BRUSSEL (KerkNet/CWN) - Vandaag publiceerde paus Benedictus XVI zijn eerste encycliek. Naar de publicatie werd met grote belangstelling uitgekeken, omdat het de eerste encycliek is van de paus. Toch is de publicatie van een encycliek niet zo uitzonderlijk. Paus Joannes Paulus II publiceerde er tijdens zijn lange pontificaat niet minder dan veertien en in de loop van de kerkgeschiedenis werden er al 294 gepubliceerd sinds Benedictus XIV, die paus was van 1740 tot 1758.

Rondzendbrief

De term encycliek is ontleend aan het Grieks en betekent circulaire of rondschrijven. Het officieel, meestal in het Latijn gesteld, pauselijke schrijven richt zich in eerste instantie tot de bisschoppen uit de hele wereld of in enkele gevallen van een bepaalde regio. De encycliek richt zich tot de katholieke wereld (bittere encyclicae) of het episcopaat van een bepaald land (epistolae encyclicae). Centraal staan belangrijke aangelegenheden "van godsdienstige of morele aard" of daarmee samenhangende vraagstukken. In ruime zin, en vooral sinds paus Johannes XXIII, is het een schrijven gericht aan alle gelovigen en 'mensen van goede wil'.

Titel

De titel van de encycliek wordt steeds ontleend aan de eerste woorden van de officiële tekst. De officiële versie van de encycliek wordt afgekondigd in het Latijn, behalve in de uitzonderlijke gevallen waarin de paus zich tot de gelovigen van een bepaald land richt. Dat was onder meer het geval met de oorlogsencycliek 'Mit brennender Sorge' (1937) van paus Pius XI. De uitspraken in een encycliek zijn niet onfeilbaar, maar volgens de Constitutie over de Kerk van Vaticanum II, nr. 25, vragen ze wel gehoorzaamheid van de katholieke gelovigen.

294 encyclieken

Op een uitzondering na hebben al pausen uit de recente kerkgeschiedenis zich veelvuldig van dit medium bedient. Alleen paus Joannes Paulus I publiceerde geen encycliek omdat zijn 33 dagen tellend pontificaat daarvoor te kort was. Maar Joannes Paulus II schreef er veertien. Toch is hij lang geen recordhouder, ondanks het feit dat er in de recente geschiedenis wellicht geen paus meer schreef dan hij. Paus Pius XII (1939-1958) schreef liefst 41 encyclieken. Andere veelschrijvers waren Pius IX (1846-1878) met 38 encyclieken, Pius XI (1922-1939) met 32 encyclieken en Pius X (1902-1914) met 16. Paus Benedictus XIV die algemeen als de auteur van de eerste encycliek beschouwd wordt, schreef er dertien, Johannes XXIII (1958-1963) 8 en Paulus VI schreef er 7.
De bekendste encyclieken zijn 'Rerum novarum' (1891) van paus Leo XIII die de basis legde voor de sociale leer van de katholieke Kerk, 'Quadragesimo anno' (1931) van Paus Pius XI, 'Mit brennender Sorge' (1937) van Pius XI, 'Populorum progressio' (1967) en 'Humanae vitae' (1968) van Paulus VI, 'Redemptor hominis' (1979), 'Veritatis splendor' (1993), 'Ut unum sint' (1995) en 'Fides et ratio' (1998) van Joannes Paulus II. De meest omstreden is wellicht 'Humanae vitae', waarin Paulus VI de traditionele leer van de katholieke Kerk verdedigde tegen het opkomend gebruik van voorbehoedsmiddelen.