A ) HB potlood met scherp gepunte stift . Geeft een fijne grijze lijn . Te gebruiken voor de hulplijnen en in gevallen waarover we later zullen spreken . B ) Een zachter potlood met rond afgeslepen punt . Wordt de punt te breed , dan bijslijpen . C ) Een nog zachter potlood , waarvan de stift beitelvormig is afgeslepen ( C ) . Met de punt kunnen fijnere lijnen getrokken worden . Houdt je het potlood schuin op het papier zoals bij C' , dan ontstaat een brede streek .
FIG . 18 . - AFBEELDINGEN VAN DECORATIEVE VERSIERINGEN EN VOORWERPEN
Fig . 18 .
In deze afbeeldingen van decoratieve versieringen en voorwerpen , welke geleidelijk ingewikkelder worden , ziet je , dat het gebruik van de assen ontontbeerlijk is voor een juiste weergave .
Een zacht potlood is een volgzaam en gevoelig tekenmateriaal bij uitstek . Naarmate wij er meer of minder op drukken onstaan lijnen van uiterst licht tot krachtig . Wij moeten het potlood vast en tegelijkertijd licht in de hand houden ; zonder krampachtigheid dus . Het moet vrijuit kunnen rollen en zwenken tussen onze vingers . Gebruik altijd potloden van goede kwaliteit . Ook de wijze waarop wij onze potloden slijpen is van belang . Een scherpe punt , een ronde punt of een punt die door het gebruik wat schuin afgesleten is geven niet alle dezelfde lijn . Hoe zachter een potlood is , des te meer beantwoordt het aan de minste of geringste beweging van de vingers en kunt er ook de krachtigste lijnen mee zetten . een hard potlood daarentegen geeft een grijzere en scherpere lijn . Dergelijke potloden zijn meer in gebruik bij architecten en tekenaars in bedrijven . Voor ons werk kiezen we de zachtere potloden uit de B serie , waarin 6B het allerzachst is . De H serie ( harde potloden ) loopt van H tot 5H , waarin 5H , dus het hardst is . Het HB potlood is noch hard , noch zacht . Door dus gebruik te maken van de " hartegraad " van onze potloden , kunnen wij de lijndikte in onze tekeningen variéren - kunnen wij de lijnen dus modileren . Dit is uiterts belangrijk , zoals u zult bemerken .
De lijnen - Praktische oefeningen
Wij onderscheiden drie soorten rechte lijnen : verticale lijnen , horizontale lijnen en schuine lijnen . De richtingen van de eerste twee zijn altijd vast . Met ons 3B potlood gaan wij die lijnen trekken , waarbij we de kanten van ons tekenbord als gids hebben . Oefen ook in het tekenen van evenwijdige lijnen , horizontaal , zowel als verticaal en met variatie in de ondelinge afstand ( fig. 14 ) Schuine lijnen daarentegen laten verscheidenheid in richting zien . Om er de richting van te kunnen beoordelen moeten wij die lijnen leren zien ten opzichte van een verticale of horizontale lijn . Op deze wijze schatten wij - zo nauwkeurig mogelijk - hoe groot de hoek is , welke de schuine lijn maakt met een horizontale of verticale lijn . Wij zullen nu eens van boven , dan weer van onderen moeten beginnen , nu eens links dan weer rechts , dan weer naar boven , dan naar beneden ( fig. 15 ). Kijk echter niet naar de punt van uw potlood - of welk ander materiaal ook - maar naar het doel , het eindpunt . De blik moet aan het gebaar voorafgaan . Het verschil in gebogen lijnen is oneindig . Laten we ze vergelijken met de rechte lijnen om te kunnen zien in welke mate ze zich van hen verwijderen om op deze wijze hun juiste kromming vast te stellen . Maak daarom in het begin ook gebruik van verticale , horizontale en schuine lijnen als hulplijnen . In fig . 16 zien we enkele voorbeelden waaruit we inspiratie kunnen putten . Het is echter niet noodzakelijk deze voorbeelden precies over te nemen . Wel is het van belang dat u eerst wat " vingeroefeningen " doet . Laat het potlood in de lucht spiralen en cirkels beschrijven , zonder dat het 't papier raakt ; zo maar wat spelen dus , om uw hand en pols " los " te maken . Wij vragen nog geen " meesterwerken " , verre van dat . In het begin gaat het om de oefening . En naarmate u oefent zult u bemerken dat uw hand losser wordt , dat de lijnen zwieriger worden , kortom dat de lijn karakter krijgt . Begin de gebogen lijnen afwisselend van boven naar beneden en van links naar rechts .
Tenslotte de gesloten gebogen lijn - en speciaal de cirkels , de ovalen en de ellipsen , waarbij u veel nut zult hebben van een rechthoek of vierkant , met daarin dan getekend de assen en de diagonalen , als hulpvorm . Oog en hand hebben hieraan een enorme steun ( fig. 17 ) . Deze assen zijn ook heel belangrijk bij het tekenen van symmetrische figuren . Door eerst deze assen te trekken kunnen we de vorm van de beide helften zuiverder bepalen . Doch eigenlijk moeten wij bij het maken van iedere tekening gebruik maken van de assen als hulp- en richtingslijnen . Een ondersteunende functie dus , hetgeen wij heel goed kunnen zien bij een boom - of bloemblad . Door de lijn van de nerf te volgen krijgen wij een veel beter begrip van de vorm en de wending van het blad . Staat die nerf er goed op , dan is het aangeven van de zij-nerven niet zo moeilijk meer . Ook wanneer wij een figuur gaan schetsen is het noodzakelijk om de middenassen op te zoeken . Zij bepalen de karakteristieke houding of de uitdrukking . In de twee schetsjes van fig. 19 hebben wij de assen met een stippelijn aangegeven . In de tekeningen van fig. 20 zien wij tenslotte , dat ook voor het maken van decoratieve versieringen steeds gebruik gemaakt wordt van de construtielijnen om alle onderdelen op de juiste plaats te krijgen .
ART . NR. 3 . - HET A.B.C. - SCHERM. - HET TEKENEN NAAR DE NATUUR .
Art . Nr . 3
Ten derde : Het A. B. C . - Scherm
Het tekenen naar de natuur.
Thans zijn we voorbereid op het tekenen naar de natuur , doch zullen daarbij wel op moeilijkheden stuiten . Het gaat er namelijk om , dat wij om een vlak van twee afmetingen ( ons blad tekenpapier ) een afbeelding gaan maken van iets dat in werkelijkheid drie afmetingen heeft ( lengte , breedte en diepte ) en dat we kunnen observeren aan het model zelf , zonder gebruik te maken dus van een tekening of foto daarvan . Onze taak zou natuurlijk gemakkerlijker worden indien wij dit model , zoals het voor ons staat , door middel van een ruitverdeling op ons papier konden overbrengen . Welnu , het is mogelijk ! Speciaal voor u hebben wij een methode gevonden die je in staat stelt net zo gemakkelijk naar de natuur te tekenen als dat je zou natekenen . Wij gaan namelijk de natuur in " vierkantjes " verdelen ! Eenvoudig , nietwaar ? Wanneer wij voor een foto , een tekening of een schilderij een doorzichtig raam plaatsen en recht voor dat raam plaatsnemen , dan zullen we ontdekken , zonder dat we ons aan valse suggesties behoeven over te geven , dat er eigenlijk geen afstand is tussen raam en voorstelling , doch dat raam en voorstelling één geheel vormen . Nu gaan we op het doorzichtige scherm een ruitverdeling aanbrengen en wat zien wij dan ? Juist , de foto , de tekening of het schilderij is nu ook in vierkantjes verdeeld . Het aantal vierkantjes kunnen we dus op ons tekenpapier aanbrengen en net zo eenvoudig als bij onze vorige oefening kunnen we het voorbeeld natekenen . Wanneer wij nu ons voorbeeld gaan vervangen door een echt voorwerp , zult je zien , dat dit voorwerp , in vierkantjes verdeeld , op ons scherm zichtbaar wordt . In fig. 9 ziet je het A.B.C. - scherm in de hoogte opgesteld ; door het een kwartslag te draaien kunt je het gebruiken voor een tekening op liggend formaat . Er zijn cijfers en letters aangebracht , zodat je snel iedere horizontale en verticale lijn op uw papier kunt terugvinden . Het papier is immers voorzien van een gelijke ruitverdeling , maar dan vergroot . Je moet het voorwerp zo neerzetten , dat de afstand tussen u en het voorwerp 5 à 6 maal zo groot is als de grootste maat in het voorwerp zelf . Door het scherm kijkend , moet je echter het gehele voorwerp kunnen zien . Je gaat zo zitten , dat het licht van links komt , waardoor je geen hinder ondervindt van de schaduw van de hand op het papier . Voor linkshandigen is natuurlijk een lichtval van rechts wenselijk . Het prettigst werkt men op een schuin geplaatste tekenplank ( of stuk dik karton ) . Laat de plank dus steunen op een boek of op de tafelrand en rusten op de knieén . Je heeft op die manier een beter zicht op het papier en voor het observeren van het voorwerp behoeft je slechts uw ogen op te slaan en niet het gehele hoofd op te heffen . Zie fig . 10 . Het scherm moet zuiver recht voor ons worden opgesteld en op ooghoogte . Het voorwerp moet er in zijn geheel door te zien zijn , terwijl wij ook de ruitverdeling duidelijk moeten kunnen waarnemen . Mocht het standaardje niet voldoende hoog zijn om het scherm in zijn gewenste stand te brengen , leg er dan een of twee boeken onder . Enfin , in fig. 10 ziet je hoe eenvoudig dit alles is . Nu kunnen wij dus gaan tekenen en het eerste wat we doen is het zoeken van één of twee oriéntatiepunten op het model , die samenvallen met de kruising van een horizontale en een verticale lijn , bij voorkeur met het kruispunt van de horizontale en verticale as van het scherm . Op die manier kunnen we steeds onze positie ten opzichte van het voorwerp gemakkelijk terugvinden . En kijk nu eens ! We behoeven niets anders te doen dan dat wij deden bij het natekenen van de foto of tekening . Wat wij zien tekenen we precies zo op de ruitjes van ons tekenpapier . Al bent je nog zo onervaren , je zult versteld staan van het directe resultaat dat je bereikt bij het tekenen naar de natuur . En dit zonder enige voorafgaande studie en praktisch zonder enige inspanning . Doch ook voor de enigszins gevorderde leerling zal deze manier van werken nut hebben ; zijn wijze van nauwkeurig observeren wordt er door verbeterd . Het A.B.C.- scherm stelt je ook in staat uw tekening meteen goed op papier te krijgen . Dezelfde ruitverdeling immers is op het papier aangebracht . Je ziet door het scherm eveneens het model los van zijn omgeving en in de goede positie ; het staat niet te hoog of te laag , niet teveel naar links of teveel naar rechts . Hoeveel beginners hebben geen moeite met het bepalen van de juiste plaats op het papier . Hun tekening komt vaak te dicht bij de rand te staan en soms kan de tekening er niet helemaal op . Het gevolg is dan dat zij onderdelen weglaten of de verhoudingen gaan wijzigen . Kies in het begin eenvoudige voorwerpen ; een rechthoekige of ronde doos , huishoudelijke voorwerpen , een vaas of snuiterij . De ruitverdeling zal je het zien van lijnen , vormen en afmetingen gemakkelijk maken . Je kunt deze tekening het beste maken met een zacht potlood ( b.v. 3B ). Ongetwijfeld zult je in het begin wat aarzelend en krampachtig gaan tekenen . Je kunt dit verbeteren door losjes en soepel te leren tekenen : Immers , wanneer je schrijft beweegt uw hand zich toch ook vrij over het papier ? Welnu dan , probeer te tekenen zoals je schrijft . Uw hand moet gehoorzamen aan wat het oog ziet . Handvaardigheid is echter niet alles bij het tekenen , verre van dat , het is een middel , maar dan een middel waarop we moeten kunnen rekenen . We beginnen dan ook met je een aantal oefeningen te laten maken van verschillende lijnsoorten . Wij voegen hier echter direct aan toe , wanneer je deze oefeningen vaak zou moeten herhalen , het geen zin heeft het op de manier te doen zoals de pianist zijn "toonladders" speelt . Dit lijnen tekenen mag je niet vermoeien of nerveus maken . Een kwartiertje "gymnastiek" hiermee op verschillende ogenblikken van de dag geeft meer resultaat dan één langdurige "zitting" . Maak er een spel , een sport van ; wanneer je volhoudt zal uw streek al spoedig bewuster en steviger worden .
Zien wij in de man met bolhoed (fig 3 en 3bis) niet meteen een aantal letters- en cijfervormen ? En zijn dit dan niet evenzoveel aanknopingspunten om het karakteristieke in deze kop te ontdekken ? Zelfs wanneer wij dit zouden overdrijven en een karikatuur van de kop maken , dan zullen letters en cijfers ons helpen om te komen tot een komische en onverwachte uitbeelding . Maar niet alleen de bijkomstigheden worden ons door deze wijze van onderzoeken duidelijk . Heel dikwijls zullen wij met behulp van letter- en cijfervormen ook de expressie van een bepaalde houding , van een gebaar of beweging beter leren zien en dus gemakkelijker kunnen weergeven . Wij herleiden de vorm als het ware tot een soort schema en hoe treffend dit kan zijn ziet je in de drie aardige schetsjes van fig. 4 en 5. Dit is dan ook een van de vele voordelen van de A.B.C.- methode . De beginneling , veelal in de war gebracht door een voorwerp met zoveel details , weet niet hoe te beginnen ; welke de eerste lijn op het papier moet zijn . Hij heeft geen oog voor het wezenlijke , voor de belangrijke lijnen , waaraan hij later de details , die hem fascineren , kan ophangen . Wij zouden tot in het oneindige en op elk gebied met voorbeelden , zoals wij nu terloops gaven , kunnen doorgaan . Uw eigen inzicht echter , uw vermogen tot waarnemen en vereenvoudigen van vormen zijn thans wakker gemaakt en zullen stellig leiden tot talrijke eigen ervaringen waaraan u veel plezier zal beleven . Om de algemene vorm en verhouding van een bepaald voorwerp gemakkelijker te kunnen bepalen , kunt je eveneens gebruik maken van nog eenvoudiger lijnen , horizontaal , verticaal of diagonaal of van eenvoudige meetkundige figuren als vierkanten , rechthoeken en verschillende veelhoeken , waarmee het voorwerp kan worden omsloten (fig. 6). Het is van zelfsprekend dat een dergelijke manier van werken niet mag leiden tot een obsessie , zodat de manier gaat overheersen . Het gaat er namelijk niet omdat wij tot elke prijs een bepaald onderdeel van een waargenomen voorwerp om gaan vormen tot een letter . Het is slechts een middel waarvan wij ons bedienen . Een middel om de belangrijke lijnen te ontdekken waarmee wij onze tekening opbouwen .
Het tekenen in lijn .
Allereerst gaan wij u dus leren een tekening te maken in een enkele lijn . Dit kan een doel op zichzelf zijn , doch ook een voorbereidende studie tot meer uitgewerkte tekeningen . Vele schetsen en tekeningen , zoals de bewonderenswaardige composities van Japanse kunstenaars , danken hun kracht aan de eenvoud van lijn . Bovendien is het noordzakelijk dat we eerst een vorm in lijnen opzetten , voordat verder gegaan kan worden met het aanbrengen van licht en schaduw of kleur . Kortom , we bepalen ons thans dus tot de lijntekening . De weergave in een enkele lijn is de meest eenvoudige en iedere bedoeling om relief aan het voorwerp te geven is ver verwijderd . Om de vormen tevoorschijn te roepen en deze voor het oog zichtbaar te maken zullen wij deze moeten aangeven met een lijn . Natuurlijk bestaan er in werkelijkheid geen lijnen om een voorwerp . Ieder vooorwerp , of het nu mensen zijn of dieren en planten , staan vrij in de ruimte ; geen enkele lijn begrents hun vormen . Toch zullen wij van lijnen gebruik moeten maken om de omtrek van het te tekenen model op het papier neer te kunnen zetten . Het gaat hier dus alleen maar om het weergeven op papier ; laten we zeggen om een bepaalde vorm van schrijven ! En precies zoals ons schrijven , dat langzamerhand een bepaalde vorm heeft aangenomen , onze persoonlijkheid uit doet komen door zijn stijl , door het aangeven van dik en dun , precies zo zullen onze tekeningen iets laten zien van onze persoonlijkheid , door de wijze waarop wij de lijnen neerzetten , dik of dun , vloeiend of enigzins stug .
Het natekenen .
Over het algemeen zal de beginneling zijn toevlucht zoeken tot het natekenen . Dergelijk werk kan van enig nut zijn , doch al spoedig zal hij bemerken dat hij er weinig of niets mee opschiet . Want wat is eigenlijk tekenen ? Het is het weergeven van een vorm die in werkelijkheid drie afmetingen heeft ( lengte , breedte , diepte ) op een vlak met twee afmetingen ( lengte en breedte ) . Wanneer men dus gaat natekenen begint men met een opgelost probleem . Op de na te tekenen foto of plaat zijn alle afmeetingen ,verhoudingen richtingen van de lijnen al vastgelegd en dus gemakkelijk meetbaar en te controleren . Door natekenen maakt je dus alleen maar een nauwkeurige reproductie , eveneens op plat vlak . Al wordt de handvaardigheid er misschien enigszins door ontwikkeld ; het leren zien wordt er niet mee bereikt . Bovendien zult u door natekenen nimmer een eigen stijl kunnen ontwikkelen , omdat je bij dit soort werk de manier van zien en tekenen van anderen overneemt . De beginnende cursist , die zich nog niet sterk genoeg voelt om de eerste stappen te zetten , zouden wij het natekenen kunnen vergeven . Hij dient dit natekenen dan echter te zien als een manier om vlugger de grens tussen het natekenen en het tekenen naar de natuur te kunnen overschrijden . Iedereen kent de manier van " vergroten op ruitjes " . Op het na te tekenen model maken wij een ruitverdeling . Dezelfde ruitverdeling maken wij op ons blad papier , waarbij het aantal ruitjes uiteraard gelijk is aan die op het origineel . Moet de tekening vergroot worden , dan worden de ruitjes op het blad papier ook groter gemaakt ; het aantal ruitjes blijft dan natuurlijk ook even groot . In de ruitjes op het papier brengt men vervolgens alle lijnen van het origineel over ; een geduldwerkje dus , maar eigenlijk kinderachtig . Toch kunnen we van deze manier veel nut hebben wanneer het er om gaat een eigen schets te vergroten of te verkleinen , wanneer wij er een uitgewerkte tekening van willen maken . Wij gaan nu zelf deze methode eens toepassen door twee of drie tekeningen van fig. 7 te vergroten . Al tekenende zult je weldra begrijpen , waarom wij je opwekken tot deze taak , die eigenlijk in tegenspraak is met onze stelregels . Je zult namelijk ontdekken dat je gaat zoeken naar de lettervormen om op die manier vormen en richtingen van lijnen over te brengen . Ten overvloede lieten wij dit zien in de tekeningen van fig. 8 .
