ALLE MENSEN WORDEN BROEDERS

Zowat 195 jaar geleden, op 7 mei 1824 om precies te zijn, mocht een uitgelezen publiek in Wenen de eerste uitvoering bijwonen van de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven. Merkwaardig genoeg dirigeerde de inmiddels stokdove componist zelf zijn meesterstuk. Het deftige publiek was laaiend enthousiast. Na afloop bedacht het hem met een stormachtige ovatie, terwijl hij zich niet eens omdraaide om zijn publiek te danken. De oude notentovenaar hoorde het applaus niet. Een van de solisten greep hem bij de mouw en wees op de klappende handen die bleven applaudisseren en op de wuivende hoeden en zakdoeken... Sinds 1816 leefde Beethoven in een geluidloze wereld, terwijl de tonen enkel nog klonken in zijn geest. De Negende Symfonie is ongetwijfeld zijn beroemdste en meest omstreden werk. Tot op de dag van vandaag en vanaf de eerste uitvoering ervan is deze symfonie de lieveling van het publiek en kan iedereen de melodie van “Ode an die Freude” meeneuriën. Bij de val van het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur in 1989 kon men geen geschikter muziekstuk vinden om de euforische gevoelens van broederschap en bevrijding de vrijheid te geven. Het is tegenwoordig het volkslied van Europa: de Ode aan de Vreugde.

Het oorspronkelijke gedicht werd in 1785 door Friedrich Schiller, een Duits dichter en historicus neergepend. In 1823 voegde Beethoven, met de goedkeuring van Schiller, drie regels toe aan het begin van het gedicht: O vrienden, niet deze klanken! Maar laten wij aangenamere aanheffen, en vreugdevollere!” En dan volgde de gekende tekst: “Vreugde, schitterende godenvonk, dochter uit Elysium! Wij betreden met vurige hartstocht, hemels wezen, jouw heiligdom! Jouw toverkrachten verbinden weer wat gewoonte strikt verdeeld heeft. Alle mensen worden broeders waar jouw zachte vleugel zich welft.” Toen Paulus indertijd vroeg om de oude mens en zijn gedragingen achter zich te laten, was dat spectaculair. Voor wie zich met de nieuwe mens had bekleed, mochten de oude verschillen en grenzen tussen mensen en groepen niet meer bestaan. 1800 jaar later vinden we diezelfde uitspraak terug in Beethovens negende!

Nu noemen ze zoiets uitsluiting. Mensen kunnen geen normaal menselijk leven leiden omdat ze geen werk vinden, te weinig financiële middelen hebben, op de vlucht zijn of door de maatschappij worden uitgesloten. Mensen mogen niet binnen omdat ze niet de juiste kaart hebben of een “verkeerde” huidskleur. Jongeren vinden hun plaats in de maatschappij niet of te laat omdat ze niet slim of niet handig genoeg zijn. Vrouwen worden niet meegerekend of achtergesteld en hun kinderen komen op straat terecht omdat ze geen normale thuis hebben. Dat is de lange onvolledige litanie van mensen die anno 2019 nog altijd geen broeders en zusters geworden zijn. In veel gevallen is uitsluiting het gevolg van moeilijk be-grijpbare mechanismen, van de markt, van het onderwijssysteem of van het systeem van de sociale zekerheid. Als je daar iets wilt aan doen, kan dat alleen maar door als goedmenende mens een beetje een luis in de pels en het vervelende keitje in de schoen te zijn om het onrecht niet alleen aan te klagen maar er ook daadwerkelijk voor op te komen.

Dikwijls vinden we die ongelijkheid in de geprezen Bijbel terug. Op de eerste bladzijden van het Aards Paradijs begon de Goddelijke discriminatie al met de vrouw het ondergeschikte hulpje van de man te maken. Hij liet de hele mensheid verdrinken behalve het gezin van Noë, want dat zou de laatste “rechtvaardige mens” op aarde geweest zijn. Dat alle mensen gelijk zijn en dus ook gelijk behandeld dienen te worden is beslist geen principe dat volgt uit de context van de Bijbel.Wel vinden we natuurlijk getuigenissen van het tegenovergestelde terug: “gij zult de vreemdeling geen overlast doen, noch hem onderdrukken, want gij zijt zelf vreemdelingen geweest in Egypte.” En ook in de Bijbel stond: “doe niet aan uw naaste, wat je aan jezelf niet zou doen!” Waarvan akte.

We hebben nu volksliederen à la carte. In 1972 koos de Raad van Europa de "Ode aan de vreugde" van Beethoven als zijn eigen volkslied en vroeg Herbert von Karajan drie arrangementen voor piano, harmonieorkest en symfonieorkest te schrijven. Hij vertolkte zonder woorden, in de universele taal van de muziek, de idealen van vrijheid, vrede en solidariteit waarvoor Europa staat. In 1985 maakten de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie van deze muziek het officiële volkslied – het staatssymbool  - van de Unie. Er bestaat ook een trance- en hiphopversie, een rapsodie en een bigbandversie maar een Nederlandstalige versie niet. Is dit geen uitsluiting?

De meeste volksliederen dateren uit de 18^de eeuw. Het Wilhelmus is het oudste ter wereld, maar het werd pas in 1932 officieel het Nederlandse volkslied. Volksliederen kunnen meestal gemakkelijk gezongen worden en hebben dikwijls een opzwepende melodie. Die melodie is bijna altijd een mars. Weinig zijn geschreven door bekende auteurs, al zijn er uitzonderingen. De volksliederen van Duitsland (Das Lied der Deutschen) en Oostenrijk zijn door Haydn en Mozart gecomponeerd. Mozart toverde dan weer talloze variaties op het Wilhelmus om de Hollanders te plezieren. Volksliederen zijn meestal gezongen in de belangrijkste taal van het land zodat in België de Brabançonne zowel in het Nederlands, het Frans maar ook in het Duits kan gekweeld worden. Die Duitse versie kent bijna niemand. Dan waren de Spanjaarden beter bij de pinken: de Marcha Real heeft helemaal géén tekst. Het volkslied van Oeganda is het kortste ter wereld (het heeft maar 6 maten) en dat van Uruguay heeft de langste melodie terwijl de langste tekst te vinden is bij de Grieken (158 coupletten). De tekst van God Save The Queen verandert zodra er weer een mannelijk staatshoofd is in het Verenigd Koninkrijk en dan wordt het God Save the King.

Alles is relatief, zelfs broeders. Godfried Bomans zei ooit: “Mensen zijn onze broeders. Maar men is wel eens moe van die familie.” Confucius bekeek het breder: “Van nature zijn we broeders, door de opvoeding worden we vreemden”. En de Franse filosofe Simone Weil mag hier de boeken toedoen: “Al onze broeders hebben op deze wereld niets anders nodig dan mensen die in staat zijn aandacht aan hen te schenken.”

Marcel Huysmans

08-05-2019, 17:07 geschreven door Marcel Huysmans