Zappen is je gedachten laten dwalen en af en toe inpikken bij verse ideeën. Zo kun je verrassende denkreizen maken, niet gehinderd door gedachtesprongen en het rempedaal op je verbeelding. In het begin van vorige eeuw zocht de Amerikaanse auteur Philip Francis Nowlan, de geestelijke vader van stripheld Buck Rogers naar een woord om het geluid van een laserpistool te simuleren. Zo werd 'zap' geboren. Bij ons stond het als 'wham' in de tekenverhalen. In de Vietnamoorlog gebruikten de soldaten deze onomatopee om geschutvuur, vlammen of elektrische stroom van geluid te voorzien. En toen wij klein waren riepen we na een treffer, terwijl we met de hand een pistool nabootsten, "zap! je bent dood!"

We leven nu in een echte zapmaatschappij. Begon het met de afstandsbediening van de televisie? We zappen overal, zelfs immaterieel: zappen voor het beste telefoonabonnement, de goedkoopste energieleverancier en zelfs de beste arts. We doen aan jobhoppen, liefst bij een andere firma en anders rouleren we intern, want na vijf jaar zijn we het beu alsmaar hetzelfde te doen. Met ons spaargeld zappen we bijna ongeremd en het internet is daarbij het middel bij excellentie. Grensoverschrijdend zappen we ook met nationaliteiten. Omdat de concurrentie in Nederland te groot was, werden sommigen Kazach en konden toch nog naar de Olympische spelen, bleven in Nederland wonen en wilden uit twee ruiven eten... Iedereen wil alles bereiken wat zijn hartje begeert en doet dit best via de weg van de minste weerstand. Alleen maar vanuit je luie zetel op de knop drukken en hop: je krijgt wat je wil!

Een van de meest geliefde plaatsen om stille gevechten met soms erge gevolgen te beslechten is de (lig)zetel tegenover de sinds enkele jaren reuzenschermtv's. Het misdaadwapen bevat toetsjes die zowel almachtig reageren op een sublieme vingeraanraking als op een brute aanslag bij opduikend onweer. Nog machtiger wordt het als het bedieningskastje voor meer dan één toestel de programma's dirigeert. Thuis heb ik al een verzameling van draadloze toestelletjes, gevoed met twee of meer batterijtjes die een onzichtbaar signaal uitzenden. Ze zetten een hersenkronkel om in een uiterlijk ongedwongen beweging om een hele reutemeteut aan aanbod in werking te stellen. Som de afstandsbedieningen maar op: de televisie, de dvd, de cd-speler, de videorecorder en zelfs bij een nieuwe computer wordt tegenwoordig een langeafstandsbediening meegeleverd. Ik schrok mij een aap toen ik bij levering van een zonneluifel ook een zapwonder kreeg 'geoffreerd'. De zapdynastie slaagt er in om met een verlossend gebaar de wereldgebeurtenissen aan je voeten te krijgen

Met een zapper bestuur je, regel je of bedien je jezelf. Je hoeft niet op te staan, je bespaart op reiskosten, hebt meer ruimte en ontloopt je onbereikbaarheid of ongunstig weer. Daarvoor zijn de mogelijkheden legio: elektrisch met een draad, met geluid of internet, met licht of andere straling, met radiogolven maar ook met klassieke mechanische middelen zoals stangen die trekken of duwen. Ideaal wordt het dan wanneer je ook nog een signaal terugkrijgt om het resultaat te controleren. Voor alles hebben we een zapper en hij beheerst het leven door een drukken op de knop zoals Trump en die Noordkoreaan die zo ver van hier zit dat ik nog niet de moeite kan doen om zijn naam te onthouden. Heel die hype wordt dan nog gecultiveerd door het smartphoneduimen. O krinkelende, winkelende tokkelding, schreef Guido Gezelle, hoewel hij nog niet kon weten dat er dingen waren die nog sneller over het water schaatsten als vingervlugge duimen op een smartphoneklavier...

Voor televisie noemen we het ook nog kanaalzwemmen of zenderfietsen. Het kastje dient vooral om reclameboodschappen te ontwijken. Dat maakt het keuzeaanbod en jezelf zenuwachtiger, dwingt tot heen- en weerspringen of zelfs tot koelkastspurtjes en snoepmomenten die enkel tot verborgen obesitas leiden. Sommige mensen hebben ellendige nevenverschijnselen door die reclame opgelopen: ze kijken zo veel naar VTM en Vier dat ze 's nachts moeilijk kunnen slapen. Ze worden uit gewoonte iedere keer na een poosje wakker voor een reclameboodschap...  

De 'afstandsbedieningen' moeten wel heel stevig zijn. Bij een kort levensoverzicht van een tv-model blijkt dat zij de ergste stormen moeten kunnen trotseren. Hun gebruik op de plaats van uiterste luiheid, hun aanwending in alle beschikbare toestanden tussen horizontaal en verticaal én hun behandelingsmethode door zijn machthebber, zijn hiervan de oorzaak. Ze moeten een val op steen, tapijt en parket kunnen overleven. Ze moeten een luchtige of straffe douche met (spuit)water en gesuikerde cola kunnen doorstaan en last but not least: bij een wankele bediening moeten zij sterker zijn dan de soms hevige klopbeurt die hen weer tot activiteit moet aanzetten. Bij defect moet dat ding het bekopen door onmiddellijk nieuwe batterijtjes te plaatsen of in het uiterste geval te vervangen door een universeel exemplaar uit de Lidl, als je die tenminste nog aan de praat krijgt. Wie dan kalm blijft en weet dat hij met een eenvoudige ingreep de kanalen nog met de hand kan kiezen, wordt ingehaald als reddende engel. Al betekent dit wel een grote toegift aan het summum van gemakzucht: opstaan uit je zetel om een andere zender te kiezen.

De zapper is in heel wat gevallen ook een wapen in de handen van de macht-hebber. Hebben is hebben, krijgen is de kunst. Dat is een harde strijdleuze of een stil denkpatroon om de schermheerschappij te behouden of te verwerven. Ruzie in het huishouden kan daar in de kiem gesmoord worden of anders uitbarsten. Men bepaalt niet alleen wat men wil zien, maar ook wat men zeker niet wil zien.

De actualiteit van informatie wordt minder belangrijk dan de mate waarin de informatie zich aan de werkelijkheid onttrekt. Veel mensen mijden Nieuws en Journaal omdat ze zo tijdsgebonden zijn en door hun onvoorspelbaarheid niet meer de zorgeloosheid van het gepropageerde leven waarborgen. Leve de opgenomen programma's! Wat zich vandaag voordoet, is minder belangrijk dan wat zich in nauwkeurig afgemeten en geënsceneerde graden van emoties hoofdzakelijk in de wereld van de fantasie heeft gecreëerd. Zich imaginair goed voelen bij een situatie is belangrijker geworden dan de impact op de werkelijke gelukservaring van de mens. Wij zijn een beetje (veel) robot geworden van het ideaalbeeld dat anderen voorschrijven. We zappen naar een volgend opwindingsmoment en we willen dat zoeken op zo veel mogelijk plaatsen. Aan het roer staan, beslissen wat je zelf wilt zien en wat niet, geeft een gevoel van macht op een terrein waar voorlopig niemand anders aan kan.

Tot slot: behandel je 'zapper' met zachtheid: er zijn al voor mindere oorzaken oorlogen uitgevochten! Zap! Zap! Zap!

Marcel Huysmans