GOD ZIET U. HIER VLOEKT MEN NIET!

In de Mechelse Catechismus is vloeken erg stiefmoederlijk behandeld. Bij de 447 vragen is er geen enkele over vloeken. Alleen bij de tien geboden van God lees ik bij het tweede gebod: 'zweer niet ijdel, vloek noch spot'. De uiteindelijke verklaring over vloeken moest vroeger wel in de klas gebeuren. Gezien het gemak waarmee we al eens een vloekje wagen, vraag ik me af of die uitleg wel voldoende was. Een vloek is een krachtterm met een godsdienstige oorsprong, zoals 'godverdomme' of 'jezus'. In ruime zin kan het ook wel staan voor iedere soort krachtterm. Een bastaardvloek onderging een klankverandering van een echte vloek, die daardoor een beetje minder aankomt zoals 'potverdomme' of 'jasses of 'potvolkoffie'. Een vloek is gewoon een 'soupapke' (ventiel) om agressie kwijt te geraken en om je emotioneel te ontlasten. Vloeken is de taal van de primaire emoties geworden en tegenwoordig zelfs een tussenwerpsel. Als men zijn trein mist, tegenwoordig een veelvoorkomend verschijnsel, daalt een 'shit' of een 'fuck' perron-geluk over de treinsporen. Kinderen denken niet aan de oorspronkelijke betekenis van zulke woorden. Maar ze leren ze wel van de grote mensen en ze gebruiken ze volop. Het gewicht van een vloek is fel verminderd en ze zijn blijkbaar bijna alledaags geworden. Kinderen snappen ook niet dat de grote mensen daar niet mee gediend zijn.

Als iemand per ongeluk met een hamer op zijn vingers timmert, lanceren mensen van gelijk welke taal of gelijk welke cultuur een krachtterm of meestal een uit de kluiten gewassen vloek. Dat is omdat vloeken pijn kan verlichten. Aan de Keele-Universiteit in Engeland dienden studenten zo lang mogelijk hun hand in ijskoud water te houden. Daarbij mochten ze naar hartelust God en Klein Pierke verdoemen. Daarna mochten ze de proef nog eens herhalen, maar deze keer alleen maar een onbenullige test aflezen. Vloeken werkte dus. Daarom vloeken mensen als ze zich pijn doen en verhoogt vloeken de pijngrens. Je wekt bij jezelf een agressiereflex op. Eens goed vloeken zorgt niet alleen voor een emotionele maar ook voor een fysieke respons. Emoties worden verwerkt in de rechter hersenhelft en de fijne taal in de andere hersenkant. Door te vloeken laten we zien dat we ons niet laten doen. Oorspronkelijk was een vloek een toverwoord en een machtsmiddel van magische mensen zoals priesters, tovenaars en magiërs. Binnen onze cultuur zijn er bindingen met 'zweren' en het gerecht. Een getuige of een beschuldigde kon Gods garantie inroepen door in Gods naam te zweren of bij God zelf. De beklaagde vroeg God dan om borg te staan voor zijn goede trouw. Hij stelde zich zelfs bloot aan de goddelijke woede in geval van een meineed, zoals geformuleerd in de moeder aller vloeken 'God verdoeme mij als ik de waarheid niet spreek'.

Ben jij een vloeker? En helpt het? Hoe vloek jij? Heb je een uitgebreid repertoire of is het eerder van bescheiden komaf? Je moet niet meteen hardop antwoorden. Vloeken is bijna 'des mensen 'geworden. Bij sommige mensen bouwt een vloek een echte rem in omdat zoiets niet tot hun gewone taalschat behoort. Bij mijn vava hing een straffe met goud omrande vermaning tegen de muur: 'God ziet mij, hier vloekt men niet!' Vloeken zijn niet in alle situaties bruikbaar of aanvaardbaar. Omdat ze ontstaan in het godsdienstige kader, zijn ze bij de meeste mensen aanstootgevend. Vloeken die afgeleid zijn van de naam van God of van Jezus, zijn in strijd met het tweede gebod dat het 'ijdel' gebruik van Gods naam verbiedt. Is de vloek van een atheïst even krachtig als die van een gelovige? Wat doen zij als ze met de hamer op hun vingers slaan? Misschien voelen zij zich wel geremd omdat ook zij de naam van God niet durven of kunnen gebruiken in hun krachtwoorden. Even een overzichtje. Bedenk maar eens goed of je er één van gebruikt hebt en in welke omstandigheden: 'ochgod, mijne god, godmiljaar, godalmachtig, jesses en jakkes (jezus), jezus mina, duivels, alle deksels, godverdomme, potverdomme, potdorie, potverdikke, nondedju, sakkerdju.' Je ziet het: ze komen uit alle talen! Voilà, da's genoeg geweest voor vandaag: het zou nog een gewoonte kunnen worden. Maar het lucht wel op.

95 procent van de automobilisten vloekt in de auto op andere weggebruikers en meer dan je denkt. Naar het schijnt is er daarbij geen verschil tussen mannen en vrouwen. Jong én oud vloekt in het verkeer, maar de frequentie neemt af met de ouderdom. Hoewel... Ouderen reageren meer binnensmonds. De groep tot 35 jaar spant de kroon met luidkeels en veelvuldig roepen, desnoods met de nodige gebaren. Dan verandert de woordenschat in: 'onnozelaar, zot, idioot, melkboer, duivenmelker of pipo'. Creatievelingen houden het bij bloempot, grasgeit of platte pannenkoek. Sommigen zeggen: ‘wie verbiedt ons nog te vloeken, nu God ons niet meer ziet?’ Ziet God ons wel? Volgens dat kadertje bij mijn vava zeker en dat heeft hij heel zijn leven verdedigd. Er wordt behoorlijk wat verbaal geweld gebruikt, ook op de radio, de televisie, in songs en films. Kinderen raken van kleins af vertrouwd met vloeken. Trouwens, als grote mensen zo vaak vloeken, wat kan daar dan verkeerd aan zijn? Al op zeer jonge leeftijd kunnen ze plezier beleven aan vieze woorden. Als de omgeving er dan om lacht, wordt het kind als het ware  beloond. Later leren kinderen misschien dat ze door te vloeken hun eisen kracht kunnen bijzetten. Of dat ze door beledigingen of door uitbarstingen van woede makkelijker hun zin krijgen. Zo worden ze aangemoedigd om agressief en onaangepast gedrag te ontwikkelen en dat hebben ze van diezelfde grote mensen geleerd. Onder invloed van televisieseries en internet duiken Engelse scheldwoorden als shit, damnenfuck op. Voor 25- tot 50-jarigen behoren ze tot het gewone taalgebruik. Zelfs zeventigers zijn niet te verlegen om shit in de mond te nemen. Jong en oud vloeken dus steeds meer in het Engels.

De vloekende mens is ontkerkelijkt en daardoor moeten Jezus en Maria het niet langer meer ontgelden. Vloeken is echt niet meer wat het geweest is. De krachtterm is gebleven, de betekenis veel minder. De scheldwoorden uit de 'oude doos' zijn vaak milder, spontaner en een stuk minder agressief. Door hun vaak grappig tintje helpen ze dikwijls om de angel uit een ruzie te halen en de lucht weer blauw te laten zijn. Godzijdank!

Marcel Huysmans