Een grafiekje in De Standaard van zaterdag 27 oktober leert ons dat het ziekteverzuim in ons onderwijs aanzienlijk is gedaald sedert 1999.
Bedrijfs-economisch gezien is dit pure winst.
Maar voor wie is het werkelijk een succes? Alleszins voor de controlediensten, die hebben hun efficiëntie bewezen.
Zeggen de cijfers ook iets over de gezondheid van het personeel?
Voor mij is het geen succes dat een depressieve leerkracht zich door de schoolgangen sleept of dat een chronisch pijnpatiënt zich dagelijks suf moet slikken om aanwezig te kunnen blijven.
De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt met het enthousiasme van leerkrachten en opvoeders; als men met feiten kan bewijzen dat het enthousiasme is toegenomen, dan zeg ik: proficiat.
Maar ik hoor geluiden van ontmoediging, defaitisme: ooit geëngageerde krachten leggen zich bij allerlei tendenzen neer, bij het gebrek aan kennis of leergierigheid van hun leerlingen, de toenemende brutaliteit. Steeds meer leerkrachten sluiten een verzekering af omdat ze zich bedreigd voelen. Steeds meer 50-plussers slepen zich naar een voorttijdig einde van hun carrière, niet de job zelf maar het inkomensverlies doet hen aarzelen etc
Gezondheid betekent niet dat men niet afwezig is wegens ziekte: het staat voor arbeidsvreugde, zowel voor leerlingen als voor het personeel.
Cijfers die wijzen op een stijgend spijbelprobleem bieden een tegenindicatie: leerlingen die zich lekker voelen in de klas, spijbelen niet.
Tegenover absenteïsme staat het woord presenteïsme: aanwezigheid op het werk omdat men vreest voor sancties. Ons onderwijs is pas gezond te noemen als er meer stralende gezichten rondlopen. Dit is niet te meten door het aantal ziektedagen op te tellen.
Als gevolg van de reorganisatie bij de Post zien we nu bijna elke dag een andere postbode in onze straat en ook aan de loketten van het postkantoor zijn de vertrouwde gezichten verdwenen.
Daarmee speelt de Post een van zijn sterkste troeven uit handen: vertrouwdheid en vertrouwelijkheid.
Een vaste postbode werkt sneller en kent de buren bij wie eventueel een pakje kan worden achtergelaten.
Vaste loketbedienden weten welke klanten zij wat meer moeten assisteren dan andere en ze hoeven een vast publiek niet telkens om een identiteitsbewijs te vragen.
Het lijkt erop dat aan de top van de Post een aantal cijferdeskundigen aan de slag is gegaan die graag met mensen schuiven zoals met pionnetjes op een schaakbord.
Of dit de klantvriendelijkheid ten goede komt, en op langere termijn het rendement, zal later wel blijken.
Op mij komt deze reorganisatie over als een demonstratie van kille zakelijkheid die onder het mom van competitiviteit alle affectieve banden met een openbare dienstverlening vakkundig doorknipt. Of je zo marktaandelen verdedigt of herovert lijkt me zeer twijfelachtig.
Het is merkwaardig dat in het huidige debat over stakingsrecht en minimale dienstverlening de liberalen bij monde van voorzitter Somers zich opwerpen als de grote verdedigers van het algemeen belang.
Als we dezelfde Somers bezig horen over het toekomstige tewerkstellingsbeleid met de nadruk op flexibiliteit dan is het algemeen belang verschrompeld tot het belang van de werkgevers.
Er valt wat voor te zeggen dat stakingen bij overheidsdiensten de gebruikers van deze diensten niet mogen gijzelen. Het domste wat een vakbond kan doen is de bevolking tegen zich in het harnas jagen. Wat betekent dat het wapen van de staking enkel kan gehanteerd worden na mislukt overleg en na afweging van baten en kosten, ook voor de gemeenschap.
Daartegenover staat het feit dat een staking pas zin heeft als ze wordt 'gevoeld': het is een illusie te denken dat een syndicale actie effect kan oogsten zonder iemand enige schade te berokkenen - dan wordt ze gewoon weggelachen.
Te vrezen is dat de eis van een minimale dienstverlening geïnspireerd wordt door het principe van Romeinse keizers: 'divide et impera'. Zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op en je handhaaft het status quo of je voert ongestoord je asociale maatregelen door.
Het doet denken aan het bekende gedicht van dominee Niemöller over het verzet tegen de Nazi's: eerst heb ik niet geprotesteerd omdat ik geen spoorwegman was, dan niet omdat ik niet bij de post werkte etc Op de duur blijft niemand over om nog te protesteren en zitten we inderdaad met een rechts ultraliberaal systeem. Wat blijft in dat geval over van 'het algemeen belang'?
Stakingsleiders dienen daarom de nodige omzichtigheid in acht te nemen, niet alleen uit respect voor de mensen die zij treffen en die in wezen niets met het conflict te maken hebben, maar ook vanwege de ervaring dat de demagogen klaar staan om hen af te schieten en om het publiek tegen hen op te zetten.
Op een willekeurige dag, woensdag geloof ik, in De Morgen - gewoonlijk een linkse krant genoemd -: een piepklein berichtje vanwege de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten met de mededeling dat de armoede in Vlaanderen toeneemt. En wat verder een volledige bladzijde over doping, en eerder twee bladzijden over de communautaire ruzies.
Dit is meer dan symbolisch: armoede ook in eigen land is niet 'sexy', staat niet garant voor hoge verkoop- of kijkcijfers. Wrijf iedere burger maar in de ogen en oren dat onze moraal bedreigd wordt door zich doperende wielrenners, dan kan de brave burger rustig slapen en hoeft hij niet te piekeren over zijn stads- of dorpsgenoten die in de miserie zitten.
Hoe divers het media-aanbod ook mag zijn: steeds meer gelijkt het op een Pravda, een eenheidsworst van sensatie en spektakel. Onder de communisten mocht slechts één politieke waarheid worden verteld, in ons overgecommercialiseerd systeem geldt de verkoopbaarheid als enige waarheid.
Als zelfs een ooit rebelse krant als De Morgen hieraan meedoet, wat kun je dan nog verwachten van de populistische media die van primaire sensatie hun handelsmerk en bestaansreden hebben gemaakt?
De 'zaak' Jeroen Brouwers lijkt me vooral interessant als symptoom van een ruimere problematiek. Volgens sommigen moet een kunstenaar nog altijd beantwoorden aan het romantisch cliché van de 'Hungerkünstler' (Kafka): deze hooggestemde geesten vinden allicht dat het obsceen is om met kunst geld te verdienen tenzij je handelaar in kunst bent.
Zou het niet vanzelfsprekend moeten zijn dat iemand die zo toegewijd met zijn vak bezig is en op zo'n voortreffelijk niveau presteert als Brouwers minstens over het inkomen van een universitair gediplomeerde in het onderwijs kan beschikken?
Een schrijver die van zijn/haar pen wil leven moet 'schnabbelen', columns leveren aan een krant of weekblad, vertaalwerk aanvaarden of een part-timejob in het onderwijs of in een obscure administratie: principiële kunstenaars moeten hopen op een werkbeurs of andere subsidie, de riante aalmoezen van de overheid.
Ofwel produceert de auteur aan de lopende band en is dat aan zijn productie te merken. Een gewetensvol kunstenaar als Brouwers die piekert over ieder woord en komma, maakt zich niet alleen existentieel het leven lastig maar zeker ook financieel.
Het probleem is zo complex omdat het te maken heeft met marktwaarde, met verkoopbaarheid en mediabelangstelling: Brusselmans is pas goed beginnen te verkopen na zijn optreden bij Mark Uyterhoeven.
Of je kan zoals Jotie t'Hooft een sensationeel leven leiden, een drugverslaving of zelfdoding is nooit weg al hebben alleen je erfgenamen daar profijt van.
De rol van de overheid in ons politiek-economisch systeem is om de marktwerking aan te vullen en te corrigeren: wat waardevol wordt geacht maar geen of onvoldoende commerciële potentie bezit, verdient meer dan een aanmoedigingspremie - het werk moet erkend worden als een relevante bijdrage aan onze cultuur, aan ons 'geestelijk' leven. En dat mag wat kosten.
Vergelijk het met de investeringen in de sport: het nieuwe voetbalstadion in Schaarbeek wordt op 50 miljoen euro geschat, daar kunnen al een paar kunstenaars van leven.
Het heeft dus alweer van doen met prioriteiten, met het debat over bereikbaarheid, toegankelijkheid en elitarisme. En met populisme: voor een politicus is het veel rendabeler om naast de overwinnaar van een wielerwedstrijd te gaan staan dan naast een halfbezopen schrijver. 'Everybody loves a winner' en zelden straalt een kunstenaar een overwinningsroes uit.
Noot: Uit lezersbrieven in De Standaard blijkt overduidelijk dat vele mensen nog steeds niet door hebben dat kunst wel degelijk arbeid is en dat tegenover elke arbeid een loon zou moeten staan. Twee kenmerken zijn essentieel in de kunst: noodzaak en arbeid. Noodzaak in de zin dat de kunstenaar zich onvolledig mens voelt zonder zijn of haar kunst te beoefenen, en arbeid in de zin dat kunst geen hobby is, maar een discipline die oefening en zelfverbetering veronderstelt. En uiteindelijk vakmanschap. Niet iedereen die versjes maakt is daarom een dichter(es).
Helaas moet ik het weer hebben over Mia Doornaert, straks kom ik op dit helaas terug. Onder de titel 'Liever niet vechten' stelt ze vandaag in De Standaard de vraag waarom de Nato zo weinig troepen vindt voor Afghanistan. Haar boodschap is duidelijk: België moet meer soldaten sturen niet enkel om de luchthaven van Kaboel te beveiligen maar om deel te nemen aan gevechten. Deze christelijk geïnspireerde dame wil dus meer Belgische 'body bags', meer vaderlandse lijken. Ik ga niet uitvoerig citeren uit haar artikel, het is de zoveelste herhaling van haar hysterische dogma's: onvoorwaardelijk pro-Amerikaans en bij gevolg een persoonlijke vijandschap ten opzichte van iedereen die door de VS als een vijand wordt gezien. Iedereen kan voor zichzelf uitmaken of deze wereld dankzij de invasie in Afghanistan en Irak en dankzij 'the war on terror' in het algemeen een veiliger plek om in te wonen is geworden. Ik vrees van niet, anders kan ik het niet verklaren waarom de veiligheidsdiensten zo actief zijn geworden. En moeilijk te begrijpen is dit niet: militair machtsvertoon zal dit probleem nooit oplossen, integendeel, het lokt nog meer frustratie uit en de tegenpartij zal vechten met de middelen waarover zij beschikken en die middelen worden terreur genoemd. Trouwens, kijk naar de binnenlandse politiek van Bush: voor de gezondheid van zijn bevolking en voor hun onderwijs heeft hij geen geld, des te meer voor zijn oorlogspolitiek. Ik ben geen naieve pacifist: militaire operaties zijn soms onvermijdelijk en te vergelijken met medische operaties: soms kan een dokter niet anders dan snijden. Maar laten we elkaar geen zand in de ogen strooien: de allereerste oorzaken van oorlogen hebben met armoede, onderontwikkeling en fanatisme te maken - en dit laatste, het fanatisme, wordt in de hand gewerkt door de overige factoren.
Ten slotte: ik heb reeds eerder geschreven dat een journalist zoals elke burger recht heeft op een eigen mening en overtuiging, maar beroepshalve is zijn of haar essentiële opdracht de feiten weer te geven. Mia Doornaert doet stelselmatig aan feitenselectie: zij geeft weer wat past in haar dogmatisch betoog, de rest laat zij opzettelijk weg. Daarom is zij naar mijn oordeel geen journaliste maar een propagandiste, iemand die is blijven plakken aan de Koude Oorlog en aan WO II: voor haar zijn de Amerikanen nog altijd onze bevrijders en onaantastbare bondgenoten. Vergelijk het met vriendschap: ik geloof niet in vriendschap wanneer je elkaar de waarheid niet kunt zeggen. Mijn beste vrienden hebben mij bij herhaling gewezen op overdrijvingen of op risicogedrag, omgekeerd geef ik soms mijn mening op hun denken en doen. Dat lijkt me de evidentie zelve, anders leef je in de leugen. Het ergste is dat ik moet vaststellen in mijn kennissenkring dat de hysterica Doornaert wordt gezien als een 'verstandige vrouw': intelligent misschien, ja, maar zeker niet wijs. Noch in de Gentse betekenis van dat woord, noch in de Nederlandse.
Wordt de islamitische hoofddoek de schaamdoek van ons verdraagzaam pluralisme?
De onduidelijkheid spreekt al uit de tekst van Yves Desmet in De Morgen van dinsdag: in wezen gaat het debat over 'zichtbare religieuze symbolen' en onmiddellijk wordt het gereduceerd tot 1 symbool.
Waarom: omdat enkel het joodse keppeltje en de chassidische 'pijpenkrullen' even zichtbaar zijn. Christelijke medaillons en crucifixjes worden onder de kleding gedragen en zijn de facto onopvallend. En chassidische joden postuleren niet voor openbare functies: zij blijven werkzaam binnen hun eigen bevolkingsgroep.
Om die reden lezen we nooit over een chassidische jood in een loketfunctie die weigert zijn krullen af te knippen of zijn keppeltje af te zetten.
Kortom, het verbod op zichtbare tekenen van een godsdienstige overtuiging is niet in principe maar in de praktijk discriminerend: om het even welke snit of kleur een hoofddoek heeft, minimaal of maximaal, het zal altijd een opvallend kledingstuk blijven.
En men kan terecht opmerken dat de inhoud van dit symbool, de repressie van vrouwelijke seksualiteit, verwerpelijk is, maar dat geldt ook voor de executiepaal die het kruisbeeld is, voor de pruiken die gedragen worden door chassidische vrouwen etc
De kern van de zaak is de doelstelling: een verdraagzame pluriforme samenleving. Is het meest geschikte middel daartoe een verbod op een kledingstuk?
Wat erachter kan zitten moet worden bestreden: een mannelijke bekrompen visie op seksualiteit die wordt opgedrongen aan vrouwen en meisjes. Daarom moeten zowel moslimmannen en -jongemannen als moslima's betrokken worden bij ons onderwijs, bij onze cultuur en bij ons openbaar leven. Zodat zij zonder dwang kunnen ondervinden dat het ook anders kan. De seksuele repressie is minstens even sterk aanwezig geweest in onze eigen katholieke traditie. Hoe hebben onze christelijke gelovigen zich daarvan geëmancipeerd: toch niet door ze op te jagen en uit te sluiten?
Ruimdenkendheid - het woord zegt het al - verdraagt geen opsluiting, geen stigma. Niet wat een mens draagt maar wat hij of zij denkt en voelt is essentieel.
Een christen mag vinden dat abortus een moord is maar niet dat iedereen zo moet denken en handelen. Niet de hoofddoek is het probleem wel de intimidatie van moslimmeisjes die kiezen voor 'westerse' kledij.
Anderzijds: waarom hebben wij er zo'n moeite mee dat moslima's soms vrij kiezen voor hun interpretatie van zedigheid? Zijn blote navels opeens de norm geworden?
Vrijheid impliceert de mogelijkheid om te kiezen voor onvrijheid, voor 'onderwerping' wat het woord islam betekent: net zoals christenen voor zichzelf een euthanasie mogen weigeren en liever aftakelen en lijden dat over te gaan tot een daad die volgens hun overtuiging neerkomt op moord.
In het ergste geval zijn moslima's die een hoofddoek dragen slachtoffers. Ga je slachtoffers lastig vallen en dus een tweede keer slachtoffer laten zijn, of ga je de daders aanpakken : de imams, de vaders en broers die meisjes en vrouwen eventueel mentaal en lijfelijk terroriseren?
De lezersbrief van professor Blanpain (zie De Standaard van vandaag) getuigt van een selectief fatalisme. Om de kosten van de vergrijzing op te vangen acht hij het meer belasten van 'het kapitaal' onmogelijk gezien de fiscale concurrentie tussen de Europese lidstaten. Langer werken is het mantra dat hij overneemt van de meeste politici en commentatoren hoewel we voortdurend signalen registreren van 50-plussers die niet meer worden aangenomen. Kan je dan niet met even veel fatalisme stellen dat het geen zin heeft deze groep te activeren?
Het gaat met andere woorden om politieke wil: Europa kan net zo goed beslissen om te streven naar fiscale harmonisering als de concurrentieslag ongemoeid laten.
Blanpain heeft alle recht om de slogan 'langer werken' in de mond te nemen: samen met Etienne Vermeersch behoort hij tot de meest actieve bekende 60-plussers in ons land. Maar hij moet dan ook erkennen dat zijn job tegelijk zijn passie is en dat kunnen helaas weinig 50-plussers zeggen.
Daarnaast is er het gegeven dat heel wat ge(pre)pensioneerden bezig zijn met activiteiten die voor ons sociaal weefsel essentieel zijn maar de schatkist weinig opleveren: mantelzorg en allerlei vrijwilligerswerk.
Kortom, het probleem van de vergrijzing is veelzijdig en men kan het niet evenwichtig benaderen als men bij voorbaat bepaalde denksporen afsluit.
Het is al meer dan 20 jaar mijn overtuiging dat ons sociaal stelsel in elkaar zal storten als men het in hoofdzaak blijft financieren met belastingen op arbeid.
Zelfs een globale activeringsgraad van 70% zal niet volstaan om de stijgende kosten van vergrijzing, gezondheidszorg en andere sociale diensten te blijven betalen.
Om moreel aanvaardbaar te zijn zal het beleid vooral acht moeten slaan op het rechtvaardigheidsgevoel: Vlamingen en Belgen willen geen duale maatschappij waar de enen worden vertroeteld en de anderen in de armoede worden geduwd.
Volgens Yves Desmet (zie De Morgen van maandag) moet de SP.a om te bekomen van haar verkiezingsdebacle zeker niet terug naar de volkshuizen. Omdat 'de gewone man' het ook niet weet en omdat de vroegere succesrijke leiders evenmin de volkshuizen plat liepen.
Dat kan waar zijn. Maar getuigt het niet van navelstaarderij om de oorzaken van de electorale afstraffing alleen of in de eerste plaats in eigen rangen te gaan zoeken?
Analyseer het succes van de overwinnaars en je ziet drie dominante thema's: het communautaire opbod, de veiligheid (meer gevangenissen) en belastingverlaging (of vlaktaks). Op geen van deze thema's heeft SP.a bij monde van voorzitter Vandelanotte hoog ingezet.
CD&V presteerde het om in de goeie ouwe traditie van de CVP-kwal (dixit Louis Tobback) tegelijk mee te gaan in de belofte van een lastenverlaging en hogere uitkeringen en meer investeringen in de zorg te beloven. Dit werd door het publiek blijkbaar geslikt, zoals het succes van LDD er eveneens vlot in ging ook bij 'de gewone man'.
Hoe is dit te verklaren?
Mijns inziens vooral omdat onze Vlaamse media in hoge mate rechts zijn en continu, letterlijk elke dag, ruimte bieden aan rechtse en zelfs extreem-rechtse boodschappen en omgekeerd van de Waalse socialisten hun geliefkoosde doelwit hebben gemaakt. Oproepen tot solidariteit tref je aan in de publicaties van de christelijke vakbond, maar niet of nauwelijks in de meest gelezen kranten.
Waarom kan men vandaag beweren dat de publieke opinie steeds verder opschuift in de richting van het separatisme: lees de opiniebladzijden en de lezersrubrieken (ook op het internet) en je stelt vast dat reeds sedert het begin van de electorale campagne het communautaire allesoverheersend aanwezig is - alleen onderbroken door sensationele items zoals het proces van Temsche of steekpartijen.
Vandaar de titel boven deze tekst: het socialisme moet wellicht niet terug naar de volkshuizen, maar moet wel meer aanwezig zijn in de media met wervende boodschappen. En daarvoor heb je inderdaad charismatische figuren nodig à la Stevaert of Van Miert en geen academische droogstoppel die juiste analyses maakt maar geen enthousiasme kan opwekken.
Trouwens, de Vlaamse ecologisten zijn in hetzelfde bedje ziek: hun resultaat was gezien de huidige contekst niet echt een succes. Links is dus vandaag geen succesverhaal, niet in Vlaanderen en nagenoeg nergens in Europa.
Wanneer de massamedia constant berichten uitsturen van negativisme en bedreigingen allerhande is de kans groot dat mensen zich uit angst terug plooien op zichzelf of hun vertrouwen schenken aan leiders die zekerheid beloven.
(En tussen haakjes: als rood en groen niet in staat zijn om tot een samenwerkingsakkoord te komen dan zouden zij op zijn minst een niet-aanvalsverdrag moeten sluiten: ieder conflict tussen beide is energieverspilling en beide zouden moeten beseffen dat energie in deze tijd een kostbaar goed is.)
De opgave voor links lijkt me erin te bestaan de bevolking ervan te overtuigen dat de grootste zekerheid of veiligheid te vinden is in de solidariteit. De uitdagingen van vandaag en morgen kunnen we enkel aan door samenwerking, door herverdeling, door het streven naar 'kansengelijkheid' wat het modewoord is voor rechtvaardigheid.
Dit begrip is het historische hart van het socialisme en om het wat pathetisch uit te drukken: dit hart moeten we horen kloppen in de media. Niet als theater maar op een geloofwaardige manier.
In De Zevende Dag verdedigden Hugo Vandenberghe en Bart Tommelein het nieuwe jeugdsanctierecht van oranjeblauw.
Tegen kinderrechtencommissaris Ankie Vandekerckhove zei Tommelein: 'Niet alleen de jonge daders hebben rechten, ook de slachtoffers en de gemeenschap.'
Hier zijn twee opmerkingen bij te maken.
Ten eerste zal dit soort argumentatie zelden door liberalen worden aangevoerd als het gaat om problemen zoals de werkloosheid en de migratie: vrijwel nooit zal een liberaal, en zeker geen donkerblauwe als Tommelein, de klemtoon leggen op de rechten van werklozen en vluchtelingen.
Ten tweede valt het op dat van alle grote democratische partijen de liberalen traditioneel de meest repressieve zijn. Behalve als het gaat om dossiers waarin ook de bovenste lagen van de maatschappij zich kunnen herkennen: homorechten, abortus en euthanasie.
'Meer blauw op straat' is in oorsprong inderdaad een blauwe slogan. Jacht maken op werkonwilligen: de liberalen melden zich graag als de aanvoerders van de meute. Iets minder gretig tonen ze zich als het de jacht op fiscale fraudeurs betreft.
Hoe is deze repressieve voorkeur te verklaren in een partij die het humanisme hoog in het vaandel draagt en dus bij uitstek de rechten van het individu verdedigt?
Zou het kunnen dat het individu dat door donkerblauw wordt verdedigd in de eerste plaats een bezitter is, 'een hardwerkende Vlaming' en liefst met minstens één eigendom en een ruimvoorziene bankrekening?
Wordt ervan uitgegaan dat de kinderen van welgestelden zich niet zo gemakkelijk zullen ontpoppen tot jeugdige criminelen? Alweer met het gebruik van soft drugs als uitzondering want daarin herkennen zich zelfs liberale excellenties: deze menselijke zwakheid is hen niet vreemd.
Vluchten voor armoede, ontsporen als gevolg van sociaal-economische marginaliteit: dat zijn gedragingen die donkerblauwe liberalen zeer bizar en verwerpelijk voorkomen.
Kortom, het humanisme moet net als de christelijke naastenliefde wijken als er hogere belangen in het spel zijn, de hogere waarden van bezit, kasbons en aandelen.
Het humanisme dat zich bekommert om de meest weerlozen kan je niet verwachten van mensen die zichzelf nog nooit als weerloos hebben ervaren.
Alweer herhaalt Mia Doornaert (zie De Standaard van zaterdag) haar favoriete dogma: de honger in de Derde Wereld is in de eerste plaats de schuld van corrupte regimes.
Het punt is dat Doornaert in de meeste gevallen voor de helft gelijk heeft, maar de andere helft weigert ze te zien.
Is het toeval dat haar voorbeelden dictaturen zijn met 'een eigen socialisme' of islamlanden?
Recent maakten we het mee dat een interventie van de VN in Darfour stuitte op een veto van China in de Veiligheidsraad: deed China dit om ideologische redenen?
Kijk naar ons eigen postkoloniaal verleden: hoe vaak hebben Belgische en Franse paracommando's het parasitaire regime van Moeboetoe overeind gehouden?
Overal waar je in de ontwikkelingslanden dictaturen vaststelt, of ze nu links of rechts zijn maakt geen verschil, tref je dezelfde constanten aan: overbewapening door Europa of door een van de drie grootmachten, exploitatie van de grondstoffen door multinationals of een van hoger genoemde buitenlanden.
Wie zijn de leveranciers van al de landmijnen die in zovele Derde Wereldlanden de bevolking terroriseren?
Waarom blijft de Kivu of heel Oost-Congo zo gewelddadig: zou dit ook het geval zijn mochten er geen grondstoffen te vinden zijn waar niet alleen de plaatselijke war lords en profiteurs maar ook buitenlandse firma's fortuinen aan verdienen?
Waarom wordt er al jaren campagne gevoerd tegen 'bloeddiamanten': die diamanten worden heus niet alleen verkocht of gedragen door Afrikaanse parvenu's.
Om het even welke studie je leest over Afrika en andere probleemgebieden, telkens lees je over een binnenlandse migratie van het platteland naar de bidonvilles rondom de hoofdsteden. Waarom? Afgezien van geografische oorzaken - droogte bijvoorbeeld - heeft dit te maken met de internationale landbouwpolitiek, met de houding van de Wereldhandelsorganisatie, het IMF etc
Het zijn de machtige landen, de EU inbegrepen, die structureel een beleid opleggen dat nefast is voor de plaatselijke bevolking.
En dan heb je nog de invloed van ingevoerde morele codes die een programma van geboortenbeperking in de strijd tegen de overbevolking onmogelijk dreigen te maken.
Kortom, de Derde Wereldlanden zijn geen economische en politieke eilanden: zij zitten in internationale structuren gevat, legale en illegale, die zelfs een 'verlicht' beleid zwaar belasten. De zeldzame Afrikaanse landen die wel ernstige pogingen doen om aan de armoede te ontsnappen botsen telkens weer op het dumpen van gesubsidieerde overschotten die hun eigen markt boycotten en op opgedrongen regels die duidelijk de belangen van de rijke landen dienen.
Wie er belangstelling voor heeft die zag op onze eigen openbare omroep de beelden van West-Afrikaanse vissers die nauwelijks een petieterig visje uit de oceaan ophalen omdat grote vissersboten vanuit Japan of Europa hun visgebieden leeg plunderen.
Een ander voorbeeld is de massale boskap, zowel in Zuid-Oost-Azië (Thailand en Birma) als in Centraal-Afrika en Latijns-Amerika. De gevolgen zijn desastreus: bodemerosie die stortvloeden en grondverzakkingen teweeg brengt in het regenseizoen, het wegspoelen van vruchtbare gronden, het vernietigen van biotopen, het verdrijven van oorspronkelijke bewoners uit hun natuurlijk leefmilieu etc
Je kan dan zeer terecht opmerken dat lokale potentaten al te gretig hun smeergelden incasseren en voor de slachtoffers geen greintje mededogen opbrengen (denk aan de militaire junta in Birma), maar de eerste verantwoordelijkheid en het grootste profitariaat ligt bij Japanse en andere buitenlandse bedrijven.
Trouwens, mensen die werkzaam zijn in Afrika signaleren een steeds aanzienlijker Chinese aanwezigheid: gelooft er iemand dat de Chinezen daar bezig zijn met ontwikkelingshulp?
Als je dat weigert in te zien om wat voor ideologische reden dan ook, dan geef je de lezers het signaal van : wij zijn goed bezig, het zijn alleen de anderen die steeds dezelfde fouten blijven maken.
Of zoals Doornaert schrijft: 'En neen, ook dat is meestal niet het gevolg van het egoïsme van de rijke wereld, maar van de machtswellust, de corruptie, de onbekwaamheid van de eigen leiders.'
Met die analyse kan iedereen weer met een gerust gemoed naar bed.
Het programma Nachtwacht heeft bij mij een bijzondere sympathie nagelaten voor het natuurtalent Jan Leyers.
Maar zijn reisfeuilleton 'De weg naar Mekka' en het interview in Humo, bezorgen mij een zeker onbehagen.
Jan Leyers klaagt het feit aan dat zovele vrouwen in de moslimwereld opgesloten zitten in een gevangenis van textiel.
Wij, mijn partner en ik, zijn zelf in totaal ongeveer een maand in moslimlanden op bezoek geweest en hebben daar de grootst mogelijke diversiteit inzake klederdracht vastgesteld: gaande van spannende spijkerbroeken en sexy topjes naar die afschuwelijke zwarte lap voor het gezicht en in totaal welgeteld 3 boerka's.
Meer fundamenteel is zijn basisstelling dat het laatste wat je in de islamlanden tegen komt de twijfel is. Hoe verklaart onze reizende filosoof dan de diverse facties binnen de islam en de geschiedenis van theologische disputen binnen de islamtraditie: kan men tot een dispuut komen zonder twijfel?
Opvallend is eveneens de toegeeflijkheid van Leyers ten opzichte van ons autochtone christendom.
In de VS staat 'in God we trust' op de nationale munt; een Amerikaans politicus waagt het niet een toespraak tot zijn electoraat af te sluiten zonder de frase: 'God bless you' of 'God bless America'.
Kan men zich inbeelden dat in het huidige Polen een niet-katholiek tot premier of president wordt verkozen? In Polen is een katholieke radio actief, onder leiding van priesters, die zich gedraagt als een propagandazender voor de huidige regering van de nationalistische en antisemitische tweelingbroers. Een feministische partij durft het thema abortus niet aan te snijden uit schrik voor represailles. In Italië en Spanje doet de roomse kerk er alles aan om een legalisering van euthanasie tegen te houden. In het oerkatholieke Ierland moeten vrouwen voor een abortus uitwijken naar het buitenland.
Er zijn fundamentele verschillen en die staan in onze grondwet: de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van meningsuiting en de gelijkheid tussen man en vrouw.
Maar zijn deze verworvenheden er gekomen dankzij het christendom of ondanks het christendom? Hoe lang is het geleden dat getrouwde vrouwen ontslag moesten nemen uit het katholiek onderwijs?
Zeff heb ik talloze dreigtelefoontjes ontvangen toen ik mijn leerlingen aanspoorde om naast katholieke kranten ook De Morgen te lezen: dit is nauwelijks 10 jaren geleden.
Waar ik mij mateloos aan blijf storen is deze arrogante tweedeling: de islam is achterlijk en wij hebben alle vormen van mentale dictatuur achter ons.
Voor alle duidelijkheid: ik voel niet de minste neiging om 'the clash of civilisations' (Samuel Huntington) te minimaliseren of te onderschatten.
Maar - zoals de Amerikaanse socioloog en reisauteur Robert D. Kaplan (in Reis naar de einden der wereld) bij herhaling benadrukt: zonder rekening te houden met politieke, demografische en economische verklaringen komt je nooit tot een beter begrip. En daarover zegt Leyers hoegenaamd niets.
Nochtans leert onze eigen Vlaamse en Europese geschiedenis overduidelijk: mensen worden pas vrij en mondig wanneer zij niet meer moeten vrezen dat hun persoonlijke mening en zelfgekozen levenswijze geen represailles uitlokken. En dan nog: hoeveel Vlaamse ouders laten hun kinderen dopen of hun plechtige communie doen uit vrees voor de reacties van oudere familieleden?
Tot op vandaag leven honderdduizenden Europese moslims met respect voor onze wetgeving - zij het niet altijd zonder conflicten en moeilijkheden -: willen wij hen de kans geven eenzelfde emancipatie door te maken als wijzelf is een houding van angst en verkramping eerder een rem dan een bevordering van deze ontvoogding.
Om nog te zwijgen over de hysterie en haatcampagnes van onze eigen extremisten.
En je kan niet verwachten dat mensen die uit onderontwikkelde rurale gebieden afkomstig zijn in een bestek van 20 jaar een proces doormaken waarvoor onze bevolking 200 jaar nodig heeft gehad.
De enige strategie met kans op slagen lijkt me te zijn: onverzettelijkheid inzake de grondwettelijke rechten en geduld met al wat minder essentieel is. In wezen is dit de houding van een goed pedagoog. Een filosoof als Leyers zou dit moeten weten.
Dopingzondaars zullen in de toekomst tot 4 jaar kunnen worden geschorst, als het WADA van Dick Pound zijn zin krijgt.
Toevallig had ik het boekje 'God heeft echt bestaan' van Jan Populier in handen, een samenvatting van de theorie van de Franse filosoof en menswetenschapper René Girard.
Daarin staat de zondebok centraal: de gemeenschap drijft in de persoon van een zoenoffer het kwaad uit dat ze zelf heeft bedreven.
Het gaat in essentie om een zuiveringsritueel, te vergelijken met duiveluitdrijving: de duivels van deze tijd zijn de dopingzondaars en door ze hysterisch en genadeloos te vervolgen zuiveren we onszelf van onze eigen corruptie.
Want laten we wel wezen: ik moet nog de eerste Belg tegenkomen die nooit in het zwart heeft gewerkt of laten werken, een Belg die stipt al zijn inkomsten aangeeft.
En kijk naar ons gedrag in het verkeer: een bord met 70 als maximumsnelheid doet ons 80 of 90 rijden; als we kunnen inhalen waar het niet mag maar waar de pakkans onbestaande is, zullen we het zeker niet laten.
Kortom, we zijn een volkje van anarchisten die lak hebben aan lineair opgelegde regels. Eén troost: in het buitenland zijn ze niet beter.
Toch lokt het debat over doping de meest gepassioneerde discussies uit, zowel tussen volksmensen op café als tussen universitair gediplomeerden.
Deze irrationaliteit lijkt me alleen te verklaren door het onbewuste karakter van het zondeboksyndroom: het morele onbehagen dat onze eigen fouten veroorzaken, moet worden uitgezuiverd door brandstapels en schandpalen.
Eeuwenoude rituelen van reiniging en verdringing: voor de duur van het ritueel zijn we even verlost van het knagend schuldbesef. Wij zijn immers de rechtvaardigen, de zuiveren van hart. De corrupten staan aan de overkant, in de krant of op een website: geschorste of betrapte of zelfs maar verdachte atleten.
Tegelijk valt op hoe selectief die morele zuiverheid wordt gehanteerd. Vraag niet waarom grote sportevenementen plaats vinden in landen die bekend staan om doorlopende schendingen van de mensenrechten. Het antwoord luidt voorspelbaar: we doen aan sport, niet aan politiek. Alsof de sport zich afspeelt op een eiland.
Over heel de wereld zie je het zelfde fenomeen: morele onverzoenlijkheid op één deelgebied, gewetenloos opportunisme op de meeste andere. Het leven is heilig in de moederschoot, eens geboren mag het worden uitgehongerd of plat gebombardeerd.
Of zoals een Franse chansonnier het zong: 'la morale c'est toujours la morale des autres.'
