Wie onder de Kalmthoutenaars fietst niet eens langs het pad naast het Sint-Vincentiusrusthuis om te genieten van dat unieke zicht over de uitgestreken vallei van de kleine Aa? Wie onder ons peddelt in Achterbroek niet eens het Vossenstraatje in om na een regenachtige Herfst zichzelf te zoeken in wijdse waterplassen op de verlande kleibodems van wat eens de Marijnenvennen zijn geweest ? En wie onder ons verliest zich verder, aan de andere kant van de Wuustwezelse steenweg, niet eens graag in die ongeëvenaarde natuurpracht van immense rietvelden en menig zompig broekbos rondom de Nieuwmoerse maatjes ?
Brede valleien die regelmatig onderlopen, ondoordringbare kleilagen en zompige afgedamde kommen met rietvelden en verzopen elzen en wilgenbossen : een ideaal milieu voor veenvorming. Wat nu in de zomer veelal gecultiveerd weiland is, toont ons weinig over het moerassige en desolate Kalmthout van weleer.Alleen het vochtige najaar verrast ons af en toe met onvermoede getuigen die het, als gekoesterde relicten, bij onophoudelijke najaarsbuien, uit de schoot van de aarde tovert. Waar planten afsterven en hun resten massaal terecht komen in een waterrijk en zuurstofarm milieu vormt er zich inderdaad veen doordat het normale verrottingsproces bij afstervende planten afbreekt en inkoling in de plaats treedt.
Onze Tongerlose paters ( zie voorgaande cursiefjes) en onze voorouders realiseren zich al heel vlug dat de ingekoolde plantenresten een ideale brandstof opleveren. En dat juist op een ogenblik dat de meeste bossen in onze streek door ongebreidelde roofbouw verdwijnen en men van ondergrondse steenkool zelf nog niet kan dromen. De "mannen van Tongerlo" halen van onder de waterspiegel de vettige donkere moer (ingekoold riet en ander plantenmateriaal) en steken elders boven de waterspiegel de lichtere bruine turf (ingekoolde veenmosresten) uit. De georganiseerde exploitatie van deze turf (onze mensen noemen de moer ook turf), eerst in eigen beheer, daarna door uitbesteding, kan dan ook al heel vlug beginnen. Na ontwatering van het moerveld steekt men het hoogveen met speciale turfspaden uit en baggert men het laagveen met moerscheppers op. Men verwerkt moer en turf tot "klotten", die de vorm aannemen van een "peperkoek". Men droogt deze peperkoeken als "kattepoten" - drie klotten verticaal naast elkaar op de smalste zijde rustend en een vierde klot met de breedste zijde er horizontaal overheen - en stapelt ze vervolgens als zachte "briketten" in het turfkot op om ze tenslotte als gegeerde brandstof met vletten langs turfvaarten naar Roosendaal en Bergen-op-Zoom - en zo naar Antwerpen - af te voeren. Vandaag zijn er van deze turfvaarten nog duidelijk sporen te zien. Bepaalde vaarttrajecten maken zelfs nog deel uit van onze hedendaagse Kalmthoutse waterhuishouding. Wie van het "Sluisje" (kort bij het boswachtershuisje achter het stappersven) langs de servitudeweg van de eikendreef naar de Essense steenweg wandelt ziet neer op een stuk turfvaart dat na behoorlijke regenval vanuit de Nol nog altijd bruin "klot"-water vervoert naar het domein De Greef om het daar in de kleine Aa te storten. Vroeger werden de "klotten" vanuit de Nol en het Stappersven langs deze aftakkingsvaart met vlakke bodemvletten naar de Roosendaalse vaart afgevoerd die vertrekt vanuit Nieuwmoer, het Kalmthoutse turfstekersdorp dat zijn ontstaan in de late middeleeuwen uitdrukkelijk aan deze turfwinning te danken heeft. De turfindustrie is voor onze streek economisch zeer belangrijk gebleken, al was het maar dat zij tot in de 18-de eeuw een uitsluitend agrarische gemeenschap ook een nijverheidsfunctie heeft gegeven die de eigen mensen, de mensen uit de regio, en -via Antwerpen- zelfs de Engelsen op het gepaste moment heeft voorzien van brandstof
- poëzie + -
Nieuwmoers Maatjesvijver. ( Jan Caluwaerts - 1998)
Als blij de mei haar zonnebrand aan juni schenkt,
gaat heel Nieuwmoer op stap, waar Hanne Wiewau wenkt.
Bij die maatjesvijver vol van 't zoete leven,
wil "Blijdenberg" telkens weer zichzelf beleven.
Pitrussen, kragen van riet en gele lissen,
Eeuwig en eeuwig : het cirkelen der vissen,
als trouwe contoeren uit oeroude moeren,
waar witte madammen de "Kijfhoek" verlammen.
En op de Milleniumbrug een kleine Jaan,
In zijn speels gebaar wijst hij de sturfsteker aan,
die voorva van weleer, die peperkoeken steekt
en als dorpstoeverlaat de bange stilte breekt.
Boven het rietland roept de grutto fel zijn naam,
doet de kleine Jaan onbeweeglijk pal gaan staan.
Een dankbare groet van Nieuwmoer, als met die roep,
op de huid van de wind, Jaan de turfsteker zingt!
- actua -
- Tot 28 mei e.k. loopt in het wereldwijd gekende arboretum van Kalmthout, die droom van een tuin van Mevrouw Jelena De Belder, nog steeds de tentoonstelling "Slakken, vriend of vijand?". Deze tentoonstelling spreekt ook de kinderen aan! info : 03.666.67.41, www.arboretumkalmthout.be
- Zie ook nog de actua in voorgaand cursiefje over de bedrijvigheden op 23 april e.k. rond "Kleur" in De Vroente en Bijenteeltmuseum, alsook de heidewandeling op 23 april e.k.om 14 u.onder de titel "De Kalmthoutse heide vroeger en nu".
17-04-2006 om 11:21
geschreven door Jan Caluwaerts
|
