Wat heroïne en vis op uw bord met elkaar gemeen hebben

Wat hebben harddrugs in godsnaam te maken met de teloorgang van de oceanen? Veel zo blijkt. Eén van de grote drama's in heel de problematiek van overbevissing is het feit dat we een erg romantisch beeld hebben van de zee en in het bijzonder van vissers. In realiteit is de grens tussen de commerciële visserij en de wereld van de drugshandel en georganiseerde mensensmokkel in toenemende mate erg vaag. Het drugs-en alcoholmisbruik is ook een struikelblok bij reconversieprogramma's waarin vissers zouden kunnen omschakelen naar bijvoorbeeld de toeristische sector.

De romantisering van het beroep van zeeman en visser is van alle tijden. En laat er geen twijfel over bestaan: het is een harde, gevaarlijke stiel. Als u bijvoorbeeld The Deadliest Catch hebt gevolgd op Discovery of 2BE kan u daar over meepraten. In het programma worden een aantal vissersboten gevolgd tijdens het krabseizoen op de Beringzee. Telkens worden acht tot tien boten tegelijk gevolgd tijdens het gevaarlijke krabseizoen van oktober en dat van januari.

Dark side of the crab
Het is een hit, een knap staaltje televisie, toe aan een zesde seizoen en al vier keer genomineerd voor een Emmy. Maar de serie blinkt ook uit in het niet laten zien van een duistere kant van de krabvisserij in de Beringzee. Officieel heerst er bij de reders in Alaska een zero tolerance rond drugs- en alcoholgebruik. "Maar daar kan je eigenlijk alleen maar eens goed mee lachen", aldus John Gruver. Gruver is een voormalige kapitein die in Alaska op krabben en koolvis viste en nu in Seattle bij een United Catcher Boats werkt, een soort coöperatieve van kleine, zelfstandige vissers. "Als ze daar bloedtests gaan doen zoals het hoort dan vaart er geen enkel schip meer uit, want ze gebruiken allemaal."

Van de boot naar de bankoverval
Allemaal is misschien wat overdreven, maar dat de krabvisserij dubieuze werknemers in de rangen heeft is niks nieuws. Op 4 januari van dit jaar werd één van de sterren van de show, de 23-jarige 'greenhorn' (groentje) Josh Warner, ingerekend voor het plegen van minstens drie gewapende bankovervallen. Zijn vader en broer zijn ook te zien in de reeks.

Lottery syndrome
"Je vraagt niet echt naar het verleden van je crew als je die aanwerft", zegt Gruver, "want ze hebben allemaal wel iets op hun kerfstok. Wie denkt dat die kerels in Alaska aanbelanden omdat ze op zoek zijn naar avontuur en graag in de frisse zeelucht vertoeven is een naïeve kloot."

Wat is het dan wel? Een combinatie van werken waar geen vragen worden gesteld, het vooruitzicht op snel veel geld verdienen en het zogenaamde 'lottery syndrome', een psychologisch trekje dat we ontdekten bij zowat elke visser waar we voor deze reeks de wereld rond mee praatten. 'Lottery syndrome' is zoals goudkoorts; het idee dat met het volgende net de jackpot wordt binnengehaald.

750 euro per dag
Op een krabboot in de Beringzee kan iemand makkelijk 750 euro per dag verdienen. Een gewone visser op een goeie krabboot verdient al snel tussen 25.000 en 40.000 euro in vier à zes weken. Vier weken achter kabeljauw gaan in Alaska levert ook al snel 15.000 euro op. Het punt is niet dat dat te veel is voor het geleverde werk, integendeel. Terwijl het risco dat je dit jaar overlijdt bij het uitoefenen van je job gemiddeld op 4 per 100.000 ligt, is dat voor vissers in de noordelijke zeeën 112 op 100.000. Alleen houthakkers komen enigszins in de buurt, met 87 op 100.000.

Twee soorten vissers
Het probleem is verstandig met de jackpot omgaan. Debby Shrader van Shore Support, een organisatie die vissers met problemen bijstaat, en zelf echtgenote van een visser, omschreef het ons zo: "Er zijn in mijn ogen twee soorten vissers op dit moment. Er zijn echte vissers en dan zijn er steeds meer mensen die om de zes maanden een paar weken op een boot kruipen zodat ze de rest van het jaar high kunnen worden."

Een glaasje helpt
Echt nieuw is dat niet. Alcohol is altijd al een gigantisch probleem geweest in vissersmilieus. Het is koud en het is soms lang varen naar de visgronden. Een glaasje helpt de tijd te doden en zorgt voor wat gezelligheid, heette dat dan. En eenmaal aan wal was er blijkbaar niet veel anders te doen om de tijd te doden tot de volgende afvaart.

Er zijn cijfers over drugs. Bij het aantal slachtoffers van overdosissen in Amerika en Europa zijn er dubbel zoveel vissers als mensen met andere beroepen. Gebruik van harddrugs ligt 62 procent hoger in vissersmilieus. Aids komt wereldwijd drie keer meer voor bij vissers, iets dat vooral met vuile naalden te maken heeft.

Junks à gogo
Op Cape Ann in Massachusetts in de Verenigde Staten, zijn er bij de politie 600 junks bekend op 30.273 inwoners van de  vissersgemeenschap. In 1982 telde het stadje amper 50 drugsverslaafden.

De drug bij voorkeur is heroïne. "Twee weken aan boord, twee weken aan wal, dat ritme stimuleert drugsgebruik", zegt politiechef Michael Laine. Het straffe is dat de heroïne niet echt de bijhorende zware misdaad met zich heeft meegebracht. "Omdat de gebruikers gewoon het hart van de gemeenschap zijn. Het zijn vaders, zonen, collega's.
Erg, maar het maakt ondertussen deel uit van het leven hier."

Ondertussen, aan onze kust
Het drugsgebruik beperkt zich overigens niet tot de tijden aan wal. Ook aan boord wordt er gesnoven, geslikt en gespoten dat het een lieve lust is. Onze nationale visserijaalmoezenier, Dirk Demaeght, trok niet zo lang geleden nog aan de alarmbel. 15 procent van de bemanning aan boord van Belgische vissersvaartuigen kampt met alcohol- en drugsproblemen zei de man bij de lancering van de 'Clean ship, No shit'-campagne.

"Drugscocktails waarin verschillende producten zijn verwerkt, vormen geen uitzondering. Ik heb trouwens enkele vissers begraven die door een ongeval het leven verloren en waarvan bij de autopsie bleek dat het gebruik van alcohol of drugs aan de basis lag", aldus Demaeght. "Veel reders kunnen het zich nu niet permitteren om probleemvissers te weren of te ontslaan en doen dat ook niet", aldus de aalmoezenier. "Waar gaan ze immers iemand anders vinden?"

Smokkel
Verslaving is één ding, drugssmokkel een ander. Het Office on Drugs and Crime (UNODC) van de Verenigde Naties schat dat op z'n minst één vierde van de drugs wereldwijd gesmokkeld worden via
vissersboten. "Vissers smokkelen drugs omdat ze daar veel geld mee kunnen verdienen", zegt Mody Ndiaye. Hij geeft een voorbeeld uit zijn thuisland, Guinee-Bissau, een land in West-Afrika dat grenst aan Guinee en Senegal. Het heeft een kustlijn van 350 kilometer.

Coke-highway
"De drugs komen via grote vissersboten, die tot vier maanden vissen in de Atlantische Oceaan, van Zuid-Amerika. Wanneer ze in de buurt zijn van de Bijagos-eilanden, een archipel van 90 eilanden op 60 kilometer voor de kust van Guinee-Bissau, worden ze overgeladen op kleine vissersboten. Die zetten ze af aan de kust in Gambia, Senegal and Guinea-Conakry. Van daar gaat het met door Europa gesubsideerde vissersboten die vissen voor de kust van West-Afrika naar jullie." Volgens de VN gaat het om minstens een ton cocaïne per week, alleen al via die route. En van die coke-highways zijn er wereldwijd tientallen.

Reconversie
Dat zoveel vissers een drugsprobleem hebben, en dat ze een pak poen kunnen verdienen met de smokkel ervan, is een essentieel obstakel in één van de oplossingen voor de overbevissing en de
vernieling van de oceanen volgens haaienresearcher Richard Fitzpatrick. Tijdens onze expeditie om haaien te taggen in de Coral Sea zaten we op een avond op het achterdek te praten bij een biertje over mogelijke oplossingen. Promoot eco-toerisme en stel vissers te werk in die sector was het uitgangspunt.

Haaien, wapens, drugs en mensen
"Een deel van de vissers is gewoonweg niet bekwaam daarvoor, want het zijn junkies", redeneert Fitzpatrick. "En een ander deel verdient gewoonweg te veel geld met alles behalve vissen. Het
aantal vissers hier in Queensland met een strafblad is enorm. Hun visvergunningen zijn gewoon een 'front' voor illegale activiteiten gaande van het vermoorden van haaien voor hun vinnen, tot de smokkel van drugs, wapens en mensen." (mvl)