Wij kennen verschillende soorten penselen . Voor het tekenen met O.I. inkt , waarmee wij ons nu gaan bezighouden , gebruiken we gewone waterverfpenselen , van niet te grote dikte ( Nrs. 3 , 4 en 6 ). Bij het kopen van onze penselen moeten we goed opletten dat , wanneer wij het penseel nat maken , de haartjes een mooie punt vormen . Koop penselen van goede kwaliteit . Het mooiste (en duurste ) zijn de marterharen , doch een andere goed penseel is ook bruikbaar . Na het gebruik moeten de penselen goed worden uitdewassen , zodat de resten inkt zich niet in de schacht kunnen vastzetten . We bergen onze penselen op in een potje of beker met de haren naar boven . Wanneer we onze penselen een tijdlang ongebruikt zullen laten dan kan toch die mooie puntige vorm behouden blijven door het penseel te doppen in water waaraan iets vloeibare gom is toegevoegd . Tussen duim en wijsvinger brengt u de haren mooi in hun model . Moet het penseel gebruikt worden , was het dan voorzichtig in lauw water uit . Behandel uw penselen dus goed , dan hebt u er het meeste plezier van . Met een penseel kunnen wij lijnen tekenen van uiterst dun tot heel zwaar . Een penseellijn heeft meer volume dan een pennestreek en is ook soepeler . Aan de minste of geringste beweging van de hand zal het penseel gehoorzamen en zodoende is het een tekeninstrument om er de gevoeligste lijnen mee te zetten . Het voorrecht van de goede tekenaar ! Aarzel dan ook niet om het penseel te gaan gebruiken . Wij raden u met klem aan om de oefeningen van de hand weer op te nemen en deze nu met het penseel uit te voeren . Wij maken daarbij echter geen gebruik van de bestaande potloodoefeningen , doch beginnen op een schoon vel papier . Een penseellijn is namelijk pas zuiver wanneer hij spontaan neergezet is . Wel mogen wij in het begin de hulplijnen heel luchtig in potlood schetsen , want de assen , vierkanten , rechthoeken en veelhoeken zullen belangrijke hulpmiddelen zijn om tot een verantwoorde " constructie " van uw tekeningen komen . Hoe houden we ons penseel nu vast ? We kunnen het doen zoals we een potlood of penhouder vasthouder . De potloodstift is hard en daardoor hebben wij altijd voldoende zeggenschap over de variatie in de lijndikte . Immers , we moeten op het potlood nog even drukken om een zwaarder accent in een lijn te krijgen . De haren van een penceel zijn soepel en veerkrachtig . Tekenen wij met het penseel dan zal vaak , zonder dat wij het willen , de lijn zich verbreden , omdat de druk van de haren op het papier minimaal even zwaarder wordt . Die onregelmatigheden in de lijnen moeten we dus proberen te vermijden en daarom geven we onze hand een steun . Die steun is de pink ! Wij buigen de pink minder dan de andere vingers en laten de zijkant van de hand op het papier rusten , zodat bij het trekken van de lijn de gehele hand die lijn kan volgen . In fig. 26A ziet u die stand . Ook kunnen wij , zoals fig. 26B laat zien , de hand loshouden van het papier en hem slechts op de top van de pink laten steunen . Tenslotte kunt u bij diezelfde stand het penseel loodrecht boven het papier brengen , zodat slechts het uiterste puntje van de haren het papier raakt . Aan welke manier u de voorkeur geeft doet er niet toe . Bij alle drie profiteert u van de pink als " schokbreker " en u zult zien dat u nu veel meer controle heeft over uw hand en de druk die het penseel op het papier geeft . Bij het tekenen van cirkels , ellipsen , spiralen en krullen zijn het echter niet meer de vingers die het penseel sturen . Zij zorgen er alleen voor dat het penseel in zijn goede stand blijft . De beweging komt dan vanuit de elleboog , de onderarm en de pols , terwijl de hand één en dezelfde stand behoudt . Het is min of meer de beweging die de huisvrouw maakt bij het koffiemalen , maar met dit verschil , dat de pink die hier de knop van de slinger omvat , in werkeheid cirkels , ovalen en spiralen op het papier beschrijft . Probeer nu zelf de verschillende manieren van hanteren eens en zie welke u het beste bevalt . Al werkende zult u wellicht nog een andere - een eigen manier - ontdekken . Bedenk altijd , dat het bij het tekenen gaat om het resultaat , op welke wijze u dit ook bereikt. Ga nu , alvorens te tekenen , eerst uw hand wat los maken , zoals u dit deed met het potlood : vrije bewegingen " in de lucht " boven het papier . Probeer in gedachten de tekening voor u te zien , zoals deze op het papier zal komen en dan... begin zonder angst uw eerste penseellijnen . Zorg ervoor dat het penseel schoon is , doop het voorzichtig in de inkt , waarbij u een teveel aan inkt in de haren even langs de rand van de hals uitdrukt . Al naar gelang u een dunnere of dikkere lijn wenst , drukt u dus minder of meer om de punt . Welnu , aan de slag dan en veel succes ! Bedenk dat het een oefening is en geen wedstrijd . Laat u niet ontmoedigen door mislukkingen die iedere beginner meemaakt . Houdt vol en u zult er veel profijt van hebben .
Tweede ontspanning :
HET MAKEN VAN EEN VLOTTE
PENSEELSCHETS
Omdat wij niet willen dat de vaardigheidsoefeningen met het penseel tot een te zware last worden , gaan wij het geleerde nu eens op een prettige wijze toepassen . Met de behandeling van het penseel bent u al een beetje vertrouwd geworden en u kunt al wat profiteren van uw vaardigheid met dit matriaal door vlotte , vrije schetsjes te maken in de geest van de afbeeldingen hier onder . Natekenen is er echter niet bij ! We laten onze fantasie de vrije loop ; ieder onderwerp dat u voor de geest komt probeert u zo goed mogelij te schetsen . Dieren en mensen , caricaturen , als u dat lukt . Probeer het maar ! Het gaat er nog niet om dat u tekeningen maakt die tot in de details verantwoord zijn . Wij vragen heel eenvoudige schetsen , vrij van ieder overbodig detail . Speel maar wat met rechte en kromme lijnen , met de aanzwellingen van dik naar dun en omgekeerd . Probeer als het ware met kinderlijke zorgeloosheid uw penseel te hanteren , vrij en losjes . U moet het echt durven doen ! Fantaseer maar wat u wilt . Nogmaals , het gaat niet om een correcte tekening , maar om het genoegen van het hanteren van het materiaal . En aan het toevallige van deze grillige lijnen zult u kleine persoonlijke ontdekkingen doen . U zult zich ook , terwijl u zich op deze wijze ontspant , de kunst eigen maken van geheel bevrijd te zijn van " spook der preciese techniek " . U krijgt vertrouwen en gaat u meester voelen van uw instrument . Wij gaan nu nog even terug naar decoratieve versieringen . De verschillende decoratieve figuren zijn hier ook uitgevoerd met het penseel . Nadat u dus de eerste reeks oefeningen met zacht potlood hebt gemaakt , mag u vooral niet nalaten om enkele van deze figuren nu ook eens met het penseel uit te voeren . Tenslotte nog deze raad : de voorbeelden zijn verkleind weergegeven , als gevolg van de noodzakelijke beperkingen , die de reproductie ons oplegde . U moet uw tekeningen dus vooral niet te klein gaan maken .
Juist ! Om een vermoeide eentonigheid van de " lijnen - oefeningen " tegen te gaan doen wij nu een beroep op uw fantasie en smaak . Met de thans verkregen kennis , o.a. van de lettervormen gaan we nu zelf iets ontwerpen . Door de oefeningen van de hand heeft het gevoel voor evenwicht en harmonie zich al enigszins ontwikkeld en daarvan gaan we nu gebruik maken bij het tekenen van verschillende versieringen . Wij zullen zien dat door kleine variaties in de vorm een onuitputtelijke rijkdom aan motieven tevoorschijn komt . Op de plaatjes hieronder zien wij enkele decoratieve versieringen , welke met behulp van letters en cijfers zijn samengesteld . Teken ze echter niet na , doch probeer zelf iets te bedenken . Al werkende zult u ontekken dat er talrijke mogelijkheden zijn . En omdat u het zelf gemaakt heeft zult u de vreugde van het scheppen beleven , hoe bescheiden deze vorm van scheppen ook is . Kijk , we staan nu toch al ver af van ons copiéren in het begin .
Variaties in de lijndikte .
In de voorafgaande afbeeldingen zien we welke belangrijke rol de variatie in de lijndikte speelt . Het effect van de tekening wordt er grotendeels door bepaald . Evenals bij de muziek moet ook een tekening zijn zwarte en witte noten hebben . Een bepaald geluid zou ondragelijk worden als het steeds dezelfde toon bleef aanhouden . Ditzelfde geld voor de lijnen en vlakken in een tekening . Daarom gaan we nu hier en daar onze lijnen accentueren , waardoor we een indruk krijgen van het reliéf , zonder dat wij gebruik gaan maken van het aanbrengen van licht - en schaduwpartijen . Dit laten variéren van de lijndikte noemen we ook wel " modulatie " in tegenstelling tot " modelleren " , hetgeen het aanbrengen van licht - en schaduwpartijen is . Modulatie wil dus zeggen : het aangenaam verdelen van de kracht in de lijnen - van heel licht tot zwaar - en het prettig verdelen van lichtere en donkerder vlakken in een tekening . Het is een poging dus om de vormen wat schilderachtiger te doen uitkomen . Bekijk de letters A B C van fig . 21 maar eens. Eerst mager , zonder kleur of kracht , vervolgen letters die overal even dik zijn en dan die fraaie gemoduleerde vormen . Zo is et ook met de bladeren , waarbij wij uiteindelijk van één bepaalde vorm uitgaan . Dank zij die simpele variatie in de lijndikte van de omtrek of van een detail wordt een opmerkelijk effect bereikt . Bij de voorbeelden in fig . 22 heeft de tekenaar niet alleen met de lijnen " gespeeld " , doch tevens door de afwisseling van de zwarte vlakjes een levendig effect weten te bereiken . De variaties in de lijndkten moeten natuurlijk altijd verantwoord worden toegepast ; alleen wanneer het zin heeft hiermede een bepaald effect te bereiken . Bij het maken van decoratieve versieringen behoeven we nu eenmaal niet volkomen realistisch te werken . Anders wordt het bij het tekenen naar de natuur . Daar moeten wij vermijden om met de rede in strijd te komen . Een zware lijn onderstreept de vorm , verleent hem gewicht en geslotenheid . Een onbelangrijk onderdeel zullen we dus nimmer met een krachtige lijn of met een donker vlak aanduiden , omdat hierdoor de harmonie verstoord kan worden . Een aardig voorbeeld is de laatste T van fig . 23 . Het doet vreemd aan dat die zware horizontale balk gedragen wordt door dat dunne verticale lijntje . De T die er naast staat " doet " het direct veel beter . En wat nu voor die letters geldt , dat geldt ook voor onze tekeningen . Wanneer wij de penseeltekeningen van de Japanse kunstenaars bekijken ( fig . 25 ) zien wij , dat door een eenvoudige , doch goed doordachte modulatie van lijnen en vlakken een grote kracht en levendigheid is verkregen . Deze tekeningen laten ons ook meteen zien wat wij met een penseel kunnen bereiken .
A ) HB potlood met scherp gepunte stift . Geeft een fijne grijze lijn . Te gebruiken voor de hulplijnen en in gevallen waarover we later zullen spreken . B ) Een zachter potlood met rond afgeslepen punt . Wordt de punt te breed , dan bijslijpen . C ) Een nog zachter potlood , waarvan de stift beitelvormig is afgeslepen ( C ) . Met de punt kunnen fijnere lijnen getrokken worden . Houdt je het potlood schuin op het papier zoals bij C' , dan ontstaat een brede streek .
FIG . 18 . - AFBEELDINGEN VAN DECORATIEVE VERSIERINGEN EN VOORWERPEN
Fig . 18 .
In deze afbeeldingen van decoratieve versieringen en voorwerpen , welke geleidelijk ingewikkelder worden , ziet je , dat het gebruik van de assen ontontbeerlijk is voor een juiste weergave .
Een zacht potlood is een volgzaam en gevoelig tekenmateriaal bij uitstek . Naarmate wij er meer of minder op drukken onstaan lijnen van uiterst licht tot krachtig . Wij moeten het potlood vast en tegelijkertijd licht in de hand houden ; zonder krampachtigheid dus . Het moet vrijuit kunnen rollen en zwenken tussen onze vingers . Gebruik altijd potloden van goede kwaliteit . Ook de wijze waarop wij onze potloden slijpen is van belang . Een scherpe punt , een ronde punt of een punt die door het gebruik wat schuin afgesleten is geven niet alle dezelfde lijn . Hoe zachter een potlood is , des te meer beantwoordt het aan de minste of geringste beweging van de vingers en kunt er ook de krachtigste lijnen mee zetten . een hard potlood daarentegen geeft een grijzere en scherpere lijn . Dergelijke potloden zijn meer in gebruik bij architecten en tekenaars in bedrijven . Voor ons werk kiezen we de zachtere potloden uit de B serie , waarin 6B het allerzachst is . De H serie ( harde potloden ) loopt van H tot 5H , waarin 5H , dus het hardst is . Het HB potlood is noch hard , noch zacht . Door dus gebruik te maken van de " hartegraad " van onze potloden , kunnen wij de lijndikte in onze tekeningen variéren - kunnen wij de lijnen dus modileren . Dit is uiterts belangrijk , zoals u zult bemerken .
De lijnen - Praktische oefeningen
Wij onderscheiden drie soorten rechte lijnen : verticale lijnen , horizontale lijnen en schuine lijnen . De richtingen van de eerste twee zijn altijd vast . Met ons 3B potlood gaan wij die lijnen trekken , waarbij we de kanten van ons tekenbord als gids hebben . Oefen ook in het tekenen van evenwijdige lijnen , horizontaal , zowel als verticaal en met variatie in de ondelinge afstand ( fig. 14 ) Schuine lijnen daarentegen laten verscheidenheid in richting zien . Om er de richting van te kunnen beoordelen moeten wij die lijnen leren zien ten opzichte van een verticale of horizontale lijn . Op deze wijze schatten wij - zo nauwkeurig mogelijk - hoe groot de hoek is , welke de schuine lijn maakt met een horizontale of verticale lijn . Wij zullen nu eens van boven , dan weer van onderen moeten beginnen , nu eens links dan weer rechts , dan weer naar boven , dan naar beneden ( fig. 15 ). Kijk echter niet naar de punt van uw potlood - of welk ander materiaal ook - maar naar het doel , het eindpunt . De blik moet aan het gebaar voorafgaan . Het verschil in gebogen lijnen is oneindig . Laten we ze vergelijken met de rechte lijnen om te kunnen zien in welke mate ze zich van hen verwijderen om op deze wijze hun juiste kromming vast te stellen . Maak daarom in het begin ook gebruik van verticale , horizontale en schuine lijnen als hulplijnen . In fig . 16 zien we enkele voorbeelden waaruit we inspiratie kunnen putten . Het is echter niet noodzakelijk deze voorbeelden precies over te nemen . Wel is het van belang dat u eerst wat " vingeroefeningen " doet . Laat het potlood in de lucht spiralen en cirkels beschrijven , zonder dat het 't papier raakt ; zo maar wat spelen dus , om uw hand en pols " los " te maken . Wij vragen nog geen " meesterwerken " , verre van dat . In het begin gaat het om de oefening . En naarmate u oefent zult u bemerken dat uw hand losser wordt , dat de lijnen zwieriger worden , kortom dat de lijn karakter krijgt . Begin de gebogen lijnen afwisselend van boven naar beneden en van links naar rechts .
Tenslotte de gesloten gebogen lijn - en speciaal de cirkels , de ovalen en de ellipsen , waarbij u veel nut zult hebben van een rechthoek of vierkant , met daarin dan getekend de assen en de diagonalen , als hulpvorm . Oog en hand hebben hieraan een enorme steun ( fig. 17 ) . Deze assen zijn ook heel belangrijk bij het tekenen van symmetrische figuren . Door eerst deze assen te trekken kunnen we de vorm van de beide helften zuiverder bepalen . Doch eigenlijk moeten wij bij het maken van iedere tekening gebruik maken van de assen als hulp- en richtingslijnen . Een ondersteunende functie dus , hetgeen wij heel goed kunnen zien bij een boom - of bloemblad . Door de lijn van de nerf te volgen krijgen wij een veel beter begrip van de vorm en de wending van het blad . Staat die nerf er goed op , dan is het aangeven van de zij-nerven niet zo moeilijk meer . Ook wanneer wij een figuur gaan schetsen is het noodzakelijk om de middenassen op te zoeken . Zij bepalen de karakteristieke houding of de uitdrukking . In de twee schetsjes van fig. 19 hebben wij de assen met een stippelijn aangegeven . In de tekeningen van fig. 20 zien wij tenslotte , dat ook voor het maken van decoratieve versieringen steeds gebruik gemaakt wordt van de construtielijnen om alle onderdelen op de juiste plaats te krijgen .
