “als daer twee sondagen in een week comen” en “als Pasen en Sinksen op één dag vallen”, met andere woorden “nooit, nooit, nooit en te nimmer!” Ook in andere landen heeft sint-juttemis een soortgelijke betekenis. In Duitsland noemt men die dag Sankt Nimmerlein, in het Engels Saint Glinglin (een denkbeeldige Franse heilige) en in het Latijn ad Kalendas Graecas, want de Kalendae duidden dagen in de Romeinse kalender aan en niet in de Griekse. Dus even noppes!

Judith is een van de weinige verhalen uit de bijbel waar de macht van de vrouw die van de man overstijgt. Een ander is de geschiedenis van Samsom en Delila. Michelangelo schilderde Judith in een hoek van het plafond in de Sixtijnse Kapel en ook Botticelli en Caravaggio  portretteerden haar. Alessandro Scarlatti schreef in 1693 La Giuditta, een oratorium dat voor het eerst in Napels werd opgevoerd en Antonio Vivaldi (met zijn vier jaargetijden) componeerde in 1716 Judita triumphans. Volgens het woordenboek van de Nederlandse Taal wordt sint-juttemis met een streepje en kleine letters geschreven, omdat niet (meer) wordt verwezen naar een bestaande heilige. Het WNT vermeldt bij jut dat er in een oud boek melding wordt gemaakt van een heilige Judit (feestdag: 17 augustus), maar het is onduidelijk wie daarmee wordt bedoeld. Waarschijnlijk is het de heilige Guda/Guida/ Jutta van Arnstein, die halverwege de twaalfde eeuw in Duitsland leefde, en die dezelfde feestdag heeft. Er zijn nóg meer heilige Jutta's/Judits, zoals Jutta van Sangerhausen (feestdagen: 5 en 12 mei) en Judith van Niederaltaich (feestdag: 29 juni). Van deze drie wordt Guda van Arnstein het meest genoemd als stand-in voor sint-juttemis.

Op sint-juttemis betalen alle mensen hun schulden af, doen politici wat ze beloofden, zijn alle leraren redelijk en begripvol en doen industriëlen iets voor het milieu of het klimaat. In het jaar 486.170.170.746 vóór Christus nam de rechtlijnige triangel een geplooide vorm aan, in 1492 roeide Christoffel Colombus naar Cuba en terug. In 2023 wordt het Koninkrijk Wallonië gesticht naar aanleiding van de splitsing van België. Dan heeft men ook een nieuwe regering. In 2028 zal ZKH Prins-Admiraal Laurent van de Nationale feestdag gebruik maken om een staatsgreep uit te voeren, in een poging om het Koninkrijk Wallonië om te vormen tot een republiek, naar het voorbeeld van Vlaanderen. Maar dàt zien we nog niet gebeuren, tenzij op de dag dat we aardappelen uit de bomen kunnen plukken!

Marcel Huysmans

26-09-2019, 00:00 geschreven door Marcel Huysmans