Niet meer met veer en ganzenpen

Anno 2018 schrijven sommige mensen bijna niets meer met de hand. Als ik je zou vragen hoe lang het geleden is dat je zelf nog eens iets geschreven hebt, kan het zijn dat je heel diep moet nadenken. En dan denk ik niet aan een haastig neergekrabbelde herinnering of notitie, of aan de afmetingen van een of ander voorwerp dat je op maat moet maken of kopen… In een wereld die geregeerd wordt door computers, tablets en smartphones gebruiken we vooral een toetsenbord en een scherm om onze gedachten te ordenen. Pen en papier lijken met uitsterven bedreigd om in de voorhistorische prullenmand te belanden. In de lagere scholen worden lessen over antiek schoolmateriaal gegeven met demonstraties over de Mechelse catechismus, balpennen, inktgommen, redispennen en andere curiosa. Ik hoor je al zeggen: dat is allemaal een logisch gevolg van de snelle en duidelijke communicatie van vandaag. Soms is die snelheid zo groot en snel getwitterd of gefacebookt dat het te snel de wereld rondgaat en de duidelijkheid bijna niets meer aan verbeelding overlaat. Mensen zullen altijd op zoek gaan naar manieren om hun leven gemakkelijker te maken. Het ergste lijdt onze taalkennis daaronder. De nieuwe generatie leraren neemt het niet zo nauw meer met de eigen spelling. Een niet vermoede gauw- en foutgeschreven opmerking op een rapport is daar soms het gevolg van. De meesten vertrouwen zodanig op de spellingchecker van hun computer of gsm dat alle logica en eigen grammaticakennis als onnodig wordt ervaren. ‘’t Is helemaal door de computer gecontroleerd’ is een graaggezongen liedje. Maar graag gezongen is spijtig genoeg geen waarborg voor kwaliteit.

Ik heb al heel wat schrijffasen doorworsteld en schrijfmiddelen gehanteerd. Bij zuster Monica in de kleuterschool en bij meester Van Steenbergen in het eerste studiejaar werd de lei, de griffel, het potlood, de ballonpen met de onafscheidelijke inktpot en de vulpen met pompgedeelte geïntroduceerd. We leerden er vieze blauwe vlekken toveren, opnieuw beginnen en desnoods met kleine witte vlakjes de resultaten van onnauwkeurigheid en zorg verdoezelen. Balpennen bestonden toen nog niet in het reguliere circuit, hoewel de Hongaar Laslo Biro al in 1940 naar Argentinië uitweek en zijn eerste generatie balpennen lanceerde. Maar de balpennenrage waaide nog niet over en zou onder de merknaam ‘bic’ pas goed en later doorbreken. Die lekten en vlekten in het begin al even erg als sommige vulpennen. We leerden zorgvuldig schrijven met de methode D’Haese, tussen drie lijntjes, met een degelijk en pedagogisch onderbouwd schriftbeeld en een voor die tijd eigentijdse didactiek. Meer dan zestig jaar later profiteren we er nog van…

Velen vinden trouwens dat hun handschrift er duidelijk op achteruitgegaan is, waarbij een lichte blos op de wangen verschijnt, die soms ver achter de oren eindigt. Het probleem begint pas wanneer iemand moet toegeven dat hij/zij het eigen geschrift niet meer kan lezen. Dokters waren daar vroeger de kampioenen in en met de apothekerbriefjes van een van mijn vroegere huisartsen, die mijn ziekte eigenlijk moesten bestrijden, ben ik meer dan eens moeten teruggaan omdat zelfs de apotheker-encryptoloog het niet kon ontcijferen. Daarna kwamen de balpennen in alle variaties, en dan de schrijfmachines - mechanisch, elektrisch en elektronisch - èn uiteindelijk de computer. De verbetermiddelen zoals raderen (wie kent dat nog?), tintenkiller of witte killertape losten op in materieloze technieken waarbij copy en paste (knippen en plakken) de fouten des verderfs met de onzichtbare mantel van de verbetering corrigeerden.

Mijn leven lang heb ik geschreven. Niet met beide handen, want daarvoor was die linker te schrijfonbekwaam. Wel met alle middelen want die brachten creatieve variaties. Voor mij was schrijven uiteindelijk een middel om dingen te bewaren en te conserveren voor later. Hoewel. Ik vraag me af wie na mij nog gediend is met mijn schrijvelarijen die al meer dan een halve eeuw aan het papier zijn toevertrouwd. Dat ik het echt meende, kun je vaststellen als je de stapels papier ziet die ik ooit heb volgeschreven en zelfs gepubliceerd: opstellen in de lagere en middelbare school, cursussen en handboeken, karamelleverzen en Vlaamse Kleinkunst uit de tijd van Jos Ghysen en Louis Verbeeck, kolder, cursiefjes en echte gedichten, bidprentjes en speeches voor levenden en doden… Ze zijn er nog allemaal en ze zijn met velen. Ze rusten bijna allemaal in dezelfde ruimte. Of ik een schrijver ben? Och, dat weet ik niet en dat is ook niet zo belangrijk. Ik heb het nooit gezocht maar ik weet wel dat ik graag schrijf. Door met woorden te spelen heb ik veel van ‘mij’ en over heel veel zaken op papier laten nawerken. In mijn grote woordentuin rijf ik woorden bij elkaar waarvan ik denk en hoop dat ze duidelijk zijn. Hier en daar kan ik niet aan de verleiding weerstaan om er een toefje spielerei aan toe te voegen. Ik weet dat het soms een beetje belerend is, maar dat komt omdat de oude onderwijsmens – in alle betekenissen - weer boven komt. Die wil altijd maar duidelijk zijn, herhalen, adviseren, op iets wijzen of verwittigen. In mijn schrijfsels probeer ik hoop, geloof, liefde, boosheid, verwondering en kleine dingen die groot kunnen zijn, te verzamelen om er anderen een beetje blij mee te maken. De dingen van elke dag zijn de bronnen waarover ik wil vertellen en daarom spelen mijn kleinkinderen daarin een grote rol. Zij zijn ook onuitputtelijk. De rol van sprookjes en vertellingen heb ik trouwens door hen beter geleerd en ook beter leren vertellen. Ik ben nu ook aandachtiger de sprookjes van toen gaan lezen…

Als iets echt binnenvalt, is er geen tijd voor laptops of andere computers. Alleen de wet van de snelste en meest directe weg geldt dan nog op gevaar van ‘het’ kwijt te zijn: dan wordt rechtstreeks gedacht, gecreëerd en gebrainstormd op papier. Die dingen zijn met balpen of zelfs met potlood op kaartjes, opengeplooide briefomslagen en zelfs bierviltjes geschreven en worden in een dikke straffe papierklemgreep bewaard. Misschien om al die vluchtigheid te vermijden, want eens weg, komen die dingen nooit meer terug. Het zijn alleen maar woorden en die woorden zijn alles waarmee ik het hart van de mensen kan raken. Dat wisten de Bee Gees al in de jaren zestig. It's only words and words are all I have to take your heart away. Zelfs zij wisten het.

Apropoo: nog vlug een verse nieuwjaarswens voor veel geluk in ’t nieuwe jaar. ‘Geluk is houden van wat je doet en doen waarvan je houdt… Snoepers wens ik de geur van versgebakken brood, dampende koffie met een croissantje op zondagmorgen, spekpannenkoeken met stroop en koude chablis of roze champagne waarvan de bubbels overvloedig zijn. Als dat niet genoeg is, wens ik je dagelijks een warm welkom, luie zondagen, deugddoende douches of lavendelolie in een verkwikkend bad, wollen sokken tegen koude voeten en iemand die even op je rug krabt als je arm iets te kort is’. Zeg dat ik het gezegd en gewenst heb!

Marcel Huysmans